PLAUTE

CISTELLARIA - LA CASSETTE

texte français seul

texte bilingue 

ARGUMENTUM

Conprimit adulescens Lemnius Sicyoniam :
Is redit in patriam, et gnatam generat nubtiis.
Sicyonia aeque puellam parit ; hanc servolus
Tollit, atque exponit, et ex insidiis aucupat.
Eam sublatam meretrix alli detulit.
Lemno post rediens ducit, quam conpresserat,
Lemnique despondet gnatam adulescentulo
Amore capto illius proiecticiae.
Requirens servos reperit, quam proiecerat.
Itaque lege et rite civem cognitam
Alcesimarchus, ut erat nactus, possidet.  

PERSONAE

SELENIUM MERETRIX
GYMNASIUM MERETRIX
SYRA LENA
AUXILIVM DEUS, prologus
ALCESIMARCHUS ADULESCENS
LAMPADIO SERVUS
PHANOSTRATA UXOR
HALISCA ANCILLA
DEMIPHO SENEX

ACTVS I SELENIUM, GYMNASIUM, LENA

I.i
SELENIUM 
Quom ego antidhac te amavi, et mihi amicam esse crevi,
mea Gymnasium, et matrem tuam, tum id mihi hodie
aperuistis, tu atque haec: soror si mea esses,
qui magis potueritis mihi honorem ire habitum,
nescio; nisi, ut meus est animus, fieri non posse arbitror; 5
ita omnibus relictis rebus mihi frequentem operam dedistis :
eo ego vos amo, et eo a me magnam inistis gratiam.
GYMNASIUM 
Pol, isto quidem nos pretio facile 'st frequentare
tibi, utileisque habere;
ita in prandio nos lepide ac nitide 10
adcepisti apud te, ut semper meminerimus.
SELENIUM 
Lubenti, edepol, animo factum, et fiet a me,
quae vos arbitrabor velle, ea ut expetessam.
LENA 
Quod ille dixit, qui secundo vento vectus est tranquillo mari,
ventum gaudeo, ecastor, ad te : ita hodie heic adceptae sumus suavibus modis, 15
nec nisi disciplina, apud te fuit quicquam ibi quin mihi placeret.
SELENIUM 
Quid ita, amabo? 
LENA 
Raro nimium dabat quod biberem,
id merum infuscabat.
GYMNASIUM 
Amabo, heicine istud decet? 
LENA 
Iusque fasque est; 19-20
nemo alienus heic est. 
SELENIUM 
Merito vostro amo vos, 21
quia me colitis et magnifacitis. 
LENA 
Decet, pol, mea Selenium,
hunc esse ordinem benevolenteis inter se
beneque amicitia utier :
ubi istas vitas videas summo genere gnatas, summateis matronas, 25
ut amicitiam colunt, atque ut eam iunctam bene habent inter se.
Si idem istud nos faciamus, si idem imitemur, ita tamen vix vivimus
cum invidia summa. suarum opum nos volunt esse indigenteis.
nostra copia nil volunt nos potesse, 29-30
suique omnium rerum nos indigere, 31
ut sibi simus supplices :
eas si adeas, abitum quam aditum malis; ita nostro ordini
palam blandiuntur, clam, si obcasio usquam 'st,
aquam frigidam subdole subfundunt. 35
Viris cum suis praedicant nos solere.
Suas paelices esse aiunt; eunt depressum.
Quia nos libertinae sumus. Et ego et tua mater ambae
meretrices fuimus: illa te, ego hanc mihi educavi
ex patribus conventiciis : neque ego hanc superbiae 40
causa pepuli ad meretricium quaestum, nisi ut ne esurirem.
SELENIUM 
At satius fuerat eam viro dare nubtum potius. 
LENA Heia !
Haec quidem, ecastor, cottidie viro nubit, nubsitque hodie,
nubet mox noctu: nunquam ego hanc viduam cubare sivi.
Nam si haec non nubat, lugubri fame familia pereat. 45
GYMNASIUM 
Necesse est, quo tu me modo voles esse, ita esse, mater.
LENA 
Ecastor, haud me paenitet, si, ut dicis, ita futura es.
Nam si quidem ita eris, ut volo, nunquam senecta fies :
semperque istam, quam nunc habes, aetatulam obtinebis.
Multisque damno, et mihi lucro sine meo saepe eris sumtu. 50
GYMNASIUM 
Di faxint ! 
LENA 
Sine opera tua, nihil di horunc facere possunt.
GYMNASIUM 
Equidem, hercle, addam operam sedulo.  Sed tu inter istaec verba,
meus oculus, mea Selenium ? nunquam ego te tristiorem
vidi esse. Quid, cedo, te obsecro, tam abhorret hilaritudo?
Neque munda adaeque es : ut soles.  Hoc, sis, vide, ut petivit 55
suspiritum alte ! et pallida es; eloquere utrumque nobis,
et quid tibi est, et quid velis nostram operam, ut nos sciamus.
Noli, obsecro, lacrumis tuis mi exercitum inperare.
SELENIUM 
Misera excrucio, mea Gymnasium, male mihi est, male maceror.
