Texte grec repris sur le site
Μικρός Απόπλους
Αρχαία
Ελληνικά
Κείμενα
traduction française de Henri Berguin..
Garnier
Εὐριπίδης
Μήδεια
ΤΡΟΦΟΣ
Εἴθ΄ ὤφελ΄ Ἀργοῦς μὴ διαπτάσθαι σκάφος |
LA NOURRICE Plût aux dieux que le navire Argo (101) n'eût pas volé par-delà les Symplégades bleu sombre (102) vers la terre de Colchide (103), que dans les vallons du Pélion (104) le pin ne fût jamais tombé sous la hache et n'eût armé de rames les mains des héros valeureux (105) qui allèrent chercher pour Pélias (106) la Toison toute d'or! Ma maîtresse Médée n'eût pas fait voile vers les tours du pays d'Iôlcos (107), le coeur blessé d'amour pour Jason. Elle n'eût pas persuadé aux filles de Pélias d'assassiner leur père (108) et n'habiterait pas ici en cette terre de Corinthe avec son mari et ses enfants (109) Elle plaisait d'abord aux citoyens du pays où elle s'était réfugiée et elle vivait dans une entente parfaite avec Jason; or c'est bien là que se trouve la meilleure des sauvegardes, quand la femme n'est jamais en désaccord avec son mari. Maintenant tout lui est hostile; elle est atteinte dans ses affections les plus chères : Jason trahit ses enfants et ma maîtresse et entre dans une couche royale; il épouse la fille de Créon (110), qui règne sur le pays. Médée, l'infortunée! outragée, à grands cris atteste les serments, en appelle à l'union des mains, le plus fort des gages; elle prend les dieux à témoin de la reconnaissance qu'elle reçoit de Jason. Affaissée, sans nourriture, elle abandonne son corps à ses douleurs; elle consume ses jours entiers dans les larmes depuis qu'elle connaît la perfidie de son mari; elle ne lève plus les yeux ni ne détache du sol son regard; elle semble un roc ou le flot de la mer quand elle écoute les consolations de ses amis. Parfois cependant elle détourne son cou éclatant de blancheur, et, en elle-même, elle pleure son père aimé, sa patrie, son palais, qu'elle a trahis et quittés pour suivre l'homme qui la tient aujourd'hui en mépris. Elle sait, la malheureuse, par son propre malheur, ce qu'on gagne à ne pas quitter le sol natal. Elle abhorre ses fils; leur vue ne la réjouit plus. Je crains qu'elle ne médite quelque coup inattendu : c'est une âme violente; elle ne supportera pas l'outrage; je la connais et j'ai peur qu'elle n'entre sans rien dire dans l'appartement où est dressé son lit et ne se plonge un poignard aiguisé à travers le foie, ou encore qu'elle ne tue la princesse et son mari et qu'ensuite elle ne s'attire ainsi une plus grande infortune. Elle est terrible! Non certes, il ne sera pas facile, à qui aura encouru sa haine, de remporter la couronne de victoire. — Mais voici les enfants qui reviennent de s'exercer à la course; ils ne pensent pas aux malheurs de leur mère : une âme jeune n'a point coutume de souffrir. (Entrent les deux fils de Médée, suivis de leur gouverneur.)
|
ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ παλαιὸν οἴκων κτῆμα δεσποίνης ἐμῆς͵ τί πρὸς πύλαισι τήνδ΄ ἄγουσ΄ ἐρημίαν 50 ἕστηκας͵ αὐτὴ θρεομένη σαυτῇ κακά; πῶς σοῦ μόνη Μήδεια λείπεσθαι θέλει; ΤΡΟΦΟΣ τέκνων ὀπαδὲ πρέσβυ τῶν Ἰάσονος͵ χρηστοῖσι δούλοις ξυμφορὰ τὰ δεσποτῶν κακῶς πίτνοντα͵ καὶ φρενῶν ἀνθάπτεται. ἐγὼ γὰρ ἐς τοῦτ΄ ἐκβέβηκ΄ ἀλγηδόνος͵ ὥσθ΄ ἵμερός μ΄ ὑπῆλθε γῇ τε κοὐρανῷ λέξαι μολούσῃ δεῦρο δεσποίνης τύχας. ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ οὔπω γὰρ ἡ τάλαινα παύεται γόων; ΤΡΟΦΟΣ ζηλῶ σ΄· ἐν ἀρχῇ πῆμα κοὐδέπω μεσοῖ. 60 ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ὦ μῶρος—εἰ χρὴ δεσπότας εἰπεῖν τόδε· ὡς οὐδὲν οἶδε τῶν νεωτέρων κακῶν. ΤΡΟΦΟΣ τί δ΄ ἔστιν͵ ὦ γεραιέ; μὴ φθόνει φράσαι. ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ οὐδέν· μετέγνων καὶ τὰ πρόσθ΄ εἰρημένα. ΤΡΟΦΟΣ μή͵ πρὸς γενείου͵ κρύπτε σύνδουλον σέθεν· σιγὴν γάρ͵ εἰ χρή͵ τῶνδε θήσομαι πέρι. ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ἤκουσά του λέγοντος͵ οὐ δοκῶν κλύειν͵ πεσσοὺς προσελθών͵ ἔνθα δὴ παλαίτατοι θάσσουσι͵ σεμνὸν ἀμφὶ Πειρήνης ὕδωρ͵ ὡς τούσδε παῖδας γῆς ἐλᾶν Κορινθίας 70 σὺν μητρὶ μέλλοι τῆσδε κοίρανος χθονὸς Κρέων. ὁ μέντοι μῦθος εἰ σαφὴς ὅδε οὐκ οἶδα· βουλοίμην δ΄ ἂν οὐκ εἶναι τόδε. ΤΡΟΦΟΣ καὶ ταῦτ΄ Ἰάσων παῖδας ἐξανέξεται πάσχοντας͵ εἰ καὶ μητρὶ διαφορὰν ἔχει; ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ παλαιὰ καινῶν λείπεται κηδευμάτων͵ κοὐκ ἔστ΄ ἐκεῖνος τοῖσδε δώμασιν φίλος. ΤΡΟΦΟΣ ἀπωλόμεσθ΄ ἄρ΄͵ εἰ κακὸν προσοίσομεν νέον παλαιῷ͵ πρὶν τόδ΄ ἐξηντληκέναι. ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ἀτὰρ σύ γ΄—οὐ γὰρ καιρὸς εἰδέναι τόδε 80 δέσποιναν—ἡσύχαζε καὶ σίγα λόγον. ΤΡΟΦΟΣ ὦ τέκν΄͵ ἀκούεθ΄ οἷος εἰς ὑμᾶς πατήρ; ὄλοιτο μὲν μή· δεσπότης γάρ ἐστ΄ ἐμός· ἀτὰρ κακός γ΄ ὢν ἐς φίλους ἁλίσκεται. ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ τίς δ΄ οὐχὶ θνητῶν; ἄρτι γιγνώσκεις τόδε͵ ὡς πᾶς τις αὑτὸν τοῦ πέλας μᾶλλον φιλεῖ͵ οἳ μὲν δικαίως͵ οἳ δὲ καὶ κέρδους χάριν͵ εἰ τούσδε γ΄ εὐνῆς οὕνεκ΄ οὐ στέργει πατήρ. ΤΡΟΦΟΣ ἴτ΄—εὖ γὰρ ἔσται—δωμάτων ἔσω͵ τέκνα. σὺ δ΄ ὡς μάλιστα τούσδ΄ ἐρημώσας ἔχε 90 καὶ μὴ πέλαζε μητρὶ δυσθυμουμένῃ. ἤδη γὰρ εἶδον ὄμμα νιν ταυρουμένην τοῖσδ΄͵ ὥς τι δρασείουσαν· οὐδὲ παύσεται χόλου͵ σάφ΄ οἶδα͵ πρὶν κατασκῆψαί τινα . . . ἐχθρούς γε μέντοι͵ μὴ φίλους͵ δράσειέ τι. |
