21.  EMPEDOKLES. 

1.  DIOG. VIII, 51-77

᾿Εμπεδοκλῆς, ὥς φησιν ῾Ιππόβοτος, Μέτωνος ἦν υἱὸς τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ᾿Ακραγαντῖνος. τὸ δ᾿ αὐτὸ καὶ Τίμαιος ἐν τῆι πεντεκαιδεκάτηι τῶν ῾Ιστοριῶν (FHG I, 215 fr 93) < προσιστορῶν> ἐπίσημον ἄνδρα γεγονέναι τὸν ᾿Εμπεδοκλέα τὸν πάππον τοῦ ποιητοῦ. ἀλλὰ καὶ ῞Ερμιππος (FHG III, 42 fr 27) τὰ αὐτὰ τούτωι φησίν. ὁμοίως ῾Ηρακλείδης ἐν τῶι Περὶ νόσων (fr. 74 Voss), ὅτι λαμπρᾶς ἦν οἰκίας ἱπποτροφηκότος τοῦ πάππου. λέγει δὲ καὶ ᾿Ερατοσθένης ἐν τοῖς ᾿Ολυμπιονίκαις τὴν πρώτην καὶ ἑβδομηκοστὴν ὀλυμπιάδα (496) νενικηκέναι τὸν τοῦ Μέτωνος πατέρα, μάρτυρι χρώμενος ᾿Αριστοτέλει (fr. 71). (52) ᾿Απολλόδωρος δ᾿ ὁ γραμματικὸς ἐν τοῖς Χρονικοῖς (fr. 43 Jacoby) φησιν ὡς

ἦν μὲν Μέτωνος υἱός, εἰς δὲ Θουρίους
αὐτὸν νεωστὶ παντελῶς ἐκτισμένους
<ὁ> Γλαῦκος (FHG II, 24 fr 6) ἐλθεῖν φησιν.

εἶθ᾿ ὑποβάς·

οἱ δ᾿ ἱστοροῦντες, ὡς πεφευγὼς οἴκοθεν
εἰς τὰς Συρακούσας μετ᾿ ἐκείνων ἐπολέμει
πρὸς ᾿Αθηνάους, ἔμοι <γε> τελέως ἀγνοεῖν
δοκοῦσιν· ἢ γὰρ οὐκέτ᾿ ἦν ἢ παντελῶς

ὑπεργεγηρακώς, ὅπερ οὐχὶ φαίνεται.
᾿Αριστοτέλης (fr. 71, vgl. § 74) γὰρ αὐτὸν (ἔτι τε ῾Ηράκλειτον) ἑξήκοντα ἐτῶν φησι τετελευτηκέναι. ὁ δὲ <τὴν> μίαν καὶ ἑβδομηκοστὴν ὀλυμπιάδα νενικηκὼς

κέλητι τούτου πάππος ἦν ὁμώνυμος,

ὥσθ᾿ ἅμα καὶ <τούτου> τὸν χρόνον ὑπὸ τοῦ ᾿Απολλοδώρου σημαίνεσθαι. (53) Σάτυρος δὲ ἐν τοῖς Βίοις (FHG III, 162 fr 11) φησίν, ὅτι ᾿Εμπεδοκλῆς υἱὸς μὲν ἦν ᾿Εξαινέτου, κατέλιπε δὲ καὶ αὐτὸς υἱὸν ᾿Εξαίνετον· ἐπί τε τῆς αὐτῆς ὀλυμπιάδος τὸν μὲν ἵππωι κέλητι νενικηκέναι, τὸν δὲ υἱὸν αὐτοῦ πάληι ἤ, ὡς ῾Ηρακλείδης ἐν τῆι ᾿Επιτομῆι (FHG III, 169 fr 6), δρόμωι. ἐγὼ δὲ εὖρον ἐν τοῖς ὑπομνήμασι Φαβωρίνου, ὅτι καὶ βοῦν ἔθυσε τοῖς θεωροῖς ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐκ μέλιτος καὶ ἀλφίτων, καὶ ἀδελφὸν ἔσχε Καλλικρατίδην. Τηλαύγης δ᾿ ὁ Πυθαγόρου παῖς ἐν τῆι πρὸς Φιλόλαον ἐπιστολῆι  (vgl. A. 36. u. 153, 28) φησι τὸν ᾿Εμπεδοκλέα ᾿Αρχινόμου εἶναι υἱόν. (54) ὅτι δ᾿ ἦν ᾿Ακραγαντῖνος ἐκ Σικελίας, αὐτὸς ἐναρχόμενος τῶν Καθαρμῶν φησιν·

᾿ὦ ... πόλεος᾿ (Β 112).

καὶ τὰ μὲν περὶ τοῦ γένους αὐτοῦ τάδε.

ἀκοῦσαι δ᾿ αὐτὸν Πυθαγόρου Τίμαιος διὰ τῆς ἐνάτης (FHG I, 211 fr 80) ἱστορεῖ, λέγων ὅτι καταγνωσθεὶς ἐπὶ λογοκλοπίαι τότε (καθὰ καὶ Πλάτων) τῶν λόγων ἐκωλύθη μετέχειν. μεμνῆσθαι δὲ καὶ αὐτὸν Πυθαγόρου λέγοντα·

᾿ἦν ... πλοῦτον᾿ (Β 129).

οἱ δὲ τοῦτο εἰς Παρμενίδην αὐτὸν λέγειν ἀναφέροντα. (55) φησὶ δὲ Νεάνθης (FGH III 6 fr 20) ὅτι μέχρι Φιλολάου καὶ ᾿Εμπεδοκλέους ἐκοινώνουν οἱ Πυθαγορικοὶ τῶν λόγων· ἐπεὶ δ᾿ αὐτὸς διὰ τῆς ποιήσεως ἐδημοσίωσεν αὐτά, νόμον ἔθεντο μηδενὶ μεταδώσειν ἐποποιῶι (τὸ δ᾿ αὐτὸ καὶ Πλάτωνα παθεῖν φησι· καὶ γὰρ τοῦτον κωλυθῆναι). τίνος μέντοι γε αὐτῶν ἤκουσεν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς, οὐκ εἶπε· τὴν γὰρ περιφερομένην ὡς Τηλαύγους ἐπιστολὴν ὅτι τε μετέσχεν ῾Ιππάσου καὶ Βροτίνου, μὴ εἶναι ἀξιόπιστον. ὁ δὲ Θεόφραστος (Phys. op. fr. 3; D. 477, 18 not.) Παρμενίδου φησὶ ζηλωτὴν αὐτὸν γενέσθαι καὶ μιμητὴν ἐν τοῖς ποιήμασι· καὶ γὰρ ἐκεῖνον ἐν ἔπεσι τὸν περὶ φύσεως ἐξενεγκεῖν λόγον. (56) ῞Ερμιππος (FHG III, 42 fr 27) δὲ οὐ Παρμενίδου, Ξενοφάνους δὲ γεγονέναι ζηλωτήν, ὧι καὶ συνδιατρῖψαι καὶ μιμήσασθαι τὴν ἐποποιίαν· ὕστερον δὲ τοῖς Πυθαγορικοῖς ἐντυχεῖν. ᾿Αλκιδάμας δ᾿ ἐν τῶι Φυσικῶι (OA II ,156b 6 Sauppe) φησι κατὰ τοὺς αὐτοὺς χρόνους Ζήνωνα καὶ ᾿Εμπεδοκλέα ἀκοῦσαι Παρμενίδου, εἶθ᾿ ὕστερον ἀποχωρῆσαι, καὶ τὸν μὲν Ζήνωνα κατ᾿ ἰδίαν φιλοσοφῆσαι, τὸν δὲ ᾿Αναξαγόρου διακοῦσαι καὶ Πυθαγόρου· καὶ τοῦ μὲν τὴν σεμνότητα ζηλῶσαι τοῦ τε βίου καὶ τοῦ σχήματος, τοῦ δὲ τὴν φυσιολογίαν. (57) ᾿Αριστοτέλης δὲ ἐν τῶι Σοφιστῆι (fr. 65; cfr. A 19) φησι πρῶτον ᾿Εμπεδοκλέα ῥητορικὴν εὑρεῖν, Ζήνωνα δὲ διαλεκτικήν. ἐν δὲ τῶι Περὶ ποιητῶν (fr. 70) φησιν ὅτι καὶ ῾Ομηρικὸς ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ δεινὸς περὶ τὴν φράσιν γέγονεν, μεταφορητικός τε ὢν καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς περὶ ποιητικὴν ἐπιτεύγμασι χρώμενος· καὶ διότι γράψαντος αὐτοῦ καὶ ἄλλα ποιήματα τήν τε Ξέρξου διάβασιν καὶ προοίμιον εἰς ᾿Απόλλωνα, ταῦθ᾿ ὕστερον κατέκαυσεν ἀδελφή τις αὐτοῦ (ἢ θυγάτηρ, ὥς φησιν ῾Ιερώνυμος (fr. 24 Hiller), τὸ μὲν προοίμιον ἄκουσα, τὰ δὲ Περσικὰ βουληθεῖσα διὰ τὸ ἀτελείωτα εἶναι. (58) καθόλου δέ φησι καὶ τραγωιδίας αὐτὸν γράψαι καὶ πολιτικούς· ῾Ηρακλείδης δὲ ὁ τοῦ Σαραπίωνος ἑτέρου φησὶν εἶναι τὰς τραγωιδίας. ῾Ιερώνυμος δὲ τρισὶ καὶ τετταράκοντά φησιν ἐντετυχηκέναι, Νεάνθης (FHG III 6 fr 21) δὲ νέον ὄντα γεγραφέναι τὰς τραγωιδίας καὶ αὐτῶν ἑπτὰ ἐντετυχηκέναι. φησὶ δὲ Σάτυρος ἐν τοῖς Βίοις (FHG III, 162 fr 12), ὅτι καὶ ἰατρὸς ἦν καὶ ῥήτωρ ἄριστος. Γοργίαν γοῦν τὸν Λεοντῖνον (82 Α 3) αὐτοῦ γενέσθαι μαθητήν, ἄνδρα ὑπερέχοντα ἐν ῥητορικῆι καὶ τέχνην ἀπολελοιπότα· ὅν φησιν ᾿Απολλόδωρος ἐν Χρονικοῖς (fr 39 Iac) ἐννέα πρὸς τοῖς ἑκατὸν ἔτη βιῶναι. (59) τοῦτόν φησιν ὁ Σάτυρος λέγειν, ὡς αὐτὸς παρείη τῶι ᾿Εμπεδοκλεῖ γοητεύοντι. ἀλλὰ καὶ αὐτὸν διὰ τῶν ποιημάτων ἐπαγγέλλεσθαι τοῦτό τε καὶ ἄλλα πλείω, δι᾿ ὧν φησι·

᾿φάρμακα ... ἀνδρός᾿ (Β 111).

(60) φησὶ δὲ καὶ Τίμαιος ἐν τῆι ὀκτωκαιδεκάτηι (FHG I, 215 fr 94) κατὰ πολλοὺς τρόπους τεθαυμάσθαι τὸν ἄνδρα. καὶ γὰρ ἐτησίων ποτὲ σφοδρῶς πνευσάντων ὡς τοὺς καρποὺς λυμῆναι, κελεύσας ὄνους ἐκδαρῆναι καὶ ἀσκοὺς ποιῆσαι περὶ τοὺς λόφους καὶ τὰς ἀκρωρείας διέτεινε πρὸς τὸ συλλαβεῖν τὸ πνεῦμα· λήξαντος δὲ κωλυσανέμαν κληθῆναι. ῾Ηρακλείδης τε ἐν τῶι περὶ νόσων (fr. 75 Voss) φησὶ καὶ Παυσανίαι ὑφηγήσασθαι αὐτὸν τὰ περὶ τὴν ἄπνουν. ἦν δ᾿ ὁ Παυσανίας, ὥς φησιν ᾿Αρίστιππος καὶ Σάτυρος, ἐρώμενος αὐτοῦ, ὧι δὴ καὶ τὰ Περὶ φύσεως προσπεφώνηκεν οὕτως·

᾿Παυσανίη ... υἱέ᾿ (Β 1).

ἀλλὰ καὶ ἐπίγραμμα εἰς αὐτὸν ἐποίησεν·

(61) ᾿Παυσανίην ... ἀδύτων᾿ (Β 156).

τὴν γοῦν ἄπνουν ὁ ῾Ηρακλείδης (fr. 72 Voss) φησὶ τοιοῦτόν τι εἶναι, ὡς τριάκοντα ἡμέρας συντηρεῖν ἄπνουν καὶ ἄσφυκτον τὸ σῶμα· ὅθεν εἶπεν αὐτὸν καὶ ἰητρὸν καὶ μάντιν, λαμβάνων ἅμα καὶ ἀπὸ τούτων τῶν στίχων·

(62) ᾿ὦ φίλοι ... βάξιν᾿ (Β 112).

(63) μέγαν δὲ τὸν ᾿Ακράγαντα εἰπεῖν φησι (ποταμὸν ἄλλα), ἐπεὶ μυριάδες αὐτὸν κατώικουν ὀγδοήκοντα· ὅθεν τὸν ᾿Εμπεδοκλέα εἰπεῖν τρυφώντων αὐτῶν· ᾿᾿Ακραγαντῖνοι τρυφῶσι μὲν ὡς αὔριον ἀποθανούμενοι, οἰκίας δὲ κατασκευάζονται ὡς πάντα τὸν χρόνον βιωσόμενοι᾿. αὐτοὺς δὲ τούτους τοὺς Καθαρμοὺς (ἐν) ᾿Ολυμπίασι ῥαψωιδῆσαι λέγεται Κλεομένη τὸν ῥαψωιδόν, ὡς καὶ Φαβωρῖνος ἐν ᾿Απομνημονεύμασι. φησὶ δ᾿ αὐτὸν καὶ ᾿Αριστοτέλης (fr. 66) ἐλεύθερον γεγονέναι καὶ πάσης ἀρχῆς ἀλλότριον, εἴ γε τὴν βασιλείαν αὐτῶι διδομένην παρηιτήσατο, καθάπερ Ξάνθος ἐν τοῖς περὶ αὐτοῦ λέγει, τὴν λιτότητα δηλονότι πλέον ἀγαπήσας. (64) τὰ δ᾿ αὐτὰ καὶ Τίμαιος (FHG I, 214 fr 88a) εἴρηκε, τὴν αἰτίαν ἅμα παρατιθέμενος τοῦ δημοτικὸν εἶναι τὸν ἄνδρα. φησὶ γὰρ ὅτι κληθεὶς ὑπό τινος τῶν ἀρχόντων, ὡς προβαίνοντος τοῦ δείπνου τὸ ποτὸν οὐκ εἰσεφέρετο, τῶν (δ᾿) ἄλλων ἡσυχαζόντων, μισοπονήρως διατεθεὶς ἐκέλευσεν εἰσφέρειν· ὁ δὲ κεκληκὼς ἀναμένειν ἔφη τὸν τῆς βουλῆς ὑπηρέτην. ὡς δὲ παρεγένετο, ἐγενήθη συμποσίαρχος, τοῦ κεκληκότος δηλονότι καταστήσαντος, ὃς ὑπεγράφετο τυραννίδος ἀρχήν· ἐκέλευσε γὰρ ἢ πίνειν ἢ καταχεῖσθαι τῆς κεφαλῆς. τότε μὲν οὖν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς ἡσύχασε· τῆι δ᾿ ὑστεραίαι εἰσαγαγὼν εἰς δικαστήριον ἀπέκτεινε καταδικάσας ἀμφοτέρους, τόν τε κλήτορα καὶ τὸν συμποσίαρχον. ἀρχὴ μὲν οὖν αὐτῶι τῆς πολιτείας ἥδε. (65) πάλιν δὲ ῎Ακρωνος τοῦ ἰατροῦ τόπον αἰτοῦντος παρὰ τῆς βουλῆς εἰς κατασκευὴν πατρώιου μνήματος διὰ τὴν ἐν τοῖς ἰατροῖς ἀκρότητα παρελθὼν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐκώλυσε, τά τε ἄλλα περὶ ἰσότητος διαλεχθεὶς καί τι καὶ τοιοῦτον ἐρωτήσας· τί δὲ ἐπιγράψομεν ἐλεγεῖον; ἢ τοῦτο·

᾿ἄκρον ... ἀκροτάτης᾿ (Β 157);

τινὲς δὲ τὸν δεύτερον στίχον οὕτω προφέρονται·

᾿ἀκροτάτης κορυφῆς τύμβος ἄκρος κατέχει.᾿

τοῦτό τινες Σιμωνίδου φασὶν εἶναι. (66) ὕστερον δ᾿ ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ τὸ τῶν χιλίων ἄθροισμα κατέλυσε συνεστὼς ἐπὶ ἔτη τρία, ὥστε οὐ μόνον ἦν τῶν πλουσίων, ἀλλὰ καὶ τῶν τὰ δημοτικὰ φρονούντων. ὅ γέ τοι Τίμαιος ἐν τῆι ια καὶ ιβ (πολλάκις γὰρ αὐτοῦ μνημονεύει) φησὶν ἐναντίαν ἐσχηκέναι γνώμην αὐτὸν <ἔν> τε τῆι πολιτείαι <καὶ ἐν τῆι ποιήσει· ὅπου μὲν γὰρ μέτριον καὶ ἐπιεικῆ> φαίνεσθαι, ὅπου δὲ ἀλαζόνα καὶ φίλαυτον (ἐν τῆι ποιήσει)· φησὶ γοῦν·

᾿χαίρετ᾿ ... πωλεῦμαι᾿

καὶ τὰ ἑξῆς (Β 112, 4. 5). καθ᾿ ὃν δὲ χρόνον ἐπεδήμει ᾿Ολυμπίασιν, ἐπιστροφῆς ἠξιοῦτο πλείονος, ὥστε μηδενὸς ἑτέρου μνείαν γίγνεσθαι ἐν ταῖς ὁμιλίαις τοσαύτην ὅσην ᾿Εμπεδοκλέους. (67) ὕστερον μέντοι τοῦ ᾿Ακράγαντος οἰκιζομένου (?) ἀντέστησαν αὐτοῦ τῆι καθόδωι οἱ τῶν ἐχθρῶν ἀπόγονοι· διόπερ εἰς Πελοπόννησον ἀποχωρήσας ἐτελεύτησεν. οὐ παρῆκε δ᾿ οὐδὲ τοῦτον ὁ Τίμων (fr. 42 Diels, cfr. 31 A 43), ἀλλ᾿ ὧδ᾿ αὐτοῦ καθάπτεται λέγων·

᾿καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ἀγοραίων
ληκητὴς ἐπέων· ὅσα δ᾿ ἔσθενε, τοσσάδ᾿ ἔειλεν,
ἀρχῶν ὃς διέθηκ᾿ ἀρχὰς ἐπιδευέας ἄλλων᾿.

