Texte grec repris sur le site
Μικρός Απόπλους
Αρχαία
Ελληνικά
Κείμενα
traduction française de Henri Berguin..
Garnier
|
|
Βάκχαι Διόνυσος |
LES BACCHANTES DIONYSOS Dionysos sort. D'autres Ménades, qui forment le choeur, entrent en scène.
|
Χορός Ἀσίας ἀπὸ γᾶς ἱερὸν Τμῶλον ἀμείψασα θοάζω 65 Βρομίῳ πόνον ἡδὺν κάματόν τ᾽ εὐκάματον, Βάκ- χιον εὐαζομένα. τίς ὁδῷ τίς ὁδῷ; τίς; ὦ ὅν ὦ Σεμέλας τροφοὶ Θῆ- 105 ὦ θαλάμευμα Κουρή- 120 ἡδὺς ἐν ὄρεσιν, ὅταν ἐκ θιάσων δρομαί- 135 |
LE CHŒUR (20) Strophe I. — De la terre d'Asie, ayant quitté le Tmôlos sacré, j'accours, tâche agréable à Bromios (21), fatigue qui n'est pas une fatigue, pour crier « Évohé ! » en l'honneur de Bacchos.
Antistrophe II.. lui que portait Sémélé et que, dans les douleurs de l'enfantement, quand vola la foudre de Zeus, elle rejeta de son sein et mit au monde, quittant la vie sous le coup du tonnerre. Mais aussitôt, sur la couche de l'accouchée, le fils de Cronos, Zeus, le recueillit. Il le cacha dans sa cuisse qu'avec des agrafes d'or il referma pour le dérober à Héra. Il le mit au monde quand les Moires (27) eurent achevé leur oeuvre. C'était un dieu à cornes de taureau (28). Il le couronna de couronnes de serpents, d'où vient que les Ménades porte-thyrse (29) capturent les serpents et les enlacent à leurs tresses. Strophe III. — O Thèbes, nourricière de Sémélé, couronne-toi de lierre. Fleuris-toi, fleuris-toi du vert smilax aux beaux fruits, et pour les Bacchanales, pare-toi des feuilles du chêne ou du sapin ; revêts la nébride tachetée ; orne-toi de la laine tressée (30) des brebis aux blanches toisons et porte pieusement la férule (31) ivre : bientôt le pays tout entier va prendre part aux choeurs. C'est Bromios qui conduit les thiases au mont, au mont où l'attend la foule de la gent féminine, loin des métiers et des navettes entraînée par le taon de Dionysos.
Épode. — Il lui est doux, sur les montagnes, après la course des thiases, de se laisser tomber sur le sol, portant de la nébride la dépouille sacrée, de chasser le bouc et de l'égorger pour boire son sang, pour manger sa chair crue (36), s'élançant aux montagnes de Phrygie, de Lydie. Bromios, le premier, crie : « Évohé (37) ! » Le sol ruisselle de lait, ruisselle de vin, ruisselle du nectar des abeilles; on dirait que s'élève la fumée de l'encens du Liban. Bacchos, tenant comme une torche la férule d'où sort la flamme rouge (38), précipite sa course, stimulant les choeurs vagabonds, les excitant de ses cris, jetant dans l'air sa chevelure voluptueuse. En même temps, avec des clameurs de joie, il fait retentir ces mots : « Oh ! allez, Bacchantes. Oh ! allez, Bacchantes, délices (39) du Tmôlos dont le fleuve (40) roule de l'or; avec vos tambours aux lourds grondements, chantez votre Dionysos, célébrez par «Évohé ! » le dieu Évios, au milieu des cris et des clameurs de Phrygie, tandis que l'harmonieux lôtos (41), le lôtos sacré fait retentir ses accords sacrés qui s'unissent à vos transports. A la montagne ! à la montagne ! » Alors, joyeuse, comme la cavale avec sa mère dans le pré nourricier, la Bacchante s'élance, rapide, et bondit. Entre le vieux devin Tirésias, aveugle, le thyrse à la main, vêtu de la nébride, couronné de lierre.
|
Τειρεσίας τίς ἐν πύλαισι; Κάδμον ἐκκάλει δόμων, 170 Ἀγήνορος παῖδ᾽, ὃς πόλιν Σιδωνίαν λιπὼν ἐπύργωσ᾽ ἄστυ Θηβαίων τόδε. ἴτω τις, εἰσάγγελλε Τειρεσίας ὅτι ζητεῖ νιν· οἶδε δ᾽ αὐτὸς ὧν ἥκω πέρι ἅ τε ξυνεθέμην πρέσβυς ὢν γεραιτέρῳ, 175 θύρσους ἀνάπτειν καὶ νεβρῶν δορὰς ἔχειν στεφανοῦν τε κρᾶτα κισσίνοις βλαστήμασιν. Κάδμος ὦ φίλταθ᾽, ὡς σὴν γῆρυν ᾐσθόμην κλύων σοφὴν σοφοῦ παρ᾽ ἀνδρός, ἐν δόμοισιν ὤν· ἥκω δ᾽ ἕτοιμος τήνδ᾽ ἔχων σκευὴν θεοῦ· 180 δεῖ γάρ νιν ὄντα παῖδα θυγατρὸς ἐξ ἐμῆς [Διόνυσον ὃς πέφηνεν ἀνθρώποις θεὸς] ὅσον καθ᾽ ἡμᾶς δυνατὸν αὔξεσθαι μέγαν. ποῖ δεῖ χορεύειν, ποῖ καθιστάναι πόδα καὶ κρᾶτα σεῖσαι πολιόν; ἐξηγοῦ σύ μοι 185 γέρων γέροντι, Τειρεσία· σὺ γὰρ σοφός. ὡς οὐ κάμοιμ᾽ ἂν οὔτε νύκτ᾽ οὔθ᾽ ἡμέραν θύρσῳ κροτῶν γῆν· ἐπιλελήσμεθ᾽ ἡδέως γέροντες ὄντες. Τειρεσίας ταὔτ᾽ ἐμοὶ πάσχεις ἄρα· κἀγὼ γὰρ ἡβῶ κἀπιχειρήσω χοροῖς. 