LE GOUVERNEUR |
ΜΗΔΕΙΑ <ἔνδοθεν> ἰώ͵ δύστανος ἐγὼ μελέα τε πόνων͵ ἰώ μοί μοι͵ πῶς ἂν ὀλοίμαν; ΤΡΟΦΟΣ τόδ΄ ἐκεῖνο͵ φίλοι παῖδες· μήτηρ κινεῖ κραδίαν͵ κινεῖ δὲ χόλον. σπεύσατε θᾶσσον δώματος εἴσω 100 καὶ μὴ πελάσητ΄ ὄμματος ἐγγύς͵ μηδὲ προσέλθητ΄͵ ἀλλὰ φυλάσσεσθ΄ ἄγριον ἦθος στυγεράν τε φύσιν φρενὸς αὐθάδους.— ἴτε νῦν͵ χωρεῖθ΄ ὡς τάχος εἴσω.— δῆλον δ΄ ἀρχῆς ἐξαιρόμενον νέφος οἰμωγῆς ὡς τάχ΄ ἀνάψει μείζονι θυμῷ· τί ποτ΄ ἐργάσεται μεγαλόσπλαγχνος δυσκατάπαυστος ψυχὴ δηχθεῖσα κακοῖσιν; 110 ΜΗΔΕΙΑ αἰαῖ͵ ἔπαθον τλάμων ἔπαθον μεγάλων ἄξι΄ ὀδυρμῶν· ὦ κατάρατοι παῖδες ὄλοισθε στυγερᾶς ματρὸς σὺν πατρί͵ καὶ πᾶς δόμος ἔρροι. ΤΡΟΦΟΣ ἰώ μοί μοι͵ ἰὼ τλήμων. τί δέ σοι παῖδες πατρὸς ἀμπλακίας μετέχουσι; τί τούσδ΄ ἔχθεις; οἴμοι͵ τέκνα͵ μή τι πάθηθ΄ ὡς ὑπεραλγῶ. δεινὰ τυράννων λήματα καί πως ὀλίγ΄ ἀρχόμενοι͵ πολλὰ κρατοῦντες 120 χαλεπῶς ὀργὰς μεταβάλλουσιν. τὸ γὰρ εἰθίσθαι ζῆν ἐπ΄ ἴσοισιν κρεῖσσον· ἐμοὶ γοῦν ἐν μὴ μεγάλοις ὀχυρῶς γ΄ εἴη καταγηράσκειν. τῶν γὰρ μετρίων πρῶτα μὲν εἰπεῖν τοὔνομα νικᾷ͵ χρῆσθαί τε μακρῷ λῷστα βροτοῖσιν· τὰ δ΄ ὑπερβάλλοντ΄ οὐδένα καιρὸν δύναται θνητοῖς· μείζους δ΄ ἄτας͵ ὅταν ὀργισθῇ δαίμων οἴκοις͵ ἀπέδωκεν. 130 |
MÉDÉE (de
l'intérieur du palais) MÉDÉE (dans
le palais) LA NOURRICE (Entre le choeur, formé de quinze femmes de Corinthe.) |
ΧΟΡΟΣ ἔκλυον φωνάν͵ ἔκλυον δὲ βοὰν τᾶς δυστάνου Κολχίδος͵ οὐδέ πω ἤπιος· ἀλλ΄ ὦ γηραιά͵ λέξον· ἐπ΄ ἀμφιπύλου γὰρ ἔσω μελάθρου βοὰν ἔκλυον· οὐδὲ συνήδομαι͵ ὦ γύναι͵ ἄλγεσιν δώματος· ἐπεί μοι φίλον κέκρανται. ΤΡΟΦΟΣ οὐκ εἰσὶ δόμοι· φροῦδα τάδ΄ ἤδη. τὸν μὲν γὰρ ἔχει λέκτρα τυράννων͵ 140 ἃ δ΄ ἐν θαλάμοις τάκει βιοτὰν δέσποινα͵ φίλων οὐδενὸς οὐδὲν παραθαλπομένα φρένα μύθοις. ΜΗΔΕΙΑ αἰαῖ· ὦ Ζεῦ καὶ Γᾶ καὶ Φῶς· διά μου κεφαλᾶς φλὸξ οὐρανία βαίη· τί δέ μοι ζῆν ἔτι κέρδος; φεῦ φεῦ· θανάτῳ καταλυσαίμαν βιοτὰν στυγερὰν προλιποῦσα. ΧΟΡΟΣ. ἄιες· ὦ Ζεῦ καὶ γᾶ καὶ φῶς· [στρ. ἀχὰν οἵαν ἁ δύστανος 150 μέλπει νύμφα; — τίς σοί ποτε τᾶς ἀπλάτου κοίτας ἔρος͵ ὦ ματαία; σπεύσει θανάτου τελευτά· μηδὲν τόδε λίσσου. — εἰ δὲ σὸς πόσις καινὰ λέχη σεβίζει͵ κείνῳ τόδε· μὴ χαράσσου· — Ζεύς σοι τάδε συνδικήσει. μὴ λίαν τάκου δυρομένα σὸν εὐνάταν. ΜΗΔΕΙΑ ὦ μεγάλα Θέμι καὶ πότνι΄ Ἄρτεμι 160 λεύσσεθ΄ ἃ πάσχω͵ μεγάλοις ὅρκοις ἐνδησαμένα τὸν κατάρατον πόσιν; ὅν ποτ΄ ἐγὼ νύμφαν τ΄ ἐσίδοιμ΄ αὐτοῖς μελάθροις διακναιομένους͵ οἷ΄ ἐμὲ πρόσθεν τολμῶσ΄ ἀδικεῖν. ὦ πάτερ͵ ὦ πόλις͵ ὧν ἀπενάσθην αἰσχρῶς τὸν ἐμὸν κτείνασα κάσιν. ΤΡΟΦΟΣ κλύεθ΄ οἷα λέγει κἀπιβοᾶται Θέμιν εὐκταίαν Ζῆνά θ΄͵ ὃς ὅρκων θνητοῖς ταμίας νενόμισται; 170 οὐκ ἔστιν ὅπως ἔν τινι μικρῷ δέσποινα χόλον καταπαύσει. |
LE CHOEUR LE CHOEUR
MÉDÉE (dans
le palais) |
ΧΟΡΟΣ. πῶς ἂν ἐς ὄψιν τὰν ἁμετέραν [ἀντ. ἔλθοι μύθων τ΄ αὐδαθέντων δέξαιτ΄ ὀμφάν; — εἴ πως βαρύθυμον ὀργὰν καὶ λῆμα φρενῶν μεθείη͵ μήτοι τό γ΄ ἐμὸν πρόθυμον φίλοισιν ἀπέστω. — ἀλλὰ βᾶσά νιν 180 δεῦρο πόρευσον οἴκων ἔξω· φίλα καὶ τάδ΄ αὔδα. — σπεῦσον πρίν τι κακῶσαι τοὺς εἴσω· πένθος γὰρ μεγάλως τόδ΄ ὁρμᾶται. ΤΡΟΦΟΣ δράσω τάδ΄· ἀτὰρ φόβος εἰ πείσω δέσποιναν ἐμήν· μόχθου δὲ χάριν τήνδ΄ ἐπιδώσω. καίτοι τοκάδος δέργμα λεαίνης ἀποταυροῦται δμωσίν͵ ὅταν τις μῦθον προφέρων πέλας ὁρμηθῇ. σκαιοὺς δὲ λέγων κοὐδέν τι σοφοὺς 190 τοὺς πρόσθε βροτοὺς οὐκ ἂν ἁμάρτοις͵ οἵτινες ὕμνους ἐπὶ μὲν θαλίαις ἐπί τ΄ εἰλαπίναις καὶ παρὰ δείπνοις ηὕροντο βίου τερπνὰς ἀκοάς· στυγίους δὲ βροτῶν οὐδεὶς λύπας ηὕρετο μούσῃ καὶ πολυχόρδοις ᾠδαῖς παύειν͵ ἐξ ὧν θάνατοι δειναί τε τύχαι σφάλλουσι δόμους. καίτοι τάδε μὲν κέρδος ἀκεῖσθαι μολπαῖσι βροτούς· ἵνα δ΄ εὔδειπνοι 200 δαῖτες͵ τί μάτην τείνουσι βοήν; τὸ παρὸν γὰρ ἔχει τέρψιν ἀφ΄ αὑτοῦ δαιτὸς πλήρωμα βροτοῖσιν. ΧΟΡΟΣ ἰαχὰν ἄιον πολύστονον γόων͵ λιγυρὰ δ΄ ἄχεα μογερὰ βοᾷ τὸν ἐν λέχει προδόταν κακόνυμφον· θεοκλυτεῖ δ΄ ἄδικα παθοῦσα τὰν Ζηνὸς ὁρκίαν Θέμιν͵ ἅ νιν ἔβασεν Ἑλλάδ΄ ἐς ἀντίπορον 210 δι΄ ἅλα νύχιον ἐφ΄ ἁλμυρὰν πόντου κλῇδ΄ ἀπέραντον. |
LE CHOEUR
LA NOURRICE
LE CHŒUR (Médée entre en scène, défaite.) |