περὶ δὲ τοῦ θανάτου διάφορός ἐστιν αὐτοῦ λόγος· ῾Ηρακλείδης (fr. 76 Voss) μὲν γὰρ τὰ περὶ τῆς ἄπνου διηγησάμενος, ὡς ἐδοξάσθη ᾿Εμπεδοκλῆς ἀποστείλας τὴν νεκρὰν ἄνθρωπον ζῶσαν, φησὶν ὅτι θυσίαν συνετέλει πρὸς τῶι Πεισιάνακτος ἀγρῶι. συνεκέκληντο δὲ τῶν φίλων τινές, ἐν οἷς καὶ Παυσανίας. (68) εἶτα μετὰ τὴν εὐωχίαν οἱ μὲν ἄλλοι χωρισθέντες ἀνεπαύοντο, οἱ μὲν ὑπὸ τοῖς δένδροις ὡς ἀγροῦ παρακειμένου, οἱ δ᾿ ὅπηι βούλοιντο, αὐτὸς δὲ ἔμεινεν ἐπὶ τοῦ τόπου ἐφ᾿ οὗπερ κατεκέκλιτο. ὡς δὲ ἡμέρας γενηθείσης ἐξανέστησαν, οὐχ ηὑρέθη μόνος. ζητουμένου δὲ καὶ τῶν οἰκετῶν ἀνακρινομένων καὶ φασκόντων μὴ εἰδέναι, εἷς τις ἔφη μέσων νυκτῶν φωνῆς ὑπερμεγέθους ἀκοῦσαι προσκαλουμένης ᾿Εμπεδοκλέα, εἶτα ἐξαναστὰς ἑωρακέναι φῶς οὐράνιον καὶ λαμπάδων φέγγος, ἄλλο δὲ μηδέν· τῶν δὲ ἐπὶ τῶι γενομένωι ἐκπλαγέντων καταβὰς ὁ Παυσανίας ἔπεμψέ τινας ζητήσοντας. ὕστερον δὲ ἐκώλυεν πολυπραγμονεῖν, φάσκων εὐχῆς ἄξια συμβεβηκέναι καὶ θύειν αὐτῶι δεῖν καθαπερεὶ γεγονότι θεῶι. (69) ῞Ερμιππος (FHG III, 42 fr 69) δέ φησι Πάνθειάν τινα ᾿Ακραγαντίνην ἀπηλπισμένην ὑπὸ τῶν ἰατρῶν θεραπεῦσαι αὐτὸν καὶ διὰ τοῦτο τὴν θυσίαν ἐπιτελεῖν· τοὺς δὲ κληθέντας εἶναι πρὸς τοὺς ὀγδοήκοντα. ῾Ιππόβοτος (Heraclides fr. 77 Voss) δέ φησιν ἐξαναστάντα αὐτὸν ὡδευκέναι ὡς ἐπὶ τὴν Αἴτνην, εἶτα παραγενόμενον ἐπὶ τοὺς κρατῆρας τοῦ πυρὸς ἐναλέσθαι καὶ ἀφανισθῆναι, βουλόμενον τὴν περὶ αὑτοῦ φήμην βεβαιῶσαι ὅτι γεγόνοι θεός, ὕστερον δὲ γνωσθῆναι, ἀναρριπισθείσης αὐτοῦ μιᾶς τῶν κρηπίδων· χαλκᾶς γὰρ εἴθιστο ὑποδεῖσθαι. πρὸς τοῦθ᾿ ὁ Παυσανίας ἀντέλεγε. (70) (Διόδωρος δ᾿ ὁ ᾿Εφέσιος περὶ ᾿Αναξιμάνδρου γράφων φησὶν ὅτι τοῦτον ἐζηλώκει, τραγικὸν ἀσκῶν τῦφον καὶ σεμνὴν ἀναλαβὼν ἐσθῆτα). τοῖς Σελινουντίοις ἐμπεσόντος λοιμοῦ διὰ τὰς ἀπὸ τοῦ παρακειμένου ποταμοῦ δυσωδίας, ὥστε καὶ αὐτοὺς φθείρεσθαι καὶ τὰς γυναῖκας δυστοκεῖν, ἐπινοῆσαι τὸν ᾿Εμπεδοκλέα καὶ δύο τινὰς ποταμοὺς τῶν σύνεγγυς ἐπαγαγεῖν ἰδίαις δαπάναις· καὶ καταμίξαντα γλυκῆναι τὰ ῥεύματα. οὕτω δὴ λήξαντος τοῦ λοιμοῦ καὶ τῶν Σελινουντίων εὐωχουμένων ποτὲ παρὰ τῶι ποταμῶι, ἐπιφανῆναι τὸν ᾿Εμπεδοκλέα· τοὺς δ᾿ ἐξαναστάντας προσκυνεῖν καὶ προσεύχεσθαι καθαπερεὶ θεῶι. ταύτην οὖν θέλοντα βεβαιῶσαι τὴν διάληψιν εἰς τὸ πῦρ ἐναλέσθαι. (71) τούτοις δ᾿ ἐναντιοῦται Τίμαιος (FHG I, 218 fr 98) ῥητῶς λέγων ὡς ἐξεχώρησεν εἰς Πελοπόννησον καὶ τὸ σύνολον οὐκ ἐπανῆλθεν· ὅθεν αὐτοῦ καὶ τὴν τελευτὴν ἄδηλον εἶναι. πρὸς δὲ τὸν ῾Ηρακλείδην καὶ ἐξ ὀνόματος ποιεῖται τὴν ἀντίρρησιν ἐν τῆι ιδ· Συρακόσιόν τε γὰρ εἶναι τὸν Πεισιάνακτα καὶ ἀγρὸν οὐκ ἔχειν ἐν ᾿Ακράγαντι· Παυσανίαν τε μνημεῖον <ἂν> πεποιηκέναι τοῦ φίλου, τοιούτου διαδοθέντος λόγου, ἢ ἀγαλμάτιόν τι ἢ σηκὸν οἷα θεοῦ· καὶ γὰρ πλούσιον εἶναι. ᾿πῶς οὖν, φησίν, εἰς τοὺς κρατῆρας ἥλατο ὧν σύνεγγυς ὄντων οὐδὲ μνείαν ποτὲ ἐπεποίητο; τετελεύτηκεν οὖν ἐν Πελοποννήσωι. (72) οὐδὲν δὲ παράδοξον τάφον αὐτοῦ μὴ φαίνεσθαι· μηδὲ γὰρ ἄλλων πολλῶν.᾿ τοιαῦτά τινα εἰπὼν ὁ Τίμαιος ἐπιφέρει· ᾿ἀλλὰ διὰ παντός ἐστιν ῾Ηρακλείδης τοιοῦτος παραδοξολόγος, καὶ ἐκ τῆς σελήνης πεπτωκέναι ἄνθρωπον λέγων᾿. ῾Ιππόβοτος δέ φησιν ὅτι ἀνδριὰς ἐγκεκαλυμμένος ᾿Εμπεδοκλέους ἔκειτο πρότερον μὲν ἐν ᾿Ακράγαντι, ὕστερον δὲ πρὸ τοῦ ῾Ρωμαίων βουλευτηρίου ἀκάλυφος, δηλονότι μεταθέντων αὐτὸν ἐκεῖ ῾Ρωμαίων. γραπταὶ μὲν γὰρ εἰκόνες καὶ νῦν περιφέρονται. Νεάνθης δ᾿ ὁ Κυζικηνὸς ὁ καὶ περὶ τῶν Πυθαγορικῶν εἰπών φησι (FGrHist. 84 F 28; II, 197) Μέτωνος τελευτήσαντος τυραννίδος ἀρχὴν ὑποφύεσθαι· εἶτα τὸν ᾿Εμπεδοκλέα πεῖσαι τοὺς ᾿Ακραγαντίνους παύσασθαι μὲν τῶν στάσεων, ἰσότητα δὲ πολιτικὴν ἀσκεῖν. (73) ἔτι τε πολλὰς τῶν πολιτίδων ἀπροίκους ὑπαρχούσας αὐτὸν προικίσαι διὰ τὸν παρόντα πλοῦτον· διὸ δὴ πορφύραν τε ἀναλαβεῖν αὐτὸν καὶ στρόφιον ἐπιθέσθαι χρυσοῦν, ὡς Φαβωρῖνος ἐν ᾿Απομνημονεύμασιν, ἔτι τ᾿ ἐμβάδας χαλκᾶς καὶ στέμμα Δελφικόν. κόμη τε ἦν αὐτῶι βαθεῖα καὶ παῖδες ἀκόλουθοι· καὶ αὐτὸς ἀεὶ σκυθρωπὸς ἐφ᾿ ἑνὸς σχήματος ἦν. τοιοῦτος δὴ προήιει, τῶν πολιτῶν ἐντυχόντων καὶ τοῦτο ἀξιωσάντων οἱονεὶ βασιλείας τινὸς παράσημον. ὕστερον δὲ διά τινα πανήγυριν πορευόμενον ἐπ᾿ ἀμάξης ὡς εἰς Μεσσήνην πεσεῖν καὶ τὸν μηρὸν κλάσαι· νοσήσαντα δ᾿ ἐκ τούτου τελευτῆσαι ἐτῶν ἑπτὰ καὶ ἑβδομήκοντα. εἶναι δ᾿ αὐτοῦ καὶ τάφον ἐν Μεγάροις. (74) περὶ δὲ τῶν ἐτῶν ᾿Αριστοτέλης διαφέρεται· φησὶ γὰρ ἐκεῖνος ἑξήκοντα ἐτῶν αὐτὸν τελευτῆσαι. οἱ δὲ ἐννέα καὶ ἑκατόν. ἤκμαζε δὲ κατὰ τὴν τετάρτην καὶ ὀγδοηκοστὴν ὀλυμπιάδα (444-1). Δημήτριος δ᾿ ὁ Τροιζήνιος ἐν τῶι Κατὰ σοφιστῶν βιβλίωι (FHG IV, 383) φησὶν αὐτὸν καθ᾿ ῞Ομηρον (λ 278)

ἁψάμενον βρόχον αἰπὺν ἀφ᾿ ὑψηλοῖο κρανείης
αὐχέν᾿ ἀποκρεμάσαι, ψυχὴν <δ᾿> ᾿Αϊδόσδε κατελθεῖν.

ἐν τῶι προειρημένωι Τηλαύγους ἐπιστολίωι λέγεται αὐτὸν εἰς θάλατταν ὑπὸ γήρως ὀλισθόντα τελευτῆσαι. καὶ ταῦτα μὲν περὶ τοῦ θανάτου καὶ τοσαῦτα. (75) ...

(76) ἐδόκει δ᾿ αὐτῶι τάδε· στοιχεῖα μὲν εἶναι τέτταρα, πῦρ, ὕδωρ, γῆν, ἀέρα· Φιλίαν τε ἧι συγκρίνεται καὶ Νεῖκος ὧι διακρίνεται. φησὶ δ᾿ οὕτω·
᾿Ζεὺς ... βρότειον᾿ (Β 6, 2. 3),

Δία μὲν τὸ πῦρ λέγων, ῞Ηρην δὲ τὴν γῆν, ᾿Αϊδωνέα δὲ τὸν ἀέρα, Νῆστιν δὲ τὸ ὕδωρ. ᾿καὶ ταῦτα, φησίν, ἀλλάττοντα ... λήγει᾿ (Β 17, 6), ὡς ἂν ἀιδίου τῆς τοιαύτης διακοσμήσεως οὔσης· ἐπιφέρει γοῦν·

᾿ἄλλοτε ... ἔχθει᾿ (Β 17, 7. 8).

(77) καὶ τὸν μὲν ἥλιόν φησι πυρὸς ἄθροισμα μέγα καὶ τῆς σελήνης μείζω· τὴν δὲ σελήνην δισκοειδῆ, αὐτὸν δὲ τὸν οὐρανὸν κρυσταλλοειδῆ. καὶ τὴν ψυχὴν παντοῖα εἴδη ζώιων καὶ φυτῶν ἐνδύεσθαι· φησὶ γοῦν·

᾿ἤδη ... ἰχθύς᾿ (Β 117).

τὰ μὲν οὖν Περὶ φύσεως αὐτῶι καὶ οἱ Καθαρμοὶ εἰς ἔπη τείνουσι πεντακισχίλια,

ὁ δὲ ᾿Ιατρικὸς λόγος εἰς ἔπη ἑξακόσια (Lobon fr. 19 Crön.). περὶ δὲ τῶν τραγωιδιῶν προειρήκαμεν.

Empédocle, selon Hippobotos, était fils de Méton et petit-fils d’Empédocle, et originaire d’Agrigente . Timée confirme le fait (Histoire, livre XV) et nous dit que cet Empédocle, grand-père du poète, fut un homme très en vue. Hermippe écrit exactement la même chose. Héraclide (des Maladies) nous apprend aussi qu’il était issu d’une famille riche, et que son grand-père avait une écurie de courses. Ératosthène, de son côté, dans ses Victoires olympiques, rapporte qu’à la soixante et onzième [2] olympiade, le père de Méton fut vainqueur. Il s’appuie pour cela sur le témoignage d’Aristote.

Apollodore le grammairien dit dans ses Chroniques :

Il était le fils de Méton. A Thourioi,
Tout récemment fondée,
Il vint, nous dit Glaucos.

Il ajoute quelques vers plus loin :

Et ceux qui racontent qu’il s’enfuit de chez lui
Et vint à Syracuse combattre pour cette ville
Contre les Athéniens, ceux-là ne connaissent pas la vérité,
A mon avis du moins, car à ce moment, il n’existait plus,
Ou il était perclus de vieillesse, ce qui même
N’est pas probable  .

Aristote, en effet, et Héraclide disent qu’il mourut à soixante ans. Quant à son aïeul, qui remporta la victoire avec ses chevaux aux jeux de la soixante et unième olympiade, il portait le même nom que lui, en sorte que sa vie est notée aussi, ce qui peut faire confusion, dans les écrits d’Apollodore.

Satyros, dans ses Vies, dit qu’Empédocle était fils d’Exainète, qu’il eut lui-même un fils nommé Exainète, et qu’à l’olympiade où il remporta la course de chevaux, son fils remportait le prix de la lutte, ou de la course selon Héraclide en son Abrégé. Et pour ma part, j’ai trouvé dans les Commentaires de Phavorinos qu’Empédocle sacrifia en présence des délégués aux jeux un boeuf fait de cire et de miel, et qu’il eut pour frère Callicratidès.

Télaugès, fils de Pythagore, dans sa lettre à Philolaos, dit qu’Empédocle était fils d’Archinome.

Qu’il était originaire d’Agrigente, ville de Sicile, lui-même nous l’apprend au premier livre des Purifications :

O mes amis, qui sur les bords du blond Acragas
Habitez l’Acropole de la grande cité.

Sur son origine, voilà donc ce que l’on a dit : Timée (Histoires, livre IX) dit qu’il fut disciple de Pythagore, qu’il fut convaincu de vol de discours, et qu’on lui défendit d’assister aux entretiens de la secte, mésaventure qui était déjà survenue à Platon. Voici ce que Timée dit de Pythagore :

Il y avait parmi eux un homme extrêmement savant
Qui possédait la plus grande richesse de pensée.

D’autres auteurs veulent que ces vers fassent allusion à Parménide. Néanthe, de son côté, dit que jusqu’à Philolaos et Empédocle les Pythagoriciens faisaient leurs entretiens en public, mais quand Empédocle eut vulgarisé leurs théories par ses vers, ils posèrent en règle formelle l’interdiction de divulguer la doctrine à aucun poète (la même mésaventure était arrivée à Platon). Néanthe ne dit pas de quel Pythagoricien Empédocle fut le disciple. Il ne croit pas authentique la lettre, attribuée à Télaugès, où cet auteur écrit qu’Empédocle fut disciple d’Hippase et de Brontinos. Théophraste dit qu’il fut très attaché à Parménide, dont il imita les poèmes. Parménide a fait en effet, comme lui, son Traité de la nature en vers. Hermippe prétend qu’il est faux d’en faire le disciple de Parménide, et qu’il fut au contraire celui de Xénophane, dont il s’efforça d’imiter les vers épiques ; il n’aurait fréquenté les Pythagoriciens que plus tard. Alcidamas (Physique) dit que Zénon et Empédocle furent en même temps disciples de Parménide, puis ils le quittèrent ; Zénon fonda alors une secte, tandis qu’Empédocle allait suivre l’enseignement de Pythagore, auquel il prit ses théories sur la nature, tandis qu’il imitait l’austérité et l’ascétisme de Zénon. Aristote (Sophistes) dit qu’Empédocle fut l’inventeur de la rhétorique, et Zénon l’inventeur de la dialectique. Il affirme (Livre des poètes) qu’Empédocle imita le style d’Homère, qu’il était un maître en élocution, et qu’il usait de métaphores et de toutes les autres figures propres à la poésie. Il ajoute même qu’il avait écrit entre autres poèmes une Traversée de Xerxès et un Hymne à Apollon : sa fille les aurait brûlés par la suite (cf. Hiéronyme), involontairement pour l’hymne, mais volontairement pour les vers sur la Perse, qui lui paraissaient imparfaits. Il ajoute qu’il écrivit des tragédies et des ouvrages politiques.

Héraclide, fils de Sérapion, prétend toutefois que ses tragédies ne sont pas de lui. Hiéronyme affirme en avoir lu quarante-trois. Néanthe dit qu’il écrivit les tragédies pendant sa jeunesse, et qu’il les a eues entre les mains par la suite. Satyros, dans ses Vies, dit aussi qu’il était un excellent médecin et un bon orateur. Et il est sûr en tout cas que Gorgias de Léontinie fut son disciple, Gorgias, qui fut un orateur tout à fait remarquable et qui a laissé un traité de rhétorique, le même qui, selon Apollodore dans ses Chroniques, a vécu cent neuf ans. Satyros dit de ce Gorgias qu’il racontait avoir fréquenté Empédocle quand celui-ci faisait de la magie. Empédocle le dit dans ses poèmes, et en particulier dans les vers suivants :

Tous les philtres par quoi on évite la vieillesse et les maladies,
Tu les sauras, car à toi seul, je les communiquerai tous ;
Tu calmeras ainsi la colère des vents infatigables qui sur tout
Faisant rage, dévastent les champs de leurs souffles,
Et au contraire, tu pourras à ton gré faire se lever des vents bienfaisants,
Faire succéder un beau temps aux noires pluies
Et donner aux hommes, au lieu des étés torrides,
Les ondées bienfaisantes aux arbres, qui viennent en été,
Et tu rappelleras le mort des enfers pour lui rendre sa force.

Timée dit encore (Histoires, livre XVIII) que cet homme avait en lui nombre de qualités admirables.

Par exemple, aux jours où les vents étésiens soufflaient si fort qu’ils arrachaient les fruits, il fit écorcher des ânes et placer leurs peaux sur les collines et au sommet des monts, pour arrêter leurs souffles. Et comme les vents cessèrent, on l’appela « l’Arrête-Vent ». Héraclide (des Maladies) dit qu’il dicta à Pausanias son livre intitulé l’Apnoun. Ce Pausanias (cf. Aristippe et Satyros) était son mignon, il lui dédia son Traité de la nature en ces termes :

Pausanias, écoute, ô fils du sage Anchitès.

Il a fait aussi sur lui cette épigramme :

Pausanias, médecin, fils éponyme d’Antichès,
Géla, ta patrie, a nourri un fils d’Asclépios,
Qui sauva de nombreux malades cruellement atteints
Des demeures de Perséphone.

Pour l’Apnoun, Héraclide nous explique ce que c’est : c’est une maladie qui conserve le corps trente jours sans respiration et sans pulsations. C’est pourquoi il appelle le philosophe médecin et devin, en s’appuyant sur ces vers d’Empédocle :

O mes amis, qui au bord du blond Acragas habitez
L’acropole de la grande cité, et vivez honnêtement,
Salut : je viens à vous tel un immortel et non tel un mortel,
Pour être honoré par tous, comme il convient à ma nature,
Le front ceint de bandelettes et de couronnes de fleurs.
Quand je passe dans les plus grandes villes
Avec mon cortège d’hommes et de femmes, je suis honoré
Et des milliers de gens me suivent
Pour connaître le sentier qui mène vers le bien ;
Les uns veulent connaître l’avenir, et les autres
Obtenir les paroles qui guérissent toutes les maladies  .

On dit qu’Agrigente s’appelait la grande (……. ) parce qu’elle comptait quatre-vingt mille habitants. C’est pourquoi Empédocle a dit, faisant allusion à leur vie luxueuse : « Les Agrigentins s’amusent comme s’ils devaient mourir le lendemain, mais ils ornent leurs maisons luxueusement, comme s’ils devaient vivre éternellement. » On dit que ses Purifications furent chantées à Olympie par le rhapsode Cléomène (cf. Phavorinos, Commentaires). Aristote dit qu’il était très libéral et très peu soucieux de commander, s’il est vrai, comme le dit Xanthos dans ses livres sur lui, qu’il refusa la royauté qu’on lui offrait, ce qui prouve clairement qu’il était attaché à une vie simple.

Timée a dit la même chose et il voit dans ce caractère la cause pour laquelle Empédocle fut si populaire. Il raconte en effet qu’à un festin donné par les Archontes, le dîner était fort avancé, et l’on ne versait pas à boire. Les autres convives ne disaient rien, Empédocle se mit en colère et demanda qu’on lui en apportât. Son hôte lui expliqua que l’on attendait un grand personnage du Sénat. Dès qu’il arriva, il fut nommé roi du banquet, évidemment à l’instigation de celui qui l’avait invité, et il fit aussitôt sentir son pouvoir tyrannique. Il prescrivit en effet que l’on boirait et qu’en cas de refus on verserait le vin sur la tête du récalcitrant. Sur le moment Empédocle se tut. Mais le lendemain, il fit appeler au tribunal et condamner à mort à la fois l’hôte et le symposiarque . Car c’était là, disait-il, la préformation de la dictature. Une autre fois, le médecin Le Haut (Acron) demandait au Sénat qu’on lui réservât un emplacement pour élever un monument à son père parce qu’il avait été un des médecins les plus importants, mais Empédocle monta à la tribune et s’y opposa et, après avoir parlé longuement de l’égalité, lui posa encore cette question : « Quel éloge écrirons-nous sur le monument ? Celui-ci, peut-être ?

