PLAUTE
ASINARIA
L'ASINAIRE
traduction
française seule
texte
bilingue
ARGUMENTUM
Amanti argento filio auxiliarier
Sub inperio vivens volt senex uxorio.
Itaque ob asinos relatum pretium Saureae
Numerari iussit servolo Leonidae.
Ad amicam id fertur; cedit noctem filius.
Rivinus amens ob praereptam mulierem,
Is rem omnem uxori per parasitum nuntiat.
Adcurrit uxor ac virum e lustris rapit.
PERSONAE
LIBANUS SERVUS
DEMAENETUSAENETUS SENEX
ARGYRIPPUS ADULESCENS
CLEARETA LENA
LEONIDA SERVUS
MERCATOR
PHILAENIUM MERETRIX
DIABOLUSOLUS ADULESCENS
PARASITUS
ARTEMONA MATRONA
PROLOGUS
Hoc agite, sultis, spectatores, nunciam,
quae quidem mihi atque vobis res vertat bene,
gregique, et dominis, atque conductoribus.
Face iam nunc tu, praeco, omnem auritum poplum.
Age, nunc reside; cave modo ne gratiis. 5
Nunc, quid processerim huc, et quid mihi voluerim,
dicam : ut sciretis nomen huius fabulae.
Nam quod ad argumentum adtinet, sane breve'st.
Nunc, quod me dixi velle vobis dicere,
dicam : huic nomen graece Onago'st fabulae. 10
Demophilus scripsit, Maccus vortit barbare.
Asinariam volt esse, si per vos licet.
Inest lepos ludusque in hac comoedia;
ridicula res est : date benigne operam mihi;
ut vos, ut alias, pariter nunc, Mars adiuvet. 15
ASINARIA
ACTUS I. i LIBANUS, DEMAENETUS
LIBANUS
Sicut tuom vis unicum gnatum tuae
superesse vitae, sospitem et superstitem :
ita te obtestor, per senectutem tuam,
perque illam, quam tu metuis, uxorem tuam;
si quid med erga tu hodie falsum dixeris, 20
ut tibi superstes uxor aetatem siet,
atque illa viva, vivus ut pestem obpetas.
DEMAENETUS
Per deum Fidium ! [quae] quaeris, iurato mihi
video necesse esse eloqui, quidquid roges;
ita me obstinate adgressus, ut non audeam 25
profecto, percontanti quin promam omnia.
Proinde actutum illud, quid sit, quod scire expetis,
eloquere : ut ipse scibo, te faciam ut scias.
LIBANUS
Dic, obsecro, hercle, serio, quod te rogem.
Cave mi mendaci quidquam.
DEMAENETUS
Quin tu ergo rogas? 30
LIBANUS
Num me illuc ducis, ubi lapis lapidem terit?
DEMAENETUS.
Quid istuc est? aut ubi istuc est terrarum loci?
LIBANUS
ApudFfustitudinas Ferricrepinas insulas,
ubi vivos homines mortui incursant boves. 35
DEMAENETUS.
Quid istuc sit, aut ibi istuc sit, nequeo gonscere.
LIBANUS
Ubi flent nequam homines, qui polentam pinsitant.
DEMAENETUS
Modo, pol, percepi, Libane, quid istuc sit loci;
ubi fit polenta, te fortasse dicere.
LIBANUS
Ah !
neque, hercle, ego istuc dico, nec dictum volo.
Teque obsecro, hercle, ut, quae locutus, despuas.
DEMAENETUS
Fiat, geratur mos tibi.
LIBANUS
Age, age usque excrea. 40
DEMAENETUS
Etiamne?
LIBANUS
Age, quaeso, hercle, usque ex penitis faucibus.
etiam amplius.
DEMAENETUS
Nam quousque?
LIBANUS
Usque ad mortem volo.
DEMAENETUS
Cave sis malam rem.
LIBANUS
Uxoris dico, non tuam.
DEMAENETUS
Dono te ob istuc dictum, ut expers sis metu. 44-45
LIBANUS
Di tibi dent quaecumque optes !
DEMAENETUS
Redde operam mihi : 46
cur hoc ego ex te quaeram? aut cur miniter tibi,
propterea quod me non scientem feceris?
aut cur postremo filio subcenseam,
patres ut faciunt ceteri?
LIBANUS
Quid istuc novi est? 50
Demiror, quid sit, et quo evadat, sum in metu.
DEMAENETUS
Equidem scio iam, filius quod amet meus
isthanc meretricem e proxumo Philaenium.
Estne hoc, ut dico, Libane?
LIBANUS
Rectam instas viam.
Ea res est. Sed eum morbus invasit gravis. 55
DEMAENETUS
Quid morbi est?
LIBANUS
Quia non subpetunt dictis data.
DEMAENETUS
Tune es adiutor nunc amanti filio?
LIBANUS
Sum vero, et alter noster est Leonida.
DEMAENETUS.
Bene, hercle, facitis, et a me initis gratiam.
Verum meam uxorem, Libane, nescis quali'sit? 60
LIBANUS
Tu primus sentis, nos tamen in pretio sumus.
DEMAENETUS
Fateor eam esse inportunam atque incommodam.
LIBANUS
Posterius istuc dicis, quam credo tibi.
DEMAENETUS
Omneis parenteis, Libane, liberis suis,
qui mi auscultabunt, facient obsequelam; 65
quippe qui mage amico utantur gnato et benevolo :
atque ego me id facere studeo : volo amari a meis,
volo me patris mei similem, qui causa mea
nauclerio ipse ornatu per fallaciam,
quam amabam, abduxit ab lenone mulierem. 70
Neque puduit eum id aetatis sycophantias
struere, et beneficiis me emere gnatum suum sibi.
Eos me decretum est persequi mores patris.
Nam me hodie oravit Argyrippus filius,
uti sibi amanti facerem argenti copiam; 75
et id ego percupio obsequi gnato meo,
volo amori obsecutum illius, volo amet me patrem
quamquam illum mater arcte contenteque habet,
patres ut consuerunt. Ego mitto omnia haec;
praesertim quom is me dignum quoi concrederet 80
habuit, me habere honorem eius ingenio decet :
quom me adiit, ut pudentem gnatum aequom'st patrem;
cupio esse amicae quod det argentum suae.
LIBANUS
Cupis id, quod cupere te nequidquam intellego.
Dotalem servom Sauream uxor tua 85
adduxit, quoi plus in manu sit, quam tibi.
DEMAENETUS
Argentum adcepi, dote inperium vendidi.
Nunc verba in pauca conferam, quid te velim.
Viginti iam usu'st filio argenti minis.
Face id ut paratum iam sit.
LIBANUS
Unde gentium? 90
DEMAENETUS
Me defraudato.
LIBANUS
Maxumas nugas agis
nudo detrahere vestimenta me iubes.
Defraudem te ego? age, sis, tu sine pennis vola.
Tene ego defraudem, quoi nihil est ipsi in manu ?
Nisi quid tu porro uxorem defrudaveris? 95
DEMAENETUS
Qua me, qua uxorem, qua tu servom Sauream
potes, circumduce, aufer; promitto tibi
non obfuturum, si id hodie ecfeceris.
LIBANUS
Iubeas una opera me piscari in aere,
venari autem rete iaculo in medio mari. 100
DEMAENETUS
Tibi optionem sumito Leonidam.
Fabricare quidvis, quidvis conminiscere.
Perficito argentum hodie ut habeat filius,
amicae quod det.
LIBANUS
Quid ais tu, Demaenete?
Quid, si forte in insidias devenero ? 105
Tu redimes me, si me hosteis interceperint?
DEMAENETUS
Redimam.
LIBANUS
Tum tu igitur aliud cura quidlubet.
DEMAENETUS
Ego eo ad forum, nisi quid vis.
LIBANUS
Ei, bene ambula ?
DEMAENETUS
Atque audin' etiam?
LIBANUS
Ecce.
DEMAENETUS
Si quid te volam, ubi eris?
LIBANUS
Ubicumque libitum erit animo meo. 110
Profecto nemo'st, quem iam dehinc metuam, mihi
ne quid nocere possit, quom tu mihi tua
oratione omnem animum ostendisti tuum.
Quin te quoque ipsum facio haud magni, si hoc patro.
Pergam, quo obcoepi, atque ibi consilia exordiar. 115
DEMAENETUS
Audin' tu? apud Archibulum ego ero argentarium.
LIBANUS
Nempe in foro?
DEMAENETUS
Ibi : si quid opus fuerit.
LIBANUS
Meminero.
DEMAENETUS.
Non esse servos peior hoc quisquam potest,
nec magi' versutus, nec quo ab caveas aegrius.
Eidem homini, si quid recte curatum velis, 120
mandes : moriri sese misere mavolet,
quam non perfectum reddat, quod promiserit.
Nam ego illud argentum tam paratum filio
scio esse, quam me hunc scipionem contui.
Sed quid ego cesso ire ad forum, quo inceperam? 125
Nunc ibo atque ibi manebo apud argentarium.
I. ii
ARGYRIPPUS
Siccine hoc fit? foras aedibus me eiici?
Promerenti optume hoccine preti redditur?
Bene merenti mala es, male merenti bona es.