ΜΗΔΕΙΑ Κορίνθιαι γυναῖκες͵ ἐξῆλθον δόμων͵ μή μοί τι μέμφησθ΄· οἶδα γὰρ πολλοὺς βροτῶν σεμνοὺς γεγῶτας͵ τοὺς μὲν ὀμμάτων ἄπο͵ τοὺς δ΄ ἐν θυραίοις· οἱ δ΄ ἀφ΄ ἡσύχου ποδὸς δύσκλειαν ἐκτήσαντο καὶ ῥᾳθυμίαν. δίκη γὰρ οὐκ ἔνεστ΄ ἐν ὀφθαλμοῖς βροτῶν͵ ὅστις πρὶν ἀνδρὸς σπλάγχνον ἐκμαθεῖν σαφῶς 220 στυγεῖ δεδορκώς͵ οὐδὲν ἠδικημένος. . . . χρὴ δὲ ξένον μὲν κάρτα προσχωρεῖν πόλει . . οὐδ΄ ἀστὸν ᾔνεσ΄ ὅστις αὐθάδης γεγὼς πικρὸς πολίταις ἐστὶν ἀμαθίας ὕπο. ἐμοὶ δ΄ ἄελπτον πρᾶγμα προσπεσὸν τόδε ψυχὴν διέφθαρκ΄· οἴχομαι δὲ καὶ βίου χάριν μεθεῖσα κατθανεῖν χρῄζω͵ φίλαι. ἐν ᾧ γὰρ ἦν μοι πάντα γιγνώσκειν καλῶς͵ κάκιστος ἀνδρῶν ἐκβέβηχ΄ οὑμὸς πόσις. πάντων δ΄ ὅσ΄ ἔστ΄ ἔμψυχα καὶ γνώμην ἔχει 230 γυναῖκές ἐσμεν ἀθλιώτατον φυτόν· ἃς πρῶτα μὲν δεῖ χρημάτων ὑπερβολῇ πόσιν πρίασθαι͵ δεσπότην τε σώματος λαβεῖν· κακοῦ γὰρ τοῦτ΄ ἔτ΄ ἄλγιον κακόν. κἀν τῷδ΄ ἀγὼν μέγιστος͵ ἢ κακὸν λαβεῖν ἢ χρηστόν. οὐ γὰρ εὐκλεεῖς ἀπαλλαγαὶ γυναιξίν͵ οὐδ΄ οἷόν τ΄ ἀνήνασθαι πόσιν. ἐς καινὰ δ΄ ἤθη καὶ νόμους ἀφιγμένην δεῖ μάντιν εἶναι͵ μὴ μαθοῦσαν οἴκοθεν͵ ὅτῳ μάλιστα χρήσεται ξυνευνέτῃ. 240 κἂν μὲν τάδ΄ ἡμῖν ἐκπονουμέναισιν εὖ πόσις ξυνοικῇ μὴ βίᾳ φέρων ζυγόν͵ ζηλωτὸς αἰών· εἰ δὲ μή͵ θανεῖν χρεών. ἀνὴρ δ΄͵ ὅταν τοῖς ἔνδον ἄχθηται ξυνών͵ ἔξω μολὼν ἔπαυσε καρδίαν ἄσης· [ἢ πρὸς φίλον τιν΄ ἢ πρὸς ἥλικα τραπείς·] ἡμῖν δ΄ ἀνάγκη πρὸς μίαν ψυχὴν βλέπειν. λέγουσι δ΄ ἡμᾶς ὡς ἀκίνδυνον βίον ζῶμεν κατ΄ οἴκους͵ οἳ δὲ μάρνανται δορί· κακῶς φρονοῦντες· ὡς τρὶς ἂν παρ΄ ἀσπίδα 250 στῆναι θέλοιμ΄ ἂν μᾶλλον ἢ τεκεῖν ἅπαξ. ἀλλ΄ οὐ γὰρ αὑτὸς πρὸς σὲ κἄμ΄ ἥκει λόγος· σοὶ μὲν πόλις θ΄ ἥδ΄ ἐστὶ καὶ πατρὸς δόμοι βίου τ΄ ὄνησις καὶ φίλων συνουσία͵ ἐγὼ δ΄ ἔρημος ἄπολις οὖσ΄ ὑβρίζομαι πρὸς ἀνδρός͵ ἐκ γῆς βαρβάρου λελῃσμένη͵ οὐ μητέρ΄͵ οὐκ ἀδελφόν͵ οὐχὶ συγγενῆ μεθορμίσασθαι τῆσδ΄ ἔχουσα συμφορᾶς. τοσοῦτον οὖν σου τυγχάνειν βουλήσομαι͵ ἤν μοι πόρος τις μηχανή τ΄ ἐξευρεθῇ 260 πόσιν δίκην τῶνδ΄ ἀντιτείσασθαι κακῶν͵ [τὸν δόντα τ΄ αὐτῷ θυγατέρ΄ ἥ τ΄ ἐγήματο] σιγᾶν. γυνὴ γὰρ τἄλλα μὲν φόβου πλέα κακή τ΄ ἐς ἀλκὴν καὶ σίδηρον εἰσορᾶν· ὅταν δ΄ ἐς εὐνὴν ἠδικημένη κυρῇ͵ οὐκ ἔστιν ἄλλη φρὴν μιαιφονωτέρα. ΧΟΡΟΣ δράσω τάδ΄· ἐνδίκως γὰρ ἐκτείσῃ πόσιν͵ Μήδεια. πενθεῖν δ΄ οὔ σε θαυμάζω τύχας. ὁρῶ δὲ καὶ Κρέοντα͵ τῆσδ΄ ἄνακτα γῆς͵ στείχοντα͵ καινῶν ἄγγελον βουλευμάτων. 270 |
MÉDÉE
LA CORYPHÉE |
ΚΡΕΩΝ σὲ τὴν σκυθρωπὸν καὶ πόσει θυμουμένην͵ Μήδειαν͵ εἶπον τῆσδε γῆς ἔξω περᾶν φυγάδα͵ λαβοῦσαν δισσὰ σὺν σαυτῇ τέκνα· καὶ μή τι μέλλειν· ὡς ἐγὼ βραβεὺς λόγου τοῦδ΄ εἰμί͵ κοὐκ ἄπειμι πρὸς δόμους πάλιν͵ πρὶν ἄν σε γαίας τερμόνων ἔξω βάλω. ΜΗΔΕΙΑ αἰαῖ· πανώλης ἡ τάλαιν΄ ἀπόλλυμαι. ἐχθροὶ γὰρ ἐξιᾶσι πάντα δὴ κάλων͵ κοὐκ ἔστιν ἄτης εὐπρόσοιστος ἔκβασις. ἐρήσομαι δὲ καὶ κακῶς πάσχουσ΄ ὅμως· 280 τίνος μ΄ ἕκατι γῆς ἀποστέλλεις͵ Κρέον; ΚΡΕΩΝ δέδοικά σ΄—οὐδὲν δεῖ παραμπίσχειν λόγους— μή μοί τι δράσῃς παῖδ΄ ἀνήκεστον κακόν. συμβάλλεται δὲ πολλὰ τοῦδε δείματος· σοφὴ πέφυκας καὶ κακῶν πολλῶν ἴδρις͵ λυπῇ δὲ λέκτρων ἀνδρὸς ἐστερημένη. κλύω δ΄ ἀπειλεῖν σ΄͵ ὡς ἀπαγγέλλουσί μοι͵ τὸν δόντα καὶ γήμαντα καὶ γαμουμένην δράσειν τι. ταῦτ΄ οὖν πρὶν παθεῖν φυλάξομαι. κρεῖσσον δέ μοι νῦν πρός σ΄ ἀπεχθέσθαι͵ γύναι͵ 290 ἢ μαλθακισθένθ΄ ὕστερον μέγα στένειν. ΜΗΔΕΙΑ φεῦ φεῦ. οὐ νῦν με πρῶτον͵ ἀλλὰ πολλάκις͵ Κρέον͵ ἔβλαψε δόξα μεγάλα τ΄ εἴργασται κακά. χρὴ δ΄ οὔποθ΄ ὅστις ἀρτίφρων πέφυκ΄ ἀνὴρ παῖδας περισσῶς ἐκδιδάσκεσθαι σοφούς· χωρὶς γὰρ ἄλλης ἧς ἔχουσιν ἀργίας φθόνον πρὸς ἀστῶν ἀλφάνουσι δυσμενῆ. σκαιοῖσι μὲν γὰρ καινὰ προσφέρων σοφὰ δόξεις ἀχρεῖος κοὐ σοφὸς πεφυκέναι· τῶν δ΄ αὖ δοκούντων εἰδέναι τι ποικίλον 300 κρείσσων νομισθεὶς ἐν πόλει λυπρὸς φανῇ. ἐγὼ δὲ καὐτὴ τῆσδε κοινωνῶ τύχης. σοφὴ γὰρ οὖσα͵ τοῖς μέν εἰμ΄ ἐπίφθονος͵ τοῖς δ΄ ἡσυχαία͵ τοῖς δὲ θατέρου τρόπου͵ τοῖς δ΄ αὖ προσάντης· εἰμὶ δ΄ οὐκ ἄγαν σοφή. σὺ δ΄ οὖν φοβῇ με· μὴ τί πλημμελὲς πάθῃς; οὐχ ὧδ΄ ἔχει μοιμὴ τρέσῃς ἡμᾶς͵ Κρέον ὥστ΄ ἐς τυράννους ἄνδρας ἐξαμαρτάνειν. σὺ γὰρ τί μ΄ ἠδίκηκας; ἐξέδου κόρην ὅτῳ σε θυμὸς ἦγεν. ἀλλ΄ ἐμὸν πόσιν 310 μισῶ· σὺ δ΄͵ οἶμαι͵ σωφρονῶν ἔδρας τάδε. καὶ νῦν τὸ μὲν σὸν οὐ φθονῶ καλῶς ἔχειν· νυμφεύετ΄͵ εὖ πράσσοιτε· τήνδε δὲ χθόνα ἐᾶτέ μ΄ οἰκεῖν. καὶ γὰρ ἠδικημένοι σιγησόμεσθα͵ κρεισσόνων νικώμενοι. ΚΡΕΩΝ λέγεις ἀκοῦσαι μαλθάκ΄͵ ἀλλ΄ ἔσω φρενῶν ὀρρωδία μοι μή τι βουλεύσῃς κακόν͵ τόσῳ δέ γ΄ ἧσσον ἢ πάρος πέποιθά σοι· γυνὴ γὰρ ὀξύθυμος͵ ὡς δ΄ αὔτως ἀνήρ͵ ῥᾴων φυλάσσειν ἢ σιωπηλὸς σοφός. 320 ἀλλ΄ ἔξιθ΄ ὡς τάχιστα͵ μὴ λόγους λέγε· ὡς ταῦτ΄ ἄραρε͵ κοὐκ ἔχεις τέχνην ὅπως μενεῖς παρ΄ ἡμῖν οὖσα δυσμενὴς ἐμοί. |
CRÉON |