Doleo ab animo, doleo ab oculis, doleo ab aegritudine. 60
Quid dicam ? nisi stultitia mea me in maerorem rapi?
GYMNASIUM 
Indidem unde oritur, facito ut facias stultitiam sepelibilem.
SELENIUM 
Quid faciam? 
GYMNASIUM 
In latebras abscondas pectore penitissumo.
Tuam stultitiam, sola facito ut scias sine aliis arbitris.
SELENIUM 
At mihi cordolium 'st. 
GYMNASIUM 
Quid id ? unde est tibi cor? commemora obsecro ? 65
quod neque ego habeo, neque quisquam alia mulier, ut perhibent viri.
SELENIUM 
Siquid est quod doleat, dolet; si autem non est, tamen hoc hic dolet.
GYMNASIUM 
Amat haec mulier ! 
SELENIUM 
Eho ! an amare obcipere, amarum 'st, obsecro?
GYMNASIUM 
Namque, ecastor, Amor et melle et felle est faecundissumus.
Gustui dat dulce, amarum ad satietatem usque obgerit. 70
SELENIUM 
Ad istam faciem est morbus, qui me, mea Gymnasium, macerat.
GYMNASIUM 
Perfidiosu'st Amor. 
SELENIUM Ergo in me peculatum facit.
GYMNASIUM 
Bono animo es, erit isti morbo melius. 
SELENIUM 
Confidam fore,
si medicus veniat, qui huic morbo facere medicinam potest.
GYMNASIUM 
Veniet. 
SELENIUM 
Spissum istuc amanti est verbum, veniet, nisi venit. 75
Sed ego mea culpa et stultitia peius misera maceror;
quia ego illum unum mi exoptavi, quicum aetatem degerem.
LENA
Matronae magis conducibile est istuc, mea Selenium,
unum amare, et cum eo aetatem exigere quoi nubta 'st semel.
Verum enim meretrix fortunati est oppidi similluma, 80
non potest suam rem obtinere sola sine multis viris.
SELENIUM 
Hoc volo agatis; qua arcersitae causa ad me estis, eloquar.
Nam mea mater, quia ego nolo me meretricem dicier,
obsecuta est, de ea re gessit morem morigerae mihi,
ut me, quem ego amarem graviter, sineret cum eo vivere. 85
LENA
Stulte, ecastor, fecit : sed tu en unquam cum quiquam viro
consuevisti? 
SELENIUM 
Nisi quidem cum Alcesimarcho, nemine :
neque pudicitiam meam mi alius quisquam inminuit. 
LENA
Obsecro,
quo is homo insinuavit pacto se ad te? 
SELENIUM 
Per Dionysia
mater pompam me spectatum duxit : dum redeo domum, 90
conspicillo consecutu'st clanculum me usque ad foreis.
Inde in amicitiam insinuavit cum matre et mecum simul
blanditiis, muneribus, donis. 
LENA
Mihi istunc hominem vellem dari,
ut ego illum vorsarem! 
SELENIUM 
Quid opu'st verbis? consuetudine
coepi amare contra ego illum, et ille me. 
LENA
O mea Selenium ! 95
adsimulare amare oportet : nam si ames, extempulo
melius illi multo, quem ames, consulas, quam rei tuae.
SELENIUM 
At ille conceptis iuravit verbis apud matrem meam,
me uxorem ducturum esse: ei nunc alia ducenda 'st domum,
sua congnata Lemniensis, quae habitat heic in proxumo. 100
Nam eum pater eius subegit : nunc mea mater irata est mihi,
quia non redierim domum ad se, postquam hanc rem resciverim,
eum uxorem ducturum esse aliam. 
LENA
Nihil amori iniurium 'st.
SELENIUM 
Nunc te amabo, ut hanc hic triduum solum sinas
esse et heic servare apud me : nam ad matrem arcersita sum. 105
LENA
Quamquam mihi istud erit molestum triduum, et damnum dabis,
faciam. 
SELENIUM 
Facis benigne et amice : sed tu, Gymnasium mea,
si me absente Alcesimarchus veniet, nolito acriter
eum inclamare  : utut erga me est meritus, mihi cordi est tamen.
Sed, amabo, tranquille; ne quid, quod illi doleat, dixeris. 110
adcipias claveis, si quid tibi opus erit promptu, promito.
Ego volo ire. 
GYMNASIUM 
Ut mi excivisti lacrumas ? 
SELENIUM 
Gymnasium mea,
bene vale. 
GYMNASIUM 
Cura te, amabo : sicine inmunda, obsecro,
ibis? 
SELENIUM 
Inmundas fortunas aequom 'st squalorem sequi.
GYMNASIUM 
Amiculum hoc sustolle saltem. 
SELENIUM 
Sine trahi, quom egomet trahor. 115
GYMNASIUM 
Quando ita tibi lubet, vale atque salve. 
SELENIUM 
Si possim, velim.
GYMNASIUM 
Numquid me vis, mater, intro quin eam? Ecastor, mihi
visa amare. 
LENA
Istoc ergo aureis graviter obtundo tuas,
ne quem ames : abi intro. 
GYMNASIUM 
Numquid me vis? 
LENA
Ut valeas. 
GYMNASIUM 
Vale. 