At malo cum tuo : nam iam ex hoc loco 130
ibo ego ad treisviros, vostraque ibi nomina
faxo erunt : capitis te perdam ego et filiam,
perlecebrae, permicies, adulescentum exitium.
Nam mare haud est mare, vos mare acerrumum.
Nam in mari reperi, heic elavi bonis. 135
Ingrata atque inrita esse omnia intellego,
quae dedi, et quod benefici : at posthac tibi,
male quod potero facere, faciam, meritoque id faciam tuo.
Ego, pol, te redigam eodem, unde orta es, ad egestatis terminos,
Ego, edepol, te faciam ut, quae sis nunc, et quae fueris, scias. 140
Quae, priusquam istam adii, atque amans ego animum meum isti dedi.
Sordido vitam oblectabas pane, in pannis, inopia.
Atque ea si erant, magnas habebas omnibus dis gratias.
Eadem nunc, quom est melius, me, cuius opera est, ignoras mala !
Reddam ego te ex fera, fame mansuetem; me specta modo. 145
Nam isti quod subcenseam ipsi, nihil est : nihil quidquam meret.
Tuo facit iussu, tuo inperio paret : mater tu, eadem hera es.
Te ego ulciscar, te ego, ut digna es, perdam, atque ut de me meres.
At, scelesta viden' ut ne id quidem me dignum esse existimat,
quem adeat, quem conloquatur, quoique irato subplicet ! 150
Atque, eccam, inlecebra exit tandem; opinor heic ante ostium
meo modo loquar, quae volam, quoniam intus non licitum'st mihi.
I. iii CLEARETA, ARGYRIPPUS
CLEARETA
Unumquodque istorum verbum nummis philippeis aureis
non potest auferre hinc a me, si quis emtor venerit.
Nec recte quae tu in nos dicis, aurum atque argentum merum'st. 155
Fixus heic apud nos est animus tuus clavo Cupidinis.
Remigio veloque, quantum poteris, festina et fuge;
quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert.
ARGYRIPPUS
Ego, pol, istum portitorem privabo portorio.
Ego te dehinc, ut merita es de me et mea re tractare exsequar; 160
quom tu me, ut meritus sum, non tractas, quae eiicis domo.
CLEARETA
Magis istuc percipimus lingua dici, quam factis fore.
ARGYRIPPUS
Solus solitudine ego ted atque ab egestate abstuli :
solus si ductem, referre gratiam nunquam potes.
CLEARETA
Solus ductato, si semper solus, quae poscam dabis. 165
Semper tibi promissum habeto hac lege, dum superes datis.
ARGYRIPPUS
Qui modus dandi? nam nunquam tu quidem expleri potes.
Modo quod adcepisti, haud multo post aliquid, quod poscas, paras.
CLEARETA
Quid modi'st ductando, amando? nunquamne expleri potes?
Modo remisisti, continuo iam ut remittam ad te, rogas. 170
ARGYRIPPUS
Dedi equidem, quod mecum egisti.
CLEARETA
Et tibi ego misi mulierem.
Par pari datum hostimentum'st, opera pro pecunia.
ARGYRIPPUS
Male agis mecum.
CLEARETA
Quid me adcusas, si facio opficium meum?
Nam neque usquam fictum, neque pictum, neque scribtum in poematis,
ubi lena bene agat, cum quiquam amante, quae frugi esse volt. 175
ARGYRIPPUS
Mihi quidem te parcere aequom'st tandem, ut tibi durem diu.
CLEARETA
Non tu scis? quae amanti parcet, eadem sibi parcet parum.
Quasi piscis, itidem'st amator lenae; nequam'st, nisi recens.
Is habet sucum, is suavitatem; eum quo vis pacto condias,
vel patinarium vel assum; vorses quo pacto lubet. 180
Is dare volt, is se aliquid posci : nam ubi de pleno promitur,
neque ille scit quid det, quid damni faciat; illi rei studet,
volt placere sese amicae, volt mihi, volt pedisequae,
volt famulis, volt etiam ancillis, et quoque catulo meo
subblanditur novos amator, se ut quom videat, gaudeat. 185
Vera dico. Ad suum quemque hominem quaestum esse aequom'st callidum.
ARGYRIPPUS
Perdidici isthaec esse vera, damno cum magno meo.
CLEARETA
Si, ecastor, nunc habeas, quod des, alia verba perhibeas :
nunc quia nihil habes, maledictis te eam ductare postulas.
ARGYRIPPUS
Non meum'st.
CLEARETA
Nec meum quidem, edepol, ad te ut mittam gratiis. 190
Verum aetatis atque honoris gratia hoc fiet tui :
quia nobis lucro fuisti potius, quam decori tibi,
si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum,
hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo.
ARGYRIPPUS
Quid, si non est?
CLEARETA
Tibi non esse credam; illa alio ibit tamen. 195
ARGYRIPPUS
Ubi illaec, quae dedi ante?
CLEARETA
Abusa : nam si ea durarent mihi,
mulier mitteretur ad te : numquam quidquam poscerem.
Diem aquam, solem, lunam, noctem, haec argento non emo :
caetera, quae volumus uti, graeca mercamur fide.
Quom a pistore panem petimus, vinum ex oenopolio, 200
si aes habent, dant mercem. Eadem nos discipulina utimur.
Semper oculatae manus sunt nostrae; credunt quod vident.
Vetus est : Nihili coactio est... scis quoius ? non dico amplius.
ARGYRIPPUS
Aliam nunc mi orationem despoliato praedicas;
longe aliam, inquam, praebes nunc atque olim, quom dabam, 205
aliam atque olim, quom inliciebas me ad te blande ac benedice.
Tum mi aedeis quoque adridebant, qiod ad te veniebam, tuae.
Me unice unum ex omnibus te atque illam amare, aibas mihi.
Ubi quid dederam, quasi columbae pulli, in ore ambae meo.
Usque eratis; meo de studio studia erant vostra omnia. 210
Usque adhaerebatis. Quod ego iusseram, quod volueram
faciebatis; quod nolebam ac vetueram, de industria
fugiebatis, neque conari id facere audebatis prius.
Nunc neque quid velim, neque nolim, facitis magni, pessumae.
CLEARETA
Non tu scis? hic noster quaestus aucupi simillimu'st. 215
Auceps quando concinnavit aream, obfundit cibum.
Aveis adsuescunt. Necesse'st facere sumtum, qui quaerit lucrum.
Saepe edunt. Semel si captae sunt, rem solvont aucupi.
Itidem heic apud nos : aedis nobis area'st, auceps sum ego, 219-220
esca est meretrix, lectus inlex est, amatores aveis : 221
bene salutando consuescunt, conpellando blanditer,
osculando, oratione vinnula, venustula.
Si papillam pertractavit, haud est ab re aucupis.
Savium si sumsit, sumere eum licet sine retibus. 225
Haeccine te esse oblitum, in ludo qui fuisti tam diu?
ARGYRIPPUS
Tua ista culpa'st, quae discipulum semidoctum abs te amoves.
CLEARETA
Remeato audacter, mercedem si eris nactus; nunc abi.
ARGYRIPPUS
Mane, mane, audi : dic, quid me aequom censes pro illa tibi dare,
annum hunc ne cum quiquam alio sit?
CLEARETA
Tene? viginti minas, 230
atque ea lege : si alius ad me prius adtulerit, tu vale.
ARGYRIPPUS
At ego... est etiam, priusquam abis, quod volo loqui.
CLEARETA
Dic quod lubet.
ARGYRIPPUS
Non omnino iam perii : est reliquom, quo peream magis.
Habeo, unde istuc tibi, quod poscis, dem; sed in leges meas
dabo, ut scire possis, perpetuom annum hunc mihi uti serviat, 235
nec quemquam interea alium admittat prorsus, quam me ad se virum.
CLEARETA
Quin, si tu voles, domi servi qui sunt, castrabo viros.
Postremo, ut voles nos esse, syngraphum facito adferas.
Ut voles, ut tibi lubebit, nobis legem inponito :
modo tecum una argentum adferto, facile patiar caetera. 240
Portitorum simillumae sunt ianuae lenoniae :
si adfers, tum patent : si non est quod des, aedeis non patent.
ARGYRIPPUS
Interii, si non invenio ego illas viginti minas,
Et profecto, nisi illud perdo argentum, pereundum'st mihi.
Nunc pergam ad forum, atque experiar opibus, omni copia. 245
Supplicabo, exobsecrabo, ut quemque amicum videro;
dignos, indignos adire, atque experiri certum'st mihi,
nam si mutuas non potero, certum'st, sumam faenore.
ACTVS II, i
LIBANUS
Hercle vero, Libane, nunc te meliu'st expergiscier,
atque argento conparando fingere fallaciam. 250
Iam diu'st factum, quom discesti ab hero, atque abisti ad forum,
igitur inveniundo argento ut fingeres fallaciam.
Ibi tu ad hoc diei tempus dormitasti in otio.
Quin tu abs te socordiam omnem reici' et segnitiem amoves,
atque ad ingenium vetus vorsutum te recipis tuum. 255
Serva herum : cave tu idem faxis, alii quod servi solent,
qui ad heri fraudationem callidum ingenium gerunt.
Unde sumam? quem intervortam? quo hanc celocem conferam?
Impetritum, inauguratum'st : quovis admittunt aveis.