190 Κάδμος οὐκοῦν ὄχοισιν εἰς ὄρος περάσομεν; Τειρεσίας ἀλλ᾽ οὐχ ὁμοίως ἂν ὁ θεὸς τιμὴν ἔχοι. Κάδμος γέρων γέροντα παιδαγωγήσω σ᾽ ἐγώ. Τειρεσίας ὁ θεὸς ἀμοχθὶ κεῖσε νῷν ἡγήσεται. Κάδμος μόνοι δὲ πόλεως Βακχίῳ χορεύσομεν; 195 Τειρεσίας μόνοι γὰρ εὖ φρονοῦμεν, οἱ δ᾽ ἄλλοι κακῶς. Κάδμος μακρὸν τὸ μέλλειν· ἀλλ᾽ ἐμῆς ἔχου χερός. Τειρεσίας ἰδού, ξύναπτε καὶ ξυνωρίζου χέρα. Κάδμος οὐ καταφρονῶ ᾽γὼ τῶν θεῶν θνητὸς γεγώς. |
TIRÉSIAS
(42) (à la Coryphée) |
Τειρεσίας οὐδὲν σοφιζόμεσθα τοῖσι δαίμοσιν. 200 πατρίους παραδοχάς, ἅς θ᾽ ὁμήλικας χρόνῳ κεκτήμεθ᾽, οὐδεὶς αὐτὰ καταβαλεῖ λόγος, οὐδ᾽ εἰ δι᾽ ἄκρων τὸ σοφὸν ηὕρηται φρενῶν. ἐρεῖ τις ὡς τὸ γῆρας οὐκ αἰσχύνομαι, μέλλων χορεύειν κρᾶτα κισσώσας ἐμόν; 205 οὐ γὰρ διῄρηχ᾽ ὁ θεός, οὔτε τὸν νέον εἰ χρὴ χορεύειν οὔτε τὸν γεραίτερον, ἀλλ᾽ ἐξ ἁπάντων βούλεται τιμὰς ἔχειν κοινάς, διαριθμῶν δ᾽ οὐδέν᾽ αὔξεσθαι θέλει. Κάδμος ἐπεὶ σὺ φέγγος, Τειρεσία, τόδ᾽ οὐχ ὁρᾷς, 210 ἐγὼ προφήτης σοι λόγων γενήσομαι. Πενθεὺς πρὸς οἴκους ὅδε διὰ σπουδῆς περᾷ, Ἐχίονος παῖς, ᾧ κράτος δίδωμι γῆς. ὡς ἐπτόηται· τί ποτ᾽ ἐρεῖ νεώτερον; Πενθεύς ἔκδημος ὢν μὲν τῆσδ᾽ ἐτύγχανον χθονός, 215 κλύω δὲ νεοχμὰ τήνδ᾽ ἀνὰ πτόλιν κακά, γυναῖκας ἡμῖν δώματ᾽ ἐκλελοιπέναι πλασταῖσι βακχείαισιν, ἐν δὲ δασκίοις ὄρεσι θοάζειν, τὸν νεωστὶ δαίμονα Διόνυσον, ὅστις ἔστι, τιμώσας χοροῖς· 220 πλήρεις δὲ θιάσοις ἐν μέσοισιν ἑστάναι κρατῆρας, ἄλλην δ᾽ ἄλλοσ᾽ εἰς ἐρημίαν πτώσσουσαν εὐναῖς ἀρσένων ὑπηρετεῖν, πρόφασιν μὲν ὡς δὴ μαινάδας θυοσκόους, τὴν δ᾽ Ἀφροδίτην πρόσθ᾽ ἄγειν τοῦ Βακχίου. 225 ὅσας μὲν οὖν εἴληφα, δεσμίους χέρας σῴζουσι πανδήμοισι πρόσπολοι στέγαις· ὅσαι δ᾽ ἄπεισιν, ἐξ ὄρους θηράσομαι, [Ἰνώ τ᾽ Ἀγαύην θ᾽, ἥ μ᾽ ἔτικτ᾽ Ἐχίονι, Ἀκταίονός τε μητέρ᾽, Αὐτονόην λέγω.] 230 καὶ σφᾶς σιδηραῖς ἁρμόσας ἐν ἄρκυσιν παύσω κακούργου τῆσδε βακχείας τάχα. λέγουσι δ᾽ ὥς τις εἰσελήλυθε ξένος, γόης ἐπῳδὸς Λυδίας ἀπὸ χθονός, ξανθοῖσι βοστρύχοισιν εὐοσμῶν κόμην, 235 οἰνῶπας ὄσσοις χάριτας Ἀφροδίτης ἔχων, ὃς ἡμέρας τε κεὐφρόνας συγγίγνεται τελετὰς προτείνων εὐίους νεάνισιν. εἰ δ᾽ αὐτὸν εἴσω τῆσδε λήψομαι στέγης, παύσω κτυποῦντα θύρσον ἀνασείοντά τε 240 κόμας, τράχηλον σώματος χωρὶς τεμών. ἐκεῖνος εἶναί φησι Διόνυσον θεόν, ἐκεῖνος ἐν μηρῷ ποτ᾽ ἐρράφθαι Διός, ὃς ἐκπυροῦται λαμπάσιν κεραυνίαις σὺν μητρί, Δίους ὅτι γάμους ἐψεύσατο. 245 ταῦτ᾽ οὐχὶ δεινῆς ἀγχόνης ἔστ᾽ ἄξια, ὕβρεις ὑβρίζειν, ὅστις ἔστιν ὁ ξένος; ἀτὰρ τόδ᾽ ἄλλο θαῦμα, τὸν τερασκόπον ἐν ποικίλαισι νεβρίσι Τειρεσίαν ὁρῶ πατέρα τε μητρὸς τῆς ἐμῆς--πολὺν γέλων-- 250 νάρθηκι βακχεύοντ᾽· ἀναίνομαι, πάτερ, τὸ γῆρας ὑμῶν εἰσορῶν νοῦν οὐκ ἔχον. οὐκ ἀποτινάξεις κισσόν; οὐκ ἐλευθέραν θύρσου μεθήσεις χεῖρ᾽, ἐμῆς μητρὸς πάτερ; σὺ ταῦτ᾽ ἔπεισας, Τειρεσία· τόνδ᾽ αὖ θέλεις 255 τὸν δαίμον᾽ ἀνθρώποισιν ἐσφέρων νέον σκοπεῖν πτερωτοὺς κἀμπύρων μισθοὺς φέρειν. εἰ μή σε γῆρας πολιὸν ἐξερρύετο, καθῆσ᾽ ἂν ἐν βάκχαισι δέσμιος μέσαις, τελετὰς πονηρὰς εἰσάγων· γυναιξὶ γὰρ 260 ὅπου βότρυος ἐν δαιτὶ γίγνεται γάνος, οὐχ ὑγιὲς οὐδὲν ἔτι λέγω τῶν ὀργίων. |
TIRÉSIAS
|
Χορός τῆς δυσσεβείας. ὦ ξέν᾽, οὐκ αἰδῇ θεοὺς Κάδμον τε τὸν σπείραντα γηγενῆ στάχυν, Ἐχίονος δ᾽ ὢν παῖς καταισχύνεις γένος; 265 Τειρεσίας ὅταν λάβῃ τις τῶν λόγων ἀνὴρ σοφὸς καλὰς ἀφορμάς, οὐ μέγ᾽ ἔργον εὖ λέγειν· σὺ δ᾽ εὔτροχον μὲν γλῶσσαν ὡς φρονῶν ἔχεις, ἐν τοῖς λόγοισι δ᾽ οὐκ ἔνεισί σοι φρένες. θράσει δὲ δυνατὸς καὶ λέγειν οἷός τ᾽ ἀνὴρ 270 κακὸς πολίτης γίγνεται νοῦν οὐκ ἔχων. οὗτος δ᾽ ὁ δαίμων ὁ νέος, ὃν σὺ διαγελᾷς, οὐκ ἂν δυναίμην μέγεθος ἐξειπεῖν ὅσος καθ᾽ Ἑλλάδ᾽ ἔσται. δύο γάρ, ὦ νεανία, τὰ πρῶτ᾽ ἐν ἀνθρώποισι· Δημήτηρ θεά-- 275 γῆ δ᾽ ἐστίν, ὄνομα δ᾽ ὁπότερον βούλῃ κάλει· αὕτη μὲν ἐν ξηροῖσιν ἐκτρέφει βροτούς· ὃς δ᾽ ἦλθ᾽ ἔπειτ᾽, ἀντίπαλον ὁ Σεμέλης γόνος βότρυος ὑγρὸν πῶμ᾽ ηὗρε κεἰσηνέγκατο θνητοῖς, ὃ παύει τοὺς ταλαιπώρους βροτοὺς 280 λύπης, ὅταν πλησθῶσιν ἀμπέλου ῥοῆς, ὕπνον τε λήθην τῶν καθ᾽ ἡμέραν κακῶν δίδωσιν, οὐδ᾽ ἔστ᾽ ἄλλο φάρμακον πόνων. οὗτος θεοῖσι σπένδεται θεὸς γεγώς, ὥστε διὰ τοῦτον τἀγάθ᾽ ἀνθρώπους ἔχειν. 