Le haut médecin Le Haut de la Hauteville, fils d’un père très haut,
Repose dans le haut de la haute colline de sa haute patrie.
Quelques auteurs citent encore le deuxième vers ainsi :
Repose dans un haut tombeau au haut d’une hauteur .

Quelques auteurs veulent que ce mot soit de Simonide.

Plus tard, Empédocle fit dissoudre le conseil des Mille, qui existait depuis trois ans, afin d’en faire non seulement un conseil des riches, mais de tous les vrais démocrates. Toutefois Timée (livres I et II, car il parle souvent d’Empédocle) dit qu’il n’était pas tout à fait favorable à ce régime démocratique. Il y a dans ses oeuvres des passages où l’on peut voir de l’orgueil et de la suffisance. Ne dit-il pas :

Salut, je vais chez vous comme un dieu immortel, non comme un homme

etc. Pendant qu’il séjournait à Olympie, il chercha à se faire remarquer et réussit à devenir le sujet des conversations de tout le monde. Plus tard, quand il voulut habiter Agrigente, les descendants de ses ennemis s’opposèrent à son retour. Et c’est pourquoi il quitta le pays et vint au Péloponnèse, où il mourut. Timon ne l’a pas épargné, il le raille en ces termes : « Et Empédocle, la crécelle de place publique ? Tout ce qui était faible, il l’a pris pour principe, et il a institué des principes qui en demandaient d’autres. »

(Sa mort est diversement racontée.) En effet Héraclide, parlant de l’« apnoun » et expliquant comment Empédocle tira une grande gloire d’avoir sauvé une femme morte, raconte qu’il accomplit un sacrifice près du territoire de Peisianax. Il réunit là quelques-uns de ses amis, entre autres Pausanias. Le festin achevé, les convives se retirèrent à l’écart, les uns sous des arbres proches du champ, les autres où il leur plaisait, mais Empédocle resta où il était couché pour le repas. Quand, au matin, les convives se réveillèrent, Empédocle fut le seul qu’on ne pût trouver. On le chercha, on interrogea les serviteurs, qui déclarèrent ne rien savoir, un seul déclara qu’il avait entendu au milieu de la nuit une voix très forte qui appelait Empédocle, qu’il s’était levé, et qu’il avait vu une lumière céleste, et des torches allumées, mais rien d’autre. Les convives en étaient tout ahuris, quand Pausanias descendit et envoya des gens pour le chercher. Mais par la suite, il défendit d’y apporter tant de soin, disant qu’Empédocle avait obtenu la fin qu’on devait souhaiter et qu’il fallait désormais lui faire des sacrifices comme à un homme devenu dieu.

Hermippe raconte ainsi la chose : Une femme nommée Panthéia, condamnée par les médecins, fut soignée par Empédocle. Il la guérit et pour cela offrit un sacrifice. Les invités étaient au nombre de quatre-vingts. Et Hippobote raconte qu’Empédocle se leva de table et s’en alla dans la direction de l’Etna, semble-t-il, et qu’étant arrivé là, il se jeta dans le cratère au milieu du feu et disparut, voulant affirmer la réputation qu’il avait d’être un dieu. La chose fut connue par la suite, car une de ses sandales fut rejetée par le volcan, intacte ; il portait en effet par habitude des sandales de bronze. Pausanias a fortement protesté contre l’inexactitude de cette histoire.

Diodore d’Éphèse, écrivant sur Anaximandre, dit qu’Empédocle l’imitait en tout, dans sa grandiloquence à la manière tragique comme dans son vêtement rude. La peste s’étant abattue sur les gens de Sélinonte par suite des émanations malsaines du fleuve, les hommes en dépérissaient, et les femmes avaient des accouchements difficiles. Empédocle, apprenant la chose, fit faire à ses propres frais des travaux pour amener dans ce fleuve l’eau de deux rivières voisines, et par ce mélange, il rendit les eaux plus saines. La peste cessa alors, et comme les gens de Sélinonte offraient un festin en sacrifice près du fleuve, Empédocle leur apparut. Tous se levèrent et lui rendirent alors les honneurs comme à un dieu. C’est pour confirmer cette opinion des gens qu’il se jeta dans le feu.

A cette tradition s’oppose Timée, qui écrit très justement qu’Empédocle quitta le Péloponnèse et n’y revint jamais, en sorte qu’on ne sait pas comment il mourut. Héraclide, lui aussi, contredit formellement cette tradition dans son quatrième livre. Il soutient que le territoire de Peisaniax est à Syracuse, et qu’Empédocle n’eut jamais de maison à Agrigente. Il ajoute que si la chose était exacte, Pausanias aurait élevé un tombeau à son ami, ou une statue, ou une chapelle comme à un dieu. Car il en avait les moyens.

« Comment, disait-il, serait-il allé se jeter dans un cratère dont il n’avait jamais parlé, bien qu’il fût proche de son pays ? Il est mort dans le Péloponnèse, et il n’est pas étonnant que son tombeau ne soit pas connu, il y en a beaucoup d’autres dans le même cas. »

Timée dit à peu près la même chose, et il ajoute : « En vérité, Héraclide est coutumier de ces histoires absurdes : il dit quelque part qu’un homme est tombé de la lune. »

Hippobotos raconte qu’à Agrigente une statue d’Empédocle fut longtemps cachée. Découverte plus tard, elle fut portée au sénat romain (c’étaient évidemment les Romains qui l’avaient transportée). D’ailleurs, on trouve encore maintenant des statues peintes de cet homme.

Néanthe de Cyzique, qui a écrit lui aussi sur la secte pythagoricienne, dit qu’à la mort de Méton, commencèrent à apparaître les premiers indices de la tyrannie, et qu’Empédocle alors persuada les Agrigentins de cesser leurs querelles de partis, et de suivre une politique d’égalité, et qu’étant lui-même riche, il dota plusieurs filles qui étaient sans dot. C’est à cause de cette richesse qu’il portait des vêtements de pourpre et une ceinture d’or, nous dit Phavorinos (Commentaires, livre I) et encore des souliers de bronze et une couronne delphique. Il portait des cheveux longs, se faisait suivre par des esclaves, et gardait toujours la même gravité de visage. Il marchait donc ainsi, et qui le rencontrait croyait croiser un roi et s’en jugeait très honoré. Plus tard, allant à une fête à Messine, il tomba de son char et se cassa la jambe. Il mourut des suites de cet accident à soixante-dix-sept ans. Il a son tombeau à Mégare.

Aristote n’est pas d’accord avec Néanthe sur son âge. Il dit qu’il avait seulement soixante ans quand il mourut. D’autres disent cent neuf ans. Il avait quarante ans vers la quatre-vingt-quatrième olympiade] . Démétrios de Trézène (livre Contre les sophistes) dit de lui en style homérique :

Ayant suspendu le lacet au haut d’un cornouiller,
Il s’étrangla et son âme descendit dans l’Hadès.

Dans la lettre de Télaugès déjà citée, il est dit que, vieux et faible, il tomba dans la mer, ce qui causa sa mort.

Voilà exactement les traditions sur sa mort.

Il y a dans mon recueil de vers en tous mètres un poème satirique dont voici le texte :

Empédocle, tu as détruit ton corps en le purifiant par la flamme,
Tu as trouvé la mort dans le feu du cratère ;
Je ne dirai pas que tu t’es jeté à dessein dans le feu de l’Etna,
Mais qu’en cherchant à te cacher, tu es tombé sans le vouloir.

Et cet autre :

Oui, on a dit qu’Empédocle mourut pour être
Un jour tombé d’un char, et s’être cassé la jambe droite,
Mais s’il s’est jeté dans le cratère et y est mort ;
Comment se fait-il donc qu’on trouve encore son tombeau à Mégare ?

Voici quelles furent ses théories : il y a quatre éléments : le feu, l’eau, la terre et l’air. L’amitié est ce qui unit, la haine ce qui divise. Il écrit:

Zeus brillant, Héra nourricière, et Aïdoné
Et Nestis qui remplit de larmes les yeux des hommes.

Par Zeus il entend le feu, par Héra la terre, par Aïdoné l’air et par Nestis l’eau. Il dit encore :

Changeant toujours, jamais ils ne cessent,

voulant dire par là que l’ordre du monde est éternel. Il ajoute :

Tantôt l’Amour réunit tout en un
Et tantôt la haine divise tout en deux .

Il dit que le soleil est une grande masse de feu, qu’il est plus grand que la lune, que la lune ressemble à un disque plat, que le ciel est semblable à du cristal et que l’âme passe dans toutes sortes de corps, d’animaux et de plantes. Il dit en effet :

Pour moi, je fus un jour, déjà, garçon et fille,
Plante, oiseau, et poisson luisant au fond des mers.

Pour en finir avec ses oeuvres, disons que ses écrits sur la Nature et ses Purifications contiennent un total de cinq mille vers et son Traité de la Médecine six cents. De ses tragédies j’ai parlé plus haut.

2.  SUIDAS

᾿Εμπεδοκλῆς Μέτωνος, οἱ δὲ ᾿Αρχινόμου (aus Hesych.), οἱ δ᾿ ᾿Εξαινέτου. καὶ ἀδελφὸν δὲ ἔσχε Καλλικρατίδην (aus A 1 §  53). ἠκροάσατο δὲ πρώτου Παρμενίδου, οὗτινος, ὥς φησι Πορφύριος ἐν τῆι Φιλοσόφωι ἱστορίαι (fr. 8 Nauck), καὶ ἐγένετο παιδικά. οἱ δὲ ἔφασαν μαθητὴν Τηλαύγους, τοῦ Πυθαγόρου υἱοῦ, τὸν ᾿Εμπεδοκλέα γενέσθαι. ᾿

Ακραγαντῖνος φιλόσοφος φυσικὸς καὶ ἐποποιός (aus Hesych). ἦν δὲ κατὰ τὴν οθ ὀλυμπιάδα (-460). οὗτος στέμμα ἔχων ἐπὶ τῆς κεφαλῆς χρυσοῦν καὶ ἀμύκλας ἐν τοῖς ποσὶ χαλκᾶς καὶ στέμματα Δελφικὰ ἐν ταῖς χερσὶν ἐπήιει τὰς πόλεις, δόξαν περὶ αὑτοῦ κατασχεῖν ὡς περὶ θεοῦ βουλόμενος. ἐπεὶ δὲ γηραιὸς ἐγένετο, νύκτωρ ἔρριψεν ἑαυτὸν εἰς κρατῆρα πυρός, ὥστε μὴ φανῆναι αὐτοῦ τὸ σῶμα. καὶ οὕτως ἀπώλετο τοῦ σανδαλίου αὐτοῦ ἐκβρασθέντος ὑπὸ τοῦ πυρός. ἐπεκλήθη δὲ καὶ κωλυσανέμας διὰ τὸ ἀνέμου πολλοῦ ἐπιθεμένου τῆι ᾿Ακραγαντίαι ἐξελάσαι αὐτὸν δορὰς ὄνων περιθέντα τῆι πόλει (aus Porh., vgl. A 16).

γέγονε δὲ τούτου μαθητὴς Γοργίας ὁ ῥήτωρ ὁ Λεοντῖνος (aus A 1 § 53).

καὶ ἔγραψε δι᾿ ἐπῶν Περὶ φύσεως τῶν ὄντων βιβλία β (καὶ ἔστιν ἔπη ὡς δισχίλια). ᾿Ιατρικὰ καταλογάδην καὶ ἄλλα πολλά (aus Hes.).

3. PLINIUS, Nat. Hist. XXIX 1, 5

Alia factio (ab experimentis cognominant empiricen) coepit in Sicilia, Acrone Agragantino Empedoclis physici auctoritate commendato.

SUID., s.v. ῎Ακρων

῎Ακρων, ᾿Ακραγαντῖνος, ἰατρός, υἱὸς Ξένωνος. ἐσοφίστευσεν ἐν ταῖς ᾿Αθήναις ἅμα ᾿Εμπεδοκλεῖ. ἔστιν οὖν πρεσβύτερος ῾Ιπποκράτους. ἔγραψε Περὶ ἰατρικῆς δωρίδι διαλέκτωι, Περὶ τροφῆς ὑγιεινῶν βιβλίον α. ἔστι δὲ καὶ οὗτος τῶν τινα πνεύματα σημειωσαμένων. εἰς τοῦτον ἐποίησεν ᾿Εμπεδοκλῆς τωθαστικὸν ἐπίγραμμα (B 157).

PLUT.  De Is. et Os. 79; p. 383d

῎Ακρωνα γοῦν τὸν ἰατρὸν ἐν ᾿Αθήναις ὑπὸ τὸν μέγαν λοιμὸν εὐδοκιμῆσαι λέγουσι πῦρ κελεύοντα παρακαίειν τοῖς νοσοῦσιν. (Vgl. M. Wellmann Fr. d. gr *Arzte I 108 ff)

GALEN, meth. med. I, 1 (X, 5 K.)

καὶ πρόσθεν μὲν ἔρις ἦν οὐ σμικρὰ νικῆσαι τῶι πλήθει τῶν εὑρημάτων ἀλλήλους ὀριγνωμένων τῶν ἐν Κῶι καὶ Κνίδωι· διττὸν γὰρ ἔτι τοῦτο τὸ γένος ἦν τῶν ἐπὶ τῆς ᾿Ασίας ᾿Ασκληπιαδῶν ἐκλιπόντος τοῦ κατὰ ῾Ρόδον· ἤριζον δ᾿ αὐτοῖς τὴν ἀγαθὴν ἔριν ἐκείνην, ἣν ῾Ησίοδος ἐπήινει (Opp. 24), καὶ οἱ ἐκ τῆς ᾿Ιταλίας ἰατροί, Φιλιστίων τε καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Παυσανίας καὶ οἱ τούτων ἑταῖροι.

4.  ARIST., de anima I, 2; p. 405b 1

τῶν δὲ φορτικωτέρων καὶ ὕδωρ τινὲς ἀπεφήναντο (τὴν ἀρχήν) καθάπερ ῞Ιππων· πεισθῆναι δ᾿ ἐοίκασιν ἐκ τῆς γονῆς ὅτι πάντων ὑγρά· καὶ γὰρ ἐλέγχει τοὺς αἷμα φάσκοντας τὴν ψυχήν, ὅτι ἡ γονὴ οὐχ αἷμα.

Quelques uns, plus grossiers, sont allés jusqu'à déclarer que l'âme est de l'eau, et tel est Hippon. Ils semblent avoir tiré leur explication de la semence, qui chez tous les êtres est liquide; car Hippon blâme ceux qui prétendent que l'âme est du sang, parce que, dit-il , la semence n'est pas du sang , et que c'est elle qui est la première âme.

SUIDAS s. v. Ζήνων (19 A 2)

... ἔγραψεν ῎Εριδας, ᾿Εξήγησιν τῶν ᾿Εμπεδοκλέους, Πρὸς τοὺς φιλοσόφους περὶ φύσεως. τοῦτόν φασιν εὑρετὴν εἶναι τῆς διαλεκτικῆς, ὡς ᾿Εμπεδοκλέα ῥητορικῆς.

6.  ARIST., Metaph. I, 3; p. 984a 11

᾿Αναξαγόρας δὲ ὁ Κλαζομένιος τῆι μὲν ἡλικίαι πρότερος ὢν τούτου (als Emped.), τοῖς δ᾿ ἔργοις ὕστερος ἀπείρους εἶναί φησι τὰς ἀρχάς.

7. SIMPLICIUS, phys. 25, 19 (aus Theophr. Phys. Op.. fr. 3. D. 477)

᾿Εμπεδοκλῆς ὁ ᾿Ακραγαντῖνος οὐ πολὺ κατόπιν τοῦ ᾿Αναξαγόρου γεγονώς, Παρμενίδου δὲ ζηλωτὴς καὶ πλησιαστὴς καὶ ἔτι μᾶλλον τῶν Πυθαγορείων.

8 EUS. P. E. X, 14, 15 (aus d. aninymen Biographen)

Τηλαύγους δὲ ᾿Εμπεδοκλῆς ἀκουστὴς γίνεται, καθ᾿ ὃν ῾Ηράκλειτος ὁ σκοτεινὸς ἐγνωρίζετο. (d. h. Ol. 69 (504-1)

Empédocle prit des leçons de Télauguès; Héraclite, le ténébreux, se fit aussi connaître dans le même temps.

9. --  Chron. ol. 81, 1 (456)

᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Παρμενίδης φυσικοὶ φιλόσοφοι ἐγνωρίζοντο.

GELL. XVII, 21, 14 (vermutlich aus Nepos' Chronik) zwischen d. Schlacht a. d. Cremera (477) u. d. Decemvirat (450)

Iuxta ea tempora Empedocles Agrigentinus in philosophiae naturalis studio floruit.

Vers le même temps Empédocle d'Agrigente s'illustra dans l'étude de la philosophie naturelle,

10.  EUS. Chron. Ol. 86, 1 (436) vgl. 18 A 11b

11.  ATHEN. I, 5e

᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ ὁ ᾿Ακραγαντῖνος ἵπποις ᾿Ολύμπια νικήσας Πυθαγορικὸς ὢν καὶ ἐμψύχων ἀπεχόμενος ἐκ σμύρνης καὶ λιβανωτοῦ καὶ τῶν πολυτελεστάτων ἀρωμάτων βοῦν ἀναπλάσας διένειμε τοῖς εἰς τὴν πανήγυριν ἀπαντήσασιν. (Vgl. A 1 § 51. 53)

Mais Empédocle, qui était pythagoricien, et ainsi ne mangeait de rien qui eût eu vie, fit avec de la myrrhe, de l'encens et d'autres aromates précieux, un bœuf qu'il distribua à toute l'assemblée des jeux olympiques.

12. --  XIV, 620d

τοὺς δ᾿ ᾿Εμπεδοκλέους Καθαρμοὺς ἐραψώιδησεν ᾿Ολυμπίασι Κλεομένης ὁ ῥαψωιδός, ὥς φησιν Δικαίαρχος ἐν τῶι ᾿Ολυμπικῶι (47 FHG II 249 fr 47).

Mais le Rapsode Cléomène récita aux jeux olympiques les Lustrations d'Empédocle, selon le rapport de Dicéarque, dans son Olympique.

13. NICOMACHUS (rekonstruiert aus Porphyr. V. Pyth. 29, Iamb. V. P. 135, über Pythagoras' Wundertaten)

ὧν μεταλαβόντας ᾿Εμπεδοκλέα τε τὸν ᾿Ακραγαντῖνον καὶ ᾿Επιμενίδην τὸν Κρῆτα καὶ ῎Αβαριν τὸν ῾Υπερβόρειον πολλαχῆι καὶ αὐτοὺς τοιαῦτά τινα ἐπιτετελεκέναι. δῆλα δ᾿ αὐτῶν τὰ ποιήματα ὑπάρχει, ἄλλως τε καὶ ἀλεξανέμας μὲν ὂν τὸ ἐπώνυμον ᾿Εμπεδοκλέους, καθαρτὴς δὲ τὸ ᾿Επιμενίδου, αἰθροβάτης δὲ τὸ ᾿Αβάριδος.

14.  PLUTARCH., de curios. 1; p. 515c

ὁ δὲ φυσικὸς ᾿Εμπεδοκλῆς ὄρους τινὰ διασφάγα βαρὺν καὶ νοσώδη κατὰ τῶν πεδίων τὸν νότον ἐμπνέουσαν ἐμφράξας λοιμὸν ἔδοξεν ἐκκλεῖσαι τῆς χώρας.

Le naturaliste Empédocle, en bouchant au pied d'une montagne une excavation d'où s'exhalait dans la plaine un brûlant et pestilentiel vent du midi, passe pour avoir délivré de la peste toute une contrée.

--  adv. Colot. 32, 4; p. 1126b

᾿Εμπεδοκλῆς δὲ τούς τε πρώτους τῶν πολιτῶν ὑβρίζοντας καὶ διαφοροῦντας τὰ κοινὰ ἐξελέγξας <ἐξέβαλε> τήν τε χώραν ἀπήλλαξεν ἀκαρπίας καὶ λοιμοῦ διασφάγας ὄρους ἀποτειχίσας δι᾿ ὧν ὁ νότος εἰς τὸ πεδίον ὑπερέβαλλε.

Empédocle ayant convaincu les principaux d'entre ses concitoyens de concussions et de violences, il les fit condamner; il délivra son pays de la stérilité et de la peste, en faisant boucher des défilés de montagnes par où souillait un vent du midi qui désolait les campagnes.