I.ii

LENA. 
Idem mihi, magnae quod parti est vitium mulierum, 120
quae hunc quaestum facimus: quae ubi saburratae sumus,
largiloquae extemplo sumus, plus loquimur quam sat est.
Nam illanc ego olim, quae hinc flens abiit, parvolam
puellam proiectam ex angiportu sustuli.
Adulescens quidam heic est adprime nobilis, 125
quin ego nunc, quia sum onusta mea ex sententia
Quiaque adeo me conplevi flore Liberi,
magis libera uti lingua conlubitum 'st mihi :
tacere nequeo misera, quod tacito usus est.
Sicyone, summo genere, ei vivit pater; 130
is amore misere hanc deperit mulierculam,
quae hinc modo flens abiit : contra amore eum haec perdita 'st.
Eam meae ego amicae dono huic meretrici dedi,
quod saepe mecum mentionem fecerit,
puerum aut puellam alicunde ut reperirem sibi, 135
recens gnatum eapse quod sibi subponeret.
Ubi mihi potestas primum evenit, inlico
feci eius eii, quod me oravit, copiam.
Postquam puellam eam a me agcepit, inlico
eandem puellam peperit, quam a me adceperat, 140
sine obstetricis opera, et sine doloribus,
item ut aliae pariunt, quae malum quaerunt sibi.
Nam amatorem aibat esse peregrinum sibi;
subpositionemque eius rei facere gratia.
Id duae nos solae scimus, ego quae illi dedi, 145
et illa, quae a me adcepit, praeter vos quidem.
Haec sic res gesta 'st. si quid usus venerit,
meminisse ego hanc rem vos volo : ego abeo domum.

I.iii

AUXILIUM 
Utrumque haec, et multiloqua et multibiba 'st anus.
Satin' vix reliquit deo, quod loqueretur, loci ? 150
Ita properavit de puellae proloqui
subpositione : quod si tacuisset, tamen
ego eram dicturus, deus, qui poteram planius.
Nam mi est Auxilio nomen : nunc operam date,
ut ego argumentum hoc vobis plane perputem. 155
Fuere Sicyoni iamdiu Dionysia.
Mercator venit huc ad ludos Lemnius,
isque heic conpressit virginem, adulescentulus,
vinulentus, multa nocte, in via.
Is ubi malam rem scit se meruisse, inlico 160
pedibus perfugium peperit, in Lemnum abfugit,
ubi habitabat tum. Illa quam conpresserat
decumo post mense exacto heic peperit filiam.
Quoniam reum eius facti nescit, qui siet,
paternum servom sui participat consili, 165
dat eam puellam ei servo exponendam ad necem.
Is eam proiecit : haec puellam sustulit.
Ille clam observavit servos 
quo aut quas in aedeis haec puellam deferat.
Ut eampse vos audistis confiterier, 170
dat eam puellam meretrici Melaenidi,
eaque educavit eam sibi pro filia
bene ac pudice : tum illic autem Lemnius
propinquam uxorem duxit, cognatam suam.
Ea diem suom obiit, facta morigera 'st viro. 175
Postquam ille uxori iusta fecit, inlico
huc conmigravit, duxit uxorem heic sibi
eandem, quam olim virginem heic conpresserat,
et eam congnoscit esse, quam conpresserat.
Illa illi dicit, eius se ex iniuria 180
peperisse gnatam, atque eam se servo inlico
dedisse exponendam; ille extemplo servolum
iubet illum eundem persequi, si qua queat
reperire quae sustulerit. Ei rei nunc suam
operam usque adsiduo servos dat, si possiet 185
meretricem illam invenire, quam olim tollere,
quom ipse exponebat, ex insidiis viderat.
Nunc quod reliquom restat volo persolvere,
ut expungatur nomen, ne quid debeam.
Adulescens heic est Sicyoni : ei vivit pater. 190
Is amore proiecticiam illam deperit,
quae dudum flens hinc abiit ad matrem suam
et illa hunc contra, qui est amor suavissumus.
ut sunt humana, nihil est perpetuum datum.
Pater adulescenti dare volt uxorem :hoc ubi 195
mater rescivit, iussit arcersi eam domum.
Haec res sic gesta est : bene valete, et vincite
virtute vera, quod fecistis antidhac.
Servate vostros socios, veteres et novos :
augete auxilia vostra iustis legibus, 200
perdite perduelleis, parite laudem et lauream,
ut vobis victi Poeni poenas subferant.

