Texte grec repris sur le site
Μικρός Απόπλους
Αρχαία
Ελληνικά
Κείμενα
traduction française de Henri Berguin..
Garnier
Ἄγγελος βάκχας ποτνιάδας εἰσιδών, αἳ τῆσδε γῆς οἴστροισι λευκὸν κῶλον ἐξηκόντισαν, 665 ἥκω φράσαι σοὶ καὶ πόλει χρῄζων, ἄναξ, ὡς δεινὰ δρῶσι θαυμάτων τε κρείσσονα. θέλω δ᾽ ἀκοῦσαι, πότερά σοι παρρησίᾳ φράσω τὰ κεῖθεν ἢ λόγον στειλώμεθα· τὸ γὰρ τάχος σου τῶν φρενῶν δέδοικ᾽, ἄναξ, 670 καὶ τοὐξύθυμον καὶ τὸ βασιλικὸν λίαν. Πενθεύς λέγ᾽, ὡς ἀθῷος ἐξ ἐμοῦ πάντως ἔσῃ. τοῖς γὰρ δικαίοις οὐχὶ θυμοῦσθαι χρεών. ὅσῳ δ᾽ ἂν εἴπῃς δεινότερα βακχῶν πέρι, τοσῷδε μᾶλλον τὸν ὑποθέντα τὰς τέχνας 675 γυναιξὶ τόνδε τῇ δίκῃ προσθήσομεν. Ἄγγελος ἀγελαῖα μὲν βοσκήματ᾽ ἄρτι πρὸς λέπας μόσχων ὑπεξήκριζον, ἡνίχ᾽ ἥλιος ἀκτῖνας ἐξίησι θερμαίνων χθόνα. ὁρῶ δὲ θιάσους τρεῖς γυναικείων χορῶν, 680 ὧν ἦρχ᾽ ἑνὸς μὲν Αὐτονόη, τοῦ δευτέρου μήτηρ Ἀγαύη σή, τρίτου δ᾽ Ἰνὼ χοροῦ. ηὗδον δὲ πᾶσαι σώμασιν παρειμέναι, αἳ μὲν πρὸς ἐλάτης νῶτ᾽ ἐρείσασαι φόβην, αἳ δ᾽ ἐν δρυὸς φύλλοισι πρὸς πέδῳ κάρα 685 εἰκῇ βαλοῦσαι σωφρόνως, οὐχ ὡς σὺ φῂς ᾠνωμένας κρατῆρι καὶ λωτοῦ ψόφῳ θηρᾶν καθ᾽ ὕλην Κύπριν ἠρημωμένας. ἡ σὴ δὲ μήτηρ ὠλόλυξεν ἐν μέσαις σταθεῖσα βάκχαις, ἐξ ὕπνου κινεῖν δέμας, 690 μυκήμαθ᾽ ὡς ἤκουσε κεροφόρων βοῶν. αἳ δ᾽ ἀποβαλοῦσαι θαλερὸν ὀμμάτων ὕπνον ἀνῇξαν ὀρθαί, θαῦμ᾽ ἰδεῖν εὐκοσμίας, νέαι παλαιαὶ παρθένοι τ᾽ ἔτ᾽ ἄζυγες. καὶ πρῶτα μὲν καθεῖσαν εἰς ὤμους κόμας 695 νεβρίδας τ᾽ ἀνεστείλανθ᾽ ὅσαισιν ἁμμάτων σύνδεσμ᾽ ἐλέλυτο, καὶ καταστίκτους δορὰς ὄφεσι κατεζώσαντο λιχμῶσιν γένυν. αἳ δ᾽ ἀγκάλαισι δορκάδ᾽ ἢ σκύμνους λύκων ἀγρίους ἔχουσαι λευκὸν ἐδίδοσαν γάλα, 700 ὅσαις νεοτόκοις μαστὸς ἦν σπαργῶν ἔτι βρέφη λιπούσαις· ἐπὶ δ᾽ ἔθεντο κισσίνους στεφάνους δρυός τε μίλακός τ᾽ ἀνθεσφόρου. θύρσον δέ τις λαβοῦσ᾽ ἔπαισεν ἐς πέτραν, ὅθεν δροσώδης ὕδατος ἐκπηδᾷ νοτίς· 705 ἄλλη δὲ νάρθηκ᾽ ἐς πέδον καθῆκε γῆς, καὶ τῇδε κρήνην ἐξανῆκ᾽ οἴνου θεός· ὅσαις δὲ λευκοῦ πώματος πόθος παρῆν, ἄκροισι δακτύλοισι διαμῶσαι χθόνα γάλακτος ἑσμοὺς εἶχον· ἐκ δὲ κισσίνων 710 θύρσων γλυκεῖαι μέλιτος ἔσταζον ῥοαί. ὥστ᾽, εἰ παρῆσθα, τὸν θεὸν τὸν νῦν ψέγεις εὐχαῖσιν ἂν μετῆλθες εἰσιδὼν τάδε. ξυνήλθομεν δὲ βουκόλοι καὶ ποιμένες, κοινῶν λόγων δώσοντες ἀλλήλοις ἔριν 715 ὡς δεινὰ δρῶσι θαυμάτων τ᾽ ἐπάξια· καί τις πλάνης κατ᾽ ἄστυ καὶ τρίβων λόγων ἔλεξεν εἰς ἅπαντας· Ὦ σεμνὰς πλάκας ναίοντες ὀρέων, θέλετε θηρασώμεθα Πενθέως Ἀγαύην μητέρ᾽ ἐκ βακχευμάτων 720 χάριν τ᾽ ἄνακτι θώμεθα; εὖ δ᾽ ἡμῖν λέγειν ἔδοξε, θάμνων δ᾽ ἐλλοχίζομεν φόβαις κρύψαντες αὑτούς· αἳ δὲ τὴν τεταγμένην ὥραν ἐκίνουν θύρσον ἐς βακχεύματα, Ἴακχον ἀθρόῳ στόματι τὸν Διὸς γόνον 725 Βρόμιον καλοῦσαι· πᾶν δὲ συνεβάκχευ᾽ ὄρος καὶ θῆρες, οὐδὲν δ᾽ ἦν ἀκίνητον δρόμῳ. κυρεῖ δ᾽ Ἀγαύη πλησίον θρῴσκουσά μου· κἀγὼ ᾽ξεπήδησ᾽ ὡς συναρπάσαι θέλων, λόχμην κενώσας ἔνθ᾽ ἐκρυπτόμην δέμας. 730 ἣ δ᾽ ἀνεβόησεν· Ὦ δρομάδες ἐμαὶ κύνες, θηρώμεθ᾽ ἀνδρῶν τῶνδ᾽ ὕπ᾽· ἀλλ᾽ ἕπεσθέ μοι, ἕπεσθε θύρσοις διὰ χερῶν ὡπλισμέναι. ἡμεῖς μὲν οὖν φεύγοντες ἐξηλύξαμεν βακχῶν σπαραγμόν, αἳ δὲ νεμομέναις χλόην 735 μόσχοις ἐπῆλθον χειρὸς ἀσιδήρου μέτα. καὶ τὴν μὲν ἂν προσεῖδες εὔθηλον πόριν μυκωμένην ἔχουσαν ἐν χεροῖν δίχα, ἄλλαι δὲ δαμάλας διεφόρουν σπαράγμασιν. εἶδες δ᾽ ἂν ἢ πλεύρ᾽ ἢ δίχηλον ἔμβασιν 740 ῥιπτόμεν᾽ ἄνω τε καὶ κάτω· κρεμαστὰ δὲ ἔσταζ᾽ ὑπ᾽ ἐλάταις ἀναπεφυρμέν᾽ αἵματι. ταῦροι δ᾽ ὑβρισταὶ κἀς κέρας θυμούμενοι τὸ πρόσθεν ἐσφάλλοντο πρὸς γαῖαν δέμας, μυριάσι χειρῶν ἀγόμενοι νεανίδων. 745 θᾶσσον δὲ διεφοροῦντο σαρκὸς ἐνδυτὰ ἢ σὲ ξυνάψαι βλέφαρα βασιλείοις κόραις. χωροῦσι δ᾽ ὥστ᾽ ὄρνιθες ἀρθεῖσαι δρόμῳ πεδίων ὑποτάσεις, αἳ παρ᾽ Ἀσωποῦ ῥοαῖς εὔκαρπον ἐκβάλλουσι Θηβαίων στάχυν· 750 Ὑσιάς τ᾽ Ἐρυθράς θ᾽, αἳ Κιθαιρῶνος λέπας νέρθεν κατῳκήκασιν, ὥστε πολέμιοι, ἐπεσπεσοῦσαι πάντ᾽ ἄνω τε καὶ κάτω διέφερον· ἥρπαζον μὲν ἐκ δόμων τέκνα· ὁπόσα δ᾽ ἐπ᾽ ὤμοις ἔθεσαν, οὐ δεσμῶν ὕπο 755 προσείχετ᾽ οὐδ᾽ ἔπιπτεν ἐς μέλαν πέδον, οὐ χαλκός, οὐ σίδηρος· ἐπὶ δὲ βοστρύχοις πῦρ ἔφερον, οὐδ᾽ ἔκαιεν. οἳ δ᾽ ὀργῆς ὕπο ἐς ὅπλ᾽ ἐχώρουν φερόμενοι βακχῶν ὕπο· οὗπερ τὸ δεινὸν ἦν θέαμ᾽ ἰδεῖν, ἄναξ. 760 τοῖς μὲν γὰρ οὐχ ᾕμασσε λογχωτὸν βέλος, κεῖναι δὲ θύρσους ἐξανιεῖσαι χερῶν ἐτραυμάτιζον κἀπενώτιζον φυγῇ γυναῖκες ἄνδρας, οὐκ ἄνευ θεῶν τινος. πάλιν δ᾽ ἐχώρουν ὅθεν ἐκίνησαν πόδα, 765 κρήνας ἐπ᾽ αὐτὰς ἃς ἀνῆκ᾽ αὐταῖς θεός. νίψαντο δ᾽ αἷμα, σταγόνα δ᾽ ἐκ παρηίδων γλώσσῃ δράκοντες ἐξεφαίδρυνον χροός. τὸν δαίμον᾽ οὖν τόνδ᾽ ὅστις ἔστ᾽, ὦ δέσποτα, δέχου πόλει τῇδ᾽· ὡς τά τ᾽ ἄλλ᾽ ἐστὶν μέγας, 770 κἀκεῖνό φασιν αὐτόν, ὡς ἐγὼ κλύω, τὴν παυσίλυπον ἄμπελον δοῦναι βροτοῖς. οἴνου δὲ μηκέτ᾽ ὄντος οὐκ ἔστιν Κύπρις οὐδ᾽ ἄλλο τερπνὸν οὐδὲν ἀνθρώποις ἔτι. |