285 καὶ καταγελᾷς νιν, ὡς ἐνερράφη Διὸς μηρῷ; διδάξω σ᾽ ὡς καλῶς ἔχει τόδε. ἐπεί νιν ἥρπασ᾽ ἐκ πυρὸς κεραυνίου Ζεύς, ἐς δ᾽ Ὄλυμπον βρέφος ἀνήγαγεν θεόν, Ἥρα νιν ἤθελ᾽ ἐκβαλεῖν ἀπ᾽ οὐρανοῦ· 290 Ζεὺς δ᾽ ἀντεμηχανήσαθ᾽ οἷα δὴ θεός. ῥήξας μέρος τι τοῦ χθόν᾽ ἐγκυκλουμένου αἰθέρος, ἔθηκε τόνδ᾽ ὅμηρον ἐκδιδούς, * Διόνυσον Ἥρας νεικέων· χρόνῳ δέ νιν βροτοὶ ῥαφῆναί φασιν ἐν μηρῷ Διός, 295 ὄνομα μεταστήσαντες, ὅτι θεᾷ θεὸς Ἥρᾳ ποθ᾽ ὡμήρευσε, συνθέντες λόγον. μάντις δ᾽ ὁ δαίμων ὅδε· τὸ γὰρ βακχεύσιμον καὶ τὸ μανιῶδες μαντικὴν πολλὴν ἔχει· ὅταν γὰρ ὁ θεὸς ἐς τὸ σῶμ᾽ ἔλθῃ πολύς, 300 λέγειν τὸ μέλλον τοὺς μεμηνότας ποιεῖ. Ἄρεώς τε μοῖραν μεταλαβὼν ἔχει τινά· στρατὸν γὰρ ἐν ὅπλοις ὄντα κἀπὶ τάξεσιν φόβος διεπτόησε πρὶν λόγχης θιγεῖν. μανία δὲ καὶ τοῦτ᾽ ἐστὶ Διονύσου πάρα. 305 ἔτ᾽ αὐτὸν ὄψῃ κἀπὶ Δελφίσιν πέτραις πηδῶντα σὺν πεύκαισι δικόρυφον πλάκα, πάλλοντα καὶ σείοντα βακχεῖον κλάδον, μέγαν τ᾽ ἀν᾽ Ἑλλάδα. ἀλλ᾽ ἐμοί, Πενθεῦ, πιθοῦ· μὴ τὸ κράτος αὔχει δύναμιν ἀνθρώποις ἔχειν, 310 μηδ᾽, ἢν δοκῇς μέν, ἡ δὲ δόξα σου νοσῇ, φρονεῖν δόκει τι· τὸν θεὸν δ᾽ ἐς γῆν δέχου καὶ σπένδε καὶ βάκχευε καὶ στέφου κάρα. οὐχ ὁ Διόνυσος σωφρονεῖν ἀναγκάσει γυναῖκας ἐς τὴν Κύπριν, ἀλλ᾽ ἐν τῇ φύσει 315 [τὸ σωφρονεῖν ἔνεστιν εἰς τὰ πάντ᾽ ἀεί] τοῦτο σκοπεῖν χρή· καὶ γὰρ ἐν βακχεύμασιν οὖσ᾽ ἥ γε σώφρων οὐ διαφθαρήσεται. ὁρᾷς, σὺ χαίρεις, ὅταν ἐφεστῶσιν πύλαις πολλοί, τὸ Πενθέως δ᾽ ὄνομα μεγαλύνῃ πόλις· 320 κἀκεῖνος, οἶμαι, τέρπεται τιμώμενος. ἐγὼ μὲν οὖν καὶ Κάδμος, ὃν σὺ διαγελᾷς, κισσῷ τ᾽ ἐρεψόμεσθα καὶ χορεύσομεν, πολιὰ ξυνωρίς, ἀλλ᾽ ὅμως χορευτέον, κοὐ θεομαχήσω σῶν λόγων πεισθεὶς ὕπο. 325 μαίνῃ γὰρ ὡς ἄλγιστα, κοὔτε φαρμάκοις ἄκη λάβοις ἂν οὔτ᾽ ἄνευ τούτων νοσεῖς. |
LA
CORYPHÉE
|
Χορός ὦ πρέσβυ, Φοῖβόν τ᾽ οὐ καταισχύνεις λόγοις, τιμῶν τε Βρόμιον σωφρονεῖς, μέγαν θεόν. Κάδμος ὦ παῖ, καλῶς σοι Τειρεσίας παρῄνεσεν. 330 οἴκει μεθ᾽ ἡμῶν, μὴ θύραζε τῶν νόμων. νῦν γὰρ πέτῃ τε καὶ φρονῶν οὐδὲν φρονεῖς. κεἰ μὴ γὰρ ἔστιν ὁ θεὸς οὗτος, ὡς σὺ φῄς, παρὰ σοὶ λεγέσθω· καὶ καταψεύδου καλῶς ὡς ἔστι, Σεμέλη θ᾽ ἵνα δοκῇ θεὸν τεκεῖν, 335 ἡμῖν τε τιμὴ παντὶ τῷ γένει προσῇ. ὁρᾷς τὸν Ἀκτέωνος ἄθλιον μόρον, ὃν ὠμόσιτοι σκύλακες ἃς ἐθρέψατο διεσπάσαντο, κρείσσον᾽ ἐν κυναγίαις Ἀρτέμιδος εἶναι κομπάσαντ᾽, ἐν ὀργάσιν. 340 ὃ μὴ πάθῃς σύ· δεῦρό σου στέψω κάρα κισσῷ· μεθ᾽ ἡμῶν τῷ θεῷ τιμὴν δίδου. Πενθεύς οὐ μὴ προσοίσεις χεῖρα, βακχεύσεις δ᾽ ἰών, μηδ᾽ ἐξομόρξῃ μωρίαν τὴν σὴν ἐμοί; τῆς σῆς <δ᾽> ἀνοίας τόνδε τὸν διδάσκαλον 345 δίκην μέτειμι. στειχέτω τις ὡς τάχος, ἐλθὼν δὲ θάκους τοῦδ᾽ ἵν᾽ οἰωνοσκοπεῖ μοχλοῖς τριαίνου κἀνάτρεψον ἔμπαλιν, ἄνω κάτω τὰ πάντα συγχέας ὁμοῦ, καὶ στέμματ᾽ ἀνέμοις καὶ θυέλλαισιν μέθες. 350 μάλιστα γάρ νιν δήξομαι δράσας τάδε. οἳ δ᾽ ἀνὰ πόλιν στείχοντες ἐξιχνεύσατε τὸν θηλύμορφον ξένον, ὃς ἐσφέρει νόσον καινὴν γυναιξὶ καὶ λέχη λυμαίνεται. κἄνπερ λάβητε, δέσμιον πορεύσατε 355 δεῦρ᾽ αὐτόν, ὡς ἂν λευσίμου δίκης τυχὼν θάνῃ, πικρὰν βάκχευσιν ἐν Θήβαις ἰδών. Τειρεσίας ὦ σχέτλι᾽, ὡς οὐκ οἶσθα ποῦ ποτ᾽ εἶ λόγων. μέμηνας ἤδη· καὶ πρὶν ἐξέστης φρενῶν. στείχωμεν ἡμεῖς, Κάδμε, κἀξαιτώμεθα 360 ὑπέρ τε τούτου καίπερ ὄντος ἀγρίου ὑπέρ τε πόλεως τὸν θεὸν μηδὲν νέον δρᾶν. ἀλλ᾽ ἕπου μοι κισσίνου βάκτρου μέτα, πειρῶ δ᾽ ἀνορθοῦν σῶμ᾽ ἐμόν, κἀγὼ τὸ σόν· γέροντε δ᾽ αἰσχρὸν δύο πεσεῖν· ἴτω δ᾽ ὅμως, 365 τῷ Βακχίῳ γὰρ τῷ Διὸς δουλευτέον. Πενθεὺς δ᾽ ὅπως μὴ πένθος εἰσοίσει δόμοις τοῖς σοῖσι, Κάδμε· μαντικῇ μὲν οὐ λέγω, τοῖς πράγμασιν δέ· μῶρα γὰρ μῶρος λέγει. |
LA
CORYPHEE Tirésias et Cadmos sortent tous les deux, en se donnant le bras.