ΜΗΔΕΙΑ μή͵ πρός σε γονάτων τῆς τε νεογάμου κόρης. ΚΡΕΩΝ λόγους ἀναλοῖς· οὐ γὰρ ἂν πείσαις ποτέ. ΜΗΔΕΙΑ ἀλλ΄ ἐξελᾷς με κοὐδὲν αἰδέσῃ λιτάς; ΚΡΕΩΝ φιλῶ γὰρ οὐ σὲ μᾶλλον ἢ δόμους ἐμούς. ΜΗΔΕΙΑ ὦ πατρίς͵ ὥς σου κάρτα νῦν μνείαν ἔχω. ΚΡΕΩΝ πλὴν γὰρ τέκνων ἔμοιγε φίλτατον πολύ. ΜΗΔΕΙΑ φεῦ φεῦ͵ βροτοῖς ἔρωτες ὡς κακὸν μέγα. 330 ΚΡΕΩΝ ὅπως ἄν͵ οἶμαι͵ καὶ παραστῶσιν τύχαι. ΜΗΔΕΙΑ Ζεῦ͵ μὴ λάθοι σε τῶνδ΄ ὃς αἴτιος κακῶν. ΚΡΕΩΝ ἕρπ΄͵ ὦ ματαία͵ καί μ΄ ἀπάλλαξον πόνων. ΜΗΔΕΙΑ πονοῦμεν ἡμεῖς κοὐ πόνων κεχρήμεθα. ΚΡΕΩΝ τάχ΄ ἐξ ὀπαδῶν χειρὸς ὠσθήσῃ βίᾳ. ΜΗΔΕΙΑ μὴ δῆτα τοῦτό γ΄͵ ἀλλά σ΄ αἰτοῦμαι͵ Κρέον . . ΚΡΕΩΝ ὄχλον παρέξεις͵ ὡς ἔοικας͵ ὦ γύναι. ΜΗΔΕΙΑ φευξούμεθ΄· οὐ τοῦθ΄ ἱκέτευσα σοῦ τυχεῖν. ΚΡΕΩΝ τί δαὶ βιάζῃ κοὐκ ἀπαλλάσσῃ χερός; ΜΗΔΕΙΑ μίαν με μεῖναι τήνδ΄ ἔασον ἡμέραν 340 καὶ ξυμπερᾶναι φροντίδ΄ ᾗ φευξούμεθα͵ παισίν τ΄ ἀφορμὴν τοῖς ἐμοῖς͵ ἐπεὶ πατὴρ οὐδὲν προτιμᾷ μηχανήσασθαι τέκνοις. οἴκτιρε δ΄ αὐτούς· καὶ σύ τοι παίδων πατὴρ πέφυκας· εἰκὸς δ΄ ἐστὶν εὔνοιάν σ΄ ἔχειν. τοὐμοῦ γὰρ οὔ μοι φροντίς͵ εἰ φευξούμεθα͵ κείνους δὲ κλαίω συμφορᾷ κεχρημένους. ΚΡΕΩΝ ἥκιστα τοὐμὸν λῆμ΄ ἔφυ τυραννικόν͵ αἰδούμενος δὲ πολλὰ δὴ διέφθορα· καὶ νῦν ὁρῶ μὲν ἐξαμαρτάνων͵ γύναι͵ 350 ὅμως δὲ τεύξῃ τοῦδε· προυννέπω δέ σοι͵ εἴ σ΄ ἡ ΄πιοῦσα λαμπὰς ὄψεται θεοῦ καὶ παῖδας ἐντὸς τῆσδε τερμόνων χθονός͵ θανῇ· λέλεκται μῦθος ἀψευδὴς ὅδε. νῦν δ΄͵ εἰ μένειν δεῖ͵ μίμν΄ ἐφ΄ ἡμέραν μίαν· οὐ γάρ τι δράσεις δεινὸν ὧν φόβος μ΄ ἔχει. ΧΟΡΟΣ [δύστανε γύναι͵] φεῦ φεῦ͵ μελέα τῶν σῶν ἀχέων. ποῖ ποτε τρέψῃ; τίνα πρὸς ξενίαν; ἦ δόμον ἢ χθόνα σωτῆρα κακῶν 360 ἐξευρήσεις; ὡς εἰς ἄπορόν σε κλύδωνα θεός͵ Μήδεια͵ κακῶν ἐπόρευσε. |
MÉDÉE (se
jetant à ses genoux) |
ΜΗΔΕΙΑ κακῶς πέπρακται πανταχῇ· τίς ἀντερεῖ; ἀλλ΄ οὔτι ταύτῃ ταῦτα͵ μὴ δοκεῖτέ πω. ἔτ΄ εἴσ΄ ἀγῶνες τοῖς νεωστὶ νυμφίοις καὶ τοῖσι κηδεύσασιν οὐ σμικροὶ πόνοι. δοκεῖς γὰρ ἄν με τόνδε θωπεῦσαί ποτε͵ εἰ μή τι κερδαίνουσαν ἢ τεχνωμένην; οὐδ΄ ἂν προσεῖπον οὐδ΄ ἂν ἡψάμην χεροῖν. 370 ὃ δ΄ ἐς τοσοῦτον μωρίας ἀφίκετο͵ ὥστ΄ ἐξὸν αὐτῷ τἄμ΄ ἑλεῖν βουλεύματα γῆς ἐκβαλόντι͵ τήνδ΄ ἀφῆκεν ἡμέραν μεῖναί μ΄͵ ἐν ᾗ τρεῖς τῶν ἐμῶν ἐχθρῶν νεκροὺς θήσω͵ πατέρα τε καὶ κόρην πόσιν τ΄ ἐμόν. πολλὰς δ΄ ἔχουσα θανασίμους αὐτοῖς ὁδούς͵ οὐκ οἶδ΄ ὁποίᾳ πρῶτον ἐγχειρῶ͵ φίλαι· πότερον ὑφάψω δῶμα νυμφικὸν πυρί͵ ἢ θηκτὸν ὤσω φάσγανον δι΄ ἥπατος͵ σιγῇ δόμους ἐσβᾶσ΄͵ ἵν΄ ἔστρωται λέχος. 380 ἀλλ΄ ἕν τί μοι πρόσαντες· εἰ ληφθήσομαι δόμους ὑπεσβαίνουσα καὶ τεχνωμένη͵ θανοῦσα θήσω τοῖς ἐμοῖς ἐχθροῖς γέλων. κράτιστα τὴν εὐθεῖαν͵ ᾗ πεφύκαμεν σοφαὶ μάλιστα͵ φαρμάκοις αὐτοὺς ἑλεῖν. εἶἑν· καὶ δὴ τεθνᾶσι· τίς με δέξεται πόλις; τίς γῆν ἄσυλον καὶ δόμους ἐχεγγύους ξένος παρασχὼν ῥύσεται τοὐμὸν δέμας; οὐκ ἔστι. μείνασ΄ οὖν ἔτι σμικρὸν χρόνον͵ ἢν μέν τις ἡμῖν πύργος ἀσφαλὴς φανῇ͵ 390 δόλῳ μέτειμι τόνδε καὶ σιγῇ φόνον· ἢν δ΄ ἐξελαύνῃ ξυμφορά μ΄ ἀμήχανος͵ αὐτὴ ξίφος λαβοῦσα͵ κεἰ μέλλω θανεῖν͵ κτενῶ σφε͵ τόλμης δ΄ εἶμι πρὸς τὸ καρτερόν. οὐ γὰρ μὰ τὴν δέσποιναν ἣν ἐγὼ σέβω μάλιστα πάντων καὶ ξυνεργὸν εἱλόμην͵ Ἑκάτην͵ μυχοῖς ναίουσαν ἑστίας ἐμῆς͵ χαίρων τις αὐτῶν τοὐμὸν ἀλγυνεῖ κέαρ. πικροὺς δ΄ ἐγώ σφιν καὶ λυγροὺς θήσω γάμους͵ πικρὸν δὲ κῆδος καὶ φυγὰς ἐμὰς χθονός. 400 ἀλλ΄ εἶα· φείδου μηδὲν ὧν ἐπίστασαι͵ Μήδεια͵ βουλεύουσα καὶ τεχνωμένη· ἕρπ΄ ἐς τὸ δεινόν· νῦν ἀγὼν εὐψυχίας. ὁρᾷς ἃ πάσχεις· οὐ γέλωτα δεῖ σ΄ ὀφλεῖν τοῖς Σισυφείοις τοῖς τ΄ Ἰάσονος γάμοις͵ γεγῶσαν ἐσθλοῦ πατρὸς Ἡλίου τ΄ ἄπο. ἐπίστασαι δέ· πρὸς δὲ καὶ πεφύκαμεν γυναῖκες͵ ἐς μὲν ἔσθλ΄ ἀμηχανώταται͵ κακῶν δὲ πάντων τέκτονες σοφώταται. 409 |
MÉDÉE
|
ΧΟΡΟΣ ἄνω ποταμῶν ἱερῶν χωροῦσι παγαί͵ [στρ. καὶ δίκα καὶ πάντα πάλιν στρέφεται. ἀνδράσι μὲν δόλιαι βουλαί͵ θεῶν δ΄ οὐκέτι πίστις ἄραρε· τὰν δ΄ ἐμὰν εὔκλειαν ἔχειν βιοτὰν στρέψουσι φᾶμαι· ἔρχεται τιμὰ γυναικείῳ γένει· οὐκέτι δυσκέλαδος φάμα γυναῖκας ἕξει. 420 μοῦσαι δὲ παλαιγενέων λήξουσ΄ ἀοιδῶν [ἀντ. τὰν ἐμὰν ὑμνεῦσαι ἀπιστοσύναν. οὐ γὰρ ἐν ἁμετέρᾳ γνώμᾳ λύρας ὤπασε θέσπιν ἀοιδὰν Φοῖβος͵ ἁγήτωρ μελέων· ἐπεὶ ἀντάχησ΄ ἂν ὕμνον ἀρσένων γέννᾳ. μακρὸς δ΄ αἰὼν ἔχει πολλὰ μὲν ἁμετέραν ἀνδρῶν τε μοῖραν εἰπεῖν. 430 σὺ δ΄ ἐκ μὲν οἴκων πατρίων ἔπλευσας [στρ. μαινομένᾳ κραδίᾳ͵ διδύμους ὁρίσασα πόντου πέτρας· ἐπὶ δὲ ξένᾳ ναίεις χθονί͵ τᾶς ἀνάνδρου κοίτας ὀλέσασα λέκτρον͵ τάλαινα͵ φυγὰς δὲ χώρας ἄτιμος ἐλαύνῃ. βέβακε δ΄ ὅρκων χάρις͵ οὐδ΄ ἔτ΄ αἰδὼς [ἀντ. Ἑλλάδι τᾷ μεγάλᾳ μένει͵ αἰθερία δ΄ ἀνέπτα. 440 σοὶ δ΄ οὔτε πατρὸς δόμοι͵ δύστανε͵ μεθορμίσασθαι μόχθων πάρα͵ τῶν τε λέκτρων ἄλλα βασίλεια κρείσσων δόμοισιν ἐπέστα. |
LE CHŒUR
Strophe II. — Pour toi, loin des demeures paternelles tu as vogué, le coeur en délire, et franchi les rochers jumeaux qui bornent le Pont-Euxin (131). Tu habites une terre étrangère, sans époux, frustrée de ta couche, malheureuse! bannie, chassée honteusement du pays.