LE
MESSAGER
|
Χορός ταρβῶ μὲν εἰπεῖν τοὺς λόγους ἐλευθέρους 775 πρὸς τὸν τύραννον, ἀλλ᾽ ὅμως εἰρήσεται· Διόνυσος ἥσσων οὐδενὸς θεῶν ἔφυ. Πενθεύς ἤδη τόδ᾽ ἐγγὺς ὥστε πῦρ ὑφάπτεται ὕβρισμα βακχῶν, ψόγος ἐς Ἕλληνας μέγας. ἀλλ᾽ οὐκ ὀκνεῖν δεῖ· στεῖχ᾽ ἐπ᾽ Ἠλέκτρας ἰὼν 780 πύλας· κέλευε πάντας ἀσπιδηφόρους ἵππων τ᾽ ἀπαντᾶν ταχυπόδων ἐπεμβάτας πέλτας θ᾽ ὅσοι πάλλουσι καὶ τόξων χερὶ ψάλλουσι νευράς, ὡς ἐπιστρατεύσομεν βάκχαισιν· οὐ γὰρ ἀλλ᾽ ὑπερβάλλει τάδε, 785 εἰ πρὸς γυναικῶν πεισόμεσθ᾽ ἃ πάσχομεν. Διόνυσος πείθῃ μὲν οὐδέν, τῶν ἐμῶν λόγων κλύων, Πενθεῦ· κακῶς δὲ πρὸς σέθεν πάσχων ὅμως οὔ φημι χρῆναί σ᾽ ὅπλ᾽ ἐπαίρεσθαι θεῷ, ἀλλ᾽ ἡσυχάζειν· Βρόμιος οὐκ ἀνέξεται 790 κινοῦντα βάκχας <σ᾽> εὐίων ὀρῶν ἄπο. Πενθεύς οὐ μὴ φρενώσεις μ᾽, ἀλλὰ δέσμιος φυγὼν σῴσῃ τόδ᾽; ἢ σοὶ πάλιν ἀναστρέψω δίκην; Διόνυσος θύοιμ᾽ ἂν αὐτῷ μᾶλλον ἢ θυμούμενος πρὸς κέντρα λακτίζοιμι θνητὸς ὢν θεῷ. 795 Πενθεύς θύσω, φόνον γε θῆλυν, ὥσπερ ἄξιαι, πολὺν ταράξας ἐν Κιθαιρῶνος πτυχαῖς. Διόνυσος φεύξεσθε πάντες· καὶ τόδ᾽ αἰσχρόν, ἀσπίδας θύρσοισι βακχῶν ἐκτρέπειν χαλκηλάτους Πενθεύς ἀπόρῳ γε τῷδε συμπεπλέγμεθα ξένῳ, 800 ὃς οὔτε πάσχων οὔτε δρῶν σιγήσεται. Διόνυσος ὦ τᾶν, ἔτ᾽ ἔστιν εὖ καταστῆσαι τάδε. Πενθεύς τί δρῶντα; δουλεύοντα δουλείαις ἐμαῖς; Διόνυσος ἐγὼ γυναῖκας δεῦρ᾽ ὅπλων ἄξω δίχα. Πενθεύς οἴμοι· τόδ᾽ ἤδη δόλιον ἔς με μηχανᾷ. 805 Διόνυσος ποῖόν τι, σῷσαί σ᾽ εἰ θέλω τέχναις ἐμαῖς; Πενθεύς ξυνέθεσθε κοινῇ τάδ᾽, ἵνα βακχεύητ᾽ ἀεί. Διόνυσος καὶ μὴν ξυνεθέμην--τοῦτό γ᾽ ἔστι--τῷ θεῷ. Πενθεύς ἐκφέρετέ μοι δεῦρ᾽ ὅπλα, σὺ δὲ παῦσαι λέγων. Διόνυσος ἆ. 810 βούλῃ σφ᾽ ἐν ὄρεσι συγκαθημένας ἰδεῖν; Πενθεύς μάλιστα, μυρίον γε δοὺς χρυσοῦ σταθμόν. Διόνυσος τί δ᾽ εἰς ἔρωτα τοῦδε πέπτωκας μέγαν; Πενθεύς λυπρῶς νιν εἰσίδοιμ᾽ ἂν ἐξῳνωμένας. Διόνυσος ὅμως δ᾽ ἴδοις ἂν ἡδέως ἅ σοι πικρά; 815 Πενθεύς σάφ᾽ ἴσθι, σιγῇ γ᾽ ὑπ᾽ ἐλάταις καθήμενος. Διόνυσος ἀλλ᾽ ἐξιχνεύσουσίν σε, κἂν ἔλθῃς λάθρᾳ. Πενθεύς ἀλλ᾽ ἐμφανῶς· καλῶς γὰρ ἐξεῖπας τάδε. Διόνυσος ἄγωμεν οὖν σε κἀπιχειρήσεις ὁδῷ; |
LA
CORYPHÉE |
Πενθεύς ἄγ᾽ ὡς τάχιστα, τοῦ χρόνου δέ σοι φθονῶ. 820 Διόνυσος στεῖλαί νυν ἀμφὶ χρωτὶ βυσσίνους πέπλους. Πενθεύς τί δὴ τόδ᾽; ἐς γυναῖκας ἐξ ἀνδρὸς τελῶ; Διόνυσος μή σε κτάνωσιν, ἢν ἀνὴρ ὀφθῇς ἐκεῖ. Πενθεύς εὖ γ᾽ εἶπας αὖ τόδ᾽· ὥς τις εἶ πάλαι σοφός. Διόνυσος Διόνυσος ἡμᾶς ἐξεμούσωσεν τάδε. 825 Πενθεύς πῶς οὖν γένοιτ᾽ ἂν ἃ σύ με νουθετεῖς καλῶς; Διόνυσος ἐγὼ στελῶ σε δωμάτων ἔσω μολών. Πενθεύς τίνα στολήν; ἦ θῆλυν; ἀλλ᾽ αἰδώς μ᾽ ἔχει. Διόνυσος οὐκέτι θεατὴς μαινάδων πρόθυμος εἶ. Πενθεύς στολὴν δὲ τίνα φῂς ἀμφὶ χρῶτ᾽ ἐμὸν βαλεῖν; 830 Διόνυσος κόμην μὲν ἐπὶ σῷ κρατὶ ταναὸν ἐκτενῶ. Πενθεύς τὸ δεύτερον δὲ σχῆμα τοῦ κόσμου τί μοι; Διόνυσος πέπλοι ποδήρεις· ἐπὶ κάρᾳ δ᾽ ἔσται μίτρα. Πενθεύς ἦ καί τι πρὸς τοῖσδ᾽ ἄλλο προσθήσεις ἐμοί; Διόνυσος θύρσον γε χειρὶ καὶ νεβροῦ στικτὸν δέρας. 835 Πενθεύς οὐκ ἂν δυναίμην θῆλυν ἐνδῦναι στολήν. Διόνυσος ἀλλ᾽ αἷμα θήσεις συμβαλὼν βάκχαις μάχην. Πενθεύς ὀρθῶς· μολεῖν χρὴ πρῶτον εἰς κατασκοπήν. Διόνυσος σοφώτερον γοῦν ἢ κακοῖς θηρᾶν κακά. Πενθεύς καὶ πῶς δι᾽ ἄστεως εἶμι Καδμείους λαθών; 840 Διόνυσος ὁδοὺς ἐρήμους ἴμεν· ἐγὼ δ᾽ ἡγήσομαι. Πενθεύς πᾶν κρεῖσσον ὥστε μὴ ᾽γγελᾶν βάκχας ἐμοί. ἐλθόντ᾽ ἐς οἴκους . . . ἃν δοκῇ βουλεύσομαι. Διόνυσος ἔξεστι· πάντῃ τό γ᾽ ἐμὸν εὐτρεπὲς πάρα. Πενθεύς στείχοιμ᾽ ἄν· ἢ γὰρ ὅπλ᾽ ἔχων πορεύσομαι 845 ἢ τοῖσι σοῖσι πείσομαι βουλεύμασιν. |
PENTHÉE |