ACTUS II

II.i  ALCESIMARCHUS? MELAENIS 

ALCESIMARCHUS 
Credo ego amorem primum apud homines, carnuficinam conmentum :
hanc ego de me coniecturam domi facio, ne foris quaeram,
qui omneis homines supero atque antideo cruciabilitatibus animi. 205
Iactor, crucior, agitor,
stimulor, vorsor
in amoris rota, miser exanimor,
feror, disferor, distrahor, diripior :
ita nubilam mentem animi habeo; 209-210
ubi sum, ibi non sum; ubi non sum, ibi est animus : 211
ita mihi omnia sunt ingenia :
quod lubet, non lubet iam id continuo,
ita me amor lassum animi ludificat, 214-215
fugat, agit, adpetit, raptat, retinet, 216
lactat, largitur; quod dat, non dat; deludit:
modo quod suasit, dissuadet;
quod dissuasit, id ostentat. 219-220
Maritumis moribus mecum experitur; 221
ita meum frangit amantem animum;
neque, nisi quia miser non eo pessum,
mihi ulla abest perdito permities :
ita pater apud villam detinuit 225
me hos dies sex ruri continuos,
neque licitum interea est meam amicam visere.
Estne hoc miserum memoratu !

texte fragmentaire non repris

MELAENIS 
Eo facetu's, quia tibi alia 'st sponsa locuples Lemnia ?
Habeas : neque nos factione tanta quanta tu, sumus;
neque opes nostrae tam sunt validae quam tuae : verumtamen
haud metuo, ne iusiurandum nostrum quisquam culpitet: 495
tu iam, si quid tibi dolebit, scies qua doleat gratia.
ALCESIMARCHUS 
Di me perdant...
MELAENIS 
Quodcumque optes, velim tibi contingere.
ALCESIMARCHUS 
Si illam uxorem duxero unquam mihi quam despondit pater.
MELAENIS 
Et me, si unquam tibi uxorem filiam dedero meam.
ALCESIMARCHUS 
Periurare me patiere ? 
MELAENIS 
Pol te aliquanto facilius 500
quam me meamque rem perire et ludificari filiam.
Abi, quaere ubi iuriiurando tuo satis sit subsidi:
hic apud nos iam, Alcesimarche, confregisti tesseram.
ALCESIMARCHUS 
Face semel periculum. 
MELAENIS 
Saepe feci , quod factum queror.
ALCESIMARCHUS 
Redde mihi illam. 
MELAENIS 
Inter novam rem verbum usurpabo vetus 505
quod dedi, datum non vellem; quod reliquom 'st non dabo.
ALCESIMARCHUS 
Non remissura es mihi illam? 
MELAENIS 
Pro me responsas tibi.
ALCESIMARCHUS 
Non remittes? 
MELAENIS 
Scis iamdudum omnem meam sententiam.
ALCESIMARCHUS 
Satin' tibi istuc in corde certum 'st? 
MELAENIS 
Quin ego conmentor quidem.
Non, edepol, istaec tua dicta nunc in aureis recipio. 510
ALCESIMARCHUS 
Non? hem, quid agam ?
MELAENIS 
Igitur animum advorte iam, ut quid agas scias.
ALCESIMARCHUS 
At ita me di deaeque, superi atque inferi, et medioxumi,
itaque me Iuno regina et Iovis supremi filia,
itaque me Saturnus patruus eius ...
MELAENIS 
Ecastor, pater.
ALCESIMARCHUS 
Atque me Ops opulenta illius avia...
MELAENIS 
Imo mater quidem. 515
ALCESIMARCHUS 
Iuno filia et Saturnus patruus, et summus Iuppiter...
Tu me delenis; propter te haec pecco. 
MELAENIS 
Perge dicere.
ALCESIMARCHUS 
Anne etiam, ut quid consultura sis sciam ?
MELAENIS 
Pergis eloqui
non remittam; definitum 'st. 
ALCESIMARCHUS 
Enim vero ita me Iupiter
itaque me Iuno itaque Saturnus, ita... quid dicam nescio. 520
Iam scio : imo, mulier, audi, meam ut scias sententiam :
di me omneis magni minutique et patellarii
faxint, ne ego dem vivos savium Selenio,
nisi ego teque tuamque filiam, meque hodie obtruncavero;
poste autem cum primo luci cras nisi ambo obcidero, 525
et equidem, hercle, nisi pedatu tertio omneis ecflixero,
nisi tu illam remittis ad me : dixi quae volui, vale.
MELAENIS 
Abiit intro iratus : quid ego nunc agam? si redierit
illa ad hunc, ibidem loci res erit: ubi odium obceperit,
illam extrudet, quom hanc uxorem Lemniam ducet domum, 530
sed tamen ibo et persequar: amens ne quid faciat, cauto opu'st.
Postremo, quando aequa lege pauperi cum divite
non licet, perdam operam potius, quam carebo filia.
Sed quis hic est, qui recta platea cursum huc contendit suum?
Et illud paveo, et hoc formido : ita tota sum misera in metu. 535 

II.ii

LAMPADIO 
Anum sectatus sum clamore per vias;
miserrumam habui : ut illaec hodie quot modis
moderatrix linguae fuit, atque inmemorabilis !
Quot illi blanditias, quid illi promisi boni !
quot admoenivi fabricas ! quot fallacias ! 540
in quaestione ! Vix exculpsi ut diceret,
quia eii promisi dolium vini dare.