Picus et cornix ab laeva est; corvos porro ab dextera. 260
Consuadent : certum, hercle, est, vostram consequi sententiam.
Sed quid hoc, quod picus ulmum tundit? non temerarium'st.
Certe, hercle, ego, quantum ex augurio auspicioque intellego,
aut mihi in mundo sunt virgae, aut atriensi Saureae.
Sed quid illuc, quod exanimatus currit huc Leonida? 265
Metuo, quod illic obscaevavit meae falsae fallaciae.
II. ii LEONIDA, LIBANUS
LEONIDA
Ubi ego nunc Libanum requiram, aut familiarem filium?
Ut ego illos lubentiores faciam, quam Lubentia'st?
Maxumam praedam et triumphum eis adfero adventu meo.
Quando mecum pariter potant, pariter scortari solent, 270
hanc quidem, quam nactus praedam, pariter cum illis partiam.
LIBANUS
Illic homo aedeis conpilavit, more si fecit suo.
Vae illi, qui tam indiligenter observavit ianuam.
LEONIDA
Aetatem velim servire, Libanum ut conveniam modo.
LIBANUS
Mea quidem, hercle, opera liber nunquam fies ocius. 275
LEONIDA
Etiam de tergo ducentas plagas praegnateis dabo.
LIBANUS
Largitur peculium, omnem in tergo thensaurum gerit.
LEONIDA
Nam si huic obcasioni tempus sese subterduxerit,
nunquam, edepol, quadrigis albis indipiscet postea :
herum in obsidione linquet, inimicum animos auxerit. 280
Sed si mecum obcasionem obprimere hanc, quae obvenit, studet,
maxumas opimitates, gaudio ecfertissumas
suis heris ille una mecum pariet, gnatoque et patri;
adeo ut aetatem ambo ambobus nobis sint obnoxii,
nostro devincti beneficio.
LIBANUS
Vinctos nescio quos ait, 285
non placet : metuo, in conmune, ne quam fraudem frausu'sit.
LEONIDA
Perii ego oppido, nisi Libanum invenio iam, ubi ubi est gentium.
LIBANUS
Illic homo socium ad malam rem quaerit, quem adiungat sibi.
Non placet : pro monstro extemplo'st, quando, qui sudat, tremit.
LEONIDA
Sed quid ego heic properans concesso pedibus, lingua largior? 290
Quin ego hanc iubeo tacere, quae loquens lacerat diem?
LIBANUS
Edepol, hominem infelicem, qui patronam conprimat !
Nam si quid sceleste fecit, lingua pro illo perierat.
LEONIDA
Adproperabo, ne post tempus praedae praesidium parem.
LIBANUS
Quae illaec praeda est? ibo advorsum, atque electabo, quidquid est. 295
Iubeo te salvere voce summa, quoad vires valent.
LEONIDA
Gymnasium flagri, salveto.
LIBANUS
Quid agis, custos carceris?
LEONIDA
O catenarum colone !
LIBANUS
Virgarum o lascivia.
LEONIDA
Quot pondo ted esse censes nudum?
LIBANUS Non edepol scio.
LEONIDA
Scibam ego te nescire : at, pol, ego, qui te expendi, scio. 300
Nudus vinctus centum pondo es, quando pendes per pedes.
LIBANUS
Quo argumento istuc?
LEONIDA
Ego dicam, quo argumento et quo modo.
Ad pedes quando adligatum'st aequom centumpondium,
ubi manus manicae conplexae sunt, atque adductae ad trabem,
nec dependis, nec propendis, quin malus nequamque sis. 305
LIBANUS
Vae tibi !
LEONIDA
Hoc testamento servitus legat tibi.
LIBANUS
Verbi velitationem fieri conpendi volo.
Quid istud est negoti?
LEONIDA Certum'st credere.
LIBANUS
Audacter licet.
LEONIDA
Sis amanti subvenire familiari filio,
tantum adest boni inproviso, verum conmixtum malo. 310
Omneis de nobis carnificum concelebrabuntur dies.
Libane, nunc audacia usu'st nobis inventa et dolis.
Tantum facinus modo inveni ego, ut nos dicamur duo
omnium dignissumi esse, quo cruciatus confluant.
LIBANUS
Ergo mirabar, quod dudum scapulae gestibant mihi, 315
hariolari quae obceperunt, sibi esse in mundo malum.
Quidquid est, eloquere.
LEONIDA
Magna est praeda cum magno malo.
LIBANUS
Siquidem omnes coniurati cruciamenta conferant,
habeo, opinor, familiare tergum, ne quaeram foris.
LEONIDA
Si istanc firmitudinem animi obtines, salvi sumus. 320
LIBANUS
Quin si tergo res solvenda'st, rapere cupio publicum :
pernegabo atque obdurabo, periurabo denique.
LEONIDA
Hem ! ista virtus est, quando usu'st, qui malum fert fortiter.
Fortiter malum, qui patitur, idem post potitur bonum.
LIBANUS
Quin rem actutum edisseris? cupio malum nanciscier. 325
LEONIDA
Placide ergo unumquidquid rogita, ut adquiescam : non vides
me ex cursura anhelitum etiam ducere?
LIBANUS Age, age, mansero
tuo arbitratu, vel adeo usque dum peris.
LEONIDA
Ubi nam est herus?
LIBANUS
Maior apud forum'st, minor heic est intus.
LEONIDA
Iam satis est mihi.
LIBANUS
Tum igitur tu dives es factus?
LEONIDA
Mitte ridicularia. 330
LEONIDA
Mitto : istuc quod adfers, aureis exspectant meae.
LEONIDA
Animum advorte, ut aeque mecum haec scias.
LEONIDA
Taceo.
LEONIDA
Beas.
Meministin' asinos Arcadicos mercatori Pellaeo
nostrum vendere atriensem?
LIBANUS
Memini. Quid tum postea? 334-335
LEONIDA
Hem ! ergo is argentum huc remisit, quod daretur Saureae 336
pro asinis : adulescens venit modo, qui id argentum attulit.
LIBANUS
Ubi is homo'st?
LEONIDA
Iam devorandum censes, si conspexeris?
LIBANUS
Ita enimvero : sed tamen, tu nempe eos asinos praedicas
vetulos, claudos, quibus subtritae ad femina iam erant ungulae. 340
LEONIDA
Ipsos, qui tibi subvectabant rure huc virgas ulmeas.
LIBANUS
Teneo; atque idem te hinc vexerunt vinctum rus.
LEONIDA
Memor es probe.
Verum in tonstrina ut sedebam, me infit percontarier :
ecquem filium Stratonis gnoverim Demaenetum ?
Dico me gnovisse extemplo, et me eius servom praedico 345
esse, et aedeis demonstravi nostras.
LIBANUS
Quid tum postea?
LEONIDA
Ait se ob asinos ferre argentum atriensi Saureae,
viginti minas; sed eum sese non gnovisse hominem qui siet :
ipsum vero se gnovisse callide Demaenetum.
Quoniam ille elocutus haec sic...
LIBANUS
Quid tum?
LEONIDA
Ausculta ergo : scies. 350
Extemplo facio facetum me atque magnificum virum,
dico me esse atriensem; sic hoc respondit mihi:
ego, pol, Sauream non gnovi, neque qua facie sit scio :
te non aequom est subcensere : si herum vis Demaenetum,
quem ego gnovi, adduce; argentum non morabor, quin feras. 355
Ego me dixi erum adducturum, et me domi praesto fore.
Ille in balineas ituru'st, inde huc veniet postea.
Quid nunc consili captandum censes? dic.
LIBANUS
Hem istuc ago,
quomodo argento,intervortam, et adventorem et Sauream.
Iam hoc opus est exasceatum : nam si ille argentum prius 360
hospes huc affert, continuo nos ambo exclusi sumus.
Nam me hodie senex seduxit solum sorsum ab aedibus :
mihi tibique interminatu'st, nos futuros ulmeos,
ni hodie Argyrippo essent viginti argenti minae.
Iussit vel nos atriensem, vel nos uxorem suam 365
defraudare, sese dixit operam promiscam dare.
Nunc tu abi ad forum ad herum, et narra, haec ut nos acturi sumus.
Te ex Leonida futurum esse atriensem Sauream,
dum argentum adferat mercator pro asinis.
LEONIDA
Faciam ut iubes.
LIBANUS
Ego illum interea heic oblectabo, prius si forte advenerit. 370
LEONIDA
Quid ais?
LIBANUS
Quid vis?
LEONIDA
Pugno malam si tibi percussero,
mox quom Sauream imitabor, caveto ne suscenseas.
LIBANUS
Hercle vero, tu cavebis, ne me adtingas, si me tagis,
ne hodie malo cum auspicio nomen conmutaveris.
LEONIDA
Quaeso, aequo animo patitor.
LIBANUS
Patitor tu item, quom ego te referiam. 375
LEONIDA
Dico, ut usu'st fieri.
LIBANUS
Dico, hercle, ego quoque ut facturu' sum.
LEONIDA
Ne nega.
LIBANUS
Quin promitto inquam hostire contra, ut merueris.
LEONIDA
Ego abeo; tu iam, scio, patiere. Sed quis hic est? is est;
ille est ipsus. Iam ego recurro huc : tu hunc interea heic tene.
Volo seni narrare.