|
|
|
Χορός Ὁσία πότνα θεῶν, 370 Ὁσία δ᾽ ἃ κατὰ γᾶν χρυσέαν πτέρυγα φέρεις, τάδε Πενθέως ἀίεις; ἀίεις οὐχ ὁσίαν ὕβριν ἐς τὸν Βρόμιον, τὸν 375 Σεμέλας, τὸν παρὰ καλλι- στεφάνοις εὐφροσύναις δαί- μονα πρῶτον μακάρων; ὃς τάδ᾽ ἔχει, θιασεύειν τε χοροῖς μετά τ᾽ αὐλοῦ γελάσαι 380 ἀποπαῦσαί τε μερίμνας, ὁπόταν βότρυος ἔλθῃ γάνος ἐν δαιτὶ θεῶν, κισ- σοφόροις δ᾽ ἐν θαλίαις ἀν- δράσι κρατὴρ ὕπνον ἀμ- 385 φιβάλλῃ. 385b ἀχαλίνων στομάτων ἀνόμου τ᾽ ἀφροσύνας τὸ τέλος δυστυχία· ὁ δὲ τᾶς ἡσυχίας βίοτος καὶ τὸ φρονεῖν 390 ἀσάλευτόν τε μένει καὶ συνέχει δώματα· πόρσω γὰρ ὅμως αἰθέρα ναίον- τες ὁρῶσιν τὰ βροτῶν οὐρανίδαι. τὸ σοφὸν δ᾽ οὐ σοφία 395 τό τε μὴ θνητὰ φρονεῖν. βραχὺς αἰών· ἐπὶ τούτῳ δέ τις ἂν μεγάλα διώκων τὰ παρόντ᾽ οὐχὶ φέροι. μαι- νομένων οἵδε τρόποι καὶ 400 κακοβούλων παρ᾽ ἔμοι- γε φωτῶν. 401b ἱκοίμαν ποτὶ Κύπρον, νᾶσον τᾶς Ἀφροδίτας, ἵν᾽ οἱ θελξίφρονες νέμον- ται θνατοῖσιν Ἔρωτες, 405 Πάφον θ᾽ ἃν ἑκατόστομοι βαρβάρου ποταμοῦ ῥοαὶ καρπίζουσιν ἄνομβροι. οὗ δ᾽ ἁ καλλιστευομένα Πιερία μούσειος ἕδρα, 410 σεμνὰ κλιτὺς Ὀλύμπου, ἐκεῖσ᾽ ἄγε με, Βρόμιε Βρόμιε, πρόβακχ᾽ εὔιε δαῖμον. ἐκεῖ Χάριτες, ἐκεῖ δὲ Πόθος· ἐκεῖ δὲ βάκ- 415 χαις θέμις ὀργιάζειν. ὁ δαίμων ὁ Διὸς παῖς χαίρει μὲν θαλίαισιν, φιλεῖ δ᾽ ὀλβοδότειραν Εᾇ- ρήναν, κουροτρόφον θεάν. 420 ἴσαν δ᾽ ἔς τε τὸν ὄλβιον τόν τε χείρονα δῶκ᾽ ἔχειν οἴνου τέρψιν ἄλυπον· μισεῖ δ᾽ ᾧ μὴ ταῦτα μέλει, κατὰ φάος νύκτας τε φίλας 425 εὐαίωνα διαζῆν, σοφὰν δ᾽ ἀπέχειν πραπίδα φρένα τε περισσῶν παρὰ φωτῶν· τὸ πλῆθος ὅ τι 430 τὸ φαυλότερον ἐνόμισε χρῆ- ταί τε, τόδ᾽ ἂν δεχοίμαν. |
LE
CHŒUR
Antistrophe I. — Les bouches sans frein, la démence sans loi s'abîment dans l'infortune. Une vie de tranquillité et la sagesse restent à l'abri du roulis et sauvegardent une demeure. Si loin que dans l'éther habitent les Ouranides (72), ils voient les actions des mortels. Science n'est pas sagesse, non plus que ne pas avoir les sentiments d'un simple mortel. La vie est brève. Pour cette raison, qui donc avec de hautes ambitions pourrait jouir du présent ? Tel est le caractère des insensés et des hommes aux mauvais conseils, selon moi.
Strophe II. — Puissé-je aller à Chypre, l'île d'Aphrodite, où charmeurs du coeur des mortels habitent les Amours ! à Pharos (73) que les cent bouches du fleuve barbare fécondent de leurs eaux, à défaut de pluies ! au séjour qu'on dit le plus beau, à Piérie (74) ! aux vallons sacrés de l'Olympe ! Conduis-moi là, Bromios, Bromios, dieu Évios, qui présides aux Bacchanales ! Là sont les Grâces, là le Désir (75). Là les Orgies sont permises aux Bacchantes.
Antistrophe II. — Ce dieu, ce fils de Zeus se plaît aux festins joyeux. Il aime celle qui donne l'opulence, la Pais (76), la déesse nourricière d'enfants (77). Également à l'homme dans l'opulence comme au pauvre il donne les délices du vin qui chasse les chagrins. Il hait quiconque ne se soucie pas seulement de passer et les jours et les douces nuits de son existence dans la joie de vivre. Loin de nous la subtilité de pensée et les excès de l'orgueil, mortels ! Ce dont la foule, la foule toute simple, fait sa loi, ce qu'elle pratique, puissé-je l'approuver ! Des serviteurs de Penthée amènent Dionysos enchaîné.
|
Θεράπων Πενθεῦ, πάρεσμεν τήνδ᾽ ἄγραν ἠγρευκότες ἐφ᾽ ἣν ἔπεμψας, οὐδ᾽ ἄκρανθ᾽ ὡρμήσαμεν. 435 ὁ θὴρ δ᾽ ὅδ᾽ ἡμῖν πρᾶος οὐδ᾽ ὑπέσπασεν φυγῇ πόδ᾽, ἀλλ᾽ ἔδωκεν οὐκ ἄκων χέρας οὐδ᾽ ὠχρός, οὐδ᾽ ἤλλαξεν οἰνωπὸν γένυν, γελῶν δὲ καὶ δεῖν κἀπάγειν ἐφίετο ἔμενέ τε, τοὐμὸν εὐτρεπὲς ποιούμενος. 440 κἀγὼ δι᾽ αἰδοῦς εἶπον· Ὦ ξέν᾽, οὐχ ἑκὼν ἄγω σε, Πενθέως δ᾽ ὅς μ᾽ ἔπεμψ᾽ ἐπιστολαῖς. ἃς δ᾽ αὖ σὺ βάκχας εἷρξας, ἃς συνήρπασας κἄδησας ἐν δεσμοῖσι πανδήμου στέγης, φροῦδαί γ᾽ ἐκεῖναι λελυμέναι πρὸς ὀργάδας 445 σκιρτῶσι Βρόμιον ἀνακαλούμεναι θεόν· αὐτόματα δ᾽ αὐταῖς δεσμὰ διελύθη ποδῶν κλῇδές τ᾽ ἀνῆκαν θύρετρ᾽ ἄνευ θνητῆς χερός. πολλῶν δ᾽ ὅδ᾽ ἁνὴρ θαυμάτων ἥκει πλέως ἐς τάσδε Θήβας. σοὶ δὲ τἄλλα χρὴ μέλειν. 450 Πενθεύς μέθεσθε χειρῶν τοῦδ᾽· ἐν ἄρκυσιν γὰρ ὢν οὐκ ἔστιν οὕτως ὠκὺς ὥστε μ᾽ ἐκφυγεῖν. ἀτὰρ τὸ μὲν σῶμ᾽ οὐκ ἄμορφος εἶ, ξένε, ὡς ἐς γυναῖκας, ἐφ᾽ ὅπερ ἐς Θήβας πάρει· πλόκαμός τε γάρ σου ταναός, οὐ πάλης ὕπο, 455 γένυν παρ᾽ αὐτὴν κεχυμένος, πόθου πλέως· λευκὴν δὲ χροιὰν ἐκ παρασκευῆς ἔχεις, οὐχ ἡλίου βολαῖσιν, ἀλλ᾽ ὑπὸ σκιᾶς, τὴν Ἀφροδίτην καλλονῇ θηρώμενος. πρῶτον μὲν οὖν μοι λέξον ὅστις εἶ γένος. 460 Διόνυσος οὐ κόμπος οὐδείς· ῥᾴδιον δ᾽ εἰπεῖν τόδε. τὸν ἀνθεμώδη Τμῶλον οἶσθά που κλύων. Πενθεύς οἶδ᾽, ὃς τὸ Σάρδεων ἄστυ περιβάλλει κύκλῳ. Διόνυσος ἐντεῦθέν εἰμι, Λυδία δέ μοι πατρίς. Πενθεύς πόθεν δὲ τελετὰς τάσδ᾽ ἄγεις ἐς Ἑλλάδα; 465 Διόνυσος Διόνυσος ἡμᾶς εἰσέβησ᾽, ὁ τοῦ Διός. Πενθεύς Ζεὺς δ᾽ ἔστ᾽ ἐκεῖ τις, ὃς νέους τίκτει θεούς; Διόνυσος οὔκ, ἀλλ᾽ ὁ Σεμέλην ἐνθάδε ζεύξας γάμοις. Πενθεύς πότερα δὲ νύκτωρ σ᾽ ἢ κατ᾽ ὄμμ᾽ ἠνάγκασεν; Διόνυσος ὁρῶν ὁρῶντα, καὶ δίδωσιν ὄργια. 470 Πενθεύς τὰ δ᾽ ὄργι᾽ ἐστὶ τίν᾽ ἰδέαν ἔχοντά σοι; Διόνυσος ἄρρητ᾽ ἀβακχεύτοισιν εἰδέναι βροτῶν. Πενθεύς ἔχει δ᾽ ὄνησιν τοῖσι θύουσιν τίνα; Διόνυσος οὐ θέμις ἀκοῦσαί σ᾽, ἔστι δ᾽ ἄξι᾽ εἰδέναι. Πενθεύς εὖ τοῦτ᾽ ἐκιβδήλευσας, ἵν᾽ ἀκοῦσαι θέλω. 475 Διόνυσος ἀσέβειαν ἀσκοῦντ᾽ ὄργι᾽ ἐχθαίρει θεοῦ. |