II.iii

PHANOSTRATA, LAMPADIO, MELAENIS 

PHANOSTRATA 
Audire vocem visa sum ante aedeis modo
mei Lampadisci servi. 
LAMPADIO 
Non surda es, hera:
recte audivisti. 
PHANOSTRATA 
Quid agis heic? 
LAMPADIO 
Quod gaudeas. 545
PHANOSTRATA 
Quid id est? 
LAMPADIO 
Hinc ex hisce aedibus paulo prius
vidi exeuntem mulierem. 
PHANOSTRATA 
Illam, quae meam
gnatam sustulerat? 
LAMPADIO 
Rem tenes. 
PHANOSTRATA 
Quid postea?
LAMPADIO 
Dico ei, quo pacto eam ab hippodromo viderim
herilem nostram filiam sustollere. 550
PHANOSTRATA 
Extimuit tum illa ? 
MELAENIS 
Iam horret corpus, cor salit.
Nam mihi ab hippodromo memini adferri parvolam
puellam, eamque me mihi subponere.
PHANOSTRATA 
Age perge, quaeso; animus audire expetit,
ut gesta res sit. 
MELAENIS 
Utinam audire non queas ! 555
LAMPADIO 
Pergo illam onerare dictis: "Illaec ted anus
fortunis ex secundis ad miseras vocat.
Nam illaec tibi nutrix est, ne matrem censeas.
Ego te reduco et voco ad divitias,
ubi tu locere in luculentam familiam, 560
unde tibi talenta magna viginti pater
det dotis : non enim hic, ubi ex Tusco modo
tute tibi indigne dotem quaeras corpore."
PHANOSTRATA 
An, amabo, meretrix illa est, quae illam sustulit?
LAMPADIO 
Imo meretrix fuit; sed ut sit de ea re, eloquar. 565
Iam perducebam illam ad me suadela mea:
anus ei amplexa est genua, plorans, obsecrans,
ne deserat se: eam suam esse filiam,
seque eam peperisse, sancte adiurabat mihi.
Istanc quam quaeris, inquit, ego amicae meae 570
dedi, quae educaret eam pro filiola sua.
Et vivit, inquit : ubi ea est? inquam extempulo.
PHANOSTRATA 
Servate me, dei, obsecro. 
MELAENIS 
At me perditis.
PHANOSTRATA 
Quoi illam dedisset exquisisse oportuit.
LAMPADIO 
Quaesivi, et dixit meretrici Melaenidi. 575
MELAENIS 
Meum elocutus est nomen : interii oppido !
LAMPADIO 
Ubi elocuta 'st , ego continuo anum interrogo :
Ubi habitat, inquam, duc ad demonstra mihi.
Avecta est, inquit, peregre hinc habitatum.
MELAENIS 
Obsipat
aquolam. 
LAMPADIO 
Quo avecta 'st, eo sequemur : siccine 580
agis nugas? Periisti...
Non hercle, hoc longe destiti
instare, usque adeo, donec se adiurat anus
iam mihi monstrare. 
PHANOSTRATA 
At non missam oportuit.
LAMPADIO 
Servatur : sed illaec se quandam aibat mulierem 585
suam benevolentem convenire etiam prius,
conmune quicum id esset sibi negotium.
Et scio venturam. 
MELAENIS 
Me indicabit, et suas
ad meas miserias alias faciem consciam. 589-590
PHANOSTRATA 
Quid nunc vis facere me? 
LAMPADIO 
Intro abi, atque animo bono es. 591
Vir tuus si veniet, iube domi obperirier,
ne in quaestione mi sit, si quid eum velim.
Ego ad anum recurro rursum. 
PHANOSTRATA 
Lampadio, obsecro,
cura. 
LAMPADIO 
Perfectum ego hoc dabo negotium. 595
PHANOSTRATA 
Deos teque spero.
LAMPADIO 
Eosdem ego, uti abeas domum.
MELAENIS 
Adulescens, adsta atque audi. 
LAMPADIO 
Men', mulier, vocas?
MELAENIS 
Te. 
LAMPADIO 
Quid negoti 'st? nam obcupatus sum ampliter.
MELAENIS 
Quis isteic habitat? 
LAMPADIO 
Demipho dominus meus.
MELAENIS 
Nempe istic est, qui Alcesimarcho filiam 600
suam despondit in divitias maxumas?
LAMPADIO 
Is ipsus est. 
MELAENIS 
Eho tu, quam vos igitur filiam
nunc quaeritatis alteram? 
LAMPADIO 
Ego dicam tibi,
non ex uxore gnatam uxoris filiam.
MELAENIS 
Quid istuc est verbi? 
LAMPADIO 
Ex priore muliere 605
gnata, inquam, meo hero filia est. 
MELAENIS 
Certe modo
huius, quae locuta est, quaerere aibas filiam.
LAMPADIO 
Huius ergo quaero. 
MELAENIS 
Quo modo igitur, obsecro,
haec est prior, quae nubta nunc est? 
LAMPADIO Conteris
tu tua me oratione, mulier, quisquis es. 610
Medioxumam quam duxit uxorem, ex ea
gnata est haec virgo, Alcesimarcho quae datur.
Ea uxor diem obiit : iam scis? 
MELAENIS 
Teneo istuc satis.
Sed ego illud quaero confragosum, quo modo
prior posterior sit, et posterior sit prior? 615
LAMPADIO 
Prius hanc conpressit quam uxorem duxit domum :
prius gravida facta 'st, priusque peperit filiam.
Eam postquam peperit, iussit parvam proiici.
Ego eam proieci, alia mulier sustulit.
Ego inspectavi : herus hanc duxit postibi. 620
Eam nunc puellam filiam eius quaerimus.
Quid nunc supina susum in caelum conspicis?
MELAENIS 
I nunciam istuc quo properabas, nil moror.
nunc intellexi. 
LAMPADIO 
Diis, hercle, habeo gratiam :
nam ni intellexes, numquam, credo, amitteres. 625
MELAENIS 
Nunc mihi bonae necessum 'st esse ingratiis,
quamquam esse nolo : rem palam esse intellego,
nunc egomet potius hanc inibo gratiam
ab illis, quam illaec me indicet : ibo domum,
atque ad parenteis reduco Selenium. 630