(Entre Jason.) |
ΙΑΣΩΝ οὐ νῦν κατεῖδον πρῶτον ἀλλὰ πολλάκις τραχεῖαν ὀργὴν ὡς ἀμήχανον κακόν. σοὶ γὰρ παρὸν γῆν τήνδε καὶ δόμους ἔχειν κούφως φερούσῃ κρεισσόνων βουλεύματα͵ λόγων ματαίων οὕνεκ΄ ἐκπεσῇ χθονός. 450 κἀμοὶ μὲν οὐδὲν πρᾶγμα· μὴ παύσῃ ποτὲ λέγουσ΄ Ἰάσον΄ ὡς κάκιστός ἐστ΄ ἀνήρ· ἃ δ΄ ἐς τυράννους ἐστί σοι λελεγμένα͵ πᾶν κέρδος ἡγοῦ ζημιουμένη φυγῇ. κἀγὼ μὲν αἰεὶ βασιλέων θυμουμένων ὀργὰς ἀφῄρουν καί σ΄ ἐβουλόμην μένειν· σὺ δ΄ οὐκ ἀνίεις μωρίας͵ λέγουσ΄ ἀεὶ κακῶς τυράννους· τοιγὰρ ἐκπεσῇ χθονός. ὅμως δὲ κἀκ τῶνδ΄ οὐκ ἀπειρηκὼς φίλοις ἥκω͵ τὸ σὸν δὲ προσκοπούμενος͵ γύναι͵ 460 ὡς μήτ΄ ἀχρήμων σὺν τέκνοισιν ἐκπέσῃς μήτ΄ ἐνδεής του· πόλλ΄ ἐφέλκεται φυγὴ κακὰ ξὺν αὑτῇ. καὶ γὰρ εἰ σύ με στυγεῖς͵ οὐκ ἂν δυναίμην σοὶ κακῶς φρονεῖν ποτε. ΜΗΔΕΙΑ ὦ παγκάκιστε͵ τοῦτο γάρ σ΄ εἰπεῖν ἔχω͵ γλώσσῃ μέγιστον εἰς ἀνανδρίαν κακόν· ἦλθες πρὸς ἡμᾶς͵ ἦλθες ἔχθιστος γεγώς; [θεοῖς τε κἀμοὶ παντί τ΄ ἀνθρώπων γένει;] οὔτοι θράσος τόδ΄ ἐστὶν οὐδ΄ εὐτολμία͵ φίλους κακῶς δράσαντ΄ ἐναντίον βλέπειν͵ 470 ἀλλ΄ ἡ μεγίστη τῶν ἐν ἀνθρώποις νόσων πασῶν͵ ἀναίδει΄· εὖ δ΄ ἐποίησας μολών· ἐγώ τε γὰρ λέξασα κουφισθήσομαι ψυχὴν κακῶς σε καὶ σὺ λυπήσῃ κλύων. ἐκ τῶν δὲ πρώτων πρῶτον ἄρξομαι λέγειν. ἔσῳσά σ΄͵ ὡς ἴσασιν Ἑλλήνων ὅσοι ταὐτὸν συνεισέβησαν Ἀργῷον σκάφος͵ πεμφθέντα ταύρων πυρπνόων ἐπιστάτην ζεύγλῃσι καὶ σπεροῦντα θανάσιμον γύην· δράκοντά θ΄͵ ὃς πάγχρυσον ἀμπέχων δέρας 480 σπείραις ἔσῳζε πολυπλόκοις ἄυπνος ὤν͵ κτείνασ΄ ἀνέσχον σοὶ φάος σωτήριον. αὐτὴ δὲ πατέρα καὶ δόμους προδοῦσ΄ ἐμοὺς τὴν Πηλιῶτιν εἰς Ἰωλκὸν ἱκόμην σὺν σοί͵ πρόθυμος μᾶλλον ἢ σοφωτέρα· Πελίαν τ΄ ἀπέκτειν΄͵ ὥσπερ ἄλγιστον θανεῖν͵ παίδων ὑπ΄ αὐτοῦ͵ πάντα τ΄ ἐξεῖλον δόμον. καὶ ταῦθ΄ ὑφ΄ ἡμῶν͵ ὦ κάκιστ΄ ἀνδρῶν͵ παθὼν προύδωκας ἡμᾶς͵ καινὰ δ΄ ἐκτήσω λέχη— παίδων γεγώτων· εἰ γὰρ ἦσθ΄ ἄπαις ἔτι͵ 490 συγγνώστ΄ ἂν ἦν σοι τοῦδ΄ ἐρασθῆναι λέχους. ὅρκων δὲ φρούδη πίστις͵ οὐδ΄ ἔχω μαθεῖν ἦ θεοὺς νομίζεις τοὺς τότ΄ οὐκ ἄρχειν ἔτι͵ ἢ καινὰ κεῖσθαι θέσμι΄ ἀνθρώποις τὰ νῦν͵ ἐπεὶ σύνοισθά γ΄ εἰς ἔμ΄ οὐκ εὔορκος ὤν. φεῦ δεξιὰ χείρ͵ ἧς σὺ πόλλ΄ ἐλαμβάνου͵ καὶ τῶνδε γονάτων͵ ὡς μάτην κεχρῴσμεθα κακοῦ πρὸς ἀνδρός͵ ἐλπίδων δ΄ ἡμάρτομεν. ἄγ΄· ὡς φίλῳ γὰρ ὄντι σοι κοινώσομαι —δοκοῦσα μὲν τί πρός γε σοῦ πράξειν καλῶς; 500 ὅμως δ΄· ἐρωτηθεὶς γὰρ αἰσχίων φανῇ— νῦν ποῖ τράπωμαι; πότερα πρὸς πατρὸς δόμους͵ οὓς σοὶ προδοῦσα καὶ πάτραν ἀφικόμην; ἢ πρὸς ταλαίνας Πελιάδας; καλῶς γ΄ ἂν οὖν δέξαιντό μ΄ οἴκοις ὧν πατέρα κατέκτανον. ἔχει γὰρ οὕτω· τοῖς μὲν οἴκοθεν φίλοις ἐχθρὰ καθέστηχ΄͵ οὓς δέ μ΄ οὐκ ἐχρῆν κακῶς δρᾶν͵ σοὶ χάριν φέρουσα πολεμίους ἔχω. τοιγάρ με πολλαῖς μακαρίαν Ἑλληνίδων ἔθηκας ἀντὶ τῶνδε· θαυμαστὸν δέ σε 510 ἔχω πόσιν καὶ πιστὸν ἡ τάλαιν΄ ἐγώ͵ εἰ φεύξομαί γε γαῖαν ἐκβεβλημένη͵ φίλων ἔρημος͵ σὺν τέκνοις μόνη μόνοις— καλόν γ΄ ὄνειδος τῷ νεωστὶ νυμφίῳ͵ πτωχοὺς ἀλᾶσθαι παῖδας ἥ τ΄ ἔσῳσά σε. ὦ Ζεῦ͵ τί δὴ χρυσοῦ μὲν ὃς κίβδηλος ᾖ τεκμήρι΄ ἀνθρώποισιν ὤπασας σαφῆ͵ ἀνδρῶν δ΄ ὅτῳ χρὴ τὸν κακὸν διειδέναι͵ οὐδεὶς χαρακτὴρ ἐμπέφυκε σώματι; |
JASON
|
ΧΟΡΟΣ δεινή τις ὀργὴ καὶ δυσίατος πέλει͵ 520 ὅταν φίλοι φίλοισι συμβάλωσ΄ ἔριν. ΙΑΣΩΝ δεῖ μ΄͵ ὡς ἔοικε͵ μὴ κακὸν φῦναι λέγειν͵ ἀλλ΄ ὥστε ναὸς κεδνὸν οἰακοστρόφον ἄκροισι λαίφους κρασπέδοις ὑπεκδραμεῖν τὴν σὴν στόμαργον͵ ὦ γύναι͵ γλωσσαλγίαν. ἐγὼ δ΄͵ ἐπειδὴ καὶ λίαν πυργοῖς χάριν͵ Κύπριν νομίζω τῆς ἐμῆς ναυκληρίας σώτειραν εἶναι θεῶν τε κἀνθρώπων μόνην. σοὶ δ΄ ἔστι μὲν νοῦς λεπτός—ἀλλ΄ ἐπίφθονος λόγος διελθεῖν͵ ὡς Ἔρως σ΄ ἠνάγκασε 530 τόξοις ἀφύκτοις τοὐμὸν ἐκσῷσαι δέμας. ἀλλ΄ οὐκ ἀκριβῶς αὐτὸ θήσομαι λίαν· ὅπῃ γὰρ οὖν ὤνησας͵ οὐ κακῶς ἔχει. μείζω γε μέντοι τῆς ἐμῆς σωτηρίας εἴληφας ἢ δέδωκας͵ ὡς ἐγὼ φράσω. πρῶτον μὲν Ἑλλάδ΄ ἀντὶ βαρβάρου χθονὸς γαῖαν κατοικεῖς καὶ δίκην ἐπίστασαι νόμοις τε χρῆσθαι μὴ πρὸς ἰσχύος χάριν· πάντες δέ σ΄ ᾔσθοντ΄ οὖσαν Ἕλληνες σοφὴν καὶ δόξαν ἔσχες· εἰ δὲ γῆς ἐπ΄ ἐσχάτοις 540 ὅροισιν ᾤκεις͵ οὐκ ἂν ἦν λόγος σέθεν. εἴη δ΄ ἔμοιγε μήτε χρυσὸς ἐν δόμοις μήτ΄ Ὀρφέως κάλλιον ὑμνῆσαι μέλος͵ εἰ μὴ ΄πίσημος ἡ τύχη γένοιτό μοι. τοσαῦτα μέν σοι τῶν ἐμῶν πόνων πέρι ἔλεξ΄· ἅμιλλαν γὰρ σὺ προύθηκας λόγων. ἃ δ΄ ἐς γάμους μοι βασιλικοὺς ὠνείδισας͵ ἐν τῷδε δείξω πρῶτα μὲν σοφὸς γεγώς͵ ἔπειτα σώφρων͵ εἶτα σοὶ μέγας φίλος καὶ παισὶ τοῖς ἐμοῖσιν—ἀλλ΄ ἔχ΄ ἥσυχος. 