UN
SERVITEUR |
Πενθεύς τὸν θεὸν ὁρᾶν γὰρ φῂς σαφῶς, ποῖός τις ἦν; Διόνυσος ὁποῖος ἤθελ᾽· οὐκ ἐγὼ ᾽τασσον τόδε. Πενθεύς τοῦτ᾽ αὖ παρωχέτευσας εὖ κοὐδὲν λέγων. Διόνυσος δόξει τις ἀμαθεῖ σοφὰ λέγων οὐκ εὖ φρονεῖν. 480 Πενθεύς ἦλθες δὲ πρῶτα δεῦρ᾽ ἄγων τὸν δαίμονα; Διόνυσος πᾶς ἀναχορεύει βαρβάρων τάδ᾽ ὄργια. Πενθεύς φρονοῦσι γὰρ κάκιον Ἑλλήνων πολύ. Διόνυσος τάδ᾽ εὖ γε μᾶλλον· οἱ νόμοι δὲ διάφοροι. Πενθεύς τὰ δ᾽ ἱερὰ νύκτωρ ἢ μεθ᾽ ἡμέραν τελεῖς; 485 Διόνυσος νύκτωρ τὰ πολλά· σεμνότητ᾽ ἔχει σκότος. Πενθεύς τοῦτ᾽ ἐς γυναῖκας δόλιόν ἐστι καὶ σαθρόν. Διόνυσος κἀν ἡμέρᾳ τό γ᾽ αἰσχρὸν ἐξεύροι τις ἄν. Πενθεύς δίκην σε δοῦναι δεῖ σοφισμάτων κακῶν. Διόνυσος σὲ δ᾽ ἀμαθίας γε κἀσεβοῦντ᾽ ἐς τὸν θεόν. 490 Πενθεύς ὡς θρασὺς ὁ βάκχος κοὐκ ἀγύμναστος λόγων. Διόνυσος εἴφ᾽ ὅ τι παθεῖν δεῖ· τί με τὸ δεινὸν ἐργάσῃ; Πενθεύς πρῶτον μὲν ἁβρὸν βόστρυχον τεμῶ σέθεν. Διόνυσος ἱερὸς ὁ πλόκαμος· τῷ θεῷ δ᾽ αὐτὸν τρέφω. Πενθεύς ἔπειτα θύρσον τόνδε παράδος ἐκ χεροῖν. 495 Διόνυσος αὐτός μ᾽ ἀφαιροῦ· τόνδε Διονύσου φορῶ. Πενθεύς εἱρκταῖσί τ᾽ ἔνδον σῶμα σὸν φυλάξομεν. Διόνυσος λύσει μ᾽ ὁ δαίμων αὐτός, ὅταν ἐγὼ θέλω. Πενθεύς ὅταν γε καλέσῃς αὐτὸν ἐν βάκχαις σταθείς. Διόνυσος καὶ νῦν ἃ πάσχω πλησίον παρὼν ὁρᾷ. 500 Πενθεύς καὶ ποῦ ᾽στιν; οὐ γὰρ φανερὸς ὄμμασίν γ᾽ ἐμοῖς. Διόνυσος παρ᾽ ἐμοί· σὺ δ᾽ ἀσεβὴς αὐτὸς ὢν οὐκ εἰσορᾷς. Πενθεύς λάζυσθε· καταφρονεῖ με καὶ Θήβας ὅδε. Διόνυσος αὐδῶ με μὴ δεῖν σωφρονῶν οὐ σώφροσιν. Πενθεύς ἐγὼ δὲ δεῖν γε, κυριώτερος σέθεν. 505 Διόνυσος οὐκ οἶσθ᾽ ὅ τι ζῇς, οὐδ᾽ ὃ δρᾷς, οὐδ᾽ ὅστις εἶ. Πενθεύς Πενθεύς, Ἀγαύης παῖς, πατρὸς δ᾽ Ἐχίονος. Διόνυσος ἐνδυστυχῆσαι τοὔνομ᾽ ἐπιτήδειος εἶ. Πενθεύς χώρει· καθείρξατ᾽ αὐτὸν ἱππικαῖς πέλας φάτναισιν, ὡς ἂν σκότιον εἰσορᾷ κνέφας. 510 ἐκεῖ χόρευε· τάσδε δ᾽ ἃς ἄγων πάρει κακῶν συνεργοὺς ἢ διεμπολήσομεν ἢ χεῖρα δούπου τοῦδε καὶ βύρσης κτύπου παύσας, ἐφ᾽ ἱστοῖς δμωίδας κεκτήσομαι. Διόνυσος στείχοιμ᾽ ἄν· ὅ τι γὰρ μὴ χρεών, οὔτοι χρεὼν 515 παθεῖν. ἀτάρ τοι τῶνδ᾽ ἄποιν᾽ ὑβρισμάτων μέτεισι Διόνυσός σ᾽, ὃν οὐκ εἶναι λέγεις· ἡμᾶς γὰρ ἀδικῶν κεῖνον εἰς δεσμοὺς ἄγεις. |
PENTHÉE Les serviteurs emmènent Dionysos. Penthée sort, suivi de ses gardes. |
Χορός Ἀχελῴου θύγατερ, πότνι᾽ εὐπάρθενε Δίρκα, 520 σὺ γὰρ ἐν σαῖς ποτε παγαῖς τὸ Διὸς βρέφος ἔλαβες, ὅτε μηρῷ πυρὸς ἐξ ἀ- θανάτου Ζεὺς ὁ τεκὼν ἥρ- πασέ νιν, τάδ᾽ ἀναβοάσας· 525 Ἴθι, Διθύραμβ᾽, ἐμὰν ἄρ- σενα τάνδε βᾶθι νηδύν· ἀναφαίνω σε τόδ᾽, ὦ Βάκ- χιε, Θήβαις ὀνομάζειν. σὺ δέ μ᾽, ὦ μάκαιρα Δίρκα, 530 στεφανηφόρους ἀπωθῇ θιάσους ἔχουσαν ἐν σοί. τί μ᾽ ἀναίνῃ; τί με φεύγεις; ἔτι ναὶ τὰν βοτρυώδη Διονύσου χάριν οἴνας, 535 ἔτι σοι τοῦ Βρομίου μελήσει. οἵαν οἵαν ὀργὰν ἀναφαίνει χθόνιον γἑνος ἐκφύς τε δράκοντός ποτε Πενθεύς, ὃν Ἐχίων 540 ἐφύτευσε χθόνιος, ἀγριωπὸν τἑρας, οὐ φῶ- τα βρότειον, φόνιον δ᾽ ὥσ- τε γίγαντ᾽ ἀντίπαλον θεοῖς· ὃς ὰμ᾽ ἐν βρόχοισι τὰν τοῦ 545 Βρομίου τάχα ξυνάψει, τὸν ἐμὸν δ᾽ ἐντὸς ὰχει δώ- ματος ἤδη θιασώταν σκοτίαις κρυπτὸν ἐν εἱρκταῖς. ἐσορᾷς τάδ᾽, ὦ Διὸς παῖ 550 Διόνυσε, σοὺς προφἀτας ἐν ἁμίλλαισιν ἀνάγκας; μόλε, χρυσῶπα τινάσσων, ἄνα, θύρσον κατ᾽ Ὄλυμπον, φονίου δ᾽ ἀνδρὸς ὕβριν κατάσχες. 555 πόθι Νύσας ἄρα τᾶς θη- ροτρόφου θυρσοφορεῖς θιάσους, ὦ Διόνυσ᾽, ἢ κορυφαῖς Κωρυκίαις; τάχα δ᾽ ἐν ταῖς πολυδένδρεσ- 560 σιν Ὀλύμπου θαλάμαις, ἔν- θα ποτ᾽ Ὀρφεὺς κιθαρίζων σύναγεν δένδρεα μούσαις, σύναγεν θῆρας ἀγρώτας. μάκαρ ὦ Πιερία, 565 σέβεταί σ᾽ Εὔιος, ἥξει τε χορεύσων ἅμα βακχεύ- μασι, τόν τ᾽ ὠκυρόαν διαβὰς Ἀξιὸν εἱλισ- σομένας Μαινάδας ἄξει, 570 Λυδίαν πατέρα τε, τὸν τᾶς εὐδαιμονίας βροτοῖς ὀλβοδόταν, τὸν ἔκλυον εὔιππον χώραν ὕδασιν καλλίστοισι λιπαίνειν. |
LE
CHŒUR
Antistrophe. — Quelle fureur, quelle fureur fait éclater cet enfant de la race née de la Terre, issu du dragon par son père, Penthée, qu'Échion (85) a fait sortir de la terre, Échion monstre sauvage, non un homme mortel, mais espèce de géant sanguinaire en lutte contre les dieux ! En ses lacets, moi qui suis la servante de Bromios, il va bientôt m'enfermer, et à l'intérieur du palais il garde déjà mon compagnon de thiase, plongé dans les ténèbres d'une prison. Tu vois, ô fils de Zeus, Dionysos, tu vois tes prophètes se débattre dans les périls ? Viens, brandissant le thyrse aux reflets d'or (86) par l'Olympe; lève-toi; réprime l'insolence d'un homme criminel.