CLEM.  Strom. VI, 30

᾿Εμπεδοκλῆς τε ὁ ᾿Ακραγαντῖνος κωλυσανέμας ἐπεκλήθη. λέγεται οὖν ἀπὸ τοῦ ᾿Ακράγαντος ὄρους πνέοντός ποτε ἀνέμου βαρὺ καὶ νοσῶδες τοῖς ἐγχωρίοις, ἀλλὰ καὶ ταῖς γυναιξὶν αὐτῶν ἀγονίας αἰτίου γινομένου παῦσαι τὸν ἄνεμον.

PHILOSTRAT, V. Apoll. VIII, 7, 8; p. 158

τίς δ᾿ ἂν σοφὸς ἐκλιπεῖν σοι δοκεῖ τὸν ὑπὲρ πόλεως τοιαύτης ἀγῶνα, ἐνθυμηθεὶς μὲν Δημόκριτον ἐλευθερώσαντα λοιμοῦ ποτε ᾿Αβδηρίτας, ἐννοήσας δὲ Σοφοκλέα τὸν ᾿Αθηναῖον, ὃς λέγεται καὶ ἀνέμους θέλξαι τῆς ὥρας ὑπερπνεύσαντας, ἀκηκοὼς δὲ τὰ ᾿Εμπεδοκλέους ὃς νεφέλης ἀνέσχε φορὰν ἐπ᾿ ᾿Ακραγαντίνους ῥαγείσης;

Quel serait, à votre avis, le sage qui renoncerait à porter secours à une telle ville, s'il se rappelait que Démocrite a sauvé autrefois de la peste les habitants d'Abdère, s'il songeait que l'Athénien Sophocle apaisa, dit-on, les vents furieux, s'il avait entendu dire qu'Empédocle mit un frein à l'impétuosité d'un nuage qui avait crevé sur Agrigente?
 

-- --  l. I, 2

᾿Εμπεδοκλῆς τε γὰρ καὶ Πυθαγόρας αὐτὸς καὶ Δημόκριτος ὁμιλήσαντες μάγοις καὶ πολλὰ δαιμόνια εἰπόντες οὔπω ὑπήχθησαν τῆι τέχνηι.

Empédocle, Pythagore lui-même et Démocrite ont fréquenté des mages, ils ont dit beaucoup de choses divines; et cependant on n'en a pas encore fait des adeptes de ce genre de science.

PLIN.  nat. h. XXX, 1, 9

Certe Pythagoras, Empedocles, Democritus, Plato ad hanc (sc. magicen) discendam navigavere exsiliis verius quam peregrinationibus susceptis. hanc reversi praedicavere, hanc in arcanis habuere.

du moins Pythagore, Empédocle, Démocrite, Platon, pour s'y instruire,  traversèrent les mers, exilés à vrai dire plutôt que voyageurs. Revenus dans leur patrie, ils vantèrent la magie, ils la tinrent en arcane.
 

15. IAMBLICH, V. Pyth. 113

᾿Εμπεδοκλῆς δὲ σπασαμένου τὸ ξίφος ἤδη νεανίου τινὸς ἐπὶ τὸν αὑτοῦ ξενοδόχον ῎Αγχιτον (vgl. B 1), ἐπεὶ δικάσας δημοσίαι τὸν τοῦ νεανίου πατέρα ἐθανάτωσε, καὶ ἀίξαντος, ὡς εἶχε συγχύσεως καὶ θυμοῦ, ξιφήρους παῖσαι τὸν τοῦ πατρὸς καταδικαστὴν ὡσανεὶ φονέα ῎Αγχιτον, μεθαρμοσάμενος ὡς εἶχε τὴν λύραν καὶ πεπαντικόν τι μέλος καὶ κατασταλτικὸν μεταχειρισάμενος εὐθὺς ἀνεκρούσατο τὸ ᾿νηπενθὲς ἄχολόν τε, κακῶν ἐπίληθες ἁπάντων᾿ κατὰ τὸν ποιητήν (δ 221), καὶ τόν τε ἑαυτοῦ ξενοδόχον ῎Αγχιτον θανάτου ἐρρύσατο καὶ τὸν νεανίαν ἀνδροφονίας. ἱστορεῖται δ᾿ οὗτος τῶν ᾿Εμπεδοκλέους γνωρίμων ὁ δοκιμώτατος ἔκτοτε γενέσθαι.

16.  STRABO VI; p. 274

νομίζειν δ᾿ ἐκ τῆς τοιαύτης ὄψεως (Aetna)  πολλὰ μυθεύεσθαι καὶ μάλιστα οἷά φασί τινες περὶ ᾿Εμπεδοκλέους, ὅτι καθάλοιτο εἰς τὸν κρατῆρα καὶ καταλίποι τοῦ πάθους ἴχνος τῶν ἐμβάδων τὴν ἑτέραν ἃς ἐφόρει χαλκᾶς. εὑρεθῆναι γὰρ ἔξω μικρὸν ἄπωθεν τοῦ χείλους τοῦ κρατῆρος ὡς ἀνερριμμένην ὑπὸ τῆς βίας τοῦ πυρός.

Le peu qu'ils avaient vu avait suffi toutefois à les convaincre que la fable tient une grande place dans tout ce qu'on a débité au sujet du volcan, et notamment dans ce qu'on raconte d'Empédocle, qu'il se serait précipité au fond du cratère, sans laisser après lui d'autre indice de sa mort qu'une des sandales d'airain qu'il portait avant l'événement et qu'on aurait retrouvée à une faible distance du bord du cratère, rejetée là apparemment par la violence du feu.

(vgl. p. 276). HORAT.  Ars Poet. 458 :

si veluti merulis intentus decidit auceps
in puteum foveamve, licet „succurrite“ longum
clamet „io cives!“, non sit qui tollere curet.
si curet quis opem ferre et demittere funem
„qui scis, an prudens huc se deiecerit atque
servari nolit?“ dicam, Siculique poetae
narrabo interitum. deus immortalis haberi
dum cupit Empedocles, ardentem frigidus Aetnam
insiluit. sit ius liceatque perire poetis:
invitum qui servat, idem facit occidenti.

 Qu'il lui arrive, comme à l'oiseleur qui guette les merles, de tomber dans un puits ou une fosse, laissez-le s'égosiller à crier: "Au secours, citoyens!" gardez-vous de le retirer. À ceux qui voudraient lui venir en aide et lui lancer une corde, je dirai: "Savez-vous s'il ne s'est pas jeté à dessein dans ce trou, et s'il veut vraiment qu'on le sauve?" et je raconterai la légende du poète de Sicile, Empédocle, qui voulut se faire passer pour un dieu, et, de sang-froid, se précipita dans les flammes de l'Etna. Le poète a la liberté et le droit de se donner la mort; le sauver malgré lui, c'est le tuer.

17.  ARIST., Probl. 30, 1; p. 953a 26

τῶν δὲ ὕστερον ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Πλάτων καὶ Σωκράτης καὶ ἕτεροι συχνοὶ γνωρίμων.

Parmi les célébrités plus tardives .  Empédocle, Platon, Socrate et beaucoup d'autres.

18.  AELIAN, V. H. XII, 32

᾿Εμπεδοκλῆς δὲ ὁ ᾿Ακραγαντῖνος ἁλουργεῖ ἐχρήσατο καὶ ὑποδήμασι χαλκοῖς.

Empédocle d'Agrigente portait un manteau pourpre et des sandales d'airain

PHILOSTR., V. Ap. VIII, 7; p. 156

᾿Εμπεδοκλῆς μὲν γὰρ καὶ στρόφιον τῶν ἁλουργοτάτων περὶ αὐτὴν (sc. τὴν κόμην) ἁρμόσας ἐσόβει περὶ τὰς τῶν ῾Ελλήνων ἀγυιὰς ὕμνους ξυντιθείς, ὡς θεὸς ἐξ ἀνθρώπου ἔσοιτο. (vgl. B 112, 6 ff)

Empédocle marchait à travers les villes de la Grèce, la tête ceinte de bandelettes de la pourpre la plus éclatante, composant des hymnes dans lesquels il disait que d'homme il deviendrait Dieu.

19. SEXTUS. adv. math.. VII, 6

᾿Εμπεδοκλέα μὲν γὰρ ὁ ᾿Αριστοτέλης φησὶ πρῶτον ῥητορικὴν κεκινηκέναι. Aus desselben Συναγωγὴ τεχνῶν (vgl. fr. 137 Rose)

QUINT. III, 1, 8

Nam primus post eos quos poetae tradiderunt movisse aliqua circa rhetoricen Empedocles dicitur. artium autem scriptores antiquissimi Corax et Tisias Siculi, quos insecutus est vir eiusdem insulae Gorgias Leontinus, Empedoclis, ut traditur, discipulus.

 Après ceux dont il est fait mention dans les poètes, le premier qui ait, dit-on, agité quelques questions sur la rhétorique, est Empédocle; et les premiers qui aient écrit des traités sur cet art, sont Corax et Tisias, de Sicile, qui furent suivis de Gorgias de Léontium, leur compatriote.

ARIST., soph. el. 33; p. 183b 31

οἱ δὲ νῦν εὐδοκιμοῦντες (sc. ῥήτορες) παραλαβόντες παρὰ πολλῶν οἷον ἐκ διαδοχῆς κατὰ μέρος προαγαγόντων οὕτως ηὐξήκασι Τεισίας μὲν μετὰ τοὺς πρώτους, Θρασύμαχος δὲ μετὰ Τεισίαν ...

SCHOL. IAMBLICH.. V. P. p. 198 Nauck

ὅτι καὶ ὁ Παρμενίδης ὁ ἐξ ᾿Ελέας Πυθαγόρειος ἦν· ἐξ οὗ δῆλον ὅτι καὶ Ζήνων ὁ ᾿ἀμφοτερόγλωσσος᾿ ὁ καὶ τὰς ἀρχὰς τῆς διαλεκτικῆς παραδούς. ὥστε ἐκ Πυθαγόρου ἤρξατο ἡ διαλεκτική, ὡσαύτως δὲ ἡ ῥητορική· Τισίας γὰρ καὶ Γοργίας καὶ Πῶλος ᾿Εμπεδοκλέους τοῦ Πυθαγορείου μαθηταί.

Parménide d'Elée était aussi pythagoricien.  D'où aussi Zénon à la double langue qui a donné les principes de la dialectique.  En conséquence la dialectique a commencé avec Pythagore, ainsi que la rhétorique.  Tisias, Gorgias, et Polos étaient disciples d'Empédocle le Pythagoricien.

APOPHTHEGMATIK.

20. GNOM.  PARIS. n 153 (Ac. Cracov. XX, 152)

᾿Εμπεδοκλῆς ἐρωτηθείς, διὰ τί σφόδρα ἀγανακτεῖ κακῶς ἀκούων, ἔφη·

᾿ὅτι οὐδὲ ἐπαινούμενος ἡσθήσομαι, εἰ μὴ κακῶς ἀκούων λυπηθήσομαι᾿. (Vgl. 19 A 1 S 127, 7)

On demandait à Empédocle pourquoi il se fâchait si fort quand on disait du mal de lui.

Parce que je ne me réjouirais pas si on me louait, si je n'étais pas triste quand on dit du mal de moi.

--  158

᾿Εμπεδοκλῆς πρὸς τὸν λέγοντα, ὅτι οὐδένα σοφὸν εὑρεῖν δύναμαι, ᾿κατὰ λόγον᾿ εἶπε·

᾿τὸν γὰρ ζητοῦντα σοφὸν αὐτὸν πρῶτον εἶναι δεῖ σοφόν᾿.

A quelqu'un qui lui disait qu'il ne pouvait trouver personne de sage, Empédocle répondit que c'était normal : celui qui recherche un sage doit l'être lui-même.

POESIE

(vgl. A 1 §§ 55 ff. 65 67; ferner A 2, 12)

21.  LUCRET.  I, 714 ff..

et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur
ex igni terra atque anima procrescere et imbri.
quorum Acragantinus cum primis Empedocles est,
insula quem triquetris terrarum gessit in oris,
quam fluitans circum magnis anfractibus aequor
Ionium glaucis aspargit virus ab undis
angustoque freto rapidum mare dividit undans
Italiae terrarum oras a finibus eius.
hic est vasta Charybdis, et hic Aetnaea minantur
murmura flammarum rursum se colligere iras,
faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis
ad caelumque ferat flammai fulgura rursum.
quae cum magna modis multis miranda videtur
gentibus humanis regio visendaque fertur,
rebus opima bonis, multa munita virum vi,
nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se
nec sanctum magis et mirum carumque videtur
carmina quin etiam divini pectoris eius
vociferantur et exponunt praeclara reperta,
ut vix humana videatur stirpe creatus.

et ceux qui pensent que tout peut naître de ces quatre corps réunis, de la terre, du feu, de l'air et de l'onde. À la tête de ces derniers est Empédocle l'Agrigentin, enfanté sur les bords triangulaires de cette île que les flots azurés de la mer Ionienne baignent et embrassent de leurs replis immenses, et que des ondes qui bouillonnent dans un canal étroit séparent des rivages éoliens. Là se trouve la vaste Charybde; là gronde l'Etna, qui menace d'amonceler encore ses flammes irritées, pour que de nouveaux feux jaillissent arrachés de ses flancs, et lancent encore leurs éclairs jusqu'au ciel. Cette terre toute peuplée de grandes choses, et que les nations humaines admirent et aiment tant à voir; cette terre, si riche de productions utiles, et forte d'un épais rempart de héros, n'a jamais rien eu de plus illustre ni de plus sacré, de plus admirable ni de plus cher au monde, que ce grand philosophe. Aujourd'hui encore on se récrie sur les vers échappés de son esprit divin, et on proclame ses sublimes découvertes, qui laissent à peine croire que ce fut un enfant des hommes.

22.  ARISTOT, Poet. 1; p. 1447b 17

οὐδὲν δὲ κοινόν ἐστιν ῾Ομήρωι καὶ ᾿Εμπεδοκλεῖ πλὴν τὸ μέτρον· διὸ τὸν μὲν ποιητὴν δίκαιον καλεῖν, τὸν δὲ φυσιολόγον μᾶλλον ἢ ποιητήν.

mais, entre Homère et Empédocle, il n'y a de commun que l'emploi du mètre. Aussi est-il juste d'appeler le premier un poète et le second un physicien, plutôt qu'un poète.

23. MENANDER (vielmehr  GENETHLIOS) 1 2, 22
φυσικοὶ (sc. ὕμνοι) δ᾿ ὁποίους οἱ περὶ Παρμενίδην καὶ ᾿Εμπεδοκλέα ἐποίησαν, τίς ἡ τοῦ ᾿Απόλλωνος φύσις, τίς ἡ τοῦ Διὸς (Β 6, 2) παρατιθέμενοι. καὶ οἱ πολλοὶ τῶν ᾿Ορφέως τούτου τοῦ τρόπου.

Ebensa 5, 2

εἰσὶν δὲ τοιοῦτοι, ὅταν ᾿Απόλλωνος ὕμνον λέγοντες ἥλιον αὐτὸν εἶναι φάσκωμεν καὶ περὶ τοῦ ἡλίου τῆς φύσεως διαλεγώμεθα καὶ περὶ ῞Ηρας ὅτι ἀὴρ καὶ Ζεὺς τὸ θερμόν (Β 6, 2). οἱ γὰρ τοιοῦτοι ὕμνοι φυσιολογικοί. καὶ χρῶνται δὲ τῶι τοιούτωι τρόπωι Παρμενίδης καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ... Παρμενίδης μὲν γὰρ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐξηγοῦνται, Πλάτων δὲ ἐν βραχυτάτοις ἀναμιμνήισκει.

24.  LACTANT. inst. div. II, 12, 4

Empedocles, quem nescias utrumne inter poetas an inter philosophos numeres, quia de rerum natura versibus scripsit ut apud Romanos Lucretius et Varro, quattuor elementa constituit.

QUINT.  I, 4, 4

... propter Empedoclea in Graecis, Varronem ac Lucretium in Latinis, qui praecepta sapientiae versibus tradiderunt.

25.  SCHOL. ad. DIONYS.  Thrac p. 168, 8 Hilgard

ποιητὴς δὲ κεκόσμηται τοῖς τέσσαρσι τούτοις μέτρωι, μύθωι, ἱστορίαι καὶ ποιᾶι λέξει, καὶ πᾶν ποίημα μὴ μετέχον τούτων οὐκ ἔστι ποίημα, εἰ καὶ μέτρωι κέχρηται. ἀμέλει τὸν ᾿Εμπεδοκλέα καὶ Τυρταῖον (?) καὶ τοὺς περὶ ἀστρολογίας εἰπόντας οὐ καλοῦμεν ποιητάς, εἰ καὶ μέτρωι ἐχρήσαντο διὰ τὸ μὴ χρήσασθαι αὐτοὺς τοῖς τῶν ποιητῶν χαρακτηριστικοῖς.

-- -- . p. 166, 13 Hilgard

οὐκ ἔστι ποιητὴς ὁ μέτρωι μόνωι χρώμενος· οὐδὲ γὰρ ᾿Εμπεδοκλῆς ὁ τὰ Φυσικὰ γράψας οὐδ᾿ οἱ περὶ ἀστρολογίας εἰπόντες οὐδὲ ὁ Πύθιος ἐμμέτρως χρησμωιδῶν.

PLUTARCH, quom. ad. poet. aud. 2; p. 16c (18 A 15); ARIST., Rhet. III, 5; p. 1407a 31

δεύτερον δὲ τὸ τοῖς ἰδίοις ὀνόμασι λέγειν ..., τρίτον μὴ ἀμφιβόλοις· ταῦτα δέ, ἂν μὴ τἀναντία προαιρῆται, ὅπερ ποιοῦσιν ὅταν μηθὲν μὲν ἔχωσι λέγειν, προσποιῶνται δέ τι λέγειν. οἱ γὰρ τοιοῦτοι ἐν ποιήσει λέγουσιν ταῦτα οἷον ᾿Εμπεδοκλῆς. φενακίζει γὰρ τὸ κύκλωι πολὺ ὄν, καὶ πάσχουσιν οἱ ἀκροαταὶ ὅπερ οἱ πολλοὶ παρὰ τοῖς μάντεσιν. ὅταν γὰρ λέγωσιν ἀμφίβολα, συμπαρανεύουσιν ᾿Κροῖσος ῞Αλυν διαβὰς μεγάλην ἀρχὴν καταλύσει᾿.

 La seconde, c'est d'employer des termes propres et non compréhensif. La troisième, d'éviter les termes ambigus ; et cela, à moins que l'on ne préfère le contraire, ce que l'on fait lorsque l'on n'a rien à dire et que l'on veut avoir l'air de dire quelque chose. C'est le cas de ceux qui s'expriment en langage poétique : Empédocle, par exemple ; car une grande circonlocution donne le change et les auditeurs sont dans la situation de beaucoup de gens qui vont trouver les devins. Lorsque ceux-ci prononcent des oracles ambigus, on accepte leur avis : "Crésus, passant l'Halys, détruira une grande puissance."

--  meteor. II, 3; p. 357a 24

ὁμοίως δὲ γελοῖον καὶ εἴ τις εἰπὼν ἱδρῶτα τῆς γῆς εἶναι τὴν θάλατταν οἴεταί τι σαφὲς εἰρηκέναι, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς (Β 55)· πρὸς ποίησιν μὲν γὰρ οὕτως εἰπὼν ἴσως εἴρηκεν ἱκανῶς (ἡ γὰρ μεταφορὰ ποιητικόν), πρὸς δὲ τὸ γνῶναι τὴν φύσιν οὐχ ἱκανῶς.

CICERO, de oratore I, 50, 217
licet ista ratione dicamus pila bene et duodecim scriptis ludere proprium esse iuris civilis, quoniam utrumque eorum P. Mucius optime fecerit eademque ratione dicantur ei quos φυσικοὺς Graeci nominant, eidem poetae, quoniam Empedocles physicus egregium poema fecerit.

autant vaudrait dire que la paume et le jeu de dames font partie du droit civil, parce que le jurisconsulte Scévola était très habile dans ces deux jeux ;et que ceux auxquels les Grecs donnent le nom de physiciens, sont en même temps poètes, parce que le physicien Empédocle est auteur d'un beau poème.

26. DIONYSIUS, de comp. verb. 22

ταύτης τῆς ἁρμονίας (τῆς αὐστηρᾶς) πολλοὶ μὲν ἐγένοντο ζηλωταὶ κατά τε ποίησιν καὶ ἱστορίαν καὶ λόγους πολιτικούς, διαφέροντες δὲ τῶν ἄλλων ἐν μὲν ἐπικῆι ποιήσει ὅ τε Κολοφώνιος ᾿Αντίμαχος καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ὁ φυσικός, ἐν δὲ μελοποιίαι Πίνδαρος, ἐν τραγωιδίαι δ᾿ Αἰσχύλος ...