550 ἐπεὶ μετέστην δεῦρ΄ Ἰωλκίας χθονὸς πολλὰς ἐφέλκων συμφορὰς ἀμηχάνους͵ τί τοῦδ΄ ἂν εὕρημ΄ ηὗρον εὐτυχέστερον ἢ παῖδα γῆμαι βασιλέως φυγὰς γεγώς; οὐχ͵ ᾗ σὺ κνίζῃ͵ σὸν μὲν ἐχθαίρων λέχος͵ καινῆς δὲ νύμφης ἱμέρῳ πεπληγμένος͵ οὐδ΄ εἰς ἅμιλλαν πολύτεκνον σπουδὴν ἔχων· ἅλις γὰρ οἱ γεγῶτες οὐδὲ μέμφομαι· ἀλλ΄ ὡς͵ τὸ μὲν μέγιστον͵ οἰκοῖμεν καλῶς καὶ μὴ σπανιζοίμεσθα͵ γιγνώσκων ὅτι 560 πένητα φεύγει πᾶς τις ἐκποδὼν φίλος͵ παῖδας δὲ θρέψαιμ΄ ἀξίως δόμων ἐμῶν σπείρας τ΄ ἀδελφοὺς τοῖσιν ἐκ σέθεν τέκνοις ἐς ταὐτὸ θείην͵ καὶ ξυναρτήσας γένος εὐδαιμονοῖμεν. σοί τε γὰρ παίδων τί δεῖ; ἐμοί τε λύει τοῖσι μέλλουσιν τέκνοις τὰ ζῶντ΄ ὀνῆσαι. μῶν βεβούλευμαι κακῶς; οὐδ΄ ἂν σὺ φαίης͵ εἴ σε μὴ κνίζοι λέχος. ἀλλ΄ ἐς τοσοῦτον ἥκεθ΄ ὥστ΄ ὀρθουμένης εὐνῆς γυναῖκες πάντ΄ ἔχειν νομίζετε͵ 570 ἢν δ΄ αὖ γένηται ξυμφορά τις ἐς λέχος͵ τὰ λῷστα καὶ κάλλιστα πολεμιώτατα τίθεσθε. χρῆν γὰρ ἄλλοθέν ποθεν βροτοὺς παῖδας τεκνοῦσθαι͵ θῆλυ δ΄ οὐκ εἶναι γένος· χοὕτως ἂν οὐκ ἦν οὐδὲν ἀνθρώποις κακόν. |
LA CORYPHÉE |
ΧΟΡΟΣ Ἰᾶσον͵ εὖ μὲν τούσδ΄ ἐκόσμησας λόγους· ὅμως δ΄ ἔμοιγε͵ κεἰ παρὰ γνώμην ἐρῶ͵ δοκεῖς προδοὺς σὴν ἄλοχον οὐ δίκαια δρᾶν. ΜΗΔΕΙΑ ἦ πολλὰ πολλοῖς εἰμι διάφορος βροτῶν. ἐμοὶ γὰρ ὅστις ἄδικος ὢν σοφὸς λέγειν 580 πέφυκε͵ πλείστην ζημίαν ὀφλισκάνει· γλώσσῃ γὰρ αὐχῶν τἄδικ΄ εὖ περιστελεῖν͵ τολμᾷ πανουργεῖν· ἔστι δ΄ οὐκ ἄγαν σοφός. ὡς καὶ σὺ μή νυν εἰς ἔμ΄ εὐσχήμων γένῃ λέγειν τε δεινός. ἓν γὰρ ἐκτενεῖ σ΄ ἔπος· χρῆν σ΄͵ εἴπερ ἦσθα μὴ κακός͵ πείσαντά με γαμεῖν γάμον τόνδ΄͵ ἀλλὰ μὴ σιγῇ φίλων. Ια. καλῶς γ΄ ἄν͵ οἶμαι͵ τῷδ΄ ὑπηρέτεις λόγῳ͵ εἴ σοι γάμον κατεῖπον͵ ἥτις οὐδὲ νῦν τολμᾷς μεθεῖναι καρδίας μέγαν χόλον. 590 ΜΗΔΕΙΑ οὐ τοῦτό σ΄ εἶχεν͵ ἀλλὰ βάρβαρον λέχος πρὸς γῆρας οὐκ εὔδοξον ἐξέβαινέ σοι. ΙΑΣΩΝ εὖ νῦν τόδ΄ ἴσθι͵ μὴ γυναικὸς οὕνεκα γῆμαί με λέκτρα βασιλέων ἃ νῦν ἔχω͵ ἀλλ΄͵ ὥσπερ εἶπον καὶ πάρος͵ σῷσαι θέλων σέ͵ καὶ τέκνοισι τοῖς ἐμοῖς ὁμοσπόρους φῦσαι τυράννους παῖδας͵ ἔρυμα δώμασι. ΜΗΔΕΙΑ μή μοι γένοιτο λυπρὸς εὐδαίμων βίος μηδ΄ ὄλβος ὅστις τὴν ἐμὴν κνίζοι φρένα. ΙΑΣΩΝ οἶσθ΄ ὡς μέτευξαι͵ καὶ σοφωτέρα φανῇ; 600 τὰ χρηστὰ μή σοι λυπρὰ φαίνεσθαι ποτέ͵ μηδ΄ εὐτυχοῦσα δυστυχὴς εἶναι δοκεῖν. ΜΗΔΕΙΑ ὕβριζ΄͵ ἐπειδὴ σοὶ μὲν ἔστ΄ ἀποστροφή͵ ἐγὼ δ΄ ἔρημος τήνδε φευξοῦμαι χθόνα. ΙΑΣΩΝ αὐτὴ τάδ΄ εἵλου· μηδέν΄ ἄλλον αἰτιῶ. ΜΗΔΕΙΑ τί δρῶσα; μῶν γαμοῦσα καὶ προδοῦσά σε; ΙΑΣΩΝ ἀρὰς τυράννοις ἀνοσίους ἀρωμένη. ΜΗΔΕΙΑ καὶ σοῖς ἀραία γ΄ οὖσα τυγχάνω δόμοις. ΙΑΣΩΝ ὡς οὐ κρινοῦμαι τῶνδέ σοι τὰ πλείονα. ἀλλ΄͵ εἴ τι βούλῃ παισὶν ἢ σαυτῆς φυγῇ 610 προσωφέλημα χρημάτων ἐμῶν λαβεῖν͵ λέγ΄· ὡς ἕτοιμος ἀφθόνῳ δοῦναι χερὶ ξένοις τε πέμπειν σύμβολ΄͵ οἳ δράσουσί σ΄ εὖ. καὶ ταῦτα μὴ θέλουσα μωρανεῖς͵ γύναι· λήξασα δ΄ ὀργῆς κερδανεῖς ἀμείνονα. ΜΗΔΕΙΑ οὔτ΄ ἂν ξένοισι τοῖσι σοῖς χρησαίμεθ΄ ἄν͵ οὔτ΄ ἄν τι δεξαίμεσθα͵ μηδ΄ ἡμῖν δίδου· κακοῦ γὰρ ἀνδρὸς δῶρ΄ ὄνησιν οὐκ ἔχει. ΙΑΣΩΝ ἀλλ΄ οὖν ἐγὼ μὲν δαίμονας μαρτύρομαι͵ ὡς πάνθ΄ ὑπουργεῖν σοί τε καὶ τέκνοις θέλω· 620 σοὶ δ΄ οὐκ ἀρέσκει τἀγάθ΄͵ ἀλλ΄ αὐθαδίᾳ φίλους ἀπωθῇ· τοιγὰρ ἀλγυνῇ πλέον. ΜΗΔΕΙΑ χώρει· πόθῳ γὰρ τῆς νεοδμήτου κόρης αἱρῇ χρονίζων δωμάτων ἐξώπιος. νύμφευ΄· ἴσως γάρ—σὺν θεῷ δ΄ εἰρήσεται— γαμεῖς τοιοῦτον ὥστε σ΄ ἀρνεῖσθαι γάμον. |
LA CORYPHÉE |
ΧΟΡΟΣ ἔρωτες ὑπὲρ μὲν ἄγαν [στρ. ἐλθόντες οὐκ εὐδοξίαν οὐδ΄ ἀρετὰν παρέδωκαν ἀνδράσιν· εἰ δ΄ ἅλις ἔλθοι 630 Κύπρις͵ οὐκ ἄλλα θεὸς εὔχαρις οὕτως. μήποτ΄͵ ὦ δέσποιν΄͵ ἐπ΄ ἐμοὶ χρυσέων τόξων ἐφείης ἱμέρῳ χρίσασ΄ ἄφυκτον οἰστόν. στέργοι δέ με σωφροσύνα͵ [ἀντ. δώρημα κάλλιστον θεῶν· μηδέ ποτ΄ ἀμφιλόγους ὀρ γὰς ἀκόρεστά τε νείκη θυμὸν ἐκπλήξασ΄ ἑτέροις ἐπὶ λέκτροις προσβάλοι δεινὰ Κύπρις͵ 640 ἀπτολέμους δ΄ εὐνὰς σεβίζουσ΄ ὀξύφρων κρίνοι λέχη γυναικῶν. ὦ πατρίς͵ ὦ δώματα͵ μὴ [στρ. δῆτ΄ ἄπολις γενοίμαν τὸν ἀμηχανίας ἔχουσα δυσπέρατον αἰῶν΄͵ οἰκτροτάτων ἀχέων. θανάτῳ θανάτῳ πάρος δαμείην ἁμέραν τάνδ΄ ἐξανύσασα· μό χθων δ΄ οὐκ ἄλλος ὕπερθεν ἢ 650 γᾶς πατρίας στέρεσθαι. εἴδομεν͵ οὐκ ἐξ ἑτέρων [ἀντ. μῦθον ἔχω φράσασθαι· σὲ γὰρ οὐ πόλις͵ οὐ φίλων τις ᾤκτισεν παθοῦσαν δεινότατον παθέων. ἀχάριστος ὄλοιθ΄͵ ὅτῳ πάρεστιν μὴ φίλους τιμᾶν καθαρᾶν ἀνοί- 660 ξαντα κλῇδα φρενῶν· ἐμοὶ μὲν φίλος οὔποτ΄ ἔσται. |
LE CHŒUR Antistrophe I. — Que me chérisse la chasteté, le plus beau présent des dieux! Que jamais la redoutable Cypris ne suscite en moi disputes passionnées et querelles insatiables en frappant mon coeur d'amour pour un lit étranger! Qu'elle respecte les ménages et les pacifie en réglant d'un esprit pénétrant les différends entre époux!