ACTUS III

III.i MELAENIS, ALCESIMARCHUS, SELENIUM 

MELAENIS 
Rem elocuta sum tibi omnem; sequere hac me, Selenium,
ut eorum quoiam esse oportet te, sis potius quam mea ?
Quamquam invita te carebo, animum ego inducam tamen,
ut illud quam tuam in rem bene conducat, consulam.
Nam heic crepundia insunt, quibuscum te illa olim ad me detulit, 635
quae mihi dedit; parenteis te ut congnoscant facilius.
Adcipe hanc cistellam, Halisca; agedum pulta illas foreis.
Dic me orare, ut aliquis intus prodeat propere ocius.
ALCESIMARCHUS 
Recipe me ad te, Mors, amicum et benevolum. 639-640
SELENIUM 
Mater mea,
perimus miserae ! 
ALCESIMARCHUS 
Utrum hac me feriam, an ab laeva latus? 641
MELAENIS 
Quid tibi 'st? 
SELENIUM 
Alcesimarchum non vides? ferrum tenet.
ALCESIMARCHUS 
Ecquid agis? remorare ? lumen linque. 
SELENIUM 
Amabo, adcurrite,
ne se interemat. 
ALCESIMARCHUS 
O Salute mea salus salubrior,
tu nunc, si ego volo seu nolo, sola me ut vivam facis. 645
MELAENIS 
Hau ! voluisti istuc severum facere. 
ALCESIMARCHUS 
Nihil mecum tibi,
mortuus tibi sum: hanc ut habeo certum 'st non amittere;
Nam, hercle, iam ad me adglutinandam totam decretum est dare.
Ubi estis, servi? obcludite aedeis pessulis, repagulis,
inlico: hanc ego tetulero intra limen. 
MELAENIS 
Abiit, abstulit 650
mulierem : ibo, persequar iam illum intro, ut haec ex me sciat
eadem, si possum tranquillum facere ex irato mihi. 

ACTUS IV

IV.i LAMPADIO, PHANOSTRATA 

LAMPADIO 
Nullam ego me vidisse credo magis anum excruciabilem
quam illaec est : quae dudum fassa est mihi, quaene infitias eat !
Sed, eccam heram video. Sed quid hoc est, haec quod cistella hic iacet 655
cum crepundiis? nec quemquam conspicor alium in via ?
Faciundum 'st puerile opficium, conquiniscam ad cistulam.
PHANOSTRATA 
Quid agis, Lampadio? 
LAMPADIO 
Haec cistella numnam hinc ab nobis domo 'st?
Nam hinc ab ostio iacentem sustuli. 
PHANOSTRATA Quid nuntias
super anu? 
LAMPADIO 
Scelestiorem in terra nullam esse alteram. 660
Omnia infitias ire ea, quae dudum confessa 'st mihi.
Nam, hercle, ego illam anum inridere me ut sinam ? satius est mihi
quovis exitio interire. 
PHANOSTRATA 
Di, obsecro vostram fidem.
LAMPADIO 
Quid deos obsecras? 
PHANOSTRATA 
Servate nos. 
LAMPADIO 
Quid est? 
PHANOSTRATA 
Crepundia
haec sunt, quibuscum tu extulisti nostram filiolam ad necem. 665
LAMPADIO 
Sanan' es? 
PHANOSTRATA 
Haec sunt profecto. 
LAMPADIO 
Pergin' ? 
PHANOSTRATA 
Haec sunt. 
LAMPADIO 
Si mihi
alia mulier istoc pacto dicat, dicam esse ebriam.
PHANOSTRATA 
Non, ecastor, falsa memoro : nam, obsecro, unde haec gentium?
aut quis deus obiecit hanc ante ostium nostrum, quasi
dedita opera, in tempore ipso. Spes mihi sancta subvenit. 670 