27. CICERO., ad Qu. fr. II, 9, 3

Lucreti poemata, ut scribis, ita sunt: multis luminibus ingeni, multae etiam artis sed cum veneris–. virum te putabo, si Sallusti Empedoclea legeris, hominem non putabo.

LEHRE.

(Vgl. A 1 § 76. 77; A 4. 6)

28.  SIMPL. phys. 25. 21

οὗτος δὲ τὰ μὲν σωματικὰ στοιχεῖα ποιεῖ τέτταρα, πῦρ καὶ ἀέρα καὶ ὕδωρ καὶ γῆν, ἀίδια μὲν ὄντα, πλήθει δὲ καὶ ὀλιγότητι μεταβάλλοντα κατὰ τὴν σύγκρισιν καὶ διάκρισιν, τὰς δὲ κυρίως ἀρχάς, ὑφ᾿ ὧν κινεῖται ταῦτα, Φιλίαν καὶ Νεῖκος. δεῖ γὰρ διατελεῖν ἐναλλὰξ κινούμενα τὰ στοιχεῖα, ποτὲ μὲν ὑπὸ τῆς Φιλίας συγκρινόμενα, ποτὲ δὲ ὑπὸ τοῦ Νείκους διακρινόμενα· ὥστε καὶ ἓξ εἶναι κατ᾿ αὐτὸν τὰς ἀρχάς. καὶ γὰρ ὅπου μὲν ποιητικὴν δίδωσι δύναμιν τῶι Νείκει καὶ τῆι Φιλίαι ὅταν λέγηι ᾿ἄλλοτε .. ἔχθει᾿ (Β 17, 7. 8), ποτὲ δὲ τοῖς τέτταρσιν ὡς ἰσόστοιχα συντάττει καὶ ταῦτα ὅταν λέγηι ᾿τοτὲ ... πλάτος τε᾿ (Β 17, 17-20).

Il pose les quatre éléments corporels, le feu, l'air, l'eau et la terre, comme éternels, tout en admettant que la combinaison et la séparation en fassent varier la quantité en plus et en moins; mais il a en outre, pour les mouvoir, deux principes proprement dits, l'Amour et la Haine; car les éléments doivent subir un mouvement alternatif, de combinaison par l'Amour, de séparation par la Haine. Ainsi, d'après lui, il y aurait six principes, car, dans tel passage, il attribue à l'Amour et à la Haine le pouvoir efficient (vers 68-69), dans tel autre, il les place sur le même rang que les quatre (vers 78-81).

29.  PLATO., Soph. 242cd

μῦθόν τινα ἕκαστος φαίνεταί μοι διηγεῖσθαι παισὶν ὡς οὖσιν ἡμῖν, ὁ μὲν ὡς τρία τὰ ὄντα, πολεμεῖ δὲ ἀλλήλοις ἐνίοτε αὐτῶν ἄττα πηι, τοτὲ δὲ καὶ φίλα γιγνόμενα γάμους τε καὶ τόκους καὶ τροφὰς τῶν ἐκγόνων παρέχεται (vgl. 71 A 8-11, B 1ff).. δύο δὲ ἕτερος εἰπών, ὑγρὸν καὶ ξηρὸν ἢ θερμὸν καὶ ψυχρόν, συνοικίζει τε αὐτὰ καὶ ἐκδίδωσι (vgl 47 A 4 ?). τὸ δὲ παρ᾿ ἡμῶν ᾿Ελεατικὸν ἔθνος, ἀπὸ Ξενοφάνους τε καὶ ἔτι πρόσθεν ἀρξάμενον, ὡς ἑνὸς ὄντος τῶν πάντων καλουμένων οὕτω διεξέρχεται τοῖς μύθοις. ᾿Ιάδες δὲ καὶ Σικελαί τινες ὕστερον Μοῦσαι (Heraklit und Empedocle)  ξυνενόησαν, ὅτι συμπλέκειν ἀσφαλέστατον ἀμφότερα καὶ λέγειν, ὡς τὸ ὂν πολλά τε καὶ ἕν ἐστιν, ἔχθραι δὲ καὶ φιλίαι συνέχεται. ᾿διαφερόμενον γὰρ ἀεὶ ξυμφέρεται᾿, φασὶν αἱ συντονώτεραι τῶν Μουσῶν (12 B 10), αἱ δὲ μαλακώτεραι τὸ μὲν ἀεὶ ταῦθ᾿ οὕτως ἔχειν ἐχάλασαν, ἐν μέρει δὲ τοτὲ μὲν ἓν εἶναί φασι τὸ πᾶν καὶ φίλον ὑπ᾿ ᾿Αφροδίτης, τοτὲ δὲ πολλὰ καὶ πολέμιον αὐτὸ αὑτῶι διὰ Νεῖκός τι (21 B 17).

Il semble que chacun nous ait débité sa fable comme à des enfants. L'un nous présente les êtres au nombre de trois, se faisant de temps en temps la guerre; (242d) d'autres fois, redevenus amis, se mariant, engendrant, nourrissant les fruits de leurs unions. Un autre n'en compte que deux, le sec et l'humide, ou bien le chaud et le froid, et il les marie et les met en ménage. Nos Éléates, à partir de Xénophane et même de plus loin, arrangent leur fable en réduisant à un seul être ce qu'on appelle l'univers. Plus tard des Muses d'Ionie et de Sicile ont pensé qu'il serait plus sûr de combiner les deux opinions, et de dire que l'être est à la fois un et multiple, et qu'il se maintient par la haine et par l'amitié. ; car tout se sépare et se réunit sans cesse, disent celles de ces Muses qui chantent sur le ton le plus hardi; (242e) celles qui le prennent sur un ton plus doux, ne prétendent plus que les choses soient toujours ainsi, [243] mais que tantôt l'univers est un et en bonne harmonie, par l'influence (243a) de Vénus, et tantôt, par celle de la discorde, multiple et en guerre avec lui-même. (COUSIN)
 

30. PSEUDOPLUT. Stromat. ap. Eus. P. E.. I, 8, 10 (D 582)

᾿Εμπεδοκλῆς ὁ ᾿Ακραγαντῖνος στοιχεῖα τέσσαρα, πῦρ ὕδωρ αἰθέρα γαῖαν. αἰτίαν δὲ τούτων Φιλίαν καὶ Νεῖκος. ἐκ πρώτης φησὶ τῆς τῶν στοιχείων κράσεως ἀποκριθέντα τὸν ἀέρα περιχυθῆναι κύκλωι· μετὰ δὲ τὸν ἀέρα τὸ πῦρ ἐκδραμὸν καὶ οὐκ ἔχον ἑτέραν χώραν ἄνω ἐκτρέχειν ὑπὸ τοῦ περὶ τὸν ἀέρα πάγου. εἶναι δὲ κύκλωι περὶ τὴν γῆν φερόμενα δύο ἡμισφαίρια τὸ μὲν καθόλου πυρός, τὸ δὲ μικτὸν ἐξ ἀέρος καὶ ὀλίγου πυρός, ὅπερ οἴεται τὴν νύκτα εἶναι. τὴν δὲ ἀρχὴν τῆς κινήσεως συμβῆναι ἀπὸ τοῦ τετυχηκέναι κατά <τι> τὸν ἀθροισμὸν ἐπιβρίσαντος τοῦ πυρός. ὁ δὲ ἥλιος τὴν φύσιν οὐκ ἔστι πῦρ, ἀλλὰ τοῦ πυρὸς ἀντανάκλασις ὁμοία τῆι ἀφ᾿ ὕδατος γινομένηι. σελήνην δέ φησιν συστῆναι καθ᾿ ἑαυτὴν ἐκ τοῦ ἀποληφθέντος ἀέρος ὑπὸ τοῦ πυρός. τοῦτον γὰρ παγῆναι καθάπερ καὶ τὴν χάλαζαν. τὸ δὲ φῶς αὐτὴν ἔχειν ἀπὸ τοῦ ἡλίου. τὸ δὲ ἡγεμονικὸν οὔτε ἐν κεφαλῆι οὔτε ἐν θώρακι, ἀλλ᾿ ἐν αἵματι. ὅθεν καθ᾿ ὅ τι ἂν μέρος τοῦ σώματος πλεῖον ἦι παρεσπαρμένον (τὸ ἡγεμονικὸν οἴεται), κατ᾿ ἐκεῖνο προτερεῖν τοὺς ἀνθρώπους.

Empédocle d'Agrigente admet quatre éléments, le feu, l'eau, l'éther et la terre, avec leur cause, l'Amour et la Haine. De la combinaison primordiale des éléments s'est d'abord séparé l'air qui s'est répandu tout autour en cercle ; après l'air, le feu s'est dégagé, mais, ne trouvant plus de place en haut, a couru au-dessous de la concrétion formée par l'air. Il y a autour de la terre deux hémisphères qui tournent circulairement, l'un dont l'ensemble est de feu, l'autre qui est mêlé d'air et d'un peu de feu; c'est ce dernier qui fait la nuit. Le commencement du mouvement a résulté de la rupture d'équilibre entraînée par la réunion du feu. Le soleil n'a nullement une nature ignée; c'est un reflet du feu, semblable à celui qui se produit sur Feau. La lune a été constituée par de l'air entraîné par le feu ; cet air s'est concré- tionné comme de la grêle; la lumière de cet astre vient du soleil. Le principat n'appartient ni à la tête, ni à la poitrine, mais au sang; aussi les hommes ont des supériorités différentes suivant les parties du corps où le sang afflue en plus grande quantité.

31. HIPPOL., Refut. I, 3 (D. 558)

(1) ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ μετὰ τούτους γενόμενος καὶ περὶ δαιμόνων φύσεως εἶπε πολλά, ὡς ἀναστρέφονται διοικοῦντες τὰ κατὰ τὴν γῆν, ὄντες πλεῖστοι. οὗτος τὴν τοῦ παντὸς ἀρχὴν Νεῖκος καὶ Φιλίαν ἔφη καὶ τὸ τῆς μονάδος νοερὸν πῦρ τὸν θεὸν καὶ συνεστάναι ἐκ πυρὸς τὰ πάντα καὶ εἰς πῦρ ἀναλυθήσεσθαι. ὧι σχεδὸν καὶ οἱ Στωικοὶ συντίθενται δόγματι ἐκπύρωσιν προσδοκῶντες. (2) μάλιστα δὲ πάντων συγκατατίθεται τῆι μετενσωματώσει οὕτως εἰπών· ᾿ἤτοι ... ἰχθύς᾿ (Β 117). (3) οὗτος πάσας εἰς πάντα τὰ ζῶια μεταλλάττειν εἶπε τὰς ψυχάς. καὶ γὰρ ὁ τούτων διδάσκαλος Πυθαγόρας ἔφη ἑαυτὸν Εὔφορβον γεγονέναι τὸν ἐπὶ ῎Ιλιον στρατεύσαντα, φάσκων ἐπιγινώσκειν τὴν ἀσπίδα.

(1) Empédocle, venu après les pythagoriens, a aussi longuement parlé de la nature des daimones, qu'il croit en très grand nombre et occupés à administrer ce qui se passe sur la terre. Il regarde comme principe de l'univers la Haine et l'Amour et le feu intelligent de l'unité, le dieu ; d'après lui, tout est formé de feu, tout se résoudra en feu, dogme adopté par les stoïciens, qui s'attendent donc à un embrasement. — (2) C'est, de tous, lui qui avoue le plus complètement la métempsycose (vers 11-12). — (3) Ainsi il affirme que les âmes passent dans les corps de tous les animaux. Son maître Pythagore avait dit qu'au siège de Troie il avait été Euphorbe ; il avait prétendu reconnaître son bouclier.

32.  AËT. I, 7, 28 (D. 303; vglr. Stob. I, 35, 17 W.)

<᾿Εμπεδοκλῆς σφαιροειδὲς καὶ ἀίδιον καὶ ἀκίνητον τὸ ἓν> καὶ τὸ μὲν ἓν τὴν ἀνάγκην, ὕλην δὲ αὐτῆς τὰ τέτταρα στοιχεῖα, εἴδη δὲ τὸ Νεῖκος καὶ τὴν Φιλίαν. λέγει δὲ καὶ τὰ στοιχεῖα θεοὺς καὶ τὸ μῖγμα τούτων τὸν κόσμον καὶ πρὸς τ<ούτοις τὸν Σφαῖρον, εἰς ὃν πάντα ταῦτ>᾿ ἀναλυθήσεται, τὸ μονοειδές. καὶ θείας μὲν οἴεται τὰς ψυχάς, θείους δὲ καὶ τοὺς μετέχοντας αὐτῶν καθαροὺς καθαρῶς.

Empédocle (?) admet comme étant l'un la nécessité, comme sa matière les quatre éléments, comme formes la Haine et l'Amour; il considère comme dieux les éléments et le monde que constitue leur mélange, ainsi que leur réunion primitive et finale sous une seule forme; il regarde comme divines les âmes et comme divins les purs qui participent purement aux âmes.

33.  AËT. I, 3, 20 (D. 286)

᾿Εμπεδοκλῆς Μέτωνος ᾿Ακραγαντῖνος τέτταρα μὲν λέγει στοιχεῖα, πῦρ ἀέρα ὕδωρ γῆν, δύο δὲ ἀρχικὰς δυνάμεις, Φιλίαν τε καὶ Νεῖκος, ὧν ἡ μέν ἐστιν ἑνωτική, τὸ δὲ διαιρετικόν. φησὶ δὲ οὕτως· ᾿τέσσαρα ... βρότειον᾿ (Β 6).

Δία μὲν γὰρ λέγει τὴν ζέσιν καὶ τὸν αἰθέρα, ῞Ηρην δὲ φερέσβιον τὸν ἀέρα, τὴν δὲ γῆν τὸν ᾿Αιδωνέα, Νῆστιν δὲ καὶ κρούνωμα βρότειον οἱονεὶ τὸ σπέρμα καὶ τὸ ὕδωρ.

Empédocle, fils de Méton, d'Agrigente, admet quatre éléments, feu, air, eau, terre, et deux forces primitives, l'Amour et la Haine, l'une qui unit, l'autre qui sépare. Il dit : (vers 159-161). Il appelle Zeus l'ébullition et l'éther, Héré vivifiante l'air, Aidoneus la terre; Nestis et fontaine humaine désignent la semence et l'eau.

Allegor. hom. script. (viell. Plutarch) bei STOB. Ecl. I, 10, 11b; p. 121 W

᾿Εμπεδοκλῆς Δία μὲν λέγει τὴν ζέσιν <καὶ> τὸν αἰθέρα, ῞Ηρην δὲ φερέσβιον τὴν γῆν, ἀέρα δὲ τὸν ᾿Αιδωνέα, ἐπειδὴ φῶς οἰκεῖον οὐκ ἔχει, ἀλλὰ ὑπὸ ἡλίου καὶ σελήνης καὶ ἄστρων καταλάμπεται, Νῆστιν δὲ καὶ κρούνωμα βρότειον τὸ σπέρμα καὶ τὸ ὕδωρ. ἐκ τεσσάρων οὖν στοιχείων τὸ πᾶν, τῆς τούτων φύσεως ἐξ ἐναντίων συνεστώσης, ξηρότητός τε καὶ ὑγρότητος καὶ θερμότητος καὶ ψυχρότητος, ὑπὸ τῆς πρὸς ἄλληλα ἀναλογίας καὶ κράσεως ἐναπεργαζομένης τὸ πᾶν καὶ μεταβολὰς μὲν μερικὰς ὑπομενούσης, τοῦ δὲ παντὸς λύσιν μὴ ἐπιδεχομένης. λέγει γὰρ οὕτως· ᾿ἄλλοτε ... ἔχθει᾿ (fr. 17, 7. 8).

HIPPOL., Refut. VII, 29 nach B 6 (aus Plutarchs Schr. üb. Emped. ? vgl. v 20 p 144, 13.

Ζεύς ἐστι τὸ πῦρ, ῞Ηρη δὲ φερέσβιος ἡ γῆ ἡ φέρουσα τοὺς πρὸς τὸν βίον καρπούς, ᾿Αιδωνεὺς δὲ ὁ ἀήρ, ὅτι πάντα δι᾿ αὐτοῦ βλέποντες μόνον αὐτὸν οὐ καθορῶμεν, Νῆστις δὲ τὸ ὕδωρ· μόνον γὰρ τοῦτο ὄχημα τροφῆς (αἴτιον) γινόμενον πᾶσι τοῖς τρεφομένοις, αὐτὸ καθ᾿ αὑτὸ τρέφειν οὐ δυνάμενον τὰ τρεφόμενα. εἰ γὰρ ἔτρεφε, φησίν, οὐκ ἄν ποτε λιμῶι κατελήφθη τὰ ζῶια, ὕδατος ἐν τῶι κόσμωι πλεονάζοντος ἀεί. διὰ τοῦτο Νῆστιν καλεῖ τὸ ὕδωρ, ὅτι τροφῆς αἴτιον γινόμενον τρέφειν οὐκ εὐτονεῖ τὰ τρεφόμενα.

34.  GALEN, in Hipp. nat. hom.. XV, 32, 11 K.

᾿Εμπεδοκλῆς ἐξ ἀμεταβλήτων τῶν τεσσάρων στοιχείων ἡγεῖτο γίνεσθαι τὴν τῶν συνθέτων σωμάτων φύσιν, οὕτως ἀναμεμειγμένων ἀλλήλοις τῶν πρώτων, ὡσεί τις λειώσας ἀκριβῶς καὶ χνοώδη ποιήσας ἰὸν καὶ χαλκίτην καὶ καδμείαν καὶ μίσυ μείξειεν, ὡς μηδὲν ἐξ αὐτῶν δύνασθαι μεταχειρίσασθαι χωρὶς ἑτέρου.

35.  AËT. II, 7, 6 (D. 336)

᾿Εμπεδοκλῆς ἔλεγε μὴ διὰ παντὸς ἑστῶτας εἶναι μηδ᾿ ὡρισμένους τοὺς τόπους τῶν στοιχείων, ἀλλὰ πάντα τοὺς ἀλλήλων μεταλαμβάνειν.

vgl. Achill., Is. 4; p. 34, 20 M

ὁ δὲ ᾿Εμπεδοκλῆς οὐ δίδωσι τοῖς στοιχείοις ὡρισμένους τόπους, ἀλλ᾿ ἀντιπαραχωρεῖν ἀλλήλοις φησίν, ὥστε τὴν γῆν μετέωρον φέρεσθαι καὶ τὸ πῦρ ταπεινότερον.

Empédocle a dit que les lieux des éléments ne sont pas toujours constants et déterminés, mais qu'ils s'échangent réciproquement (Achille : en sorte que la terre soit emportée en haut et le feu en bas).

36.  ARIST. de gen. et corr. II, 3; p. 330b 19

ἔνιοι δ᾿ εὐθὺς τέτταρα λέγουσιν οἷον ᾿Εμπεδοκλῆς· συνάγει δὲ καὶ οὗτος εἰς τὰ δύο· τῶι γὰρ πυρὶ τἆλλα πάντα ἀντιτίθησιν.

37. --  Metaph. I, 4; p. 985a 21

καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐπὶ πλέον μὲν χρῆται τούτου τοῖς αἰτίοις, οὐ μὴν οὔθ᾿ ἱκανῶς οὔτ᾿ ἐν τούτοις εὑρίσκει τὸ ὁμολογούμενον· πολλαχοῦ γοῦν αὐτῶι ἡ μὲν Φιλία διακρίνει, τὸ δὲ Νεῖκος συγκρίνει. ὅταν μὲν γὰρ εἰς τὰ στοιχεῖα διίστηται τὸ πᾶν ὑπὸ τοῦ Νείκους, τό τε πῦρ εἰς ἓν συγκρίνεται καὶ τῶν ἄλλων στοιχείων ἕκαστον· ὅταν δὲ πάλιν ὑπὸ τῆς Φιλίας συνίωσιν εἰς τὸ ἕν, ἀναγκαῖον ἐξ ἑκάστου τὰ μόρια διακρίνεσθαι πάλιν. ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν οὖν παρὰ τοὺς πρότερον πρῶτος τὸ τὴν αἰτίαν διελεῖν εἰσήνεγκεν, οὐ μίαν ποιήσας τὴν τῆς κινήσεως ἀρχὴν ἀλλ᾿ ἑτέρας τε καὶ ἐναντίας. ἔτι δὲ τὰ ὡς ἐν ὕλης εἴδει λεγόμενα στοιχεῖα τέτταρα πρῶτος εἶπεν. οὐ μὴν χρῆταί γε τέτταρσιν, ἀλλ᾿ ὡς δυσὶν οὖσι μόνοις, πυρὶ μὲν καθ᾿ αὑτό, τοῖς δ᾿ ἀντικειμένοις ὡς μιᾶι φύσει, γῆι τε καὶ ἀέρι καὶ ὕδατι. λάβοι δ᾿ ἄν τις αὐτὸ θεωρῶν ἐκ τῶν ἐπῶν.