LIBANUS
Quin tu opfficium facis ergo, ac fugis? 380
II. iii MERCATOR, LIBANUS
MERCATOR
Ut demonstratae sunt mihi, hasce aedeis esse oportet
Demaenetus ubi dicitur habitare. I, puere, pulta.
Atque atriensem Sauream, si est intus, evocato huc.
LIBANUS
Quis nostras sic frangit foreis? Ohe, inquam, si quid audis.
MERCATOR
Nemo etiam tetigit. sanune es?
LIBANUS
At censebam adtigisse, 385
propterea, huc quia habebas iter : nolo ego fores conservas
meas a te verberarier; sane ego sum amicus nostris aedibus.
MERCATOR
Pol, haud periclum 'st, cardines ne foribus ecfringantur,
si istoc exemplo omnibus, qui quaerunt, respondebis.
LIBANUS
Ita haec morata 'st ianua : extemplo ianitorem 390
clamat, procul si quem videt ire ad se calcitronem.
Sed quid venis? quid quaeritas?
MERCATOR
Demaenetum volebam.
LIBANUS
Si sit domi, dicam tibi.
MERCATOR
Quid ? eius atriensis?
LIBANUS
Nihilo mage intus est.
MERCATOR
Ubi est?
LIBANUS Ad tonsorem ire dixit.
MERCATOR
Quom venisset, post non redit?
LIBANUS
Non, edepol : quid volebas? 395
MERCATOR
Argenti viginti minas, si adesset, adcepisset.
LIBANUS
Qui pro istuc?
MERCATOR
Asinos vendidit Pellaeo mercatori
mercatu.
LIBANUS
Scio. tu id nunc refers? iam heic credo eum adfuturum.
MERCATOR
Qua facie voster Saurea 'st? si is est, iam scire potero.
LIBANUS
Macilentis malis, rufulus aliquantum, ventriosus, 400
truculentis oculis, conmoda statura, tristi fronte.
MERCATOR
Non potuit pictor rectius describere eius formam.
Atque, hercle, ipsum adeo contuor, quassanti capite incedit.
LIBANUS
Quisque obviam huic heic obcesserit irato, vapulabit.
MERCATOR
Siquidem, hercle, Aeacidinis minis animisque expletu' incedit, 405
si me iratus tetigerit, iratus vapulabit.
II. iv LEONIDA, MERCATOR, LIBANUS
LEONIDA
Quid hoc est negoti ? neminem
meum dictum magnifacere !
Libanum in tonstrinam ut iusseram venire, is nullus venit.
Ne ille, edepol, tergo et cruribus consuluit haud decore.
MERCATOR
Nimis imperiosu'st.
LIBANUS
Vae mihi !
LEONIDA
Hodie salvere iussi 410
Libanum libertum? iam manu emissus?
LIBANUS
Obsecro te.
LEONIDA
Nae tu, hercle, cum magno malo mihi obviam obcessisti.
Cur non venisti, ut iusseram, in tonstrinam?
LIBANUS
Hic me moratu'st.
LEONIDA
Siquidem, hercle, nunc summum Iovem te dicas detinuisse,
atque is precator adsiet, malam rem ecfugies numquam. 415
Tu, verbero, inperium meum contempsisti?
LIBANUS
Perii, hospes.
MERCATOR
Quaeso, hercle, noli, Saurea, mea causa hunc verberare.
LEONIDA
Utinam nunc stimulus in manu mihi sit.
MERCATOR
Quiesce, quaeso.
LEONIDA
Qui latera conteram tua, quae obcalluere plagis.
Abscede, et sine me hunc perdere, qui semper me ira incendit. 420
Quoi nunquam unam rem me licet semel praecipere furi,
quin centies eadem inperem atque obganniam, itaque iam hercle
clamore ac stomacho non queo labori subpeditare.
Iussin', sceleste, ab ianua hoc stercus hinc auferri?
Iussin' columnis deiici operas aranearum? 425
Iussin' in splendorem dari bullas has foribus nostris?
Nihil est : tamquam si claudus sim, cum fusti'st ambulandum.
Quia triduom hoc unum modo foro operam adsiduam dedi,
dum reperiam, qui quaeritet argentum in faenus, heic vos
dormitis interea domi, atque herus in hara, haud aedibus, habitat. 430
Hem ergo, hoc tibi.
LIBANUS
Hospes, te obsecro, defende.
MERCATOR
Saurea, oro,
mea causa ut mittas.
LEONIDA
Eho, ecquis pro vectura olivi
resolvit?
LIBANUS
Resolvit.
LEONIDA
Quoi datum'st?
LIBANUS
Sticho vicario ipsi
tuo.
LEONIDA
Vah delenire adparas : scio mihi vicarium esse,
neque eo esse servom in aedibus heri, qui sit pluris quam ille est. 435
Sed vina quae heri vendidi vinario Exaerambo,
iam pro iis satisfecit Sticho?
LIBANUS
Fecisse satis opinor :
nam vidi huc ipsum adducere trapezitam Exaerambum.
LEONIDA
Sic dedero : prius quae credidi vix anno post exegi.
Nunc satagit : adducit domum etiam ultro, et scribit nummos. 440
Dromo mercedem rettulit?
LIBANUS
Dimidio minus opinor.
LEONIDA
Quid reliquom?
LIBANUS
Aibat reddere, quam extemplo redditum esset :
nam retineri, ut quod sit sibi operis locatum, ecficeret.
LEONIDA
Scyphos, quos utendos dedi Philodamo, rettulitne?
LIBANUS
Non etiam.
LEONIDA
Hem ! non? si velis, da, commoda homini amico. 445
MERCATOR
Perii, hercle ! iam hic me abegerit suo odio.
LIBANUS
Heus, iam satis tu :
audin' quae loquitur?
LEONIDA
Audio et quiesco.
MERCATOR
Tandem, opinor,
conticuit : nunc adeam optumum 'st, priusquam incipit tinnire.
Quam mox mihi operam das?
LEONIDA
Ehem, optume, quamdudum tu advenisti?
Non, hercle, te provideram : quaeso, ne vitio vortas, 450
ita iracundia obstitit oculis.
MERCATOR
Non mirum factum 'st.
Sed si domi 'st, Demaenetum volebam.
LEONIDA
Negat esse intus.
Verum istuc argentum tamen mihi si vis denumerare,
repromittam istoc nomine solutam rem futuram.
MERCATOR
Sic potius, ut Demaeneto tibi hero praesente reddam. 455
LIBANUS
Herus istunc gnovit, atque herum hic.
MERCATOR
Hero huic praesente reddam.
LIBANUS
Da modo meo periculo; rem salvam ego exhibebo;
nam si sciat noster senex fidem non esse huic habitam,
subcenseat, quoi omnium rerum ipsus semper credit.
LEONIDA
Non magni pendo; ne duit, si non volt : sic sine adstet. 460
LIBANUS
Da, inquam : vah ! formido miser, ne hic me tibi arbitretur
suasisse, sibi ne crederes. Da, quaeso, ac ne formida:
salvom, hercle, erit.
MERCATOR
Credam fore, dum quidem ipse in manu habeo.
Pregrinus ego sum, Sauream non gnovi.
LIBANUS
At gnosce sane.
MERCATOR
Sit, non sit, non, edepol, scio : si is est, eum esse oportet. 465
Ego certe me incerto scio hoc daturum nemini homini.
LEONIDA
Hercle, istum di omneis perduint. Verbo cave subplicassis.
Ferox est, viginti minas meas tractare sese.
Nemo adcipit : aufer te domum : abscede hinc, molestus ne sis.
MERCATOR
Nimis iracunde. Non decet superbum esse hominem servom. 470
LIBANUS
Malo, hercle, iam magno tuo ni isti nec recte dicis.
Inpure, nihili, non vides irasci?
LEONIDA
Perge porro.
LIBANUS
Flagitium hominis, da, obsecro, argentum huic, ne male loquatur.
MERCATOR
Malum, hercle, vobis quaeritis.
LEONIDA
Crura, hercle, disfringentur,
ni istum inpudicum percies.
LIBANUS
Perii, hercle : age inpudice, 475
sceleste, non audes mihi scelesto subvenire?
LEONIDA
Pergin' precari pessimo?
MERCATOR Quae res? tun' libero homini
male servos loquere?
LEONIDA
Vapula.
MERCATOR
Id quidem tibi, hercle, fiet,
ut vapules, Demaenetum simul ac conspexero hodie.
in ius voco te.
LEONIDA
Non eo.
MERCATOR
Non is? memento.
LEONIDA
Memini. 480
MERCATOR
Dabitur, pol, subplicium mihi de tergo vostro.
LEONIDA Vae te !
Tibi quidem subplicium, carnufex, de nobis detur?
MERCATOR
Atque etiam
pro vostris dictis maledicis poenae pendentur mi hodie.
LEONIDA
Quid, verbero? ain' tu, furcifer? herum nos fugitare censes? 484-485
I nunc iam ad herum, quo vocas, iamdudum, quo volebas. 486
MERCATOR
Nunc demum? tamen nunquam hinc feres argenti numum, nisi me
dare iusserit Demaenetus.
LEONIDA
Ita facito; age, ambula ergo.
Tu contumeliam alteri facias, tibi non dicatur?
tam ego homo sum quam tu.