IV.ii  

HALISCA, LAMPADIO, PHANOSTRATA  

HALISCA 
Nisi quid mi opis di dant, disperii, neque unde auxilium expetam habeo.
Itaque petulantia mea me animi miseram habet,
quae in tergum meum ne veniant, male formido,
si hera mea sciat, tam socordem esse quam sum.
Quamne in manibus tenui atque adcepi heic ante aedeis 675
cistellam, ubi ea sit nescio : nisi, ut opinor,
loca haec circiter excidit mihi.
Mi homines, mi spectatores, facite indicium, si quis vidit,
quis eam abstulerit, quisve sustulerit, et utrum hac an illac iter institerit.
Non sum scitior, quae hos rogem, aut quae fatigem, 680
qui semper malo muliebri sunt lubenteis.
Nunc vestigia heic si qua sunt, gnoscitabo.
Nam si nemo hac praeteriit, postquam intro abii,
cistella heic iaceret. Quid, heic? periit, opinor.
Actum 'st, illicet; me infelicem et scelestam ! 685
Nulla 'st, neque ego sum usquam : perdita perdidit me.
Sed pergam, ut coepi, tamen, quaeritabo.
Nam et intus paveo, et foris formido; ita nunc utrubique metus me agitat. 688a
Ita sunt homines misere miseri.
Ille nunc laetus est, quisquis est, qui illam habet,
quae neque illa illi quidquam usui 'st, mihi esse potest.
Sed memet moror, quom hoc ago setius.
Halisca, hoc age, ad terram adspice et dispice :
oculis investigans astute augura.
LAMPADIO 
Hera. 
PHANOSTRATA 
Hem, quid est? 
LAMPADIO 
Haec est.
PHANOSTRATA 
Quis ? 
LAMPADIO 695
Quoi haec excidit cistella.
Certe eccum locum signat, ubi ea excidit.
PHANOSTRATA 
Adparet.
HALISCA
Sed is hac iit, hac socci video vestigium in pulvere; persequar hac.
In hoc iam loco cum altero constitit heic meis turba oculis modo se obiecit: 
neque prorsum iit hac... heic stetit : hinc illuc exiit, heic concilium fuit. 700
ad duos adtinet, liquidum est. Attat! singulum video vestigium. 
Sed is hac abiit. Contemplabor : hinc huc iit... hinc nusquam abiit.
actam rem ago : quod periit, periit; meum corium cum cistella.
Redeo intro. 
PHANOSTRATA 
Mulier, mane : sunt qui volunt te conventam.
HALISCA
Quis me revocat? 
LAMPADIO 
Bona femina et malus masculus volunt te. 705
HALISCA
Postremo, ille
plus, qui vocat, scit quod velit, quam ego quae vocor : revortor.
Ecquem vidisti quaerere heic, amabo, in hac regione
cistellam cum crepundiis, quam ego heic amisi misera?
Nam dudum ut adcucurrimus ad Alcesimarchum, ne se 710
vita interemeret, tum eam mihi opinor more excidisse.
LAMPADIO 
Cistellam haec mulier perdidit. Tacemus, hera, parumper.
HALISCA
Disperii misera ! quid ego herae dicam? quae me opere tanto
servare iussit, qui suos Selenium parenteis
facilius posset gnoscere, quae herae meae subposita 'st parva, 715
quam quaedam meretrix ei dedit. 
LAMPADIO 
Nostram haec rem fabulatur,
hanc scire oportet, filia tua ubi sit, signa ut dicit.
HALISCA
Nunc eam volt suae matri et patri, quibus gata est, reddere ultro.
Mi homo, obsecro, alias res geris, ego tibi meas res mando.
LAMPADIO 
Istuc ago, atque istuc mihi cibus est, quod fabulare : 720
sed inter rem agendam istam herae huic respondi, quod rogabat.
Nunc ad te redeo, si quid est opus, dic, inpetra et tu.
Quid quaeritabas? 
HALISCA
Mi homo et mea mulier, vos saluto.
PHANOSTRATA 
Et nos te : sed quid quaeritas? 
HALISCA
Vestigium heic requiro,
qua abfugit quaedam aestio.
LAMPADIO 
Quid id? quidnam est? 725
HALISCA
Alienum concinnat malum et maerorem familiarem.
LAMPADIO 
Mala merx, hera, haec et callida est. 
PHANOSTRATA 
Ecastor, ita videtur.
LAMPADIO 
Imitatur nequam bestiam et damnificam. 
PHANOSTRATA 
Quemnam, amabo !
LAMPADIO 
Involvolum, quae in pampini folio intorta inplicat se:
itidem haec exorditur sibi intortam orationem. 730
Quid quaeritas? 
HALISCA
Cistella heic mihi, mi adulescens, evolavit.
LAMPADIO 
In caveam latam oportuit. 
HALISCA
Non, edepol, praeda magna.
LAMPADIO 
Mirum, quin grex venalium in cistella infuerit una.
PHANOSTRATA 
Sine dicat. 
LAMPADIO 
Si dicat quidem. 
PHANOSTRATA 
Age, loquere tu, quid ibi infuerit.
HALISCA
Crepundia una. 
LAMPADIO 
Est quidam homo, qui illam ait se scire ubi sit. 735
HALISCA
At, pol, ille a quadam muliere, si eam monstret, gratiam ineat.
LAMPADIO 
At sibi ille quidam volt dari mercedem. 
HALISCA
At, pol, illa quaedam,
quae illam cistellam perdidit, quoidam negat esse, quod det.
LAMPADIO 
At enim illo quidam operam bonam magis expetit quam argentum.
HALISCA
At, pol, ille quidam, mulier, nulla opera gratuita 'st. 740
PHANOSTRATA 
Commodo loquela tua : tibi nunc prodes; confitemur
cistellam habere. 
HALISCA
At vos Salus servassit : ubi ea nunc est?
PHANOSTRATA 
Salvam eccam : sed ego rem meam magnam confabulari
tecum volo: sociam te mihi adopto ad meam salutem.
HALISCA
Quid istuc negoti 'st? aut quis es? 
PHANOSTRATA 
Ego sum illius mater, 745
quae haec gestitavit. 
HALISCA
Hicine tu ergo habitas? 
PHANOSTRATA 
Hariolare.
Sed quaeso, ambages, mulier, mitte, atque hoc age,
eloquere, unde haec sunt tibi, cito, crepundia.
HALISCA
Mea haec herilis gestitavit filia.
LAMPADIO 
Mentiris; nam mea gestitavit, non tua. 750
PHANOSTRATA 
Ne obloquere. 
LAMPADIO 
Taceo. 
PHANOSTRATA 
Mulier, perge dicere.
Ubi ea 'st, quae gestitavit? 
HALISCA
Heic in proxumo.
PHANOSTRATA 
Isteic quidem, edepol, mei viri habitat gener.
LAMPADIO 
Ne obloquere rusus. 
PHANOSTRATA 
Perge porro dicere. 753b
Quot annos gnata dicitur? 
HALISCA
Septemdecim. 755
PHANOSTRATA 
Mea 'st. 
LAMPADIO 
Ea 'st, ut numerus annorum adtulit.
HALISCA
Quid ? quaesti partem dimidiam quaero meam.
LAMPADIO 
At, pol, ego, quoniam tres sunt, quaero tertiam.
HALISCA
Aequom 'st reponi per fidem quod creditum 'st, 760
ne bene merenti sit malo benignitas.
Nostra haec alumna 'st tua profecto filia:
et redditura hera 'st tuam tibi : et ea gratia 762b
domo profecta 'st : ceterum ex ipsa, obsecro, 762c
exquaeritote; ego serva sum. 
PHANOSTRATA 
Aequom postulas. 765
HALISCA
Illius ego istanc esse malo gratiam.
Sed istanc cistellam te obsecro ut reddas mihi.
PHANOSTRATA 
Quid fit, Lampadio? 
LAMPADIO 
Quod tuum 'st teneas tuum.
PHANOSTRATA 
At me huius miseret. 
LAMPADIO 
Sic faciundum censeo.
Da isti cistellam, et intro abi cum istac simul. 770
PHANOSTRATA 
Tibi auscultabo : tene tu cistellam tibi,
abeamus intro : sed quod nomen est tuae
dominae? 
HALISCA
Melaenis. 
PHANOSTRATA 
I prae, iam ego te sequar.

ACTVS V

V.i DEMIPHO, LAMPADIO 

DEMIPHO 
Quid hoc negoti 'st, quod omneis fabulantur per vias,
mihi esse filiam inventam? et Lampadionem me in foro 775
quaesivisse aiunt. 
LAMPADIO 
Here, unde is? 
DEMIPHO 
Ex senatu. 
LAMPADIO 
Gaudeo
tibi mea opera liberorum esse amplius. 
DEMIPHO 
Et enim non placet.
nil moror aliena muhi opera fieri plureis liberos.
Sed quid istuc est? 
LAMPADIO 
Propera ire intro huc ad ad finem tum;
filiam tuam iam congnosces intus : ibidem uxor tua 'st. 780
Abi cito. 
DEMIPHO 
Praevorti hoc certum 'st rebus aliis omnibus. 

CATERVA
Ne exspectetis, spectatores, dum illi huc ad vos exeant:
nemo exibit; omneis intus conficient negotium.
Ubi id erit factum, ornamenta ponent : postidea loci,
qui deliquit vapulabit; qui non deliquit, bibet. 785
Nunc quod ad vos, spectatores, reliquom relinquitur,
more maiorum date plausum postrema in comoedia.