Empédocle se sert davantage, mais d'une manière insuffisante  encore, de ses principes, et dans leur emploi il ne s'accorde pas avec lui-même.  Souvent chez lui, l'amitié sépare, la discorde réunit : en effet, lorsque dans l'univers les éléments sont séparés par la discorde, toutes les particules de feu n'en sont pas moins unies en un tout, ainsi que celles de chacun des autres éléments; et lorsqu'au contraire c'est l'amitié qui unit tous les éléments, il faut bien pour cela que les particules de chaque élément se divisent. Empédocle fut donc le premier des anciens qui employa en le divisant le principe du mouvement, et ne supposa plus une cause unique, mais deux causes différentes et opposées. Quant à la matière, il est le premier qui ait parlé des quatre éléments; toutefois, il ne s'en sert pas comme s'ils étaient quatre, mais comme s'ils n'étaient que deux, à savoir, le feu tout seul, et en opposition au feu, la terre, l'air et l'eau, ne faisant qu'une seule et même nature. C'est là du moins ce que ses vers donnent à entendre.
 

38.  ARIST., phys. VIII, 1; p. 252a 7

ἔοικεν ᾿Εμπεδοκλῆς ἂν εἰπεῖν ὡς τὸ κρατεῖν καὶ κινεῖν ἐν μέρει τὴν Φιλίαν καὶ τὸ Νεῖκος ὑπάρχει τοῖς πράγμασιν ἐξ ἀνάγκης, ἠρεμεῖν δὲ τὸν μεταξὺ χρόνον.

comme Empédocle, il faut penser que les choses ont tantôt le mouvement et tantôt le repos; le mouvement, quand de plusieurs choses l'Amour n'en fait qu'une, ou quand d'une seule la Discorde en fait plusieurs; le repos, dans les intervalles de temps qui séparent l'action de l'Amour et de la Discorde.

39. --  Metaph. I, 4; p. 984b 32

ἐπεὶ δὲ καὶ τἀναντία τοῖς ἀγαθοῖς ἐνόντα ἐφαίνετο ἐν τῆι φύσει, καὶ οὐ μόνον τάξις καὶ τὸ καλὸν ἀλλὰ καὶ ἀταξία καὶ τὸ αἰσχρόν, καὶ πλείω τὰ κακὰ τῶν ἀγαθῶν καὶ τὰ φαῦλα τῶν καλῶν, οὕτως ἄλλος τις Φιλίαν εἰσήνεγκε καὶ Νεῖκος, ἑκάτερον ἑκατέρων αἴτιον τούτων. εἰ γάρ τις ἀκολουθοίη καὶ λαμβάνοι πρὸς τὴν διάνοιαν καὶ μὴ πρὸς ἃ ψελλίζεται λέγων ᾿Εμπεδοκλῆς, εὑρήσει τὴν μὲν Φιλίαν αἰτίαν οὖσαν τῶν ἀγαθῶν, τὸ δὲ Νεῖκος τῶν κακῶν· ὥστ᾿ εἴ τις φαίη τρόπον τινὰ καὶ λέγειν καὶ πρῶτον λέγειν τὸ κακὸν καὶ τὸ ἀγαθὸν ἀρχὰς ᾿Εμπεδοκλέα, τάχ᾿ ἂν λέγοι καλῶς, εἴπερ τὸ τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων αἴτιον αὐτὸ τἀγαθόν ἐστι (καὶ τῶν κακῶν τὸ κακόν).

Ensuite, comme à côté du bien dans la nature, on voyait aussi son contraire, non seulement de l'ordre et de la beauté, mais aussi du désordre et de la laideur, comme le mal paraissait même l'emporter sur le bien et le laid sur le beau, un autre philosophe introduisit l'amitié et la discorde, causes opposées de ces effets opposés. Car si l'on veut suivre de près Empédocle, et s'attacher au fond de sa pensée plutôt qu'à la manière presqu'enfantine dont il l'exprime, on trouvera que l'amitié est la cause du bien, et la discorde celle du mal ; de sorte que peut-être n'aurait-t-on pas tort de dire qu'Empédocle a parlé en quelque manière et a parlé le premier du bien et du mal comme principes, puisque le principe de tous les biens est le bien lui-même, et le mal le principe de tout ce qui est mauvais.
 

40. -- de gen. et corr. II, 6; p. 333b 19

ὁ δὲ τὴν μίξιν μόνον ἐπαινεῖ. καίτοι τά γε στοιχεῖα διακρίνει οὐ τὸ Νεῖκος ἀλλ᾿ ἡ Φιλία, τὰ φύσει πρότερα τοῦ θεοῦ· θεοὶ δὲ καὶ ταῦτα.

Mais Empédocle n'a d'éloges absolument que pour le mélange et la confusion. Cependant ce n'est pas la Discorde, c'est l'Amour qui a séparé les éléments, lesquels, selon lui, sont antérieurs à Dieu lui-même, puisque les éléments d'Empédocle sont aussi des Dieux.

41. PHILOP. de gen. et corr. 19, 3 Vitelli

πρὸς μὲν γὰρ τὰ φαινόμενα ἐναντία λέγει ἀναιρῶν τὴν ἀλλοίωσιν ἐναργῆ οὖσαν, πρὸς ἑαυτὸν δὲ διότι λέγει μὲν ἀμετάβλητα τὰ στοιχεῖα, καὶ αὐτὰ μὲν μὴ γίνεσθαι ἐξ ἀλλήλων τὰ δὲ ἄλλα ἐκ τούτων· πάλιν δέ φησι τῆς Φιλίας κρατούσης τὰ πάντα ἓν γίνεσθαι καὶ τὸν Σφαῖρον ἀποτελεῖν ἄποιον ὑπάρχοντα, ὡς μηκέτι μήτε τὴν τοῦ πυρὸς μήτε τῶν ἄλλων τινὸς σώιζεσθαι ἐν αὐτῶι ἰδιότητα, ἀποβάλλοντος ἑκάστου τῶν στοιχείων τὸ οἰκεῖον εἶδος.

42.  ARIST., de caelo III, 2; p. 301a 14

ἐκ διεστώτων δὲ καὶ κινουμένων οὐκ εὔλογον ποιεῖν τὴν γένεσιν. διὸ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς παραλείπει τὴν ἐπὶ τῆς Φιλότητος· οὐ γὰρ ἂν ἠδύνατο συστῆσαι τὸν οὐρανὸν ἐκ κεχωρισμένων μὲν κατασκευάζων, σύγκρισιν δὲ ποιῶν διὰ τὴν Φιλότητα· ἐκ διακεκριμένων γὰρ συνέστηκεν ὁ κόσμος τῶν στοιχείων. ὥστ᾿ ἀναγκαῖον γίνεσθαι ἐξ ἑνὸς καὶ συγκεκριμένου.

Mais il n'est pas très rationnel de supposer que la génération puisse venir d'éléments isolés et en mouvement. Aussi voilà pourquoi Empédocle lui-même a renoncé à la génération qu'il fait sortir de la Concorde ; car il lui était bien impossible de composer le ciel, en le formant d'abord d'éléments séparés, et en tâchant ensuite de les combiner par la Concorde, qui les rapproche. L'ordre du monde n'a pu venir que des éléments divisés ; et par conséquent, il fallait, de toute nécessité, que ces éléments vinssent primitivement de quelque tout unique et compact.

43.  AËT.  I, 13, 1 (D. 312)

᾿Εμπεδοκλῆς ἔφη πρὸ τῶν τεττάρων στοιχείων θραύσματα ἐλάχιστα οἱονεὶ στοιχεῖα πρὸ τῶν στοιχείων ὁμοιομερῆ.

Empédocle reconnaît avant les quatre éléments des particules minima qui sent comme «les éléments homéomères antérieurs aux éléments.

--  I, 17, 3

᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Ξενοκράτης ἐκ μικροτέρων ὄγκων τὰ στοιχεῖα συγκρίνει, ἅπερ ἐστὶν ἐλάχιστα καὶ οἱονεὶ στοιχεῖα στοιχείων.

Empédocle et Xénocrate composent les éléments de molécules plus petites, qui sont des minima et comme des éléments d'éléments.

GALEN.  in Hipp. de nat.. h.. XV, 49 K.

κἀκεῖνος γὰρ (Εμπεδοκλῆς) ἐκ μὲν τῶν αὐτῶν στοιχείων, ὧν καὶ ῾Ιπποκράτης, γεγονέναι φησὶν ἡμᾶς τε καὶ τὰ ἄλλα σώματα πάντα τὰ περὶ τὴν γῆν, οὐ μὴν κεκραμένων γε δι᾿ ἀλλήλων, ἀλλὰ κατὰ μικρὰ μόρια παρακειμένων τε καὶ ψαυόντων (vgl. IV, 762 κατὰ σμικρὰ μόρια καταθραυομένων).

Empédocle dit que nous et tous les corps sur terre , nous sommes formés de ces éléments dont parle Hippocrate, non mélangés les uns aux autres, mais placés et juxtaposés en petites parties.

44.  AËT. I, 24, 2

᾿Εμπεδοκλῆς, ᾿Αναξαγόρας, Δημόκριτος, ᾿Επίκουρος καὶ πάντες ὅσοι κατὰ συναθροισμὸν τῶν λεπτομερῶν σωμάτων κοσμοποιοῦσι, συγκρίσεις μὲν καὶ διακρίσεις εἰσάγουσι, γενέσεις δὲ καὶ φθορὰς οὐ κυρίως· οὐ γὰρ κατὰ τὸ ποιὸν ἐξ ἀλλοιώσεως, κατὰ δὲ τὸ ποσὸν ἐκ συναθροισμοῦ ταύτας γίνεσθαι.

45.  AËT. I 26, 1

᾿Εμπεδοκλῆς οὐσίαν ἀνάγκης αἰτίαν χρηστικὴν τῶν ἀρχῶν καὶ τῶν στοιχείων.

La nécessité est la cause qui met en œuvre les principes et les éléments.

PLUT. de an. procr. 27, 2; p. 1026b

ἀνάγκην, ἣν εἱμαρμένην οἱ πολλοὶ καλοῦσιν, ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ Φιλίαν ὁμοῦ καὶ Νεῖκος.

Pour Empédocle la nécessité que les autres appellent destin, c'est en même temps l'Amour et la Haine

46.  ARISTOT. phys. I, 4; p. 187a 20

οἱ δ᾿ ἐκ τοῦ ἑνὸς ἐνούσας τὰς ἐναντιότητας ἐκκρίνεσθαι, ὥσπερ ᾿Αναξίμανδρός φησι καὶ ὅσοι δ᾿ ἓν καὶ πολλά φασιν εἶναι, ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ ᾿Αναξαγόρας· ἐκ τοῦ μείγματος γὰρ καὶ οὗτοι ἐκκρίνουσι τἆλλα. διαφέρουσι δ᾿ ἀλλήλων τῶι τὸν μὲν περίοδον ποιεῖν τούτων, τὸν δ᾿ ἅπαξ, καὶ τὸν μὲν ἄπειρα τά τε ὁμοιομερῆ καὶ τἀναντία, τὸν δὲ τὰ καλούμενα στοιχεῖα.

Quant aux autres physiciens, ils pensent que les contraires sortent de l'être un qui les renferme, comme le croient Anaximandre et tous ceux qui admettent à la fois l'unité et la pluralité des choses, par exemple, Empédocle et Anaxagore. Car ces deux derniers philosophes font sortir aussi tout le reste du mélange antérieur ; et la seule divergence de leurs opinions, c'est que l'un admet le retour périodique des choses, tandis que l'autre n'y admet qu'un mouvement unique ; c'est que l'un regarde comme infinies les parties similaires des choses et les contraires, tandis que l'autre ne reconnaît pour infinis que ce qu'on appelle les éléments.

47.  AËT. I, 5, 2 (D. 291)

᾿Εμπεδοκλῆς δὲ κόσμον μὲν ἕνα, οὐ μέντοι τὸ πᾶν εἶναι τὸν κόσμον, ἀλλὰ ὀλίγον τι τοῦ παντὸς μέρος, τὸ δὲ λοιπὸν ἀργὴν ὕλην.

Empédocle : Le monde est un, mais ce n'est pas l'univers; il n'en est qu'une petite partie, le reste est de la matière inerte.

48.  PLATO., leg. X, 889b

πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἀέρα φύσει πάντα εἶναι καὶ τύχηι φασί (Anhänger des Empedokles), τέχνηι δὲ οὐδὲν τούτων, καὶ τὰ μετὰ ταῦτα αὖ σώματα, γῆς τε καὶ ἡλίου καὶ σελήνης ἄστρων τε πέρι, διὰ τούτων γεγονέναι παντελῶς ὄντων ἀψύχων. τύχηι δὲ φερόμενα τῆι τῆς δυνάμεως ἕκαστα ἑκάστων ἧι ξυμπέπτωκεν ἁρμόττοντα οἰκείως πως, θερμὰ ψυχροῖς ἢ ξηρὰ πρὸς ὑγρὰ καὶ μαλακὰ πρὸς σκληρά, καὶ πάντα ὁπόσα τῆι τῶν ἐναντίων κράσει κατὰ τύχην ἐξ ἀνάγκης συνεκεράσθη, ταύτηι καὶ κατὰ ταῦτα οὕτω γεγεννηκέναι τόν τε οὐρανὸν ὅλον καὶ πάντα ὁπόσα κατ᾿ οὐρανόν, καὶ ζῶια αὖ καὶ φυτὰ ξύμπαντα, ὡρῶν πασῶν ἐκ τούτων γενομένων, οὐ δὲ διὰ νοῦν, φασίν, οὐδὲ διά τινα θεὸν οὐδὲ διὰ τέχνην, ἀλλὰ ὃ λέγομεν, φύσει καὶ τύχηι.

Ils disent que le feu, l'eau, la terre et l'air sont tous produits par la nature et le hasard, et qu'aucun d'eux ne l'est par l'art, et que c'est de ces éléments entièrement privés de vie que les corps de la terre, du soleil, de la lune et des astres se sont formés par la suite. Ces premiers éléments, emportés au hasard par la force propre à chacun d'eux, s'étant rencontrés, se sont arrangés ensemble conformément à leur nature, le chaud avec le froid, le sec avec l'humide, le mou avec le dur, et tout ce que le hasard a forcément mêlé ensemble par l'union des contraires ; et le ciel entier avec tous les corps célestes, les animaux et toutes les plantes, avec toutes les saisons que cette combinaison a fait éclore, se sont trouvés formés de cette façon, non point, disent-ils, par une intelligence, ni par une divinité, ni par l'art, mais, comme nous le disons, par la nature et par le hasard.
 

49. PHILO., de provid. II, 60; p. 86 (Aucher, mit Verbesserungen n. Conybeare)

eodem modo etiam mundi partes confici videntur, ut dicit Empedocles. postquam enim secretus est aether  (d. i. μετὰ τὸ διακριθῆναι τὸν αἰθέρα), aer et ignis sursus volaverunt et caelum formatum quod in latissimo spatio circumferebatur. ignis autem, qui caelo paulo inferior manserat, ipse quoque in radios solis coacervatus est. terra vero in unum concurrens et necessitate quadam concreta (πιληθεῖσα) in medio apparens consedit. porro circa eam undique aether, quia multo levior erat, volvitur neque umquam desistit. quietis autem inde causa per deum (?), non vero per sphaeras multas super se invicem positas, quarum circumrotationes poliverint figuram, quia circa eam (sc. terram) circumiectus est (περιεβλήθη) typi cuiusdam gyrus mirabilis (magnae enim et multiplicis formae vim habet), ideo nec huc nec illuc cadit ista.

Comme le dit Empédocle, les parties du monde semblent s'être formées de la même façon.  Après que l'éther se fut séparé, l'air et le feu s'envolèrent vers le haut, et le ciel qui se trouvait tout autour se forma dans un très large espace.  Et le feu qui était resté un peu en dessous du ciel, il fut comprimé dans les rayons du soleil.  Et la terre, s'amassant en un seul lieu et remplie par une certaine nécessité apparut au milieu et s'y installa.  Ensuite autour d'elle de partout l'éther qui était beaucoup plus léger s'enroula et ne s'arréta jamais.  La cause de son immobilité n'est pas dieu ni des nombreuses sphères placées en alternance au dessus d'elle et dont les révolutions ont poli les contours, parce qu'autour d'elle (la terre) circule un tourbillon d'un certain type (elle possède sa force de sa grande forme multiple) qui fait qu'elle ne tombe ni ici ni là.

AËT. II 6, 3 (D. 334)

᾿Εμπεδοκλῆς τὸν μὲν αἰθέρα πρῶτον διακριθῆναι, δεύτερον δὲ τὸ πῦρ, ἐφ᾿ ὧι τὴν γῆν, ἐξ ἧς ἄγαν περισφιγγομένης τῆι ῥύμηι τῆς περιφορᾶς ἀναβλύσαι τὸ ὕδωρ· ἐξ οὗ θυμιαθῆναι τὸν ἀέρα, καὶ γενέσθαι τὸν μὲν οὐρανὸν ἐκ τοῦ αἰθέρος, τὸν δὲ ἥλιον ἐκ τοῦ πυρός, πιληθῆναι δὲ ἐκ τῶν ἄλλων τὰ περίγεια.

L'éther s'est dégagé le premier, le feu a suivi, puis la terre, de laquelle l'eau a jailli sous la pression énorme du tourbillon; par vaporisation l'eau a fourni l'air. Le ciel est formé par l'éther, le soleil vient du feu, les environs de la terre sont feutrés des autres éléments.

50. AËT. II, 31, 4 (D. 363)

᾿Εμπεδοκλῆς τοῦ ὕψους τοῦ ἀπὸ τῆς γῆς εἰς τὸν οὐρανόν, ἥτις ἐστὶν ἀφ᾿ ἡμῶν ἀνάτασις, πλείονα εἶναι τὴν κατὰ τὸ πλάτος διάστασιν, κατὰ τοῦτο τοῦ οὐρανοῦ μᾶλλον ἀναπεπταμένου διὰ τὸ ὠιῶι παραπλησίως τὸν κόσμον κεῖσθαι.

La hauteur de la terre au ciel, ou l'élévation à partir de nous, est inférieure à la dimension suivant la largeur, le ciel étant plus développé dans ce sens, et le monde ayant une forme analogue à celle d'un œuf.

-- II, 1, 4 (D. 328)

᾿Εμπεδοκλῆς τὸν τοῦ ἡλίου περίδρομον εἶναι περιγραφὴν τοῦ πέρατος τοῦ κόσμου.

La route circulaire du soleil décrit la limite du monde.

--  II, 10, 2 (D. 339)

᾿Εμπεδοκλῆς δεξιὰ μὲν αὐτοῦ (sc. τοῦ κόσμου) τὰ κατὰ τὸν θερινὸν τροπικόν, ἀριστερὰ δὲ τὰ κατὰ τὸν χειμερινόν.

La droite du monde est au tropique d'été, la gauche au tropique d'hiver.

51. -- II 11, 2 (D. 339)

᾿Εμπεδοκλῆς στερέμνιον εἶναι τὸν οὐρανὸν ἐξ ἀέρος συμπαγέντος ὑπὸ πυρὸς κρυσταλλοειδῶς, τὸ πυρῶδες καὶ τὸ ἀερῶδες ἐν ἑκατέρωι τῶν ἡμισφαιρίων περιέχοντα.

Le ciel est solide, formé par une concré- tion de l'air semblable à la glace et au-dessus du feu ; il renferme l'igné et l'aérien séparés en deux hémisphères.

LACTANT.  de opif. dei 17, 6

an si mihi quispiam dixerit aeneum esse caelum aut vitreum aut, ut Empedocles ait, aerem glaciatum, statimne assentiar ?

Si quelqu'un me disait que le ciel est en bronze ou en verre ou comme le dit Empédocle, de l'air glacé, donnerais-je aussitôt mon accord ?

52.  AËT. II 4, 8 (D. 331)

᾿Εμπεδοκλῆς τὸν κόσμον φθείρεσθαι κατὰ τὴν ἀντεπικράτειαν τοῦ Νείκους καὶ τῆς Φιλίας.

Le monde naît et se détruit suivant la prédominance de la Haine ou de l'Amour.