Épode. — En quel endroit de Nysa (87), la nourricière de bêtes sauvages, conduis-tu les thiases porte-thyrses, ô Dionysos ? Sur les cimes coryciennes (88) ? Peut-être, au milieu des forêts, dans les retraites de l'Olympe où jadis Orphée, en jouant de la cithare, rassemblait les arbres par ses chants, rassemblait les bêtes farouches. O bienheureuse Piérie (89), Évios te révère; il viendra conduire tes choeurs aux Bacchanales. Il franchira le cours rapide de l'Axios (90) pour guider les évolutions des Ménades, et le Lydias qui donne le bonheur aux mortels et, père de l'opulence, on me l'a dit, fertilise de ses magnifiques eaux une contrée féconde en superbes chevaux.
|
Διόνυσος ἰώ, κλύετ᾽ ἐμᾶς κλύετ᾽ αὐδᾶς, ἰὼ βάκχαι, ἰὼ βάκχαι. Χορός τίς ὅδε, τίς <ὅδε> πόθεν ὁ κέλαδος ἀνά μ᾽ ἐκάλεσεν Εὐίου; Διόνυσος ἰὼ ἰώ, πάλιν αὐδῶ, 580 ὁ Σεμέλας, ὁ Διὸς παῖς. Χορός ἰὼ ἰὼ δέσποτα δέσποτα, μόλε νυν ἡμέτερον ἐς θίασον, ὦ Βρόμιε Βρόμιε. Διόνυσος <σεῖε> πέδον χθονὸς Ἔννοσι πότνια. 585 Χορός ἆ ἆ, τάχα τὰ Πενθέως μέλαθρα διατι- νάξεται πεσήμασιν. --ὁ Διόνυσος ἀνὰ μέλαθρα· σέβετέ νιν. 590 --σέβομεν ὤ. --εἴδετε λάινα κίοσιν ἔμβολα διάδρομα τάδε; Βρόμιος <ὅδ᾽> ἀλα- λάζεται στέγας ἔσω. Διόνυσος ἅπτε κεραύνιον αἴθοπα λαμπάδα· σύμφλεγε σύμφλεγε δώματα Πενθέος. 595 Χορός ἆ ἆ, πῦρ οὐ λεύσσεις, οὐδ᾽ αὐγάζῃ, Σεμέλας ἱερὸν ἀμφὶ τάφον, ἅν ποτε κεραυνόβολος ἔλιπε φλόγα Δίου βροντᾶς; δίκετε πεδόσε τρομερὰ σώματα 600 δίκετε, Μαινάδες· ὁ γὰρ ἄναξ ἄνω κάτω τιθεὶς ἔπεισι μέλαθρα τάδε Διὸς γόνος. Διόνυσος βάρβαροι γυναῖκες, οὕτως ἐκπεπληγμέναι φόβῳ πρὸς πέδῳ πεπτώκατ᾽; ᾔσθησθ᾽, ὡς ἔοικε, Βακχίου 605 διατινάξαντος ‘δῶμα Πενθέως· ἀλλ᾽ ἐξανίστατε’ σῶμα καὶ θαρσεῖτε σαρκὸς ἐξαμείψασαι τρόμον. Χορός ὦ φάος μέγιστον ἡμῖν εὐίου βακχεύματος, ὡς ἐσεῖδον ἀσμένη σε, μονάδ᾽ ἔχουσ᾽ ἐρημίαν. Διόνυσος εἰς ἀθυμίαν ἀφίκεσθ᾽, ἡνίκ᾽ εἰσεπεμπόμην, 610 Πενθέως ὡς ἐς σκοτεινὰς ὁρκάνας πεσούμενος; Χορός πῶς γὰρ οὔ; τίς μοι φύλαξ ἦν, εἰ σὺ συμφορᾶς τύχοις; ἀλλὰ πῶς ἠλευθερώθης ἀνδρὸς ἀνοσίου τυχών; Διόνυσος αὐτὸς ἐξέσῳσ᾽ ἐμαυτὸν ῥᾳδίως ἄνευ πόνου. Χορός οὐδέ σου συνῆψε χεῖρε δεσμίοισιν ἐν βρόχοις; 615 |
DIONYSOS
(il est invisible) |
Διόνυσος ταῦτα καὶ καθύβρισ᾽ αὐτόν, ὅτι με δεσμεύειν δοκῶν οὔτ᾽ ἔθιγεν οὔθ᾽ ἥψαθ᾽ ἡμῶν, ἐλπίσιν δ᾽ ἐβόσκετο. πρὸς φάτναις δὲ ταῦρον εὑρών, οὗ καθεῖρξ᾽ ἡμᾶς ἄγων, τῷδε περὶ βρόχους ἔβαλλε γόνασι καὶ χηλαῖς ποδῶν, θυμὸν ἐκπνέων, ἱδρῶτα σώματος στάζων ἄπο, 620 χείλεσιν διδοὺς ὀδόντας· πλησίον δ᾽ ἐγὼ παρὼν ἥσυχος θάσσων ἔλευσσον. ἐν δὲ τῷδε τῷ χρόνῳ ἀνετίναξ᾽ ἐλθὼν ὁ Βάκχος δῶμα καὶ μητρὸς τάφῳ πῦρ ἀνῆψ᾽· ὃ δ᾽ ὡς ἐσεῖδε, δώματ᾽ αἴθεσθαι δοκῶν, ᾖσσ᾽ ἐκεῖσε κᾆτ᾽ ἐκεῖσε, δμωσὶν Ἀχελῷον φέρειν 625 ἐννέπων, ἅπας δ᾽ ἐν ἔργῳ δοῦλος ἦν, μάτην πονῶν. διαμεθεὶς δὲ τόνδε μόχθον, ὡς ἐμοῦ πεφευγότος, ἵεται ξίφος κελαινὸν ἁρπάσας δόμων ἔσω. κᾆθ᾽ ὁ Βρόμιος, ὡς ἔμοιγε φαίνεται, δόξαν λέγω, φάσμ᾽ ἐποίησεν κατ᾽ αὐλήν· ὃ δ᾽ ἐπὶ τοῦθ᾽ ὡρμημένος 630 ᾖσσε κἀκέντει φαεννὸν <αἰθέρ᾽>, ὡς σφάζων ἐμέ. πρὸς δὲ τοῖσδ᾽ αὐτῷ τάδ᾽ ἄλλα Βάκχιος λυμαίνεται· δώματ᾽ ἔρρηξεν χαμᾶζε· συντεθράνωται δ᾽ ἅπαν πικροτάτους ἰδόντι δεσμοὺς τοὺς ἐμούς· κόπου δ᾽ ὕπο διαμεθεὶς ξίφος παρεῖται· πρὸς θεὸν γὰρ ὢν ἀνὴρ 635 ἐς μάχην ἐλθεῖν ἐτόλμησε. ἥσυχος δ᾽ ἐκβὰς ἐγὼ δωμάτων ἥκω πρὸς ὑμᾶς, Πενθέως οὐ φροντίσας. ὡς δέ μοι δοκεῖ--ψοφεῖ γοῦν ἀρβύλη δόμων ἔσω-- ἐς προνώπι᾽ αὐτίχ᾽ ἥξει. τί ποτ᾽ ἄρ᾽ ἐκ τούτων ἐρεῖ; ῥᾳδίως γὰρ αὐτὸν οἴσω, κἂν πνέων ἔλθῃ μέγα. 640 πρὸς σοφοῦ γὰρ ἀνδρὸς ἀσκεῖν σώφρον᾽ εὐοργησίαν. |
DIONYSOS Penthée accourt, hors de lui. |
Πενθεύς πέπονθα δεινά· διαπέφευγέ μ᾽ ὁ ξένος, ὃς ἄρτι δεσμοῖς ἦν κατηναγκασμένος. ἔα ἔα· ὅδ᾽ ἐστὶν ἁνήρ· τί τάδε; πῶς προνώπιος 645 φαίνῃ πρὸς οἴκοις τοῖς ἐμοῖς, ἔξω βεβώς; Διόνυσος στῆσον πόδ᾽, ὀργῇ δ᾽ ὑπόθες ἥσυχον πόδα. Πενθεύς πόθεν σὺ δεσμὰ διαφυγὼν ἔξω περᾷς; Διόνυσος οὐκ εἶπον--ἢ οὐκ ἤκουσας--ὅτι λύσει μέ τις; Πενθεύς τίς; τοὺς λόγους γὰρ ἐσφέρεις καινοὺς ἀεί. 650 Διόνυσος ὃς τὴν πολύβοτρυν ἄμπελον φύει βροτοῖς. Πενθεύς * Διόνυσος ὠνείδισας δὴ τοῦτο Διονύσῳ καλόν. Πενθεύς κλῄειν κελεύω πάντα πύργον ἐν κύκλῳ. Διόνυσος τί δ᾽; οὐχ ὑπερβαίνουσι καὶ τείχη θεοί; Πενθεύς σοφὸς σοφὸς σύ, πλὴν ἃ δεῖ σ᾽ εἶναι σοφόν. 655 Διόνυσος ἃ δεῖ μάλιστα, ταῦτ᾽ ἔγωγ᾽ ἔφυν σοφός. κείνου δ᾽ ἀκούσας πρῶτα τοὺς λόγους μάθε, ὃς ἐξ ὄρους πάρεστιν ἀγγελῶν τί σοι· ἡμεῖς δέ σοι μενοῦμεν, οὐ φευξούμεθα. Ἄγγελος Πενθεῦ κρατύνων τῆσδε Θηβαίας χθονός, 660 ἥκω Κιθαιρῶν᾽ ἐκλιπών, ἵν᾽ οὔποτε λευκῆς χιόνος ἀνεῖσαν εὐαγεῖς βολαί. Πενθεύς ἥκεις δὲ ποίαν προστιθεὶς σπουδὴν λόγου; vers 664 - fin |
PENTHÉE
|
NOTES
(01)
Début du même genre dans les Troyennes.