Διόνυσος γυναῖκες, ἁνὴρ ἐς βόλον καθίσταται, 848 ἥξει δὲ βάκχας, οὗ θανὼν δώσει δίκην. 847 Διόνυσε, νῦν σὸν ἔργον· οὐ γὰρ εἶ πρόσω· 849 τεισώμεθ᾽ αὐτόν. πρῶτα δ᾽ ἔκστησον φρενῶν, 850 ἐνεὶς ἐλαφρὰν λύσσαν· ὡς φρονῶν μὲν εὖ οὐ μὴ θελήσῃ θῆλυν ἐνδῦναι στολήν, ἔξω δ᾽ ἐλαύνων τοῦ φρονεῖν ἐνδύσεται. χρῄζω δέ νιν γέλωτα Θηβαίοις ὀφλεῖν γυναικόμορφον ἀγόμενον δι᾽ ἄστεως 855 ἐκ τῶν ἀπειλῶν τῶν πρίν, αἷσι δεινὸς ἦν. ἀλλ᾽ εἶμι κόσμον ὅνπερ εἰς Ἅιδου λαβὼν ἄπεισι μητρὸς ἐκ χεροῖν κατασφαγείς, Πενθεῖ προσάψων· γνώσεται δὲ τὸν Διὸς Διόνυσον, ὃς πέφυκεν ἐν τέλει θεός, 860 δεινότατος, ἀνθρώποισι δ᾽ ἠπιώτατος. Χορός ἆρ᾽ ἐν παννυχίοις χοροῖς θήσω ποτὲ λευκὸν πόδ᾽ ἀναβακχεύουσα, δέραν εἰς αἰθέρα δροσερὸν ῥίπτουσ᾽, 865 ὡς νεβρὸς χλοεραῖς ἐμπαί- ζουσα λείμακος ἡδοναῖς, ἡνίκ᾽ ἂν φοβερὰν φύγῃ θήραν ἔξω φυλακᾶς εὐπλέκτων ὑπὲρ ἀρκύων, 870 θωΰσσων δὲ κυναγέτας συντείνῃ δράμημα κυνῶν· μόχθοις τ᾽ ὠκυδρόμοις τ᾽ ἀέλ- λαις θρῴσκει πεδίον παραποτάμιον, ἡδομένα βροτῶν ἐρημίαις σκιαρο- 875 κόμοιό τ᾽ ἔρνεσιν ὕλας. τί τὸ σοφόν; ἢ τί τὸ κάλλιον παρὰ θεῶν γέρας ἐν βροτοῖς ἢ χεῖρ᾽ ὑπὲρ κορυφᾶς τῶν ἐχθρῶν κρείσσω κατέχειν; 880 ὅ τι καλὸν φίλον ἀεί. ὁρμᾶται μόλις, ἀλλ᾽ ὅμως πιστόν <τι> τὸ θεῖον σθένος· ἀπευθύνει δὲ βροτῶν τούς τ᾽ ἀγνωμοσύναν τιμῶν- 885 τας καὶ μὴ τὰ θεῶν αὔξον- τας σὺν μαινομένᾳ δόξᾳ. κρυπτεύουσι δὲ ποικίλως δαρὸν χρόνου πόδα καὶ θηρῶσιν τὸν ἄσεπτον. οὐ 890 γὰρ κρεῖσσόν ποτε τῶν νόμων γιγνώσκειν χρὴ καὶ μελετᾶν. κούφα γὰρ δαπάνα νομί- ζειν ᾇσχὺν τόδ᾽ ἔχειν, ὅ τι ποτ᾽ ἄρα τὸ δαιμόνιον, τό τ᾽ ἐν χρόνῳ μακρῷ νόμιμον 895 ἀεὶ φύσει τε πεφυκός. τί τὸ σοφόν; ἢ τί τὸ κάλλιον παρὰ θεῶν γέρας ἐν βροτοῖς ἢ χεῖρ᾽ ὑπὲρ κορυφᾶς τῶν ἐχθρῶν κρείσσω κατέχειν; 900 ὅ τι καλὸν φίλον ἀεί. εὐδαίμων μὲν ὃς ἐκ θαλάσσας ἔφυγε χεῖμα, λιμένα δ᾽ ἔκιχεν· εὐδαίμων δ᾽ ὃς ὕπερθε μόχθων ἐγένεθ᾽· ἑτέρᾳ δ᾽ ἕτερος ἕτερον 905 ὄλβῳ καὶ δυνάμει παρῆλθεν. μυρίαι δ᾽ ἔτι μυρίοις εἰσὶν ἐλπίδες· αἳ μὲν τελευτῶσιν ἐν ὄλβῳ βροτοῖς, αἳ δ᾽ ἀπέβησαν· τὸ δὲ κατ᾽ ἦμαρ ὅτῳ βίοτος 910 εὐδαίμων, μακαρίζω. |
DIONYSOS
(tourné vers le chœur)
Antistrophe. — Elle se meut avec lenteur, mais cependant elle est sûre, la puissance divine. Elle demande des comptes à ceux des mortels qui cultivent l'incrédulité et n'aident pas au triomphe des dieux, dans l'égarement de leur orgueil. Elle cache par une lenteur artificieuse la marche du Temps et pourchasse l'impie. jamais nous ne devons concevoir ni méditer rien de supérieur aux coutumes. Il en coûte peu de reconnaître la puissance de la divinité, quelle qu'elle puisse être, et les coutumes sanctionnées par la longue suite des temps et la nature. En quoi consiste la sagesse, en quoi ce présent le plus beau que les dieux accordent aux mortels, sinon à tenir une main victorieuse sur la tête de ses ennemis ? Ce qui est beau, toujours on l'aime. Épode. — Heureux qui échappe à la fureur de la mer et touche le port ! Heureux encore qui triomphe des épreuves ! Diversement, les hommes se dépassent les uns les autres, en richesse ou en puissance. Innombrables sont les espérances ; les unes aboutissent à la richesse, les autres sont déçues. Celui dont la vie s'écoule au jour le jour dans la félicité, je le déclare heureux. Dionysos sort du palais. Il avait peut-être une tête de taureau. Penthée est encore dans le palais. |
Διόνυσος σὲ τὸν πρόθυμον ὄνθ᾽ ἃ μὴ χρεὼν ὁρᾶν σπεύδοντά τ᾽ ἀσπούδαστα, Πενθέα λέγω, ἔξιθι πάροιθε δωμάτων, ὄφθητί μοι, σκευὴν γυναικὸς μαινάδος βάκχης ἔχων, 915 μητρός τε τῆς σῆς καὶ λόχου κατάσκοπος· πρέπεις δὲ Κάδμου θυγατέρων μορφὴν μιᾷ. Πενθεύς καὶ μὴν ὁρᾶν μοι δύο μὲν ἡλίους δοκῶ, δισσὰς δὲ Θήβας καὶ πόλισμ᾽ ἑπτάστομον· καὶ ταῦρος ἡμῖν πρόσθεν ἡγεῖσθαι δοκεῖς 920 καὶ σῷ κέρατα κρατὶ προσπεφυκέναι. ἀλλ᾽ ἦ ποτ᾽ ἦσθα θήρ; τεταύρωσαι γὰρ οὖν. Διόνυσος ὁ θεὸς ὁμαρτεῖ, πρόσθεν ὢν οὐκ εὐμενής, ἔνσπονδος ἡμῖν· νῦν δ᾽ ὁρᾷς ἃ χρή σ᾽ ὁρᾶν. Πενθεύς τί φαίνομαι δῆτ᾽; οὐχὶ τὴν Ἰνοῦς στάσιν 925 ἢ τὴν Ἀγαύης ἑστάναι, μητρός γ᾽ ἐμῆς; Διόνυσος αὐτὰς ἐκείνας εἰσορᾶν δοκῶ σ᾽ ὁρῶν. ἀλλ᾽ ἐξ ἕδρας σοι πλόκαμος ἐξέστηχ᾽ ὅδε, οὐχ ὡς ἐγώ νιν ὑπὸ μίτρᾳ καθήρμοσα. Πενθεύς ἔνδον προσείων αὐτὸν ἀνασείων τ᾽ ἐγὼ 930 καὶ βακχιάζων ἐξ ἕδρας μεθώρμισα. Διόνυσος ἀλλ᾽ αὐτὸν ἡμεῖς, οἷς σε θεραπεύειν μέλει, πάλιν καταστελοῦμεν· ἀλλ᾽ ὄρθου κάρα. Πενθεύς ἰδού, σὺ κόσμει· σοὶ γὰρ ἀνακείμεσθα δή. Διόνυσος ζῶναί τέ σοι χαλῶσι κοὐχ ἑξῆς πέπλων 935 στολίδες ὑπὸ σφυροῖσι τείνουσιν σέθεν. Πενθεύς κἀμοὶ δοκοῦσι παρά γε δεξιὸν πόδα· τἀνθένδε δ᾽ ὀρθῶς παρὰ τένοντ᾽ ἔχει πέπλος. Διόνυσος ἦ πού με τῶν σῶν πρῶτον ἡγήσῃ φίλων, ὅταν παρὰ λόγον σώφρονας βάκχας ἴδῃς. 940 |
DIONYSOS |