Strophe II. — O patrie, ô demeure, puissé-je ne pas être sans cité et traîner une pénible existence dans la détresse et les plus lamentables des souffrances! Que la mort, oui la mort, me dompte avant que j'atteigne ce jour! Entre les peines, il n'en est point de pire que d'être privé de la patrie.
|
ΑΙΓΕΥΣ Μήδεια͵ χαῖρε· τοῦδε γὰρ προοίμιον κάλλιον οὐδεὶς οἶδε προσφωνεῖν φίλους. ΜΗΔΕΙΑ ὦ χαῖρε καὶ σύ͵ παῖ σοφοῦ Πανδίονος͵ Αἰγεῦ. πόθεν γῆς τῆσδ΄ ἐπιστρωφᾷ πέδον; ΑΙΓΕΥΣ Φοίβου παλαιὸν ἐκλιπὼν χρηστήριον. ΜΗΔΕΙΑ τί δ΄ ὀμφαλὸν γῆς θεσπιῳδὸν ἐστάλης; ΑΙΓΕΥΣ παίδων ἐρευνῶν σπέρμ΄ ὅπως γένοιτό μοι. ΜΗΔΕΙΑ πρὸς θεῶν—ἄπαις γὰρ δεῦρ΄ ἀεὶ τείνεις βίον; ΑΙΓΕΥΣ ἄπαιδές ἐσμεν δαίμονός τινος τύχῃ. ΜΗΔΕΙΑ δάμαρτος οὔσης͵ ἢ λέχους ἄπειρος ὤν; ΑΙΓΕΥΣ οὐκ ἐσμὲν εὐνῆς ἄζυγες γαμηλίου. ΜΗΔΕΙΑ τί δῆτα Φοῖβος εἶπέ σοι παίδων πέρι; ΑΙΓΕΥΣ σοφώτερ΄ ἢ κατ΄ ἄνδρα συμβαλεῖν ἔπη. ΜΗΔΕΙΑ θέμις μὲν ἡμᾶς χρησμὸν εἰδέναι θεοῦ; ΑΙΓΕΥΣ μάλιστ΄͵ ἐπεί τοι καὶ σοφῆς δεῖται φρενός. ΜΗΔΕΙΑ τί δῆτ΄ ἔχρησε; λέξον͵ εἰ θέμις κλύειν. ΑΙΓΕΥΣ ἀσκοῦ με τὸν προύχοντα μὴ λῦσαι πόδα— ΜΗΔΕΙΑ πρὶν ἂν τί δράσῃς ἢ τίν΄ ἐξίκῃ χθόνα; 680 ΑΙΓΕΥΣ πρὶν ἂν πατρῴαν αὖθις ἑστίαν μόλω. ΜΗΔΕΙΑ σὺ δ΄ ὡς τί χρῄζων τήνδε ναυστολεῖς χθόνα; ΑΙΓΕΥΣ Πιτθεύς τις ἔστι͵ γῆς ἄναξ Τροζηνίας. . . . ΜΗΔΕΙΑ παῖς͵ ὡς λέγουσι͵ Πέλοπος͵ εὐσεβέστατος. ΑΙΓΕΥΣ τούτῳ θεοῦ μάντευμα κοινῶσαι θέλω. ΜΗΔΕΙΑ σοφὸς γὰρ ἁνὴρ καὶ τρίβων τὰ τοιάδε. ΑΙΓΕΥΣ κἀμοί γε πάντων φίλτατος δορυξένων. ΜΗΔΕΙΑ ἀλλ΄ εὐτυχοίης καὶ τύχοις ὅσων ἐρᾷς. ΑΙΓΕΥΣ τί γὰρ σὸν ὄμμα χρώς τε συντέτηχ΄ ὅδε; ΜΗΔΕΙΑ Αἰγεῦ͵ κάκιστός ἐστί μοι πάντων πόσις. 690 ΑΙΓΕΥΣ τί φῄς; σαφῶς μοι σὰς φράσον δυσθυμίας. ΜΗΔΕΙΑ ἀδικεῖ μ΄ Ἰάσων οὐδὲν ἐξ ἐμοῦ παθών. ΑΙΓΕΥΣ τί χρῆμα δράσας; φράζε μοι σαφέστερον. ΜΗΔΕΙΑ γυναῖκ΄ ἐφ΄ ἡμῖν δεσπότιν δόμων ἔχει. ΑΙΓΕΥΣ οὔ που τετόλμηκ΄ ἔργον αἴσχιστον τόδε; ΜΗΔΕΙΑ σάφ΄ ἴσθ΄· ἄτιμοι δ΄ ἐσμὲν οἱ πρὸ τοῦ φίλοι. ΑΙΓΕΥΣ πότερον ἐρασθεὶς ἢ σὸν ἐχθαίρων λέχος; ΜΗΔΕΙΑ μέγαν γ΄ ἔρωτα πιστὸς οὐκ ἔφυ φίλοις. ΑΙΓΕΥΣ ἴτω νυν͵ εἴπερ͵ ὡς λέγεις͵ ἐστὶν κακός. ΜΗΔΕΙΑ ἀνδρῶν τυράννων κῆδος ἠράσθη λαβεῖν. 700 ΑΙΓΕΥΣ δίδωσι δ΄ αὐτῷ τίς; πέραινέ μοι λόγον. ΜΗΔΕΙΑ Κρέων͵ ὃς ἄρχει τῆσδε γῆς Κορινθίας. ΑΙΓΕΥΣ συγγνωστὰ μέν τἄρ΄ ἦν σε λυπεῖσθαι͵ γύναι. ΜΗΔΕΙΑ ὄλωλα· καὶ πρός γ΄ ἐξελαύνομαι χθονός. ΑΙΓΕΥΣ πρὸς τοῦ; τόδ΄ ἄλλο καινὸν αὖ λέγεις κακόν. ΜΗΔΕΙΑ Κρέων μ΄ ἐλαύνει φυγάδα γῆς Κορινθίας. ΑΙΓΕΥΣ ἐᾷ δ΄ Ἰάσων; οὐδὲ ταῦτ΄ ἐπῄνεσα. |
ÉGÉE |
ΜΗΔΕΙΑ λόγῳ μὲν οὐχί͵ καρτερεῖν δὲ βούλεται. ἀλλ΄ ἄντομαί σε τῆσδε πρὸς γενειάδος γονάτων τε τῶν σῶν ἱκεσία τε γίγνομαι͵ 710 οἴκτιρον οἴκτιρόν με τὴν δυσδαίμονα καὶ μή μ΄ ἔρημον ἐκπεσοῦσαν εἰσίδῃς͵ δέξαι δὲ χώρᾳ καὶ δόμοις ἐφέστιον. οὕτως ἔρως σοὶ πρὸς θεῶν τελεσφόρος γένοιτο παίδων͵ καὐτὸς ὄλβιος θάνοις. εὕρημα δ΄ οὐκ οἶσθ΄ οἷον ηὕρηκας τόδε· παύσω δέ σ΄ ὄντ΄ ἄπαιδα καὶ παίδων γονὰς σπεῖραί σε θήσω· τοιάδ΄ οἶδα φάρμακα. ΑΙΓΕΥΣ πολλῶν ἕκατι τήνδε σοι δοῦναι χάριν͵ γύναι͵ πρόθυμός εἰμι͵ πρῶτα μὲν θεῶν͵ 720 ἔπειτα παίδων ὧν ἐπαγγέλλῃ γονάς· ἐς τοῦτο γὰρ δὴ φροῦδός εἰμι πᾶς ἐγώ. οὕτω δ΄ ἔχει μοι· σοῦ μὲν ἐλθούσης χθόνα͵ πειράσομαί σου προξενεῖν δίκαιος ὤν. τόσον γε μέντοι σοι προσημαίνω͵ γύναι· ἐκ τῆσδε μὲν γῆς οὔ σ΄ ἄγειν βουλήσομαι͵ αὐτὴ δ΄ ἐάνπερ εἰς ἐμοὺς ἔλθῃς δόμους͵ μενεῖς ἄσυλος κοὔ σε μὴ μεθῶ τινι. ἐκ τῆσδε δ΄ αὐτὴ γῆς ἀπαλλάσσου πόδα· ἀναίτιος γὰρ καὶ ξένοις εἶναι θέλω. 730 ΜΗΔΕΙΑ ἔσται τάδ΄· ἀλλὰ πίστις εἰ γένοιτό μοι τούτων͵ ἔχοιμ΄ ἂν πάντα πρὸς σέθεν καλῶς. ΑΙΓΕΥΣ μῶν οὐ πέποιθας; ἢ τί σοι τὸ δυσχερές; ΜΗΔΕΙΑ πέποιθα· Πελίου δ΄ ἐχθρός ἐστί μοι δόμος Κρέων τε. τούτοις δ΄ ὁρκίοισι μὲν ζυγεὶς ἄγουσιν οὐ μεθεῖ΄ ἂν ἐκ γαίας ἐμέ· λόγοις δὲ συμβὰς καὶ θεῶν ἀνώμοτος φίλος γένοι΄ ἂν τἀπικηρυκεύματα·— οὐκ ἂν πίθοιο· τἀμὰ μὲν γὰρ ἀσθενῆ͵ τοῖς δ΄ ὄλβος ἐστὶ καὶ δόμος τυραννικός. 740 ΑΙΓΕΥΣ πολλὴν ἔλεξας ἐν λόγοις προμηθίαν· ἀλλ΄͵ εἰ δοκεῖ σοι͵ δρᾶν τάδ΄ οὐκ ἀφίσταμαι. ἐμοί τε γὰρ τάδ΄ ἐστὶν ἀσφαλέστατα͵ σκῆψίν τιν΄ ἐχθροῖς σοῖς ἔχοντα δεικνύναι͵ τὸ σόν τ΄ ἄραρε μᾶλλον· ἐξηγοῦ θεούς. ΜΗΔΕΙΑ ὄμνυ πέδον Γῆς͵ πατέρα θ΄ ῞Ηλιον πατρὸς τοὐμοῦ͵ θεῶν τε συντιθεὶς ἅπαν γένος. ΑΙΓΕΥΣ τί χρῆμα δράσειν ἢ τί μὴ δράσειν; λέγε. ΜΗΔΕΙΑ μήτ΄ αὐτὸς ἐκ γῆς σῆς ἔμ΄ ἐκβαλεῖν ποτε͵ μήτ΄ ἄλλος ἤν τις τῶν ἐμῶν ἐχθρῶν ἄγειν 750 χρῄζῃ͵ μεθήσειν ζῶν ἑκουσίῳ τρόπῳ. ΑΙΓΕΥΣ ὄμνυμι Γαῖαν Ἡλίου θ΄ ἁγνὸν σέβας θεούς τε πάντας ἐμμενεῖν ἅ σου κλύω. ΜΗΔΕΙΑ ἀρκεῖ· τί δ΄ ὅρκῳ τῷδε μὴ ΄μμένων πάθοις; ΑΙΓΕΥΣ. ἃ τοῖσι δυσσεβοῦσι γίγνεται βροτῶν. ΜΗΔΕΙΑ χαίρων πορεύου· πάντα γὰρ καλῶς ἔχει. κἀγὼ πόλιν σὴν ὡς τάχιστ΄ ἀφίξομαι͵ πράξασ΄ ἃ μέλλω καὶ τυχοῦσ΄ ἃ βούλομαι. ΧΟΡΟΣ ἀλλά σ΄ ὁ Μαίας πομπαῖος ἄναξ πελάσειε δόμοις͵ ὧν τ΄ ἐπίνοιαν 760 σπεύδεις κατέχων πράξειας͵ ἐπεὶ γενναῖος ἀνήρ͵ Αἰγεῦ͵ παρ΄ ἐμοὶ δεδόκησαι. |
MÉDÉE |
NOTES
(101)
On n'a pas à rappeler ici la légende de la Toison d'or et le motif du voyage
des Argonautes. Le navire Argo tire son nom d'Argos qui le construisit. (Cf.