(02) Sémélé est fille de Cadmos et d'Harmonie
(Apollodore, III, 5; Hygin, Fables, 240). Elle a trois soeurs, Ino,
Autonoé et Agavé. Sur lno, voir Iphigénie en Tauride (270).
(03) On
sait que Thèbes était bornée à l'est par l'Isménos et traversée à l'ouest
par la Dircé (Plakiotissa). Cf. Phéniciennes (101). La Dircé rejoint
l'Isménos dans la plaine située au nord de la ville.
(04) L'endroit
où Sémélé a été frappée de la foudre est désormais sacré; le pied ne
doit pas le fouler. Voir Pausanias (IX, I2, 3; ἄβατον φυλάσσουσιv).
Dans les Suppliantes (935), le corps de Capanée, frappé de la foudre,
est sacré et son bûcher (1010) Διὸς θησαυρός, trésor de Zeus.
(05)
Dionysos a été élevé en Lydie et en Phrygie. Sur iἡλιοβλήτους :
le relais de chevaux du Soleil est sur le bord oriental de la terre, près du
pays des Éthiopiens : de là cette idée des poètes que cette partie de la
terre est plus violemment frappée des rayons du soleil. (Dalmeyda, L c. p. 30,
n. 14). Cf. Phaéton, fragments. C'est en Lydie que coule le Pactole,
fleuve qui roulait de l'or.
(06) Épithète
confirmée par les observations de Xénophon, Cyropédie (VIII, 6, 22).
(07) Elle
est fertile en plantes aromatiques qui font sa richesse. Énumération de lieux
exotiques et barbares qui situent l'action dans un cadre de sauvagerie et de
mystère.
(08) L'Asie
Mineure. Dans cette énumération, Euripide ne suit aucun ordre.
(09) Il
est vraisemblable qu'à l'époque où se déroule l'action il n'y avait pas
encore en Asie Mineure de colonies grecques. Anachronisme qui n'a pas besoin
d'être justifié.
(10) La
nébride est une peau de faon. Les Bacchantes désignent les femmes thébaines
retirées sur le Cithéron. Les Ménades dont il est question plus loin (52)
sont les femmes que Dionysos a amenées d'Asie.
(11) Le
thyrse est une espèce de lance (βέλος). Aux vers 733 et 1099 on les verra s'en
servir comme d'une arme de jet contre Penthée.
(12) Agavé, Inô et Autonoé.
(13) Dionysos est composé de Διός,
génitif de Ζεύς. Il ne peut donc y avoir de doute sur son origine.
(14) Même expression dans Hippolyte
(237).
(15) Il est fait mention de cette
expédition possible de Dionysos contre les Thébains dans les Euménides
d'Eschyle (24-26).
(16) Le Tmôlos est une montagne de
Lydie. C'est d'elle que descend le Pactole (Hérodote, I, 93).
(17) Le thiase est la foule qui
escortait Dionysos et se réunissait pour célébrer son culte.
(18) Sur les athlètes parèdres, voir
Médée, v. 844.
(19) Aux vers 123 et suivants il est
dit : Dans les mains de leur mère Rhéa ces Corybantes le déposèrent et les
Satyres l'obtinrent de la Déesse-Mère.
(20) Sur cette partie chorale, voir
Masqueray, Les Formes lyriques de la tragédie grecque, p. 45 sq.
(21) Sur cette épithète, voir le Cyclope,
début. Son nom de Bruyant lui vient soit du bruit avec lequel on célébrait
son culte, soit du tonnerre qui avait accompagné sa naissance. Il est
quelquefois aussi considéré comme le dieu des puissances souterraines.
(22) Ce sont peut-être des formules rituelles
destinées à écarter les profanes.
(23) Il est épopte; il a la complète
perfection religieuse.
(24) L'initiation
aux Mystères a pour condition et pour fin la purification. Elle lave l'homme de
la souillure originelle.
(25) Le
culte de Cybèle se confondait avec celui de Rhéa.
(26) Même
expression dans l'Iliade (IX, 478).
(27) Les
Destinées : Clotho, Lachésis et Atropos.
(28) Voir
au vers 920.
(29) Je
lis θυρσοφόροι comme le manuscrit 1.
(30) Il
s'agit soit de franges de laine qui bordent la nébride, soit de morceaux
coupés dans des peaux de brebis et cousus sur la nébride, soit d'une bande de
laine qui serrait la nébride au corps.
(31) La férule paraît identifiée ici avec
le thyrse. C'est une espèce de roseau creux. Sa moelle se consume lentement et
conserve le feu sans briller le bois qui l'entoure. C'est dans une férule que
Prométhée cache le feu dérobé à Zeus.
(32) Les Curètes sont les prêtres de la Rhéa
crétoise et les Corybantes ceux de Cybèle la Phrygienne. On peut identifier
Rhéa et Cybèle. Hésiode (Théogonie, 463) raconte comment Zeus est
soustrait à la cruauté de Cronos et caché dans la caverne de Lyctos en
Crète, puis comment les Curètes dansent en frappant sur leurs boucliers
d'airain pour étouffer les cris de l'enfant que nourrit Amalthée, la chèvre.
Curètes et Corybantes finirent par se confondre.
(33) Ou plutôt : au casque à triple
étage.
(34) C'est tout à fait notre tambourin, instrument
rond tendu de cuir.