Πενθεύς πότερα δὲ θύρσον δεξιᾷ λαβὼν χερὶ ἢ τῇδε, βάκχῃ μᾶλλον εἰκασθήσομαι; Διόνυσος ἐν δεξιᾷ χρὴ χἅμα δεξιῷ ποδὶ αἴρειν νιν· αἰνῶ δ᾽ ὅτι μεθέστηκας φρενῶν. Πενθεύς ἆρ᾽ ἂν δυναίμην τὰς Κιθαιρῶνος πτυχὰς 945 αὐταῖσι βάκχαις τοῖς ἐμοῖς ὤμοις φέρειν; Διόνυσος δύναι᾽ ἄν, εἰ βούλοιο· τὰς δὲ πρὶν φρένας οὐκ εἶχες ὑγιεῖς, νῦν δ᾽ ἔχεις οἵας σε δεῖ. Πενθεύς μοχλοὺς φέρωμεν; ἢ χεροῖν ἀνασπάσω κορυφαῖς ὑποβαλὼν ὦμον ἢ βραχίονα; 950 Διόνυσος μὴ σύ γε τὰ Νυμφῶν διολέσῃς ἱδρύματα καὶ Πανὸς ἕδρας ἔνθ᾽ ἔχει συρίγματα. Πενθεύς καλῶς ἔλεξας· οὐ σθένει νικητέον γυναῖκας· ἐλάταισιν δ᾽ ἐμὸν κρύψω δέμας. Διόνυσος κρύψῃ σὺ κρύψιν ἥν σε κρυφθῆναι χρεών, 955 ἐλθόντα δόλιον μαινάδων κατάσκοπον. Πενθεύς καὶ μὴν δοκῶ σφᾶς ἐν λόχμαις ὄρνιθας ὣς λέκτρων ἔχεσθαι φιλτάτοις ἐν ἕρκεσιν. Διόνυσος οὐκοῦν ἐπ᾽ αὐτὸ τοῦτ᾽ ἀποστέλλῃ φύλαξ· λήψῃ δ᾽ ἴσως σφᾶς, ἢν σὺ μὴ ληφθῇς πάρος. 960 Πενθεύς κόμιζε διὰ μέσης με Θηβαίας χθονός· μόνος γὰρ αὐτῶν εἰμ᾽ ἀνὴρ τολμῶν τόδε. Διόνυσος μόνος σὺ πόλεως τῆσδ᾽ ὑπερκάμνεις, μόνος· τοιγάρ σ᾽ ἀγῶνες ἀναμένουσιν οὓς ἐχρῆν. ἕπου δέ· πομπὸς [δ᾽] εἶμ᾽ ἐγὼ σωτήριος, 965 κεῖθεν δ᾽ ἀπάξει σ᾽ ἄλλος. Πενθεύς ἡ τεκοῦσά γε. Διόνυσος ἐπίσημον ὄντα πᾶσιν. Πενθεύς ἐπὶ τόδ᾽ ἔρχομαι. Διόνυσος φερόμενος ἥξεις . . . Πενθεύς ἁβρότητ᾽ ἐμὴν λέγεις. Διόνυσος ἐν χερσὶ μητρός. Πενθεύς καὶ τρυφᾶν μ᾽ ἀναγκάσεις. Διόνυσος τρυφάς γε τοιάσδε. 970 Πενθεύς ἀξίων μὲν ἅπτομαι. Διόνυσος δεινὸς σὺ δεινὸς κἀπὶ δείν᾽ ἔρχῃ πάθη, ὥστ᾽ οὐρανῷ στηρίζον εὑρήσεις κλέος. ἔκτειν᾽, Ἀγαύη, χεῖρας αἵ θ᾽ ὁμόσποροι Κάδμου θυγατέρες· τὸν νεανίαν ἄγω τόνδ᾽ εἰς ἀγῶνα μέγαν, ὁ νικήσων δ᾽ ἐγὼ 975 καὶ Βρόμιος ἔσται. τἄλλα δ᾽ αὐτὸ σημανεῖ. |
PENTHÉE |
Χορός ἴτε θοαὶ Λύσσας κύνες ἴτ᾽ εἰς ὄρος, θίασον ἔνθ᾽ ἔχουσι Κάδμου κόραι, ἀνοιστρήσατέ νιν ἐπὶ τὸν ἐν γυναικομίμῳ στολᾷ 980 λυσσώδη κατάσκοπον μαινάδων. μάτηρ πρῶτά νιν λευρᾶς ἀπὸ πέτρας ἢ σκόλοπος ὄψεται δοκεύοντα, μαινάσιν δ᾽ ἀπύσει· Τίς ὅδ᾽ ὀρειδρόμων 985 μαστὴρ Καδμείων ἐς ὄρος ἐς ὄρος ἔμολ᾽ ἔμολεν, ὦ βάκχαι; τίς ἄρα νιν ἔτεκεν; οὐ γὰρ ἐξ αἵματος γυναικῶν ἔφυ, λεαίνας δέ τινος ὅδ᾽ ἢ Γοργόνων Λιβυσσᾶν γένος. 990 ἴτω δίκα φανερός, ἴτω ξιφηφόρος 992 φονεύουσα λαιμῶν διαμπὰξ τὸν ἄθεον ἄνομον ἄδικον Ἐχίονος 995 γόνον γηγενῆ. ὃς ἀδίκῳ γνώμᾳ παρανόμῳ τ᾽ ὀργᾷ περὶ <σὰ> Βάκχι᾽, ὄργια ματρός τε σᾶς μανείσᾳ πραπίδι παρακόπῳ τε λήματι στέλλεται, 1000 τἀνίκατον ὡς κρατήσων βίᾳ, γνωμᾶν σωφρόνα θάνατος ἀπροφάσι- στος ἐς τὰ θεῶν ἔφυ· βροτείως τ᾽ ἔχειν ἄλυπος βίος. τὸ σοφὸν οὐ φθονῶ· 1005 χαίρω θηρεύουσα· τὰ δ᾽ ἕτερα μεγάλα φανερά τ᾽· ὤ, νάει<ν> ἐπὶ τὰ καλὰ βίον, ἦμαρ ἐς νύκτα τ᾽ εὐ- αγοῦντ᾽ εὐσεβεῖν, τὰ δ᾽ ἔξω νόμιμα δίκας ἐκβαλόντα τιμᾶν θεούς. 1010 ἴτω δίκα φανερός, ἴτω ξιφηφόρος 1013 φονεύουσα λαιμῶν διαμπὰξ τὸν ἄθεον ἄνομον ἄδικον Ἐχίονος 1015 τόκον γηγενῆ. φάνηθι ταῦρος ἢ πολύκρανος ἰδεῖν 1018 δράκων ἢ πυριφλέγων ὁρᾶσθαι λέων. ἴθ᾽, ὦ Βάκχε, θηραγρευτᾷ βακχᾶν 1020 γελῶντι προσώπῳ περίβαλε βρόχον θανάσιμον ὑπ᾽ ἀγέλαν πεσόν- τι τὰν μαινάδων. |
LE
CHOEUR Antistrophe. — Dans une pensée impie et une rage sacrilège, Bacchos, il vient assister à tes mystères orgiaques et à ceux de ta mère (115), avec une âme en délire et une résolution insensée, dans l'idée de triompher par la force de l'Invincible. Quand on a un esprit modeste (116), quand on ne cherche pas de mauvaises défaites sur les dieux et qu'on reste dans la mesure humaine, on a une vie sans tourments. je n'envie pas la science. je me plais à poursuivre cet autre bonheur, élevé et manifeste, à vouer sans cesse ma vie au bien, le jour et la nuit, à la sainteté et à la piété, à rejeter les prescriptions humaines étrangères à la justice naturelle, à honorer les dieux. Vienne la justice ! qu'elle se manifeste ! Qu'elle vienne armée de son glaive, qu'elle le tue, qu'elle transperce la gorge de cet être sans foi, sans loi, sans justice, le fils d'Échion, enfant de la Terre ! Épode. — Apparais à nos
yeux sous l'aspect d'un taureau, ou d'un dragon à plusieurs têtes,
sous l'apparence d'un lion qui souffle du feu ! Va, ô Bacchos ! Ce
chasseur de Bacchantes, avec un air souriant, enveloppe-le d'un filet de
mort, quand il tombera sur la troupe des Ménades. |