SIMPL. de caelo 293, 18

οἱ δὲ ἐναλλὰξ γίνεσθαι καὶ φθείρεσθαι τὸν αὐτὸν καὶ πάλιν γενόμενον πάλιν φθείρεσθαι (sc. τὸν κόσμον) λέγουσι, καὶ ἀίδιον εἶναι τὴν τοιαύτην διαδοχήν, ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς τὴν Φιλίαν λέγων καὶ τὸ Νεῖκος παρὰ μέρος ἐπικρατοῦντα τὴν μὲν συνάγειν τὰ πάντα εἰς ἓν καὶ φθείρειν τὸν τοῦ Νείκους κόσμον καὶ ποιεῖν ἐξ αὐτοῦ τὸν Σφαῖρον, τὸ δὲ Νεῖκος διακρίνειν πάλιν τὰ στοιχεῖα καὶ ποιεῖν τὸν τοιοῦτον κόσμον. (dann folgt B 17)

-- --  305, 21

Πλάτων καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ ᾿Αναξαγόρας καὶ οἱ ἄλλοι φυσικοὶ τὴν τῶν συνθέτων ἀπὸ τῶν ἁπλῶν γένεσιν κατὰ τὸν ἐξ ὑποθέσεως τοῦτον τρόπον (διδασκαλίας χάριν 304, 5) φαίνονται παραδιδόντες ... ὡσεὶ καὶ προϋπῆρχον τῶι χρόνωι τὰ ἐξ ὧν γίνεται τὰ γινόμενα.

Dagegen ARIST. Metaph. III, 4; p. 1000b 18

οὐ γὰρ τὰ μὲν φθαρτά, τὰ δ᾿ ἄφθαρτα ποιεῖ τῶν ὄντων, ἀλλ᾿ ἅπαντα φθαρτὰ πλὴν τῶν στοιχείων.

Toutefois Empédocle a été d'accord avec lui-même en ce point, qu'il admet, non pas que parmi les êtres les uns sont périssables, les autres impérissables, mais que tout est périssable, excepté les éléments.

53. AËT. II, 13, 2 (D. 341)

᾿Εμπεδοκλῆς πύρινα (sc. εἶναι τὰ ἄστρα) ἐκ τοῦ πυρώδους, ὅπερ ὁ ἀὴρ ἐν ἑαυτῶι περιέχων ἐξανέθλιψε κατὰ τὴν πρώτην διάκρισιν.

Les astres sont de feu et proviennent de l'igné enveloppé par l'air et qui en a été exprimé lors de la séparation primitive.

54. -- II 13, 11 (D. 342)

᾿Εμπεδοκλῆς τοὺς μὲν ἀπλανεῖς ἀστέρας συνδεδέσθαι τῶι κρυστάλλωι, τοὺς δὲ πλανήτας ἀνεῖσθαι.

Les étoiles fixes sont attachées au crystal, les planètes sont libres.

55.  ACHILL., in Arat. 16; p. 43, 2 Maass.

εἰσὶ δὲ οἳ πρῶτον τὸν ἥλιον λέγουσιν, δευτέραν δὲ τὴν σελήνην, τρίτον δὲ τὸν Κρόνον. ἡ δὲ πλείων δόξα πρώτην τὴν σελήνην, ἐπεὶ καὶ ἀπόσπασμα τοῦ ἡλίου λέγουσιν αὐτήν. ὡς καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ᾿κυκλοτερὲς ... φῶς᾿ (Β 45).

Il y en a qui disent que le soleil est venu le premier, ensuite la lune, enfin Cronos.  L'opinion la plus répandue est qu'il y a eu d'abord la lune puisqu'elle est, dit-on un fragment su soleil, comme le dit Empédocle.

56.  AËT. II, 20, 13 (D. 350)

᾿Εμπεδοκλῆς δύο ἡλίους· τὸν μὲν ἀρχέτυπον, πῦρ ὂν ἐν τῶι ἑτέρωι ἡμισφαιρίωι τοῦ κόσμου, πεπληρωκὸς τὸ ἡμισφαίριον, αἰεὶ κατ᾿ ἀντικρὺ τῆι ἀνταυγείαι ἑαυτοῦ τεταγμένον· τὸν δὲ φαινόμενον, ἀνταύγειαν ἐν τῶι ἑτέρωι ἡμισφαιρίωι τῶι τοῦ ἀέρος τοῦ θερμομιγοῦς πεπληρωμένωι, ἀπὸ κυκλοτεροῦς τῆς γῆς κατ᾿ ἀνάκλασιν γιγνομένην εἰς τὸν ἥλιον τὸν κρυσταλλοειδῆ, συμπεριελκομένην δὲ τῆι κινήσει τοῦ πυρίνου. ὡς δὲ βραχέως εἰρῆσθαι (συντεμόντα), ἀνταύγειαν εἶναι τοῦ περὶ τὴν γῆν πυρὸς τὸν ἥλιον.

Il y a deux soleils : l'un archétype, feu qui remplit constamment l'un des deux hémisphères du monde et se reflète au sommet de cet hémisphère; l'autre, le soleil apparent, est ce reflet même, < invisible > dans l'autre hémisphère rempli d'air mêlé de feu, et qui, produit par réflexion de la terre circulaire à la voûte crystalline, est entraîné par le mouvement de l'igné. Pour parler plus brièvement, le soleil est un reflet du feu entou rant la terre.

--  II, 21, 2 (D. 351)

ἴσον τῆι γῆι τὸν κατὰ τὴν ἀνταύγειαν.

En tant que reflet, le soleil est égal à la terre.

57.  ARIST., de anima II, 6; p. 418b 20

οὐκ ὀρθῶς ᾿Εμπεδοκλῆς οὐδ᾿ εἴ τις ἄλλος οὕτως εἴρηκεν, ὡς φερομένου τοῦ φωτὸς καὶ γιγνομένου ποτὲ μεταξὺ τῆς γῆς καὶ τοῦ περιέχοντος, ἡμᾶς δὲ λανθάνοντος ... ἐν μικρῶι μὲν γὰρ διαστήματι λάθοι ἄν, ἀπ᾿ ἀνατολῆς δ᾿ ἐπὶ δυσμὰς τὸ λανθάνειν μέγα λίαν τὸ αἴτημα.

Et ce n’est pas à bon droit qu’EMPÉDOCLE (ou tout autre, s’il en fut, qui a professé la même opinion) prétend que la lumière se transporte et s’étend, à un moment donné, entre la Terre et ce qui l’environne, mais que nous ne nous en apercevons pas.

--  de sensu 6; p. 446a 26

καθάπερ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς φησιν ἀφικνεῖσθαι πρότερον τὸ ἀπὸ τοῦ ἡλίου φῶς εἰς τὸ μεταξύ, πρὶν πρὸς τὴν ὄψιν ἢ ἐπὶ τὴν γῆν.

Empédocle dit que la lumière du soleil arrive d'abord dans l'intermédiaire avant d'atteindre la vue ou la terre.

Vgl. PHILOP. de anima 344, 34 (zu Ar. 418b 20)

᾿Εμπεδοκλῆς ὃς ἔλεγεν ἀπορρέον τὸ φῶς σῶμα ὂν ἐκ τοῦ φωτίζοντος σώματος γίνεσθαι πρῶτον ἐν τῶι μεταξὺ τόπωι τῆς τε γῆς καὶ τοῦ οὐρανοῦ, εἶτα ἀφικνεῖσθαι πρὸς ἡμᾶς, λανθάνειν δὲ τὴν τοιαύτην αὐτοῦ κίνησιν διὰ τὴν ταχυτῆτα.

Empédocle disait que la lumière, qui est un corps venant s'un corps lumineux, naît d'abord dans un lieu intermédiaire de la terre et du ciel, ensuite elle arrive à nous, son mouvement nous étant caché à cause de sa vitesse.

58.  AËT. II, 8, 2 (D. 338)

᾿Εμπεδοκλῆς τοῦ ἀέρος εἴξαντος τῆι τοῦ ἡλίου ὁρμῆι ἐπικλιθῆναι τὰς ἄρκτους, καὶ τὰ μὲν βόρεια ὑψωθῆναι, τὰ δὲ νότια ταπεινωθῆναι, καθ᾿ ὃ καὶ τὸν ὅλον κόσμον.

L'air cédant à l'effort du soleil, le pôle arctique s'est déplacé, le côté du nord a été élevé, celui du sud abaissé, et par suite le monde entier s'est trouvé incliné.

--  II, 23, 3 (D. 353)

᾿Εμπεδοκλῆς ὑπὸ τῆς περιεχούσης αὐτὸν σφαίρας κωλυόμενον ἄχρι παντὸς εὐθυπορεῖν καὶ ὑπὸ τῶν τροπικῶν κύκλων (sc. τὸν ἥλιον τρέπεσθαι).

Le retour du soleil aux cercles tropiques a lieu parce que la sphère qui le renferme l'empêche d'aller toujours en ligne droit.

59. -- II 24, 7 (D. 354)

σελήνης αὐτὸν ὑπερχομένης (sc. ἥλιον ἐκλείπειν).

L'éclipse se produit lorsque la lune passe au-dessous.

60. --  II 25, 15 (D. 357)

᾿Εμπεδοκλῆς ἀέρα συνεστραμμένον, νεφοειδῆ, πεπηγότα ὑπὸ πυρός, ὥστε σύμμικτον (sc. τὴν σελήνην).

La lune est de l'air épaissi, analogue à un nuage et concrétionné au-dessous du feu, en sorte qu'il a mélange (?).

PLUT. de fac. in orbe lunae 5, 6; p. 922c

καὶ γὰρ ᾿Εμπεδοκλεῖ δυσκολαίνουσι πάγον ἀέρος χαλαζώδη ποιοῦντι τὴν σελήνην ὑπὸ τῆς τοῦ πυρὸς σφαίρας περιεχόμενον.

AËT. II, 27, 3 (D. 358)

δισκοειδῆ.

Sa forme est celle d'un disque.

PLUT. quaest. Rom. 101; p. 288b

τὸ γὰρ φαινόμενον σχῆμα τῆς σελήνης, ὅταν ἧι διχόμηνος, οὐ σφαιροειδὲς ἀλλὰ φακοειδές ἐστι καὶ δισκοειδές, ὡς δ᾿ ᾿Εμπεδοκλῆς οἴεται, καὶ τὸ ὑποκείμενον.

Ils blâment Empédocle d'avoir fait de la lune une masse d'air congelé semblable à la grêle et environnée de la sphère du feu

AËT. II, 28, 5 (D. 358)

Θαλῆς πρῶτος ἔφη ὑπὸ τοῦ ἡλίου φωτίζεσθαι. Πυθαγόρας, Παρμενίδης, ᾿Εμπεδοκλῆς ... ὁμοίως.

Elle est éclairée par le soleil.

61. -- II 31, 1 (D. 362)

᾿Εμπεδοκλῆς διπλάσιον ἀπέχειν τὴν σελήνην ἀπὸ τοῦ ἡλίου ἤπερ ἀπὸ τῆς γῆς (Plut.)·

διπλ. ἀπ. τῆς σελήνης ἀπὸ γῆς ἤπερ ἀπὸ τοῦ ἡλίου (Stob.)

(sollte heissen διπλ. ἀπέχειν τὸν ἥλιον ἀπὸ τῆς γῆς ἤπερ τὴν σελήνην).

Elle est deux fois plus éloignée du soleil que de la terre.

62.  HIPPOL.  I, 4, 3 (D. 559, W. 9)

ὥσπερ δ᾿ ᾿Εμπεδοκλῆς πάντα τὸν καθ᾿ ἡμᾶς τόπον ἔφη κακῶν μεστὸν εἶναι καὶ μέχρι μὲν σελήνης τὰ κακὰ φθάνειν ἐκ τοῦ περὶ γῆν τόπου ταθέντα, περαιτέρω δὲ μὴ χωρεῖν, ἅτε καθαρωτέρου τοῦ ὑπὲρ τὴν σελήνην παντὸς ὄντος τόπου· οὕτω καὶ τῶι ῾Ηρακλείτωι ἔδοξεν.

Selon Empédocle, toute la région autour de nous est remplie de maux et ces maux s'étendent de cette région juqu'à la lune mais paus au delà parce que toute la région au delà de la lune est pure.  C'était l'avis aussi d'Héraclite.

63. ARIST., Meteor. II, 9; p. 369b 12 (über ἀστραπή)

τινὲς λέγουσιν ὡς ἐν τοῖς νέφεσιν ἐγγίνεται πῦρ. τοῦτο δ᾿ ᾿Εμπεδοκλῆς μέν φησιν εἶναι τὸ ἐμπεριλαμβανόμενον τῶν τοῦ ἡλίου ἀκτίνων.

Quelques philosophes prétendent toutefois qu'il y a une sorte de feu dans les nuages. Empédocle assure que c'est la partie interceptée des rayons du soleil

AËT. III, 3, 7 (D. 368)

᾿Εμπεδοκλῆς ἔμπτωσιν φωτὸς εἰς νέφος ἐξείργοντος τὸν ἀνθεστῶτα ἀέρα, οὗ τὴν μὲν σβέσιν καὶ τὴν θραῦσιν κτύπον ἀπεργάζεσθαι, τὴν δὲ λάμψιν ἀστραπήν, κεραυνὸν δὲ τὸν τῆς ἀστραπῆς τόνον.

Le tonnerre provient de la lumière qui tombe sur une nuée et en chasse l'air malgré sa résistance, le bruit est dû à l'extinction et à l'écrasement de cet air, l'éclair à l'illumination, la foudre est la tension de l'éclair.

64. OLYMPIOD., in Meteor. I, 13; p. 102, 1 Stüve

τί τὸ κινοῦν αὐτοὺς λοξὴν κίνησιν; ὅτι οὐ τὸ γεῶδες καὶ τὸ πυρῶδες τὴν ἐναντίαν κινούμενα κίνησιν, ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς ὤιετο, ἀλλ᾿ ὁ κύκλωι κινούμενος ἀήρ.

Qu'est ce qui fait mouvoir (les vents) d'un mouvement oblique ?  Non le terrestre ni l'igné : ils ont des mouvements contraires. C'est ce que pensait Empédocle.  C'est l'air dans son mouvement circulaire.

65.  AËT. III, 8, 1 (D. 375)

᾿Εμπεδοκλῆς καὶ οἱ Στωικοὶ χειμῶνα μὲν γίνεσθαι τοῦ ἀέρος ἐπικρατοῦντος τῆι πυκνώσει εἰς τὸ ἀνωτέρω βιαζομένου, θερείαν δὲ τοῦ πυρός, ὅταν εἰς τὸ κατωτέρω βιάζηται.

Empédocle et les stoïciens : L'hiver est produit par la prédominance de l'air qui tend à se dilater et à gagner les parties supérieures ; l'été correspond au contraire à la prédominance du feu, qui tend à gagner les parties inférieures.

66.  PHILO., de providentia II, 61; p. 86 (nach Aucher und Conybeare)

deinde ratiocinatus de mari ait: postquam concretum est id quod erat in extremitate orae maxime grandinis more (vgl. A 30) S. 158, 27, aqua limosa <facta est>. quidquid enim in terra humidi est, in demissis depressisque eius locis a ventis certatim flantibus nexibus quam fortissimis undique comprimi solebat.

AËT. III 16, 3 (D. 381)

᾿Εμπεδοκλῆς ἱδρῶτα τῆς γῆς ἐκκαιομένης ὑπὸ τοῦ ἡλίου διὰ τὴν ἐπὶ τὸ πλεῖον πίλησιν  (vgl. II, 6, 3 u . B 55).

Empédocle : La mer est la sueur de la terre échauffée par le soleil; (elle est salée) à cause dp la force de cette chauffe.

AELIAN, H. A. IX, 64

λέγει δὲ ᾿Αριστοτέλης, καὶ Δημόκριτος πρὸ ἐκείνου, Θεόφραστός τε ἐκ τρίτων καὶ αὐτός φησι μὴ τῶι ἁλμυρῶι ὕδατι τρέφεσθαι τοὺς ἰχθῦς, ἀλλὰ τῶι παρακειμένωι τῆι θαλάττηι γλυκεῖ ὕδατι καὶ ἐπεὶ δοκεῖ πως ἄπιστον, δι᾿ αὐτῶν τῶν ἔργων βεβαιῶσαι βουληθεὶς τὸ λεχθὲν ὁ τοῦ Νικομάχου λέγει (Hist. an. IX 2; 590a 24) εἶναί τι πότιμον ὕδωρ ἐν πάσηι θαλάττηι, καὶ ἐλέγχεσθαι τούτωι· εἴ τις ἀγγεῖον ἐκ κηροῦ ποιήσας κοῖλον καὶ λεπτὸν καθείη κενὸν ἐς τὴν θάλατταν, ἐξάψας ποθὲν ὥστε ἀνιμήσασθαι δύνασθαι, νυκτὸς δὲ διελθούσης καὶ ἡμέρας ἀρύεται πεπλησμένον, γλυκέος τε καὶ ποτίμου ὕδατος μεστὸν αὐτό· καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ ὁ ᾿Ακραγαντῖνος λέγει τι εἶναι γλυκὺ ἐν τῆι θαλάττηι ὕδωρ, οὐ πᾶσι δῆλον, τρόφιμον δὲ τῶν ἰχθύων. καὶ τὴν αἰτίαν τοῦδε τοῦ ἐν τῆι ἅλμηι γλυκαινομένου λέγει φυσικήν, ἣν ἐκεῖθεν εἴσεσθε.

67.  ARIST. de caelo II, 13; p. 295a 13

διὸ δὴ καὶ τὴν γῆν πάντες ὅσοι τὸν οὐρανὸν γεννῶσιν ἐπὶ τὸ μέσον συνελθεῖν φασιν. ὅτι δὲ μένει, ζητοῦσι τὴν αἰτίαν καὶ λέγουσιν οἱ μὲν τοῦτον τὸν τρόπον, ὅτι τὸ πλάτος καὶ τὸ μέγεθος αὐτῆς αἴτιον, οἱ δ᾿ ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς τὴν τοῦ οὐρανοῦ φορὰν κύκλωι περιθέουσαν καὶ θᾶττον φερομένην τὴν τῆς γῆς φορὰν κωλύειν καθάπερ τὸ ἐν τοῖς κυάθοις ὕδωρ· καὶ γὰρ τοῦτο κύκλωι τοῦ κυάθου φερομένου πολλάκις κάτω τοῦ χαλκοῦ γινόμενον ὅμως οὐ φέρεται κάτω πεφυκὸς φέρεσθαι διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν.

C'est là ce qui a conduit tous les philosophes qui croient que le monde a été créé, à soutenir que la terre s'est, par cette cause, portée vers le centre. Puis, recherchant la cause de son immobilité, les uns disent, de la façon que nous venons de voir, que c'est sa largeur et sa grosseur qui en sont causes ; les autres, comme Empédocle, prétendent que la révolution du ciel qui se fait circulairement et qui est beaucoup plus rapide, empêche le mouvement de la terre, qui est absolument retenue comme l'eau dans les vases ; car l'eau, quand on fait tourner le vase où elle est, va souvent au bas de l'airain sans tomber cependant, bien qu'elle y soit naturellement portée, et par la même cause.

68.  SENECA. nat. quaest. III, 24, 1e

Empedocles existimat ignibus, quos multis locis terra opertos tegit, aquam calescere, si subiecti sunt ei solo, per quod aquis transcursus est. facere solemus dracones et miliaria et complures formas, in quibus aere tenui fistulas struimus per declive circumdatas, ut saepe eundem ignem ambiens aqua per tantum fluat spatii quantum efficiendo calori sat est frigida itaque intrat, effluit calida. idem sub terra Empedocles existimat fieri.

Selon Empédocle, l'eau s'échauffe en passant sur un sol rempli de feux souterrains, tels que la terre en contient un grand nombre. On fabrique tous les jours des serpentins, des cylindres et des vases de diverses formes, dans l'intérieur desquels on ajuste des tuyaux de cuivre fort minces, formant plusieurs contours en pente, à l'aide desquels l'eau, se repliant plusieurs fois autour du feu, parcourt assez d'espace pour s'échauffer au passage. Elle entre froide, elle sort brûlante. Empédocle assure que la même chose arrive sous terre

69. [ARIST.]  Probl. 24, 11; p. 937a 11

διὰ τί ὑπὸ τῶν θερμῶν ὑδάτων μᾶλλον ἢ ὑπὸ τῶν ψυχρῶν πήγνυνται λίθοι; πότερον ὅτι τῆι τοῦ ὑγροῦ ἐκλείψει γίνεται λίθος, μᾶλλον δὲ ὑπὸ τοῦ θερμοῦ ἢ τοῦ ψυχροῦ ἐκλείπει τὸ ὑγρόν· καὶ ἀπολιθοῦται δὴ διὰ τὸ θερμόν, καθάπερ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς φησι τάς τε πέτρας καὶ τοὺς λίθους καὶ τὰ θερμὰ τῶν ὑδάτων γίνεσθαι. (vgl. 55 A 164)

PLUTARCH.  prim. frig. 19, 4; p. 953e

ταυτὶ δὲ τὰ ἐμφανῆ, κρημνοὺς καὶ σκοπέλους καὶ πέτρας, ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν ὑπὸ τοῦ πυρὸς οἴεται τοῦ ἐν βάθει τῆς γῆς ἑστάναι καὶ ἀνέχεσθαι διερειδόμενα φλεγμαίνοντος.