(35) Fêtes de Bacchos qui
se célébraient tous les trois ans, en souvenir de ses victoires dans l'Inde.
(36) C'est le rite de l'omophagie. Il consiste à
manger de la chair crue. Le taureau est une figuration de Dionysos. En mangeant
sa chair, on mange celle du dieu, on se purifie, on acquiert la béatitude. Cf.
fragment 472.
(37) Cri des Bacchantes,
comme on l'a déjà vu.
(38) Voir vers 113. On peut
comprendre encore : tenant une torche de pin allumée dans une férule.
(39) Je lis χλιδᾶ, avec les manuscrits L
et P.
(40) Le Pactole.
(41)
On sait qu'on faisait les flûtes en lotos.
(42) Début
presque semblable dans le Phrixos, frag. 816. Tirésias est le célèbre
devin thébain qui joue un rôle important aux chants XI et XII de l'Odyssée.
Il figure encore dans l'Œdipe Roi et l'Antigone de Sophocle, dans
l'Héraclès furieux et les Phéniciennes d'Euripide. Il semble
avoir vécu bien vieux : il connaîtra les fils d'Œdipe.
(43) Un
des gestes de l'ivresse dionysiaque.
(44) Cf.
Aristophane, les Grenouilles (345).
(45) Ξυνώρις,
un attelage. Cf. vers 324.
(46) Et
le Temps n'a pas de père. Cf. Bellérophon, fr. 303.
(47) Et
pourtant Dionysos est un dieu nouveau. Mais c'est Euripide qui parle ici, et
pour lui, le culte de Dionysos remonte à la plus haute antiquité. A moins que
le vieillard ne radote.
(48) Καταβαλεῖ :
Dalmeyda prétend qu'il est fait allusion à l'ouvrage subversif de Protagoras, Καταβάλλοντες
(raisonnements propres à réfuter).
(49) Ne
pas oublier que Tirésias est un devin. Il y a peut-être ici une légère
ironie.
(50) Comme
des bêtes peureuses.
(51)
Les prisons d'État
(52) Voir
la note 2. Sur Actéon, voir la note 67 de ce volume.
(53) Même
expression dans Hippolyte (1038).
(54) Ce
sera le châtiment de Penthée lui-même.
(55) Ce
sont les deux fonctions des devins (cf. Sophocle, Antigone, 999 sqq.).
Sophocle reproche aussi aux devins leur cupidité (Antigone, 1055 et Œdipe
Roi, 388 sq.).
(56) Sur
les Spartes, voir Médée (478 et 480), les notes 134 et 13 du tome IV,
et la Phéniciennes (939). Écinion était un des géants nés des dents
du dragon semées par Cadmos.
(57) Expression
empruntée à l'Odyssée (XXIV, 508).
(58) Cf.
les Phéniciennes (685).
(59) La
Terre avait fait pousser un lierre touffu dont l'ombre fraîche avait protégé
le nouveau-né. Cf. les Phéniciennes (649 sqq.).
(60) Il
y a dans la tragédie d'Hélène un fantôme du même genre formé par
Héra.
(61) Μήρος
signifie cuisse et ῞Ομηρος otage. Euripide établit un rapport entre ces
deux mots. On sait combien il aime ces rapprochements.
(62) Nouveau
jeu de mots : μάντις , devin, et μανία, folie, ont la même
origine.
(63) Cette
frayeur est voisine de la peur panique.
(64)
Il est question dans Ion (714 sqq. et 1135) de ce culte de Dionysos à
Delphes, ou plus exactement sur le Parnasse. Les Thyades célébraient son culte
tous les deux ans sur le Parnasse et tous les trois ans sur le Cithéron. (Voir
encore Sophocle, Antigone, 1126; Euripide, les Phéniciennes, 233;
et Aristophane, les Grenouilles, 1242.)
(65) Tirésias,
le devin, laisse entendre que la mort seule pourra le sauver de son mal.
Euripide prépare son dénouement.
(66) Ton
langage n'est pas indigne de Phoibos dont tu es l'interprète.
(67) Actéon
est le fils d'Autonoé. Apollodore (III, 4, 4) explique que Zeus l'a fait périr
parce qu'il recherchait Sémélé. Mais la tradition la plus répandue était
qu'il avait surpris Artémis pendant qu'elle se baignait dans la fontaine
Parthénios (cf. Hygin, 240).
(68) Pausanias
(IX, 16, 1) situe cet observatoire de Tirésias (cf. Sophocle, Antigone,
999 sq.). Il en est encore question dans les Phéniciennes (854).
(69) Cet
observatoire de Tirésias, comme l'omphalos de Delphes, est entouré de
bandelettes ou de touffes de laine blanche. Voir Ion, vers 224, et la
note 35 du tome IV.
(70)
Nouveau jeu de mots sur Πενθεύς, Pentheus, et πένθος, deuil. Cf.
v. 5o8. Voir Théocrite (Idylles, XXVI, 26).
(71) Odyssée (III, 336 et VIII, 76).
(72 Les dieux du ciel.
(73) Certains éditeurs lisent Pharos, d'autres
Paphos, ville de Chypre consacrée à Aphrodite, dont il est fait mention au
vers 403. Pharos est en Égypte, dans la baie d'Alexandrie. Il parait que
Dionysos était identifié par les Grecs avec Osiris. Paphos s'accorde mieux
avec le contexte.
(74)
La Piérie est une région de la Macédoine, près de l'Olympe. On sait
qu'Euripide a sans doute écrit et fait représenter les Bacchantes à la cour
d'Archélaos, roi de Macédoine (cf. v. 565). Le culte de Dionysos était très
suivi en Macédoine.
(75) Dionysos Tauromorphe est souvent associé aux
Grâces ou Charites. Les femmes d'Élis, dans leurs prières, lui demandent de
venir avec les Charites, et un camée antique représente le dieu-taureau, la
tête baissée, et portant les trois Charites entre ses cornes. — Pothos, le
Désir, figure aussi sur une peinture de vase dans le thiase de Dionysos
(Dalmeyda, les Bacchantes, p. 61).
(76) Voir le fragment 452 de Cresphonte. «
Un cratère de Vienne (S. Reinach, Répertoire, t. II, p. 300, fig. 3)
représente Eiréné, la Paix, en Ménade, dans un thiase dionysiaque; elle
porte dans la main droite une corne d'abondance. » (Dalmeyda, 1. c., p. 61).
(77) Cf. Hésiode, les Travaux et les jours
(228).
(78) C'est-à-dire
jamais, puisque je te garderai en prison.
(79) Voir la note 70.
(80)
Dans Oreste (1437), Oreste
enferme aussi les Phrygiens dans des écuries.
(81)
Sur l'Achelôos, voir Andromaque (167). Ce fleuve désigne souvent toute
eau limpide.
(82)
Voir la note 3.
(83) La
foudre qui, venant de Zeus, est d'origine immortelle.
(84) C'est
le nom mystique de Dionysos. Il est dérivé peut-être du mot δίθυρος,
qui a deux portes, ou de Διὸς θύρας βεβηκώς, par allusion à
la double naissance du dieu. Le mot dithyrambe a ensuite désigné la poésie
lyrique consacrée à la louange du dieu.
(85) Échion
est né des dents du dragon semées par Cadmos.
(86) La
fleur du lierre, qui entourait les thyrses, est jaune.
87) On trouve des villes de ce
nom en Arabie, dans l'Inde, en Thessalie, en Thrace, en Macédoine, en Eubée.
D'après l'Hymne homérique (XXVI, 3-6), Hermès, sur l'ordre de Zeus, avait
confié Dionysos enfant aux nymphes de Nysa.
(88) La
grotte corycienne est sur le Parnasse. C'est une grotte de stalactites (Saranda
Avli, les quarante salles) qui, d'après Pausanias, était consacrée aux
Nymphes et au dieu Pan.
(89) Nouvel
hommage à la Piérie, le pays d'Archélaos (cf. v. 410).
(90) L'Axios
est le Vardar, fleuve de Macédoine. Le Lydias est voisin de l'Axios. L'Iliade
(II, 850) avait fait de lui le même éloge et vanté son cours rapide.
(91) Au
feu de la foudre qui brille toujours sur le tombeau de Sémélé.
(92) Cf.
vers 414 et la note 75.
(93) Cette
indication devrait frapper Penthée, s'il n'était déjà aveuglé.