Ἄγγελος Β ὦ δῶμ᾽ ὃ πρίν ποτ᾽ εὐτύχεις ἀν᾽ Ἑλλάδα, Σιδωνίου γέροντος, ὃς τὸ γηγενὲς 1025 δράκοντος ἔσπειρ᾽ Ὄφεος ἐν γαίᾳ θέρος, ὥς σε στενάζω, δοῦλος ὢν μέν, ἀλλ᾽ ὅμως [χρηστοῖσι δούλοις συμφορὰ τὰ δεσποτῶν]. Χορός τί δ᾽ ἔστιν; ἐκ βακχῶν τι μηνύεις νέον; Ἄγγελος Πενθεὺς ὄλωλεν, παῖς Ἐχίονος πατρός. 1030 Χορός ὦναξ Βρόμιε, θεὸς φαίνῃ μέγας. Ἄγγελος πῶς φῄς; τί τοῦτ᾽ ἔλεξας; ἦ ᾽πὶ τοῖς ἐμοῖς χαίρεις κακῶς πράσσουσι δεσπόταις, γύναι; Χορός εὐάζω ξένα μέλεσι βαρβάροις· οὐκέτι γὰρ δεσμῶν ὑπὸ φόβῳ πτήσσω. 1035 Ἄγγελος Θήβας δ᾽ ἀνάνδρους ὧδ᾽ ἄγεις . . . * Χορός ὁ Διόνυσος ὁ Διόνυσος, οὐ Θῆβαι κράτος ἔχουσ᾽ ἐμόν. Ἄγγελος συγγνωστὰ μέν σοι, πλὴν ἐπ᾽ ἐξειργασμένοις κακοῖσι χαίρειν, ὦ γυναῖκες, οὐ καλόν. 1040 Χορός ἔννεπέ μοι, φράσον, τίνι μόρῳ θνῄσκει ἄδικος ἄδικά τ᾽ ἐκπορίζων ἀνήρ; |
LE
MESSAGER |
Ἄγγελος ἐπεὶ θεράπνας τῆσδε Θηβαίας χθονὸς λιπόντες ἐξέβημεν Ἀσωποῦ ῥοάς, λέπας Κιθαιρώνειον εἰσεβάλλομεν 1045 Πενθεύς τε κἀγώ--δεσπότῃ γὰρ εἱπόμην-- ξένος θ᾽ ὃς ἡμῖν πομπὸς ἦν θεωρίας. πρῶτον μὲν οὖν ποιηρὸν ἵζομεν νάπος, τά τ᾽ ἐκ ποδῶν σιγηλὰ καὶ γλώσσης ἄπο σῴζοντες, ὡς ὁρῷμεν οὐχ ὁρώμενοι. 1050 ἦν δ᾽ ἄγκος ἀμφίκρημνον, ὕδασι διάβροχον, πεύκαισι συσκιάζον, ἔνθα μαινάδες καθῆντ᾽ ἔχουσαι χεῖρας ἐν τερπνοῖς πόνοις. αἳ μὲν γὰρ αὐτῶν θύρσον ἐκλελοιπότα κισσῷ κομήτην αὖθις ἐξανέστεφον, 1055 αἳ δ᾽, ἐκλιποῦσαι ποικίλ᾽ ὡς πῶλοι ζυγά, βακχεῖον ἀντέκλαζον ἀλλήλαις μέλος. Πενθεὺς δ᾽ ὁ τλήμων θῆλυν οὐχ ὁρῶν ὄχλον ἔλεξε τοιάδ᾽· Ὦ ξέν᾽, οὗ μὲν ἕσταμεν, οὐκ ἐξικνοῦμαι μαινάδων ὄσσοις νόθων· 1060 ὄχθων δ᾽ ἔπ᾽, ἀμβὰς ἐς ἐλάτην ὑψαύχενα, ἴδοιμ᾽ ἂν ὀρθῶς μαινάδων αἰσχρουργίαν. τοὐντεῦθεν ἤδη τοῦ ξένου <τὸ> θαῦμ᾽ ὁρῶ· λαβὼν γὰρ ἐλάτης οὐράνιον ἄκρον κλάδον κατῆγεν, ἦγεν, ἦγεν ἐς μέλαν πέδον· 1065 κυκλοῦτο δ᾽ ὥστε τόξον ἢ κυρτὸς τροχὸς τόρνῳ γραφόμενος περιφορὰν ἕλκει δρόμον· ὣς κλῶν᾽ ὄρειον ὁ ξένος χεροῖν ἄγων ἔκαμπτεν ἐς γῆν, ἔργματ᾽ οὐχὶ θνητὰ δρῶν. Πενθέα δ᾽ ἱδρύσας ἐλατίνων ὄζων ἔπι, 1070 ὀρθὸν μεθίει διὰ χερῶν βλάστημ᾽ ἄνω ἀτρέμα, φυλάσσων μὴ ἀναχαιτίσειέ νιν, ὀρθὴ δ᾽ ἐς ὀρθὸν αἰθέρ᾽ ἐστηρίζετο, ἔχουσα νώτοις δεσπότην ἐφήμενον· ὤφθη δὲ μᾶλλον ἢ κατεῖδε μαινάδας. 1075 ὅσον γὰρ οὔπω δῆλος ἦν θάσσων ἄνω, καὶ τὸν ξένον μὲν οὐκέτ᾽ εἰσορᾶν παρῆν, ἐκ δ᾽ αἰθέρος φωνή τις, ὡς μὲν εἰκάσαι Διόνυσος, ἀνεβόησεν· Ὦ νεάνιδες, ἄγω τὸν ὑμᾶς κἀμὲ τἀμά τ᾽ ὄργια 1080 γέλων τιθέμενον· ἀλλὰ τιμωρεῖσθέ νιν. καὶ ταῦθ᾽ ἅμ᾽ ἠγόρευε καὶ πρὸς οὐρανὸν καὶ γαῖαν ἐστήριξε φῶς σεμνοῦ πυρός. σίγησε δ᾽ αἰθήρ, σῖγα δ᾽ ὕλιμος νάπη φύλλ᾽ εἶχε, θηρῶν δ᾽ οὐκ ἂν ἤκουσας βοήν. 1085 αἳ δ᾽ ὠσὶν ἠχὴν οὐ σαφῶς δεδεγμέναι ἔστησαν ὀρθαὶ καὶ διήνεγκαν κόρας. ὃ δ᾽ αὖθις ἐπεκέλευσεν· ὡς δ᾽ ἐγνώρισαν σαφῆ κελευσμὸν Βακχίου Κάδμου κόραι, ᾖξαν πελείας ὠκύτητ᾽ οὐχ ἥσσονες 1090 ποδῶν τρέχουσαι συντόνοις δραμήμασι, μήτηρ Ἀγαύη σύγγονοί θ᾽ ὁμόσποροι πᾶσαί τε βάκχαι· διὰ δὲ χειμάρρου νάπης ἀγμῶν τ᾽ ἐπήδων θεοῦ πνοαῖσιν ἐμμανεῖς. ὡς δ᾽ εἶδον ἐλάτῃ δεσπότην ἐφήμενον, 1095 πρῶτον μὲν αὐτοῦ χερμάδας κραταιβόλους ἔρριπτον, ἀντίπυργον ἐπιβᾶσαι πέτραν, ὄζοισί τ᾽ ἐλατίνοισιν ἠκοντίζετο. ἄλλαι δὲ θύρσους ἵεσαν δι᾽ αἰθέρος Πενθέως, στόχον δύστηνον· ἀλλ᾽ οὐκ ἤνυτον. 1100 κρεῖσσον γὰρ ὕψος τῆς προθυμίας ἔχων καθῆσθ᾽ ὁ τλήμων, ἀπορίᾳ λελημμένος. τέλος δὲ δρυΐνους συγκεραυνοῦσαι κλάδους ῥίζας ἀνεσπάρασσον ἀσιδήροις μοχλοῖς. ἐπεὶ δὲ μόχθων τέρματ᾽ οὐκ ἐξήνυτον, 1105 ἔλεξ᾽ Ἀγαύη· Φέρε, περιστᾶσαι κύκλῳ πτόρθου λάβεσθε, μαινάδες, τὸν ἀμβάτην θῆρ᾽ ὡς ἕλωμεν, μηδ᾽ ἀπαγγείλῃ θεοῦ χοροὺς κρυφαίους. αἳ δὲ μυρίαν χέρα προσέθεσαν ἐλάτῃ κἀξανέσπασαν χθονός· 1110 ὑψοῦ δὲ θάσσων ὑψόθεν χαμαιριφὴς πίπτει πρὸς οὖδας μυρίοις οἰμώγμασιν Πενθεύς· κακοῦ γὰρ ἐγγὺς ὢν ἐμάνθανεν. πρώτη δὲ μήτηρ ἦρξεν ἱερέα φόνου καὶ προσπίτνει νιν· ὃ δὲ μίτραν κόμης ἄπο 1115 ἔρριψεν, ὥς νιν γνωρίσασα μὴ κτάνοι τλήμων Ἀγαύη, καὶ λέγει, παρηίδος ψαύων· Ἐγώ τοι, μῆτερ, εἰμί, παῖς σέθεν Πενθεύς, ὃν ἔτεκες ἐν δόμοις Ἐχίονος· οἴκτιρε δ᾽ ὦ μῆτέρ με, μηδὲ ταῖς ἐμαῖς 1120 ἁμαρτίαισι παῖδα σὸν κατακτάνῃς. ἣ δ᾽ ἀφρὸν ἐξιεῖσα καὶ διαστρόφους κόρας ἑλίσσουσ᾽, οὐ φρονοῦσ᾽ ἃ χρὴ φρονεῖν, ἐκ Βακχίου κατείχετ᾽, οὐδ᾽ ἔπειθέ νιν. λαβοῦσα δ᾽ ὠλένης ἀριστερὰν χέρα, 1125 πλευραῖσιν ἀντιβᾶσα τοῦ δυσδαίμονος ἀπεσπάραξεν ὦμον, οὐχ ὑπὸ σθένους, ἀλλ᾽ ὁ θεὸς εὐμάρειαν ἐπεδίδου χεροῖν· Ἰνὼ δὲ τἀπὶ θάτερ᾽ ἐξειργάζετο, ῥηγνῦσα σάρκας, Αὐτονόη τ᾽ ὄχλος τε πᾶς 1130 ἐπεῖχε βακχῶν· ἦν δὲ πᾶσ᾽ ὁμοῦ βοή, ὃ μὲν στενάζων ὅσον ἐτύγχαν᾽ ἐμπνέων, αἳ δ᾽ ἠλάλαζον. ἔφερε δ᾽ ἣ μὲν ὠλένην, ἣ δ᾽ ἴχνος αὐταῖς ἀρβύλαις· γυμνοῦντο δὲ πλευραὶ σπαραγμοῖς· πᾶσα δ᾽ ᾑματωμένη 1135 χεῖρας διεσφαίριζε σάρκα Πενθέως. κεῖται δὲ χωρὶς σῶμα, τὸ μὲν ὑπὸ στύφλοις πέτραις, τὸ δ᾽ ὕλης ἐν βαθυξύλῳ φόβῃ, οὐ ῥᾴδιον ζήτημα· κρᾶτα δ᾽ ἄθλιον, ὅπερ λαβοῦσα τυγχάνει μήτηρ χεροῖν, 1140 πήξασ᾽ ἐπ᾽ ἄκρον θύρσον ὡς ὀρεστέρου φέρει λέοντος διὰ Κιθαιρῶνος μέσου, λιποῦσ᾽ ἀδελφὰς ἐν χοροῖσι μαινάδων. χωρεῖ δὲ θήρᾳ δυσπότμῳ γαυρουμένη τειχέων ἔσω τῶνδ᾽, ἀνακαλοῦσα Βάκχιον 1145 τὸν ξυγκύναγον, τὸν ξυνεργάτην ἄγρας, τὸν καλλίνικον, ᾧ δάκρυα νικηφορεῖ. ἐγὼ μὲν οὖν <τῇδ᾽> ἐκποδὼν τῇ ξυμφορᾷ ἄπειμ᾽, Ἀγαύην πρὶν μολεῖν πρὸς δώματα. τὸ σωφρονεῖν δὲ καὶ σέβειν τὰ τῶν θεῶν 1150 κάλλιστον· οἶμαι δ᾽ αὐτὸ καὶ σοφώτατον θνητοῖσιν εἶναι κτῆμα τοῖσι χρωμένοις. |