MERCATOR
Scilicet ita res est.
LEONIDA
Sequere hac ergo. 490
Praefiscini hoc nunc dixerim; nemo etiam me adcusavit
merito meo, neque me alter Athenis est alter hodie quisquam,
quoi credi recte aeque putent.
MERCATOR
Fortassis ! sed tamen me
numquam hodie induces, ut tibi credam hoc argentum ignoto.
Lupus est homo homini, non homo, quom, qualis sit, non gnovit. 495
LEONIDA
Iam nunc secunda mihi facis : scibam huic te capitulo hodie
facturum satis pro iniuria. Quamquam ego sum sordidatus,
frugi tamen sum, nec potest peculium enumerari.
MERCATOR
Fortasse !
LEONIDA
Etiam nunc dico : Periphanes Rhodo mercator dives,
absente hero, solus mihi talentum argenti soli 500
adnumeravit, et credidit mihi, neque in eo deceptus.
MERCATOR
Fortasse !
LEONIDA
Atque etiam tu quoque ipse, si esses percontatus
me, ex aliis, scio pol, crederes, nunc quod fers.
MERCATOR
Haud negassim.
ACTUS III. i CLEARETA, PHILAENIUM
CLEARETA
Nequeon' ego ted interdictis facere mansuetem meis?
An ita tu es animata, utqui matris expers inperii sies? 505
PHILAENIUM
Ubi piem Pietatem, si isto more moratam tibi
postulem placere, mater, mihi quo pacto praecipis?
CLEARETA
An decorum'st adversari meis te praeceptis?
PHILAENIUM
Quid est?
CLEARETA
Hoccine est pietatem colere, matris inperium minuere?
PHILAENIUM
Neque, quae recte faciunt, culpo; neque, quae delinquont, amo. 510
CLEARETA
Satis dicacula es amatrix.
PHILAENIUM
Mater, is quaestu'st mihi :
lingua poscit, corpus quaerit, animus orat, res monet.
CLEARETA
Ego te volui castigare, tu mi adcusatrix ades.
PHILAENIUM
Neque, edepo,l te adcuso, neque id me facere fas existimo.
Verum ego meas queror fortunas, quom illo, quem amo, prohibeor. 515
CLEARETA
Ecqua pars orationis de die dabitur mihi?
PHILAENIUM
Et meam partem loquendi et tuam trado tibi.
Ad loquendum, atque ad tacendum tute habeas portisculum.
Quin, pol, si reposivi remum, sola ego in casteria
ubi quiesco, omnis familiae causa consistit tibi. 520
CLEARETA
Quid ais tu, quam ego unam vidi mulierem audacissumam?
Quotiens te votui Argyrippum filium Demaeneti,
conpellare aut contrectare, conloquive aut contui?
Quid dedit? quid deportari iussit ad nos ? an tibi
verba blanda esse aurum rere ? dicta docta pro datis? 525
ultro amas, ultro expetessis, ultro ad te accersi iubes.
Illos qui dant, eos derides : qui deludunt, deperis.
An te id exspectare oportet, si quis promittat tibi,
te facturum divitem, si moriatur mater sua?
Ecastor, nobis periclum magnum et familiae portenditur, 530
dum eius exspectamus mortem, ne nos moriamur fame.
Nunc adeo, nisi mihi huc argenti adfert viginti minas,
ne ille, ecastor, hinc trudetur largus lacrumarum foras.
Hic dies summu'st quo est apud me inopiae excusatio.
PHILAENIUM
Patiar, si cibo carere me iubes, mater mea. 535
CLEARETA
Non veto te amare, qui dant, qua amentur gratia.
PHILAENIUM
Quid si hic animus obcupatu'st, mater, quid faciam? mone.
CLEARETA
Hem !
meum caput contemples, siquidem ex re consultas tua.
PHILAENIUM
Etiam opilio, qui pascit, mater, alienas oveis, 539-540
aliquam habet peculiarem, qui spem soletur suam. 541
Sine me amare unum Argyrippum, animi causa, quem volo.
CLEARETA
Intro abi : nam te quidem, edepol, nihil est inpudentius.
PHILAENIUM
Audientem dicto, mater, produxisti filiam.
III.ii LEONIDA, LIBANUS
LEONIDA
Perfidiae laudes gratiasque habemus merito magnas, 545
quom nostris sycophantiis, dolis astutiisque,
scapularum confidentia, virtute ulmorum freti,
qui advorsum stimulos, laminas, crucesque, conpedesque,
nervos, catenas, carceres, numellas, pedicas, boias, 549-550
indoctoresque acerrumos gnarosque nostri tergi, 551
qui saepe ante in nostras scapulas cicatrices indiderunt :
eae nunc legiones, copiae, exercitusque eorum,
vi, pugnando, periuriis nostris, eugae, potiti. 555
Id virtute huius conlegae, meaque comitate
factum'st.
LIBANUS
Qui me vir fortior ad subferundas plagas?
LEONIDA
Edepol, virtutes qui tuas non possis conlaudare,
sicut ego possim, quae domi duellique male fecisti ?
Nae illa, edepol, pro merito tuo memorari multa possunt, 560
ubi fidentem fraudaveris, ubi hero infidelis fueris,
ubi verbis conceptis sciens libenter periuraris,
ubi parietes perfoderis, in furto ubi sis prehensus,
ubi saepe causam dixeris pendens advorsus octo
astutos, audaceis viros, valenteis virgatores. 565
LIBANUS
Fateor profecto, ut praedicas, Leonida, esse vera.
Verum, edepol, nae etiam tua quoque malefacta iterari multa.
Et vero possunt, ubi sciens fideli infidus fueris,
ubi prehensus in furto sies manifesto et verberatus,
ubi periuraris, ubi sacro manus sis admolitus, 570
ubi heris damno, et molestiae, et dedecori saepe fueris,
ubi creditum tibi quod sit, tibi datum esse pernegaris,
ubi amicae, quam amico tuo, fueris magis fidelis,
ubi saepe ad languorem tua duritia dederis octo
validos lictores, ulmeis adfectos lentis virgis. 575
Num male relata 'st gratia ? ut conlegam conlaudavi?
LEONIDA
Ut meque teque maxume atque ingenio nostro decuit.
LIBANUS
Iam omitte ista, atque hoc, quod rogo, responde.
LEONIDA
Rogita quod vis.
LIBANUS
Argenti vinginti minas habesne?
LEONIDA
Hariolare.
Edepol, senem Demaenetum lepidum fuisse nobis, 580
ut adsimulabat Sauream med esse quam facete!
Nimis aegre risum continui, ubi hospitem inclamavit,
quod, se absente, mihi fidem habere noluisset.
Ut memoriter me Sauream vocabat atriensem!
LIBANUS
Mane dum.
LEONIDA
Quid est?
LIBANUS
Philaenium estne haec, quae intus exit ? 585
atque Argyrippus una.
LEONIDA
Obprime os : is est; subauscultemus.
Lacrumantem lacinia tenet lacrumans : quidnam esse dicam?
Taciti auscultemus.
LIBANUS
Attate ! modo, hercle, in mentem venit,
nimis vellem habere perticam.
LEONIDA
Quoi rei?
LIBANUS
Qui verberarem
asinos, si forte obceperint clamare hinc ex crumina. 590
III.iii ARGYRIPPUS PHILAENIUM, LIBANUS, LEONIDA
ARGYRIPPUS
Cur me retentas?
PHILAENIUM
Quia tui amans abeuntis egeo.
ARGYRIPPUS
Vale.
PHILAENIUM
Aliquanto amplius valerem, si heic maneres.
ARGYRIPPUS
Salve.
PHILAENIUM
Salvere me iubes, quoi tu abiens adfers morbum.
ARGYRIPPUS
Mater supremam mihi tua dixit, domum ire iussit.
PHILAENIUM
Acerbum funus filiae faciet, si te carendum est. 595
LIBANUS
Homo, hercle, hinc exclusu'st foras.
LEONIDA
Ita res est.
ARGYRIPPUS
Mitte, quaeso.
PHILAENIUM
Quo nunc abis? quin tu heic manes?
ARGYRIPPUS
Nox, si voles, manebo.
LIBANUS
Audin hunc ? opera ut largus est nocturna : nunc enim est
negotiosus interdius videlicet Solonem,
leges ut conscribat, quibus se populus teneat : gerrae! 600
qui sese parere adparent huius legibus, profecto
numquam bonae frugi sient, dies noctesque potent.
LEONIDA
Ne iste, hercle, ab ista non pedem discedat, si licessit,
qui nunc festinat, atque ab hac minatur sese abire.
LIBANUS
Sermoni iam finem face tuo; huius sermonem adcipiam. 605
ARGYRIPPUS
Vale.
PHILAENIUM
Quo properas?
ARGYRIPPUS
Bene vale : apud Orcum te videbo :
nam equidem me iam, quantum pote'st, a vita abiudicabo.
PHILAENIUM
Cur tu, obsecro, inmerito meo me morti dedere optas?
ARGYRIPPUS
Ego te? quam si intellegam deficere vita, iam ipse
vitam meam tibi largiar, et de mea ad tuam addam. 610
PHILAENIUM
Cur ergo minitaris tibi te vitam esse amissurum?