Apollonios, les Argonautiques, 4 et Apollodore, Bibl. I, 9, 16.)
Argos peut aussi venir d'᾿Αργός, rapide. Apollonios donne la liste des
héros de l'expédition dans ses Argonautiques (I, 23-228).
(102) Sur
les Symplégades, voir Andromaque (794) et la note 357 du tome II.
(103) La
Colchide se trouve sur la côte est du Pont-Euxin. ᾿Αῖα peut désigner la
ville d'Aia dont il est constamment question dans les Argonautiques d'Apollonios
de Rhodes, et dont font mention Hérodote (I, 2) et Strabon (38, 12).
(104) Le
Pélion est en Thessalie. Apollonios appelle le navire Argo enfant du Pélion (Argonautiques,
381).
(105)
Les Argonautes.
(106)
Pélias, fils de Crétheus et neveu d'Athamas. Jason était le neveu de Pélias.
Un oracle avait prédit à Pélias qu'un destin terrible lui serait réservé
par un homme chaussé d'un seul brodequin. Jason en traversant l'Anauros perdit
dans la bourbe un de ses brodequins et vint ainsi devant Pélias qui pensant à
l'oracle et pour éloigner Jason lui ordonna d'aller à la conquête de la
Toison d'or (Apollonios, les Argonautiques, début).
(107) Iôlcos
sur la côte méridionale de la Thessalie est la patrie de Jason. Elle avait
été fondée par Crétheus. Après Crétheus, son fils Aeson occupa le trône
qui lui fut bientôt perfidement ravi par son frère Pélias.
(108) Euripide a traité ce sujet dans les Péliades
(voir frag. 604 sq., pp. 365 sq., de ce volume). Les Péliades sur le conseil
perfide de Médée, auraient fait périr leur père pour le rajeunir. (Cf.
Argument, éd. L. Méridier, 1. 15 sq.)
(109) Ces enfants de Médée s'appelaient
Mermeros et Phérès. D'après Pausanias (II, 3, 6), on voyait leur tombeau
près de l'Odéon, non loin de la source Glaucé.
(110) Les deux arguments (éd. Méridier,
1. c., 1. 2, 1. 6, 1. 36) l'appellent Glaucé.
(111) Geste habituel de la supplication.
(112) Les Corinthiens étaient joueurs. «
Chilon, de Lacédémone, ayant été envoyé pour former une alliance avec eux
trouva les principaux de la ville, les sénateurs et les vieillards occupés à
des jeux de hasard. Il s'en alla sans rien conclure disant qu'il ne voulait pas
que Sparte souillât sa gloire en s'alliant à des joueurs. » (Artaud, Tragédies
d'Euripide, I, p. 202.)
(113) Sur la fontaine de Pirène, voir les Troyennes
(208) et la note 122 du tome II.
(114) Un oeil de taureau.
(115) Voir une expression semblable dans Héraclès
(1140).
(116) C'est ce que dit déjà l'Iliade
(I, 80 sq.).
(117) La
porte extérieure du palais et la porte du gynécée.
(118) Invocation
fréquente. (Cf. Oreste, 1497.)
(119) L'Hadès.
(120)
La justice.
(121) Aiétès.
(122) Apsyrtos.
Sa mort est longuement racontée par Apollonios (Argonautiques, IV,
452-481).
(123) C'est
l'épithète que donne Eschyle dans les Sept contre Thèbes (729) à une
Erinys et Aristophane à tous les dieux (Oiseaux, 1058). Dans la Théogonie
(901) elle est la seconde épouse de Zeus et non sa fille comme semble le croire
Euripide au vers 208. Elle est souvent identifiée avec la Justice (Diké),
fille de Zeus (Eschyle, Suppliantes, 360).
(124) Lire προσφέρων.
(125) Le Bosphore.
(126) Il était difficile à la femme de demander
la séparation (ἀπόλειψις). Elle devait aller en personne chez
l'archonte faire sa demande. Elle s'exposait au blâme de l'opinion. Le mari,
lui, avait le droit absolu de répudiation (ἀποπομπή).
(127) Brutus, vaincu à Philippes, cite ce vers
avant de se tuer.
(128) Hécate est la divinité chère à Médée,
qui est sa prêtresse. Elle a lui enseigné l'art de préparer les poisons.
Diodore de Sicile (IV, 45) dit qu'Aiétès avait épousé Hécate, fille de son
frère Perses, dieu ancien de la lumière, et en avait eu deux filles, Circé et
Médée. Hécate est fille d'Astéreia, la Nuit étoilée (Hésiode, Théogonie,
409 sq.). On lui donnait le nom de Brimô à cause de son caractère effrayant
(de βρόμος, feu ou βρίμηνις, qui a une violente colère).
(129) Créon, roi de Corinthe, était fils de
Sisyphe, fondateur de Corinthe. L'allusion dans la bouche de Médée est
injurieuse. Sisyphe, comme on sait, était un brigand.
(130) Le scoliaste voit ici une allusion à des
vers de l'Odyssée (XI, 456) : « On ne peut plus se fier aux femmes »,
et d'Hésiode, les Travaux et les jours (375) : « Qui se fie aux femmes se fie
aux voleurs. » Les attaques contre les femmes sont fréquentes dans la poésie
ïambique.
(131) Le
Bosphore.
(132)
L'idée vient d'Hésiode, les Travaux et les jours (196). Voir de ce passage le
remarquable commentaire donné par M. P. Mazon dans son édition des Travaux et
les jours (pp. 57 sq.).
(133) C'est
à ce vers que se trouve l'allitération célèbre. La répétition du sigma
traduit bien la fureur « serpentine » de Médée (cf. « Pour qui sont ces
serpents qui sifflent sur vos têtes »).
(134) Ce combat est longuement décrit dans les Argonautiques
d'Apollonios de Rhodes (III, 1278 à la fin). Jason met sous le joug les
taureaux au souffle de feu, laboure le champ des Colchidiens, sème les dents du
dragon. Il en naît une moisson de géants armés. Jason jette une pierre au
milieu d'eux. Ils se tournent les uns contre les autres et s'entre-tuent. Voir
aussi Pindare, Pythiques (IV, 221 sq.).
(135) Sur
ce dragon, voir Apollonios de Rhodes, Argonautiques (IV, 109-182) : «
... il faisait entendre un horrible sifflement ... Comme au-dessus d'une forêt
embrasée, les tourbillons ardents de fumée s'enroulent immenses, se suivant
sans interruption l'un après l'autre, s'élevant du fond de ce gouffre de feu :
ainsi ce monstre enroulait les innombrables spirales de son corps couvert
d'écailles desséchées. » La toison était suspendue à un chêne; elle
était semblable à « un nuage que rougissent les rayons enflammés du soleil
levant ». Médée tua le monstre ainsi : « ... au moyen d'une branche de
genévrier récemment coupée, puisant les pures substances qui composaient la
préparation magique, Médée lui en arrosait les yeux en chantant; et l'odeur
pénétrante de ces substances l'enveloppa d'un profond sommeil. » (Trad. De la
Ville de Mirmont, p. 142.)
(136) Voir
la note 108 de ce volume.
(137) Cf.
Hippolyte (914) et :
Et ne devrait-on pas à des signes certains
Reconnaître le coeur des perfides humains?
(Racine, Phèdre, IV, 2.)
(138) Eschyle,
les Sept contre Thèbes (62), dit : « Allons! bon pilote à la barre!
fortifie ta cité. » (Trad. de M. P. Mazon, I, p. 113.) Le mot οἴαξ vient
sans doute du verbe porter ὀίω; il signifie la barre du gouvernail. On
l'emploie en général au pluriel parce que les navires antiques avaient deux
gouvernails. Le gouvernail était une rame différente des autres avirons par sa
longueur et sa largeur.
(139) Même
idée dans Hippolyte (620 sq.).
(140) C'étaient
des osselets ou des tablettes. Quand deux hôtes se séparaient, ils brisaient
ces « symboles » pour sceller leur alliance et en gardaient chacun une moitié
pour se reconnaître plus tard, eux ou leurs descendants.
(141)
L'arc que lui a prêté Eros.
(142) Pandion
était fils de Cécrops. Il avait succédé à Cécrops comme roi d'Athènes.
(143) Voir
Ion et la note.
(144) Égée
a déjà eu deux femmes, Melité, puis Chalciopé (scolies).
(145)
Cet oracle est aussi dans Plutarque, Vie de Thésée. Il a un sens
érotique qu'explique Plutarque.
(146) Pitthée
est le père d'Æthra, que devait épouser Égée et dont il eut Thésée
(Plutarque, Vie de Thésée, V; Hippolyte, 11; les Suppliantes, I
sqq.). Trézène est en Argolide.
(147) Hermès.
Voir Ion, début et la note 3 de ce volume.