LE
MESSAGER |
Χορός ἀναχορεύσωμεν Βάκχιον, ἀναβοάσωμεν ξυμφορὰν τὰν τοῦ δράκοντος Πενθέος ἐκγενέτα· 1155 ὃς τὰν θηλυγενῆ στολὰν νάρθηκά τε, πιστὸν Ἅιδαν, ἔλαβεν εὔθυρσον, ταῦρον προηγητῆρα συμφορᾶς ἔχων. βάκχαι Καδμεῖαι, 1160 τὸν καλλίνικον κλεινὸν ἐξεπράξατε ἐς στόνον, ἐς δάκρυα. καλὸς ἀγών, χέρ᾽ αἵματι στάζουσαν περιβαλεῖν τέκνου. ἀλλ᾽, εἰσορῶ γὰρ ἐς δόμους ὁρμωμένην 1165 Πενθέως Ἀγαύην μητέρ᾽ ἐν διαστρόφοις ὄσσοις, δέχεσθε κῶμον εὐίου θεοῦ. Ἀγαύη Ἀσιάδες βάκχαι-- Χορός τί μ᾽ ὀροθύνεις, ὤ; Ἀγαύη φέρομεν ἐξ ὀρέων ἕλικα νεότομον ἐπὶ μέλαθρα, 1170 μακάριον θήραν. Χορός ὁρῶ καί σε δέξομαι σύγκωμον. Ἀγαύη ἔμαρψα τόνδ᾽ ἄνευ βρόχων <λέοντος ἀγροτέρου> νέον ἶνιν· ὡς ὁρᾶν πάρα. 1175 Χορός πόθεν ἐρημίας; Ἀγαύη Κιθαιρὼν . . . Χορός Κιθαιρών; Ἀγαύη κατεφόνευσέ νιν. Χορός τίς ἁ βαλοῦσα; Ἀγαύη πρῶτον ἐμὸν τὸ γέρας. μάκαιρ᾽ Ἀγαύη κλῃζόμεθ᾽ ἐν θιάσοις. 1180 Χορός τίς ἄλλα; Ἀγαύη τὰ Κάδμου . . . Χορός τί Κάδμου; Ἀγαύη γένεθλα μετ᾽ ἐμὲ μετ᾽ ἐμὲ τοῦδ᾽ 1182b ἔθιγε θηρός· εὐτυχής γ᾽ ἅδ᾽ ἄγρα. Χορός * Ἀγαύη μέτεχέ νυν θοίνας. Χορός τί; μετέχω, τλᾶμον; Ἀγαύη νέος ὁ μόσχος ἄρ- 1185 τι γένυν ὑπὸ κόρυθ᾽ ἁπαλότριχα κατάκομον θάλλει. Χορός πρέπει γ᾽ ὥστε θὴρ ἄγραυλος φόβῃ. Ἀγαύη ὁ Βάκχιος κυναγέτας σοφὸς σοφῶς ἀνέπηλ᾽ ἐπὶ θῆρα 1190 τόνδε μαινάδας. Χορός ὁ γὰρ ἄναξ ἀγρεύς. Ἀγαύη ἐπαινεῖς; Χορός ἐπαινῶ. Ἀγαύη τάχα δὲ Καδμεῖοι . . . Χορός καὶ παῖς γε Πενθεὺς . . . 1195 Ἀγαύη ματέρ᾽ ἐπαινέσεται, λαβοῦσαν ἄγραν τάνδε λεοντοφυῆ. Χορός περισσάν. Ἀγαύη περισσῶς. Χορός ἀγάλλῃ; Ἀγαύη γέγηθα, μεγάλα μεγάλα καὶ 1198b φανερὰ τᾷδ᾽ ἄγρᾳ κατειργασμένα. Χορός δεῖξόν νυν, ὦ τάλαινα, σὴν νικηφόρον 1200 ἀστοῖσιν ἄγραν ἣν φέρουσ᾽ ἐλήλυθας. |
LE
CHŒUR Entre Agavé, suivie de Bacchantes. La tête de Penthée est fichée sur le thyrse de sa mère. AGAVÉ |
Ἀγαύη ὦ καλλίπυργον ἄστυ Θηβαίας χθονὸς ναίοντες, ἔλθεθ᾽ ὡς ἴδητε τήνδ᾽ ἄγραν, Κάδμου θυγατέρες θηρὸς ἣν ἠγρεύσαμεν, οὐκ ἀγκυλητοῖς Θεσσαλῶν στοχάσμασιν, 1205 οὐ δικτύοισιν, ἀλλὰ λευκοπήχεσι χειρῶν ἀκμαῖσιν. κᾆτα κομπάζειν χρεὼν καὶ λογχοποιῶν ὄργανα κτᾶσθαι μάτην; ἡμεῖς δέ γ᾽ αὐτῇ χειρὶ τόνδε θ᾽ εἵλομεν, χωρίς τε θηρὸς ἄρθρα διεφορήσαμεν. 1210 ποῦ μοι πατὴρ ὁ πρέσβυς; ἐλθέτω πέλας. Πενθεύς τ᾽ ἐμὸς παῖς ποῦ ᾽στιν; αἰρέσθω λαβὼν πηκτῶν πρὸς οἴκους κλιμάκων προσαμβάσεις, ὡς πασσαλεύσῃ κρᾶτα τριγλύφοις τόδε λέοντος ὃν πάρειμι θηράσασ᾽ ἐγώ. 1215 Κάδμος ἕπεσθέ μοι φέροντες ἄθλιον βάρος Πενθέως, ἕπεσθε, πρόσπολοι, δόμων πάρος, οὗ σῶμα μοχθῶν μυρίοις ζητήμασιν φέρω τόδ᾽, εὑρὼν ἐν Κιθαιρῶνος πτυχαῖς διασπαρακτόν, κοὐδὲν ἐν ταὐτῷ πέδῳ 1220 λαβών, ἐν ὕλῃ κείμενον δυσευρέτῳ. ἤκουσα γάρ του θυγατέρων τολμήματα, ἤδη κατ᾽ ἄστυ τειχέων ἔσω βεβὼς σὺν τῷ γέροντι Τειρεσίᾳ Βακχῶν πάρα· πάλιν δὲ κάμψας εἰς ὄρος κομίζομαι 1225 τὸν κατθανόντα παῖδα Μαινάδων ὕπο. καὶ τὴν μὲν Ἀκτέων᾽ Ἀρισταίῳ ποτὲ τεκοῦσαν εἶδον Αὐτονόην Ἰνώ θ᾽ ἅμα ἔτ᾽ ἀμφὶ δρυμοὺς οἰστροπλῆγας ἀθλίας, τὴν δ᾽ εἶπέ τίς μοι δεῦρο βακχείῳ ποδὶ 1230 στείχειν Ἀγαύην, οὐδ᾽ ἄκραντ᾽ ἠκούσαμεν· λεύσσω γὰρ αὐτήν, ὄψιν οὐκ εὐδαίμονα. Ἀγαύη πάτερ, μέγιστον κομπάσαι πάρεστί σοι, πάντων ἀρίστας θυγατέρας σπεῖραι μακρῷ θνητῶν· ἁπάσας εἶπον, ἐξόχως δ᾽ ἐμέ, 1235 ἣ τὰς παρ᾽ ἱστοῖς ἐκλιποῦσα κερκίδας ἐς μείζον᾽ ἥκω, θῆρας ἀγρεύειν χεροῖν. φέρω δ᾽ ἐν ὠλέναισιν, ὡς ὁρᾷς, τάδε λαβοῦσα τἀριστεῖα, σοῖσι πρὸς δόμοις ὡς ἀγκρεμασθῇ· σὺ δέ, πάτερ, δέξαι χεροῖν· 1240 γαυρούμενος δὲ τοῖς ἐμοῖς ἀγρεύμασιν κάλει φίλους ἐς δαῖτα· μακάριος γὰρ εἶ, μακάριος, ἡμῶν τοιάδ᾽ ἐξειργασμένων. Κάδμος ὦ πένθος οὐ μετρητὸν οὐδ᾽ οἷόν τ᾽ ἰδεῖν, φόνον ταλαίναις χερσὶν ἐξειργασμένων. 1245 καλὸν τὸ θῦμα καταβαλοῦσα δαίμοσιν ἐπὶ δαῖτα Θήβας τάσδε κἀμὲ παρακαλεῖς. οἴμοι κακῶν μὲν πρῶτα σῶν, ἔπειτ᾽ ἐμῶν· ὡς ὁ θεὸς ἡμᾶς ἐνδίκως μέν, ἀλλ᾽ ἄγαν, Βρόμιος ἄναξ ἀπώλεσ᾽ οἰκεῖος γεγώς. 1250 Ἀγαύη ὡς δύσκολον τὸ γῆρας ἀνθρώποις ἔφυ ἔν τ᾽ ὄμμασι σκυθρωπόν. εἴθε παῖς ἐμὸς εὔθηρος εἴη, μητρὸς εἰκασθεὶς τρόποις, ὅτ᾽ ἐν νεανίαισι Θηβαίοις ἅμα θηρῶν ὀριγνῷτ᾽· ἀλλὰ θεομαχεῖν μόνον 1255 οἷός τ᾽ ἐκεῖνος. νουθετητέος, πάτερ, σοὐστίν. τίς αὐτὸν δεῦρ᾽ ἂν ὄψιν εἰς ἐμὴν καλέσειεν, ὡς ἴδῃ με τὴν εὐδαίμονα; Κάδμος φεῦ φεῦ· φρονήσασαι μὲν οἷ᾽ ἐδράσατε ἀλγήσετ᾽ ἄλγος δεινόν· εἰ δὲ διὰ τέλους 1260 ἐν τῷδ᾽ ἀεὶ μενεῖτ᾽ ἐν ᾧ καθέστατε, οὐκ εὐτυχοῦσαι δόξετ᾽ οὐχὶ δυστυχεῖν. |