Nam quid me facturam putas, si istuc quod dicis, faxis?
Mihi certum 'st ecficere in me omnia eadem, quae tu in te faxis.
ARGYRIPPUS
Oh melle dulci dulcior mihi tu es.
PHILAENIUM
Certe enim tu vita es
mihi : conplectere.
ARGYRIPPUS
Facio lubens.
PHILAENIUM
Utinam sic ecferamur ! 615
LEONIDA
O Libane, ut miser est homo, qui amat.
LIBANUS
Imo, hercle, vero,
qui pendet, multo est miserior.
LEONIDA
Scio, qui periculum feci.
Circumsistamus : alter hinc, hinc alter adpellemus.
LIBANUS
Here, salve; sed num fumus est haec mulier, quam amplexare?
ARGYRIPPUS
Quidum?
LIBANUS
Quia oculi sunt tibi lacrumantes, eo rogavi. 620
ARGYRIPPUS
Patronus qui vobis fuit futurus, perdidistis.
LIBANUS
Equidem, hercle, nullum perdidi; ideo quia nunquam ullum habui.
LEONIDA
Philaenium, salve.
PHILAENIUM
Dabunt di, quae velitis, vobis.
LIBANUS
Noctem tuam et vini cadum velim, si optata fiant.
ARGYRIPPUS
Verbum cave faxis, verbero.
LIBANUS
Tibi equidem, non mihi opto. 625
ARGYRIPPUS
Tum tu igitur loquere, quod lubet.
LIBANUS
Hunc, hercle, verberare.
LEONIDA
Quisnam istuc adcredat tibi, cinaede calamistrate?
Tun' verberes, qui pro cibo habeas te verberari?
ARGYRIPPUS
Ut vostrae fortunae meis praecedunt, Libane, longe,
qui hodie nunquam ad vesperum vivam !
LIBANUS
Quapropter, quaeso? 630
ARGYRIPPUS
Quia ego hanc amo, et haec me amat; huic quod dem, nusquam quidquam 'st.
Hinc med amantem ex aedibus eiecit huius mater.
Argenti viginti minae me ad mortem adpulerunt,
quas hodie adulescens Diabolus ipsi daturus dixit :
ut hanc ne quoquam mitteret, nisi ad se, hunc annum totum. 635
Videtin' viginti minae quid pollent, quidve possunt?
Ille, qui illas perdit, salvos est : ego, qui non perdo, pereo.
LIBANUS
Iam dedit argentum?
ARGYRIPPUS
Non dedit.
LIBANUS
Bono animo es, ne formida.
LEONIDA
Secede huc, Libane, te volo.
LIBANUS Si quid vis.
ARGYRIPPUS
Obsecro vos,
eadem istac opera suaviu'st complexos fabulari. 640
LIBANUS
Non omnia eadem aeque omnibus, here, suavia esse scito:
vobis est suave amantibus conplexos fabulari :
ego conplexum huius nihil moror. Meum autem haec adspernatur.
Proinde istud facias ipse, quod faciamus, nobis suades.
ARGYRIPPUS
Ego vero, et quidem, edepol, lubens : interea si videtur, 645
concedite istuc.
LEONIDA
Vin' herum deludi?
LIBANUS
Dignu'st sane.
LEONIDA
Vin' faciam ut te Philaenium, praesente hoc ,amplexetur?
LIBANUS
Cupio, hercle.
LEONIDA
Sequere hac.
ARGYRIPPUS
Ecquid est salutis? satis locuti ?
LEONIDA
Auscultate, atque operam date, et mea dicta devorate.
Primum omnium, servos tuos nos esse non negamus : 650
sed tibi si viginti minae argenti proferentur,
quo nos vocabis nomine?
ARGYRIPPUS
Libertos.
LEONIDA
Non patronos?
ARGYRIPPUS
Id potius.
LEONIDA
Viginti minae heic insunt in crumina,
Has ego, si vis, tibi dabo.
ARGYRIPPUS
Di te servassint semper,
custos herilis, decus popli, thesaurus copiarum, 655
salus interioris hominis, amorisque imperator.
Heic pone, heic istam conloca cruminam in collo plane.
LEONIDA
Nolo ego te, qui herus sis, mihi onus istuc sustinere.
ARGYRIPPUS
Quin tu labore liberas te, atque istam inponis in me.
LEONIDA
Ego baiulabo : tu, ut decet dominum, ante me ito inanis. 660
ARGYRIPPUS
Quid nunc? quid est? quin tradis huc cruminam pressatum
umerum?
LEONIDA
Hanc, quoi daturu's hanc, iube petere atque orare mecum.
Nam istuc proclive 'st, quod iubes, me plane conlocare.
PHILAENIUM
Da, meus ocellus, mea rosa, mi anime, mea voluptas,
Leonida, argentum mihi, ne nos diiunge amanteis. 665
LEONIDA
Dic me igitur tuom passerculum, gallinam, coturnicem,
agnellum, haedillum me tuum dic esse, vel vitellum :
prehende auriculis, conpara labella cum labellis.
ARGYRIPPUS
Ten' osculetur, verbero?
LEONIDA
Quam vero indignum visum 'st?
atqui, pol, hodie non feres, ni genu confricantur. 670
ARGYRIPPUS
Quidvis egestas inperat; fricentur. Dan quod oro?
PHILAENIUM
Age, mi Leonida, obsecro, fer amanti hero salutem.
Redime istoc beneficio te ab hoc, et tibi eme hunc isto argento.
LEONIDA Nimis bella es atque amabilis, et si hoc meum esset,
hodie
numquam me orares, quin darem: illum te orare meliu'st, 675
illic hanc mihi servandam dedit : i sane, bella belle.
Cape hoc sis, Libane.
ARGYRIPPUS
Furcifer, etiam me delusisti?
LEONIDA
Nunquam, hercle, facerem, genua ni tam nequiter fricares.
Agesis tu, in partem nunciam hunc delude, atque amplexare hanc.
LIBANUS
Taceas, me spectes.
ARGYRIPPUS
Quin ad hunc, Philaenium, adgredimur, 680
virum quidem, pol, optimum, et non similem furis huius.
LIBANUS
Inambulandum 'st: nunc mihi vicissim subplicabunt.
ARGYRIPPUS
Quaeso, hercle, Libane, sis herum tuis factis sospitari,
da mi istas viginti minas : vides me amantem egere.
LIBANUS
Videbitur, factum volo, redito huc conticinio. 685
Nunc istanc tantisper iube, petere atque orare mecum.
PHILAENIUM
Amandone exorarier vis te, an osculando?
LIBANUS
Enimvero utrumque.
PHILAENIUM
Ergo, obsecro et, tu utrumque nostrum serva.
ARGYRIPPUS
O Libane, mi patrone, mihi trade istuc. Magis decorum'st
libertum potius, quam patronum, onus in via portare. 690
PHILAENIUM
Mi Libane, ocellus aureus, donum decusque amoris,
amabo, faciam quod voles, da istuc argentum nobis.
LIBANUS
Dic igitur med aniticulam, columbam, catellum,
hirundinem, monerulam, passerculum, putillum.
Fac proserpentem bestiam me, duplicem ut habeam linguam, 695
circumdatorque brachiis, meum collum circumplecte.
ARGYRIPPUS
Ten' complectatur, carnufex?
LIBANUS
Quam vero indignus videor !
Ne istuc necquiquam dixeris tam indignum dictum in me,
vehes, pol, hodie me, si quidem hoc argentum ferre speres.
ARGYRIPPUS
Ten' ego veham?
LIBANUS
Tun' hoc feras argentum aliter a me? 700
ARGYRIPPUS
Perii, hercle ! si verum quidem 'st decorum erum vehere servom,
inscende.
LIBANUS
Sic isti solent superbi subdomari.
Adsta igitur, ut consuetus es puer olim : scin' ut dicam?
Hem sic : abi, laudo : nec te equo magis est equos ullus sapiens.
ARGYRIPPUS
Inscende actutum.
LIBANUS
Ego fecero : hem ! quid istuc est? ut tu incedis ! 705
Demam, hercle, iam de ordeo, tolutim ni badizas.
ARGYRIPPUS
Amabo, Libane, iam sat est.
LIBANUS
Nunquam, hercle, hodie exorabis.
Nam iam calcari quadrupedo agitabo advorsum clivom,
postidea ad pistores dabo, ut ibi cruciere currens.
Adsta, ut descendam nunciam in proclivi, quamquam nequam es. 710
ARGYRIPPUS
Quid nunc, amabo? quoniam, ut est libitum, nos delusistis,
datisne argentum?
LIBANUS
Si quidem mihi statuam et aram statuis,
atque ut deo mihi heic inmolas bovem: nam ego tibi Salus sum.
LEONIDA
Etiam tu, here, istunc amoves abs te, atque ipse me adgredere?
Atque illa, sibi quae hic iusserat, mihi statuis supplicasque? 715
ARGYRIPPUS
Quem te autem deum nominem?
LEONIDA
Fortunam, atque Obsequentem.
ARGYRIPPUS
Iam istoc es melior.
LIBANUS
An quid est homini salute melius?
ARGYRIPPUS
Licet laudem Fortunam, tamen ut ne Salutem culpem.
PHILAENIUM
Ecastor, ambae sunt bonae.
ARGYRIPPUS
Sciam, ubi boni quid dederint.
LEONIDA
Opta id, quod, ut contingat, tibi vis.
ARGYRIPPUS
Quid, si optaro?
LEONIDA
Eveniet. 720
ARGYRIPPUS
Opto annum hunc perpetuom mihi huius operas.
LEONIDA
Inpetrasti.
ARGYRIPPUS
Ain' vero?
LEONIDA
Certe, inquam.
LIBANUS
Ad me adi vicissim, atque experire.
Exopta id, quod vis maxume tibi evenire, fiet.
ARGYRIPPUS
Quid ego, aliud exoptem amplius, nisi illud quoius inopia'st ?
viginti argenti commodas minas, huius quas dem matri. 725
LIBANUS
Dabuntur; animo sis bono face; exoptata obtingent.
ARGYRIPPUS
Ut consuere, homines Salus frustratur et Fortuna.
LEONIDA
Ego caput huic argento fui hodie reperiundo.
LIBANUS
Ego pes fui.
ARGYRIPPUS
Quin nec caput, nec pes sermoni adparet.
Nec quid dicatis, nec me cur ludatis, scire possum. 730
LIBANUS
Satis iam delusum censeo : nunc rem, ut est, eloquamur.
Animum, Argyrippe, advorte, sis; pater nos ferre hoc iussit
argentum ad ted.
ARGYRIPPUS
Ut tempore obportuneque adtulistis.
LIBANUS
Heic inerunt viginti minae bonae, mala opera partae :
has tibi nos pactis legibus dare iussit.
ARGYRIPPUS
Quid id est, quaeso? 735
LIBANUS
Noctem huius et coenam sibi ut dares.
ARGYRIPPUS
Iube advenire quaeso.
Meritissimo eius, quae volet, faciemus, qui hosce amores
nostros dispulsos conpulit.
LEONIDA
Patierin, Argyrippe,
patrem hanc amplexari tuum?
ARGYRIPPUS
Haec facile faciet, ut patiar.
Leonida, curre, obsecro; patrem huc orato ut veniat. 740
LIBANUS
Iamdudum 'st intus.
ARGYRIPPUS
Hac quidem non venit.
LIBANUS
Angiporto
illac per hortum circumit clam, ne quis se videret
huc ire familiarium: ne uxor resciscat, metuit.
De argento, si mater tua sciat ut sit factum...
ARGYRIPPUS
Heia,
benedicite. Ite intro cito; valete.
LEONIDA
Et vos amate. 745
ACTUS IV, i DIABOLUS, PARASITUS
DIABOLUS
Agedum, istum ostende, quem conscripsti syngraphum
inter me et amicam et lenam; leges perlege.
Nam tu poeta es prorsus ad eam rem unicus.
PARASITUS
Horrescet faxo lena, leges cum audiet.
DIABOLUS
Age, quaeso, mi, hercle, translege.
PARASITUS
Audin' ?
DIABOLUS
Audio. 750
PARASITUS
Diabolus, Glauci filius, Cleaeretae
lenae dedit dono argenti viginti minas,
Philaenium ut secum esset nocteis et dies
hunc annum totum.
DIABOLUS
Neque cum quiquam alio quidem.
PARASITUS
Addone?
DIABOLUS
Adde, et scribas, vide, plane et probe. 755
PARASITUS
Alienum hominem intromittat neminem.
Quod illa aut amicum aut patronum nominet...
DIABOLUS
Neminem.
PARASITUS
Aut quod illa amica amatorem praedicet :
foreis obclusae omnibus sient, nisi tibi.
In foribus scribat, obcupatam esse se. 760
Aut quod illa dicat peregre adlatam epistolam;
ne epistola quidem ulla; sit in aedibus,
nec cerata adeo tabula; et si qua inutilis
pictura sit, eam vendat : ni in quadriduo
abalienarit, quo abs te argentum adceperit, 765
tuos arbitratus sit, conburas, si velis;
ne illi sit cera, ubi facere possit litteras.
Vocet convivam neminem illa, tu voces.
Ad eorum ne quem oculos adiiciat suos.
Si quem alium adspexit, caeca continuo siet. 770
Tecum una potet aeque pocla potitet,
abs ted adcipiat, tibi propinet, tu bibas :
ne illa minus, aut plus, quam tu sapiat.
DIABOLUS
Satis placet.
PARASITUS
Subspiciones omneis ab se segreget;
neque illaec ulli pede pedem homini premat, 775
quom surgat, neque in lectum inscendat proxumum :
neque, quom descendat, inde, det quoquam manum.
Spectandum ne quoi anulum det, neque roget.
Talos ne quoiquam homini admoveat, nisi tibi.
Quom iaciat, Te, ne dicat : nomen nominet. 780
Deam invocet sibi, quam lubebit, propitiam,
deum nullum : si magis religiosa fuerit,
tibi dicat, tu pro illa ores, ut sit propitius.
Neque illa ulli homini nutet, nictet, adnuat.
Post, si lucerna extincta est, ne quid sui 785
membri commoveat quidquam in tenebris.
DIABOLUS
Optumum'st.
Ita scilicet facturam. Verum in cubiculo...
deme istuc : equidem illam moveri gestio.
Nolo illam habere causam, et votitam dicere.
PARASITUS
Scio, captiones metuis.
DIABOLUS
Verum.
PARASITUS
Ego, ut iubes 790
tollam.
DIABOLUS
Quidni?
PARASITUS
Audi relicua.
DIABOLUS.
Loquere, audio.
PARASITUS
Neque ullum verbum faciat perplexabile.
Neque ulla lingua sciat loqui, nisi Attica.
Forte si tussire obcoepsit, ne sic tussiat,
ut quoiquam linguam in tussiendo proserat. 795
Quod illa autem simulet, quasi gravedo profluat,
hoc ne sic faciat: tu labellum abstergeas
potius, quam quoiquam savium faciat palam.
Nec mater lena ad vinum adcedat interim,
nec ulli verbo male dicat : si dixerit, 800
haec multa ei esto, vino viginti dies
ut careat.
DIABOLUS
Polchre scribsti : scitum syngraphum !
PARASITUS
Tum si coronas, serta, unguenta iusserit
ancillam ferre Veneri aut Cupidini,
tuos servos servet, Venerine eas det, an viro. 805
Si forte pure velle habere dixerit,
tot nocteis reddat spurcas, quot pure habuerit :
haec sunt non nugae : non enim mortualia.
DIABOLUS
Placent profecto leges : sequere intro.
PARASITUS
Sequor.
IV.ii DIABOLUS, PARASITUS
DIABOLUS.
Sequere hac : egon' haec patiar? aut taceam? emori 810
me malim, quam haec non eius uxori indicem.
Ain' tu? apud amicam munus adulescentuli
fungare ? uxori excuses te, et dicas senem?
praeripias scortum amanti atque argentum obicias
lenae? subpiles clam domi uxorem tuam? 815
Suspendam potius me, quam tu tacita haec abferas.
Iam quidem, hercle, ad illam hinc ibo, quam tu propediem,
nisi quidem illa ante obcupassit te, ecfliges scio,
luxuriae sumtus subpeditare ut potsies.
PARASITUS
Ego sic faciundum censeo: me honestiu'st, 820
quam te, palam hanc rem facere, ne illa existumet
amoris causa percitum id fecisse te
magis, quam sua causa.
DIABOLUS.
At, pol, qui dixti rectius.
Tu ergo fac, ut illi turbas liteis concias,
cum suo sibi gnato unam ad amicam de die 825
potare, illam expilare.
PARASITUS
Iam ne mone,
ego istuc curabo.
DIABOLUS.
At ego te ooperiar domi.
ACTVS V, i ARGYRIPPUS, DEMAENETUS
ARGYRIPPUS
Age, decumbamus sis, pater.
DEMAENETUS
Ut iusseris,
mi gnate, ita fiet.
ARGYRIPPUS
Pueri, mensam adponite.
DEMAENETUS
Numquidnam tibi molestum 'st, gnate mi, si haec nunc mecum adcubat? 830
ARGYRIPPUS
Pietas, pater, oculis dolorem prohibet : quamquam ego istanc amo
potsum equidem inducere animum, ne aegre patiar, quia tecum adcubat.
DEMAENETUS
Decet verecundum esse adulescentem, Argyrippe. ARGYRIPPUS
Edepol, pater,
merito tuo facere potsum.
DEMAENETUS
Age ergo, hoc agitemus convivium
vino ut sermone suavi : nolo ego metui, amari mavolo, 835
mi gnate, me abs te.
ARGYRIPPUS
Pol, ego utrumque facio, ut aequom 'st filium.
DEMAENETUS
Credam istuc, si esse te hilarum videro.
ARGYRIPPUS
An tu esse me tristem putas?
DEMAENETUS
Putem ego, quem videam aeque esse maestum, ut quasi dies si dicta sit?
ARGYRIPPUS
Ne dixis istuc.
DEMAENETUS
Ne sic fueris, inlico ego non dixero. 839-840
ARGYRIPPUS
Hem ! adspecta: rideo.
DEMAENETUS
Utinam, male qui mihi volunt, sic rideant. 841
ARGYRIPPUS
Scio equidem quam ob rem me, pater, tu tristem credas nunc tibi:
quia istaec est tecum; atque ego quidem, hercle, ut verum tibi dicam,
pater,
ea res me male habet : at non eo, quin tibi non cupiam quae velis.