AGAVÉ
(levant le thyrse et la tête de Penthée)
|
Ἀγαύη τί δ᾽ οὐ καλῶς τῶνδ᾽ ἢ τί λυπηρῶς ἔχει; Κάδμος πρῶτον μὲν ἐς τόνδ᾽ αἰθέρ᾽ ὄμμα σὸν μέθες. Ἀγαύη ἰδού· τί μοι τόνδ᾽ ἐξυπεῖπας εἰσορᾶν; 1265 Κάδμος ἔθ᾽ αὑτὸς ἤ σοι μεταβολὰς ἔχειν δοκεῖ; Ἀγαύη λαμπρότερος ἢ πρὶν καὶ διειπετέστερος. Κάδμος τὸ δὲ πτοηθὲν τόδ᾽ ἔτι σῇ ψυχῇ πάρα; Ἀγαύη οὐκ οἶδα τοὔπος τοῦτο. γίγνομαι δέ πως ἔννους, μετασταθεῖσα τῶν πάρος φρενῶν. 1270 Κάδμος κλύοις ἂν οὖν τι κἀποκρίναι᾽ ἂν σαφῶς; Ἀγαύη ὡς ἐκλέλησμαί γ᾽ ἃ πάρος εἴπομεν, πάτερ. Κάδμος ἐς ποῖον ἦλθες οἶκον ὑμεναίων μέτα; Ἀγαύη Σπαρτῷ μ᾽ ἔδωκας, ὡς λέγουσ᾽, Ἐχίονι. Κάδμος τίς οὖν ἐν οἴκοις παῖς ἐγένετο σῷ πόσει; 1275 Ἀγαύη Πενθεύς, ἐμῇ τε καὶ πατρὸς κοινωνίᾳ. Κάδμος τίνος πρόσωπον δῆτ᾽ ἐν ἀγκάλαις ἔχεις; Ἀγαύη λέοντος, ὥς γ᾽ ἔφασκον αἱ θηρώμεναι. Κάδμος σκέψαι νυν ὀρθῶς· βραχὺς ὁ μόχθος εἰσιδεῖν. Ἀγαύη ἔα, τί λεύσσω; τί φέρομαι τόδ᾽ ἐν χεροῖν; 1280 Κάδμος ἄθρησον αὐτὸ καὶ σαφέστερον μάθε. Ἀγαύη ὁρῶ μέγιστον ἄλγος ἡ τάλαιν᾽ ἐγώ. Κάδμος μῶν σοι λέοντι φαίνεται προσεικέναι; Ἀγαύη οὔκ, ἀλλὰ Πενθέως ἡ τάλαιν᾽ ἔχω κάρα. Κάδμος ᾠμωγμένον γε πρόσθεν ἢ σὲ γνωρίσαι. 1285 Ἀγαύη τίς ἔκτανέν νιν; --πῶς ἐμὰς ἦλθεν χέρας; Κάδμος δύστην᾽ ἀλήθει᾽, ὡς ἐν οὐ καιρῷ πάρει. Ἀγαύη λέγ᾽, ὡς τὸ μέλλον καρδία πήδημ᾽ ἔχει. Κάδμος σύ νιν κατέκτας καὶ κασίγνηται σέθεν. Ἀγαύη ποῦ δ᾽ ὤλετ᾽; ἦ κατ᾽ οἶκον; ἢ ποίοις τόποις; 1290 Κάδμος οὗπερ πρὶν Ἀκτέωνα διέλαχον κύνες. Ἀγαύη τί δ᾽ ἐς Κιθαιρῶν᾽ ἦλθε δυσδαίμων ὅδε; Κάδμος ἐκερτόμει θεὸν σάς τε βακχείας μολών. Ἀγαύη ἡμεῖς δ᾽ ἐκεῖσε τίνι τρόπῳ κατήραμεν; Κάδμος ἐμάνητε, πᾶσά τ᾽ ἐξεβακχεύθη πόλις. 1295 Ἀγαύη Διόνυσος ἡμᾶς ὤλεσ᾽, ἄρτι μανθάνω. Κάδμος ὕβριν <γ᾽> ὑβρισθείς· θεὸν γὰρ οὐχ ἡγεῖσθέ νιν. Ἀγαύη τὸ φίλτατον δὲ σῶμα ποῦ παιδός, πάτερ; Κάδμος ἐγὼ μόλις τόδ᾽ ἐξερευνήσας φέρω. Ἀγαύη ἦ πᾶν ἐν ἄρθροις συγκεκλῃμένον καλῶς; 1300 Κάδμος * Ἀγαύη Πενθεῖ δὲ τί μέρος ἀφροσύνης προσῆκ᾽ ἐμῆς; |
AGAVÉ
(sortant peu à peu du délire (124) |
Κάδμος ὑμῖν ἐγένεθ᾽ ὅμοιος, οὐ σέβων θεόν. τοιγὰρ συνῆψε πάντας ἐς μίαν βλάβην, ὑμᾶς τε τόνδε θ᾽, ὥστε διολέσαι δόμους κἄμ᾽, ὅστις ἄτεκνος ἀρσένων παίδων γεγὼς 1305 τῆς σῆς τόδ᾽ ἔρνος, ὦ τάλαινα, νηδύος αἴσχιστα καὶ κάκιστα κατθανόνθ᾽ ὁρῶ, ᾧ δῶμ᾽ ἀνέβλεφ᾽--ὃς συνεῖχες, ὦ τέκνον, τοὐμὸν μέλαθρον, παιδὸς ἐξ ἐμῆς γεγώς, πόλει τε τάρβος ἦσθα· τὸν γέροντα δὲ 1310 οὐδεὶς ὑβρίζειν ἤθελ᾽ εἰσορῶν τὸ σὸν κάρα· δίκην γὰρ ἀξίαν ἐλάμβανες. νῦν δ᾽ ἐκ δόμων ἄτιμος ἐκβεβλήσομαι ὁ Κάδμος ὁ μέγας, ὃς τὸ Θηβαίων γένος ἔσπειρα κἀξήμησα κάλλιστον θέρος. 1315 ὦ φίλτατ᾽ ἀνδρῶν--καὶ γὰρ οὐκέτ᾽ ὢν ὅμως τῶν φιλτάτων ἔμοιγ᾽ ἀριθμήσῃ, τέκνον-- οὐκέτι γενείου τοῦδε θιγγάνων χερί, τὸν <μητρὸς> αὐδῶν <πατέρα> προσπτύξῃ, τέκνον, λέγων· Τίς ἀδικεῖ, τίς σ᾽ ἀτιμάζει, γέρον; 1320 τίς σὴν ταράσσει καρδίαν λυπηρὸς ὤν; λέγ᾽, ὡς κολάζω τὸν ἀδικοῦντά σ᾽, ὦ πάτερ. νῦν δ᾽ ἄθλιος μέν εἰμ᾽ ἐγώ, τλήμων δὲ σύ. οἰκτρὰ δὲ μήτηρ, τλήμονες δὲ σύγγονοι. εἰ δ᾽ ἔστιν ὅστις δαιμόνων ὑπερφρονεῖ, 1325 ἐς τοῦδ᾽ ἀθρήσας θάνατον ἡγείσθω θεούς. Χορός τὸ μὲν σὸν ἀλγῶ, Κάδμε· σὸς δ᾽ ἔχει δίκην παῖς παιδὸς ἀξίαν μέν, ἀλγεινὴν δὲ σοί. Ἀγαύη ὦ πάτερ, ὁρᾷς γὰρ τἄμ᾽ ὅσῳ μετεστράφη ... * Διόνυσος δράκων γενήσῃ μεταβαλών, δάμαρ τε σὴ 1330 ἐκθηριωθεῖσ᾽ ὄφεος ἀλλάξει τύπον, ἣν Ἄρεος ἔσχες Ἁρμονίαν θνητὸς γεγώς. ὄχον δὲ μόσχων, χρησμὸς ὡς λέγει Διός, ἐλᾷς μετ᾽ ἀλόχου, βαρβάρων ἡγούμενος. πολλὰς δὲ πέρσεις ἀναρίθμῳ στρατεύματι 1335 πόλεις· ὅταν δὲ Λοξίου χρηστήριον διαρπάσωσι, νόστον ἄθλιον πάλιν σχήσουσι· σὲ δ᾽ Ἄρης Ἁρμονίαν τε ῥύσεται μακάρων τ᾽ ἐς αἶαν σὸν καθιδρύσει βίον. ταῦτ᾽ οὐχὶ θνητοῦ πατρὸς ἐκγεγὼς λέγω 1340 Διόνυσος, ἀλλὰ Ζηνός· εἰ δὲ σωφρονεῖν ἔγνωθ᾽, ὅτ᾽ οὐκ ἠθέλετε, τὸν Διὸς γόνον εὐδαιμονεῖτ᾽ ἂν σύμμαχον κεκτημένοι. |
CADMOS
DIONYSOS. . . . (Longue
lacune.)
|
Κάδμος Διόνυσε, λισσόμεσθά σ᾽, ἠδικήκαμεν. Διόνυσος ὄψ᾽ ἐμάθεθ᾽ ἡμᾶς, ὅτε δὲ χρῆν, οὐκ ᾔδετε. 1345 Κάδμος ἐγνώκαμεν ταῦτ᾽· ἀλλ᾽ ἐπεξέρχῃ λίαν. Διόνυσος καὶ γὰρ πρὸς ὑμῶν θεὸς γεγὼς ὑβριζόμην. Κάδμος ὀργὰς πρέπει θεοὺς οὐχ ὁμοιοῦσθαι βροτοῖς. Διόνυσος πάλαι τάδε Ζεὺς οὑμὸς ἐπένευσεν πατήρ. Ἀγαύη αἰαῖ, δέδοκται, πρέσβυ, τλήμονες φυγαί. 1350 Διόνυσος τί δῆτα μέλλεθ᾽ ἅπερ ἀναγκαίως ἔχει; Κάδμος ὦ τέκνον, ὡς ἐς δεινὸν ἤλθομεν κακὸν <πάντες,> σύ θ᾽ ἡ τάλαινα σύγγονοί τε σαί, ἐγώ θ᾽ ὁ τλήμων· βαρβάρους ἀφίξομαι γέρων μέτοικος· ἔτι δέ μοι τὸ θέσφατον 1355 ἐς Ἑλλάδ᾽ ἀγαγεῖν μιγάδα βάρβαρον στρατόν. καὶ τὴν Ἄρεως παῖδ᾽ Ἁρμονίαν, δάμαρτ᾽ ἐμήν, δράκων δρακαίνης <φύσιν> ἔχουσαν ἀγρίαν ἄξω ᾽πὶ βωμοὺς καὶ τάφους Ἑλληνικούς, ἡγούμενος λόγχαισιν· οὐδὲ παύσομαι 1360 κακῶν ὁ τλήμων, οὐδὲ τὸν καταιβάτην Ἀχέροντα πλεύσας ἥσυχος γενήσομαι. Ἀγαύη ὦ πάτερ, ἐγὼ δὲ σοῦ στερεῖσα φεύξομαι. Κάδμος τί μ᾽ ἀμφιβάλλεις χερσίν, ὦ τάλαινα παῖ, ὄρνις ὅπως κηφῆνα πολιόχρων κύκνος; 1365 Ἀγαύη ποῖ γὰρ τράπωμαι πατρίδος ἐκβεβλημένη; Κάδμος οὐκ οἶδα, τέκνον· μικρὸς ἐπίκουρος πατήρ. Ἀγαύη χαῖρ᾽, ὦ μέλαθρον, χαῖρ᾽, ὦ πατρία πόλις· ἐκλείπω σ᾽ ἐπὶ δυστυχίᾳ φυγὰς ἐκ θαλάμων. 1370 Κάδμος στεῖχέ νυν, ὦ παῖ, τὸν Ἀρισταίου ... * Ἀγαύη στένομαί σε, πάτερ. Κάδμος κἀγὼ <σέ>, τέκνον, καὶ σὰς ἐδάκρυσα κασιγνήτας. Ἀγαύη δεινῶς γὰρ τάνδ᾽ αἰκείαν Διόνυσος ἄναξ τοὺς σοὺς εἰς 1375 οἴκους ἔφερεν. Διόνυσος καὶ γὰρ ἔπασχον δεινὰ πρὸς ὑμῶν, ἀγέραστον ἔχων ὄνομ᾽ ἐν Θήβαις. Ἀγαύη χαῖρε, πάτερ, μοι. Κάδμος χαῖρ᾽, ὦ μελέα θύγατερ. χαλεπῶς <δ᾽> ἐς τόδ᾽ ἂν ἥκοις. 1380 Ἀγαύη ἄγετ᾽, ὦ πομποί, με κασιγνήτας ἵνα συμφυγάδας ληψόμεθ᾽ οἰκτράς. ἔλθοιμι δ᾽ ὅπου μήτε Κιθαιρὼν <ἔμ᾽ ἴδοι> μιαρὸς μήτε Κιθαιρῶν᾽ ὄσσοισιν ἐγώ, 1385 μήθ᾽ ὅθι θύρσου μνῆμ᾽ ἀνάκειται· Βάκχαις δ᾽ ἄλλαισι μέλοιεν. Χορός πολλαὶ μορφαὶ τῶν δαιμονίων, πολλὰ δ᾽ ἀέλπτως κραίνουσι θεοί· καὶ τὰ δοκηθέντ᾽ οὐκ ἐτελέσθη, 1390 τῶν δ᾽ ἀδοκήτων πόρον ηὗρε θεός. τοιόνδ᾽ ἀπέβη τόδε πρᾶγμα. vers 1 à 664 |
AGAVÉ |
NOTES
(94)
Même notation dans les Édoniens
d'Eschyle (frag. 58).
(95) On
sait que les Bacchanales étaient interdites aux hommes.
(96) Pausanias
voyait encore les ruines de ces villes.
(97) La porte Électre est celle par laquelle
on entre dans Thèbes en venant du Cithéron. Voir les Phéniciennes
(1136) et les Suppliantes (651).
(98) Ne
pas oublier que Penthée voulait d'abord partir en expédition contre les Bacchantes.
(99) C'est-à-dire
la violence par la violence.
(100) Il
veut avoir l'air de décider lui-même.
(101) En
prenant des habits de femme.
(102) Lyssa,
la déesse Égarement ou Douce folie figure dans Héraclès furieux (822
et 865 sq.).
(103) Attitude
rituelle dans les Bacchanales.
(104) Comparaison
du même genre dans Électre (859).
(105) C'est
une maxime de Théognis (17) citée par Platon dans le Lysis (216 c).
(106)
Ironie tragique.
(107) C'est
le délire que Dionysos annonçait au vers 850.
(108) Tragique.
(109) Dans
l'esprit de Dionysos, d'être tombé dans l'égarement.
(110) Équivoque
sinistre.
(111) Voir
le vers 840. Il ne manquerait pas d'un certain courage s'il n'était aveuglé.
(112) Agavé
portera la tête de Penthée fixée au bout de son thyrse (vers 1139 sqq.).
(113) Voir
la note 102.
(114) C'est
bien en Libye que plaçaient les Gorgones, êtres hideux, Hésiode (Théogonie,
274) et le scoliaste de Pindare (Pythiques, X,72).
(115) Sémélé
est quelquefois associée au culte de son fils. Voir les Phéniciennes
(1753 sqq.) et Théocrite (Idylles, XXVI, 5 sq.).
(116) Le texte est ici très corrompu.
(117) Cadmos, venu de Phénicie.
(118) L'Asôpos sépare le pays thébain du
territoire de Platées, sur lequel se trouve le Cithéron.
(119) Je lis συγκεραυνοῦσαι avec
le manuscrit P.
(120) Ou : sur les arbres chevelus de la forêt
profonde.
(121) Elle
veut dire la tête de Penthée, fichée sur la pointe de son thyrse, et qui
remplace le lierre qu'on enroulait autour du thyrse. Passage d'un pathétique
émouvant. On jouait les Bacchantes devant Orodès, roi des Parthes,
lorsqu'on lui apporta la tête de Crassus (Plutarque, Vie de Crassus,
33).
(122) Déchiré
sur la même montagne pour avoir offensé, lui aussi, une divinité (vers 1291).
(123) Par
bonds ou à pas saccadés.
(124) On
étudiera par quelle gradation heureuse Euripide a rendu la raison à Agavé.
(125) Né
des dents du dragon
(126) Dans
les Phéniciennes, Cadmos a d'Harmonie, fille de Cypris, un fils
Polydore.
(127)
Plusieurs savants se sont employés à combler cette lacune en s'appuyant sur
les préceptes du rhéteur Apsinès pour exciter la pitié (Walz, Rhet. Gr., IX,
p. 157) et sur le drame Χριστὸς πάσχων (Dalmeyda, p. 144.)
(128) Apollodore
(III, 4, 2) : « Cadmos et Harmonie allèrent de Thèbes chez les Enchéléens :
ceux-ci étaient engagés dans une guerre contre les Illyriens, et un oracle
disait que les Enchéléens seraient victorieux si Cadmos et Harmonie étaient
à leur tête. Les Enchéléens les prirent donc pour chefs; ils furent
victorieux, Cadmos devint roi des Illyriens, et il eut un fils Illyrios. Il fut
ensuite, ainsi qu'Harmonie, changé en serpent, et Zeus les transporta tous deux
aux îles Bienheureuses. »
(Cf. Ovide, Métamorphoses,
IV, 563 sqq.)
(129) Sur
ces événements, voir Hérodote (IX, 41 et 42).
(130) Décrite
par Protée à Ménélas dans l'Odyssée (IV, 563 sqq.).
(131) C'est-à-dire
: contre ma patrie.
(132) L'Achéron
a une rive sur la terre et une autre aux Enfers.
(133) Exactement
: semblable à un frelon (cf. Troyennes, 191; Héraclès furieux,
692; Électre, 153).
(134) Andromaque,
Hélène, Médée et Alkestis se terminent de la même façon.