Verum istam amo; aliam tecum esse equidem facile possum perpeti. 845
DEMAENETUS
At ego hanc volo.
ARGYRIPPUS
Ergo sunt, quae exoptas: mihi quae ego exoptem, volo.
DEMAENETUS
Unum hunc diem perpetere, quoniam tibi potestatem dedi,
cum hac annum ut esses, atque amanti argenti feci copiam.
ARGYRIPPUS
Hem istoc me facto tibi devinxti.
DEMAENETUS Quin te ergo hilarum das mihi? 849-850
V.ii ARTEMONA, PARASITUS, DEMAENETUS, ARGYRIPPUS, PHILAENIUM
ARTEMONA
Ain' tu ? meum virum heic potare, obsecro, cum filio ? 851
et ad amicam detulisse argenti viginti minas ?
meoque filio sciente, id facere flagitium patrem?
PARASITUS
Neque divini, neque mi humani posthac quicquam adcreduas,
Artemona, si huius rei me mendacem inveneris. 855
ARTEMONA
At scelesta ego, praeter alios meum virum fui rata,
siccum, frugi, continentem, amantem uxoris maxume.
PARASITUS
At nunc dehinc scito, illum ante omneis minumi mortalem preti,
madidum, nihili, incontinentem, atque osorem uxoris suae.
ARTEMONA
Pol, ni vera istaec essent, nunquam faceret ea, quae nunc facit. 860
PARASITUS
Ego quoque, hercle, illum antehac hominem semper sum frugi ratus,
Verum hoc facto sese ostendit, qui quidem cum filio
potet una, atque una amicam ductet, decrepitus senex.
ARTEMONA
Hoc, ecastor, est, quod ille it ad coenam cottidie.
Ait sese ire ad Archidemum, Chaeream, Chaerestratum, 865
Cliniam, Chremem, Cratinum, Diniam, Demosthenem.
Is apud scortum conruptelae est liberis lustris studet.
PARASITUS
Quin tu illum iubes ancillas rapere sublimen domum?
ARTEMONA
Tace modo : nae illum, ecastor, miserum habebo.
PARASITUS
Ego istuc scio.
Ita fore illi, dum quidem cum illo nubta eris.
ARTEMONA
Ego censeo. 870
eum etiam hominem aut in senatu dare operam, aut clientibus:
ibi labore delassatum noctem totam stertere.
Ille opere foris faciundo lassus noctu advenit :
fundum alienum arat, incultum familiarem deserit.
Is etiam conruptus, porro suom conrumpit filium. 875
PARASITUS
Sequere hac me modo, iam faxo ipsum hominem manifesto obprimas.
ARTEMONA
Nihil, ecastor, est, quod facere mavelim.
PARASITUS
Mane dum.
ARTEMONA
Quid est?
PARASITUS
Potsis, si forte adcubantem tuom virum conspexeris,
cum corona amplexum amicam, si videas, cognoscere?
ARTEMONA
Potsum, ecastor.
PARASITUS
Hem tibi hominem.
ARTEMONA
Perii ?
PARASITUS
Paulisper mane. 880
Aucupemus ex insidiis clanculum, quam rem gerant.
ARGYRIPPUS
Quid modi, pater, amplexandi facies?
DEMAENETUS
Fateor, gnate mi.
ARGYRIPPUS
Quid fatere?
DEMAENETUS
Me ex amore huius conruptum oppido.
PARASITUS
Audin' quid ait?
ARTEMONA
Audio.
DEMAENETUS
Egon' ut non domo uxori meae
subripiam in deliciis pallam quam habet, atque ad te deferam ? 885
Non, edepol, conduci possum vita uxoris annua.
PARASITUS
Censen' tu illum hodie primum ire adsuetum esse in ganeum?
ARTEMONA
Ille, ecastor, subpilabat me, quod ancillas meas
subspicabar, atque insonteis miseras cruciabam.
ARGYRIPPUS
Pater,
iube dari vinum; iam dudum factum 'st, quom primum bibi. 890
DEMAENETUS
Da, puere, ab summo; age, tu interibi ab infimo da savium.
ARTEMONA
Perii misera ! ut osculatur carnufex, capuli decus.
DEMAENETUS
Edepol, animam suaviorem aliquanto, quam uxoris meae.
PHILAENIUM
Dic, amabo, an foetet anima uxoris tuae?
DEMAENETUS
Fufae ! Nauteam
bibere malim, si necessum 'st, quam illam oscularier. 895
ARTEMONA
Ain' tandem? edepol nae tu istuc cum malo magno tuo
Dixisti in me : sine ! revenias modo domum, faxo ut scias
quid pericli sit dotatae uxori vitium dicere.
PHILAENIUM
Miser, ecastor, es.
ARTEMONA
Ecastor, dignus est.
ARGYRIPPUS
Quid ais, pater?
ecquid matrem amas?
DEMAENETUS
Egone ? illam nunc amo, quia non adest. 900
ARGYRIPPUS
Quid, quom adest?
DEMAENETUS
Periisse cupio.
PARASITUS
Amat homo hic te, ut praedicat.
ARTEMONA
Nae ille, ecastor, foenerato funditat: nam si domum
redierit hodie, osculando ego ulciscar potissumum.
ARGYRIPPUS
Iace, pater, talos, ut porro nos iaciamus.
DEMAENETUS
Maxume.
Te, Philaenium, mihi atque uxori mortem. Hoc Venerium 'st. 905
Pueri, plaudite et mihi ob iactum cantharo mulsum date.
ARTEMONA
Non queo durare.
PARASITUS
Si non didicisti, fullonicam,
non mirandum 'st. In oculos invadi est optumum.
ARTEMONA
Ego, pol, vivam et tu ishtaec hodie cum tuo magno malo
invocavisti.
PARASITUS
Ecquis currit pollictorem accersere ! 910
ARGYRIPPUS
Mater, salve.
ARTEMONA
Sat saluti'st.
PARASITUS
Mortuu'st Demaenetus.
Tempus est subducere hinc me; polchre hoc gliscit proelium.
Ibo ad Diabolum, mandata dicam facta, ut voluerit.
Atque interea ut decumbamus suadebo, hi dum litigant.
Post, demum huc cras adducam ad lenam, ut viginti minas 915
ei det, in partem hac amanti ut liceat ei potirier.
Argyrippus exorari, spero, poterit, ut sinat
Sese alternas cum illo nocteis hac frui : nam ni inpetro,
regem perdidi: ex amore tantum 'st homini incendium.
ARTEMONA
Quid tibi hunc receptio ad te est meum virum?
PHILAENIUM
Pol, me quidem 920
miseram odio enicavit.
ARTEMONA
Surge, amator; i domum.
DEMAENETUS
Nullus sum.
ARTEMONA
Imo es, ne nega, omnium, pol, nequissimus.
At etiam cubat cuculus : surge, amator; i domum.
DEMAENETUS
Vae mihi !
ARTEMONA
Vera hariolare : surge, amator, i domum.
DEMAENETUS
Abscede ergo paululum istuc.
ARTEMONA
Surge, amator; i domum. 925
DEMAENETUS
Iam obsecro, uxor.
ARTEMONA
Nunc uxorem me esse meministi tuam?
Modo, quom dicta in me ingerebas, odium, non uxor eram.
DEMAENETUS
Totus perii !
ARTEMONA
Quid tandem? anima foetetne uxoris tuae?
DEMAENETUS
Murram olet.
ARTEMONA
Iam subrupuisti pallam, quam scorto dares !
Ecastor...
PHILAENIUM
ARGYRIPPUS
Quin subrupturum pallam promisit tibi. 930
DEMAENETUS
Non taces?
ARGYRIPPUS
Ego dissuadebam, mater.
ARTEMONA
Bellum filium !
Istoscine patrem aequom 'st mores liberis largirier?
Nihilne te pudet?
DEMAENETUS
Pol, si aliud nil sit, tui me, uxor, pudet.
ARTEMONA
Cano capite te cuculum uxor ex lustris rapit.
DEMAENETUS
Non licet manere (coena coquitur) dum coenem modo? 935
ARTEMONA
Ecastor, coenabis hodie, ut te dignus 'st, magnum malum.
DEMAENETUS
Male cubandum 'st: iudicatum me uxor abducit domum.
ARGYRIPPUS
Dicebam, pater, tibi, ne matri consuleres male.
PHILAENIUM
De palla memento, amabo.
DEMAENETUS
Iuben' hanc hinc abscedere?
ARTEMONA
I domum.
PHILAENIUM
Da savium etiam prius, quam abis.
DEMAENETUS
I in crucem. 940
PHILAENIUM
Imo intro potius. sequere hac me, mi anime.
ARGYRIPPUS
Ego vero sequor.
GREX
Hic senex, si quid, clam uxorem, suo animo fecit volup,
neque novom, neque mirum fecit, nec secus, quam alii solent.
Nec quisquam 'st tam ingenio duro, nec tam firmo pectore,
quin, ubi quicque obcasionis sit, sibi faciat bene. 945
Nunc si voltis deprecari huic seni, ne vapulet,
remur impetrari posse, plausum sic clarum datis.