Pour le visible (les escarpements, les promontoires et les rochers) Empédocle croit qu'ils ont été installés et dressés par l'effet du feu qui se trouve dans les entrailles de la terre.

70.  AËT. V, 26, 4 (D. 438)

᾿Εμπεδοκλῆς πρῶτα τὰ δένδρα τῶν ζώιων ἐκ γῆς ἀναφῦναί φησι, πρὶν τὸν ἥλιον περιαπλωθῆναι καὶ πρὶν ἡμέραν καὶ νύκτα διακριθῆναι· διὰ δὲ συμμετρίας τῆς κράσεως τὸν τοῦ ἄρρενος καὶ τοῦ θήλεος περιέχειν λόγον. αὔξεσθαι δὲ ὑπὸ τοῦ ἐν τῆι γῆι θερμοῦ διαιρόμενα, ὥστε γῆς εἶναι μέρη καθάπερ καὶ τὰ ἔμβρυα τὰ ἐν τῆι γαστρὶ τῆς μήτρας μέρη· τοὺς δὲ καρποὺς περιττώματα εἶναι τοῦ ἐν τοῖς φυτοῖς ὕδατος καὶ πυρός· καὶ τὰ μὲν ἐλλιπὲς ἔχοντα τὸ ὑγρὸν ἐξικμαζομένου αὐτοῦ τῶι θέρει φυλλορροεῖν, τὰ δὲ πλεῖον, παραμένειν ὥσπερ ἐπὶ τῆς δάφνης καὶ τῆς ἐλαίας καὶ τοῦ φοίνικος· τὰς δὲ διαφορὰς τῶν χυμῶν <παρὰ> παραλλαγὰς τῆς <γῆς> πολυμερείας καὶ τῶν φυτῶν γίνεσθαι διαφόρως ἑλκόντων τὰς ἀπὸ τοῦ τρέφοντος ὁμοιομερείας ὥσπερ ἐπὶ τῶν ἀμπέλων· οὐ γὰρ αἱ διαφοραὶ τούτων χρηστὸν τὸν οἶνον ποιοῦσιν, ἀλλ᾿ αἱ τοῦ τρέφοντος ἐδάφους.

Les arbres ont poussé de la terre avant les animaux, avant que le soleil ne se fût dégagé, que le jour et la nuit ne fussent distincts. Ils présentent les sexes, mâle et femelle, d'après la proportion des mélanges qui les forment; ils s'élèvent dans l'air et grandissent grâce à la chaleur de la terre, dont ils sont des parties au même titre que l'embryon est partie de la matrice dans le sein de sa mère. Les fruits sont des excédents de l'eau et du feu des plantes; les arbres qui renferment moins d'eau, perdent leurs feuilles par suite de l'évaporation de l'été ; ceux qui en ont en surabondance, restent verts comme le laurier, l'olivier et le palmier. Les différences des saveurs proviennent de la variété de composition du sol nourricier, dont les plantes tirent différentes homéoméries ; ainsi pour les vignes, ce n'est pas la différence du plant, mais celle du terroir qui fait le bon vin.

THEOPH, d c.. I, 12, 5

ἓν γάρ τι τὸ γεννῶν οὐχ ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς διαιρεῖ καὶ μερίζει τὴν μὲν γῆν εἰς τὰς ῥίζας, τὸν δ᾿ αἰθέρα εἰς τοὺς βλαστοὺς ὡς ἑκάτερον ἑκατέρου χωριζόμενον, ἀλλ᾿ ἐκ μιᾶς ὕλης καὶ ὑφ᾿ ἑνὸς αἰτίου γεννῶντος.

La cause de la génération (des plantes) est une, alors qu'Empédocle divise et sépare la terre comme cause des racines et l'éther comme celle des feuilles comme si l'une et l'autre étaient causes de l'une et de l'autre.  C'est d'une seule matière et d'une seule cause qu'il y a génération

ARIST., de anima II, 4; p. 415b 28

᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ οὐ καλῶς εἴρηκε τοῦτο, προστιθεὶς τὴν αὔξησιν συμβαίνειν τοῖς φυτοῖς κάτω μὲν ῥιζουμένοις διὰ τὸ τὴν γῆν οὕτω φέρεσθαι κατὰ φύσιν, ἄνω δὲ διὰ τὸ πῦρ ὡσαύτως.

Il y a un sujet dans lequel EMPÉDOCLE ne s’est pas exprimé comme il convient: c’est quand il a ajouté que l’accroissement se produit, chez les plantes, vers le bas, par le développement de la racine, parce que la terre se porte naturellement dans cette direction, et vers le haut, parce que le feu se porte de même dans cette direction opposée

PLUT. quaest. conviv. VI 2, 2; p. 688a

τηρεῖται δὲ (sc. ἡ φύσις) τοῖς μὲν φυτοῖς ἀναισθήτως ἐκ τοῦ περιέχοντος, ὥς φησιν ᾿Εμπεδοκλῆς, ὑδρευομένοις τὸ πρόσφορον.

Or la nature est conservée dans les végétaux par l'action insensible de l'air qui les environne, et qui, selon l'observation d'Empédocle, leur verse l'humidité dans les proportions nécessaires.
 

[ARIST.] de plant. I, 1; p. 815a 15 [d. i. NILOLAOS v. Damask. p. 5, 4 Meyer]

Anaxagoras autem et Abrucalis desiderio eas (plantas) moveri dicunt, sentire quoque et tristari delectarique asserunt ... Abrucalis autem sexum in his permixtum opinatus est.

Anaxagore et Abrucalis disent que les plantes sont mues par le désir et aussurent qu'elles ont du sentiment et qu'elles peuvent avoir du plaisir et de la tristesse.  Abrucalis pense que le sexe est chez elle indifférencié.

--  815a16 ? = Nikolaos Damask. p. 6, 17 Meyer

Anaxagoras autem et Democritus et Abrucalis illas intellectum intellegentiamque habere dicebant.

Anaxagore, démocrite et Abrucalis disent que celles-ci ont l'intellect et l'intelligence.

--  817a 1 = Nikolaos Damask. p. 10, 7 Meyer

Quod dixit Abr. videlicet si invenitur in plantis sexus femineus et sexus masculinus sive species commixta ex his duobus sexubus.

Voilà ce que dit Abrucalis : Soit on trouve chez les plantes le sexe féminin, soit le masculin, soit un mélange des deux.

-- p. 817b 35 = Nikolaos Damask. p. 13, 2 Meyer

Dixitque Abr. quod plantae habent generationem, mundo tamen diminuto et non perfecto in complemento suo et eo completo generabatur animal (cfr. B 79).

Abrucalis dit que les plantes sont nées quand le monde était incomplet et non achevé et qu'une fois que le monde fut complet, ce futt le moment de la naissance de l'animal.

71. HIPPOCR. de prisc. med. 20 (nach. cod. A)

λέγουσι δέ τινες ἰητροὶ καὶ σοφισταί, ὡς οὐκ εἴη δυνατὸν ἰητρικὴν εἰδέναι ὅστις μὴ οἶδεν ὅ τί ἐστιν ἄνθρωπος, ἀλλὰ τοῦτο δεῖ καταμαθεῖν τὸν μέλλοντα ὀρθῶς θεραπεύσειν τοὺς ἀνθρώπους. τείνει δὲ αὐτοῖς ὁ λόγος ἐς φιλοσοφίην, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς ἢ ἄλλοι, οἳ περὶ φύσιος γεγράφασιν, <φασίν>, ἐξ ἀρχῆς ὅ τί ἐστιν ἄνθρωπος καὶ ὅπως ἐγένετο πρῶτον καὶ ὁπόθεν συνεπάγη· ἐγὼ δὲ τοῦτο μέν, ὅσα τινὶ εἴρηται ἢ σοφιστῆι ἢ ἰητρῶι ἢ γέγραπται περὶ φύσιος, ἧσσον νομίζω τῆι ἰητρικῆι τέχνηι προσήκειν ἢ τῆι γραφικῆι. νομίζω δὲ περὶ φύσιος γνῶναί τι σαφὲς οὐδαμόθεν ἄλλοθεν εἶναι ἢ ἐξ ἰητρικῆς.

72. AËT V, 19, 5 (D. 430)

᾿Εμπεδοκλῆς τὰς πρώτας γενέσεις τῶν ζώιων καὶ φυτῶν μηδαμῶς ὁλοκλήρους γενέσθαι, ἀσυμφυέσι δὲ τοῖς μορίοις διεζευγμένας, τὰς δὲ δευτέρας συμφυομένων τῶν μερῶν εἰδωλοφανεῖς, τὰς δὲ τρίτας τῶν ὁλοφυῶν, τὰς δὲ τετάρτας οὐκέτι ἐκ τῶν ὁμοίων (?) οἷον ἐκ γῆς καὶ ὕδατος, ἀλλὰ δι᾿ ἀλλήλων ἤδη, τοῖς μὲν πυκνωθείσης (τοῖς δὲ καὶ τοῖς ζώοις) τῆς τροφῆς, τοῖς δὲ καὶ τῆς εὐμορφίας τῶν γυναικῶν ἐπερεθισμὸν τοῦ σπερματικοῦ κινήματος ἐμποιησάσης· τῶν δὲ ζώιων πάντων τὰ γένη διακριθῆναι διὰ τὰς ποιὰς κράσεις· τὰ μὲν οἰκειοτέραν εἰς τὸ ὕδωρ τὴν ὁρμὴν ἔχειν, τὰ δὲ εἰς ἀέρα ἀναπτῆναι, ὅσ᾿ ἂν πυρῶδες ἔχηι τὸ πλέον, τὰ δὲ βαρύτερα ἐπὶ τὴν γῆν, τὰ δὲ ἰσόμοιρα τῆι κράσει πᾶσι τοῖς θώραξι πεφωνηκέναι. (?)

Les premiers animaux et les premières plantes ne sont nullement nés dans leur intégrité, mais par parties séparées et ne pouvant s'ajuster; en second lieu se sont produits des assemblages de parties comme dans les images de fantaisie; en troisième lieu sont apparus les corps complets; en quatrième, au lieu de provenir des éléments, comme de la terre et de l'eau, ils sont nés les uns des autres, d'une part, les aliments étant en surabondance, de l'autre, la beauté dea femelles provoquant le désir du rapprochement sexuel. Les genres des animaux se sont distingués d'après leurs tempéra- ments particuliers, qui les ont entraînés, les uns à vivre dans l'eau, les autres à respirer l'air, pour posséder l'élément igné en plus grande quantité; les plus lourds sont restés sur la terre, les autres

CENSORIN. 4, 7

Empedocles autem egregio suo carmine ... tale quiddam confirmat. primo membra singula ex terra quasi praegnate passim edita, deinde coisse et effecisse solidi hominis materiam igni simul et umori permixtam (cfr. Parmenidés A 51).

Empédocle affirme que d'abord les membres seraient nés séparément de la terre comme si elle eût été enceinte, puis qu'ils se sont réunis et ont ainsi constitué le corps de l'homme, solide, mais où entrent à la fois du feu et de l'eau.

VARRO, Eumenid. sat. fr. 27 Büch.

Empedocles natos homines ex terra ait ut blitum.

Empédocle dit que les hommes sont nés de la terre comme les épinards.

ARISTOT., de resp. 14; p. 477a 32

᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ οὐ καλῶς τοῦτ᾿ εἴρηκε φάσκων τὰ θερμότατα καὶ πῦρ ἔχοντα πλεῖστον τῶν ζώιων ἔνυδρα εἶναι φεύγοντα τὴν ὑπερβολὴν τῆς ἐν τῆι φύσει θερμότητος.

de part. anim. B 2. 648a5 (S. 112, 40) THEOPHR. de caus. pl. I, 21, 5

ὥσπερ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς λέγει περὶ τῶν ζώιων· τὰ γὰρ ὑπέρπυρα τὴν φύσιν ἄγειν εἰς τὸ ὑγρόν.

74. AËT. IV, 22, 1 (D. 411)

᾿Εμπεδοκλῆς τὴν πρώτην ἀναπνοὴν τοῦ πρώτου ζώιου γενέσθαι τῆς <μὲν> ἐν τοῖς βρέφεσιν ὑγρασίας ἀποχώρησιν λαμβανούσης, πρὸς δὲ τὸ παρακενωθὲν ἐπεισόδου <τῆς ἔξωθεν) τοῦ ἐκτὸς ἀερώδους γινομένης εἰς τὰ παρανοιχθέντα τῶν ἀγγείων· τὸ δὲ μετὰ τοῦτο ἤδη τοῦ ἐμφύτου θερμοῦ τῆι πρὸς τὸ ἐκτὸς ὁρμῆι τὸ ἀερῶδες ὑπαναθλίβοντος τὴν ἐκπνοήν, τῆι δ᾿ εἰς τὸ ἐντὸς ἀνθυποχωρήσει τῶι ἀερώδει τὴν ἀντεπείσοδον παρεχομένου τὴν εἰσπνοήν. τὴν δὲ νῦν κατέχουσαν φερομένου τοῦ αἵματος ὡς πρὸς τὴν ἐπιφάνειαν καὶ τὸ ἀερῶδες διὰ τῶν ῥινῶν ταῖς ἑαυτοῦ ἐπιρροίαις ἀναθλίβοντος κατὰ τὴν ἐκχώρησιν αὐτοῦ γίνεσθαι τὴν ἐκπνοήν, παλινδρομοῦντος δὲ καὶ τοῦ ἀέρος ἀντεπεισιόντος εἰς τὰ διὰ τοῦ αἵματος ἀραιώματα τὴν εἰσπνοήν· ὑπομιμνήισκει δὲ τὸ ἐπὶ τῆς κλεψύδρας (Β 100, 9). Schlechter v 15, 3 (D. 425)

 La première inspiration de l'animal a lieu lorsque s'évacue le liquide qui baigne les nouveau-nés et que l'air extérieur entre dans le vide par les canaux ouverts; ensuite, la chaleur interne, tendant à s'échapper au dehors, repousse l'air et il y a expiration ; elle cède à la pression de l'air et lui permet de rentrer : nouvelle inspiration. Enfin, dans l'état normal, c'est le sang qui, se portant vers la surface du corps, chasse par son afflux l'air qui sort par les narines — expiration, — puis rentre — inspiration — pour occuper le vide laissé par le sang lorsqu'il retourne en arrière. Empédocle fait un rapprochement avec la clepsydre.

75. --  V 18, 1 (D. 427)

(διὰ τί τὰ ἑπταμηνιαῖα γόνιμα) ᾿Εμπεδοκλῆς ὅτε ἐγεννᾶτο τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ἐκ τῆς γῆς, τοσαύτην γενέσθαι τῶι μήκει τοῦ χρόνου διὰ τὸ βραδυπορεῖν τὸν ἥλιον τὴν ἡμέραν, ὁπόση νῦν ἐστιν ἡ δεκάμηνος· προϊόντος δὲ τοῦ χρόνου τοσαύτην γενέσθαι τὴν ἡμέραν, ὁπόση νῦν ἐστιν ἡ ἑπτάμηνος· διὰ τοῦτο καὶ τὰ δεκάμηνα καὶ τὰ ἑπτάμηνα, τῆς φύσεως τοῦ κόσμου οὕτω μεμελετηκυίας, αὔξεσθαι ἐν μιᾶι ἡμέραι ἧι τίκτεται (νυκτὶ) τὸ βρέφος.

Lorsque le genre humain fut engendré de la terre, la marche du soleil était si lente que le jour durait autant que la grossesse de dix mois; dans la suite des temps, le jour ne fut plus que de la durée de sept mois; c'est pour cela qu'il y a des naissances à dix et à sept mois, la nature ayant pris soin alors de faire arriver à terme les fœtus dans un seul jour ou une seule nuit (?).

76.  PLATO, Phaedo 96ab

ἐγὼ γάρ, ἔφη ὦ Κέβης, νέος ὢν θαυμαστῶς ὡς ἐπεθύμησα ταύτης τῆς σοφίας, ἣν δὴ καλοῦσι περὶ φύσεως ἱστορίαν. ὑπερήφανος γάρ μοι ἐδόκει εἶναι εἰδέναι τὰς αἰτίας ἑκάστου, διὰ τί γίγνεται ἕκαστον καὶ διὰ τί ἀπόλλυται καὶ διὰ τί ἐστιν. καὶ πολλάκις ἐμαυτὸν ἄνω κάτω μετέβαλλον σκοπῶν πρῶτον τὰ τοιάδε· ἆρ᾿ ἐπειδὰν τὸ θερμὸν καὶ ψυχρὸν σηπεδόνα τινὰ λάβηι, ὥς τινες (Empedokles, Archilaos) ἔλεγον, τότε δὴ τὰ ζῶια συντρέφεται; καὶ πότερον τὸ αἷμά ἐστιν ὧι φρονοῦμεν (Empedokles) ἢ ὁ ἀὴρ (Anaximenes, Diogenes) ἢ τὸ πῦρ; ἢ τούτων μὲν οὐδέν, ὁ δ᾿ ἐγκέφαλός ἐστιν;

Dans ma jeunesse, Cébès, dit-il, j’avais conçu un merveilleux désir de cette science qu’on appelle la physique. Il me semblait que c’était une chose magnifique de connaître la cause de chaque chose, ce qui la fait être, ce qui la fait périr, ce qui la fait exister. Et souvent je me suis mis la cervelle à la torture pour étudier des questions comme celles-ci : Est-ce lorsque le chaud et le froid ont subi une sorte de fermentation que, comme le disaient quelques-uns, les êtres vivants se forment ?  Est-ce le sang qui fait la pensée, ou l’air, ou le feu, ou aucun de ces éléments, et n’est-ce  pas le cerveau qui nous donne les sensations de l’ouïe, de la vue et de l’odorat ?

77.  AËT. V, 27, 1 (D. 440)

᾿Εμπεδοκλῆς τρέφεσθαι μὲν τὰ ζῶια διὰ τὴν ὑπόστασιν τοῦ οἰκείου, αὔξεσθαι δὲ διὰ τὴν παρουσίαν τοῦ θερμοῦ, μειοῦσθαι δὲ καὶ φθίνειν διὰ τὴν ἔκλειψιν ἑκατέρων. τοὺς δὲ νῦν ἀνθρώπους τοῖς πρώτοις συμβαλλομένους βρεφῶν ἐπέχειν τάξιν.

Les animaux se nourrissent par l'union de ce qui leur convient, et grandissent par la présence de la chaleur; ils diminuent et se consument par le défaut de l'une ou l'autre chose. Les hommes d'aujourd'hui, comparés aux premiers, sont comme des enfants.

[GAL.] def. med. 99 (XIX, 372 K.)

πῶς ῾Ιπποκράτης καὶ ᾿Ερασίστρατος καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ ᾿Ασκληπιάδης τὰς πέψεις τῆς τροφῆς φασι γίνεσθαι ... ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ σήψει. Vgl. B 68. 81.

Comment Hippocrate, Erathosthène, Empédocle et Asclèpiade disent qu'il y a des digestions de nourriture ? ... Pour Empédocle, c'est par putéfaction.

78.  AËT. V, 22, 1 (D. 434)

᾿Εμπεδοκλῆς τὰς μὲν σάρκας γεννᾶσθαι ἐκ τῶν ἴσων τῆι κράσει τεττάρων στοιχείων, τὰ δὲ νεῦρα πυρὸς καὶ γῆς ὕδατι διπλασίονι μιχθέντων, τοὺς δὲ ὄνυχας τοῖς ζώιοις γεννᾶσθαι τῶν νεύρων καθ᾿ ὃ τῶι ἀέρι συνέτυχε περιψυχθέντων, ὀστᾶ δὲ δυεῖν μὲν ὕδατος καὶ γῆς, τεττάρων δὲ πυρός, ἔσω γῆς τούτων συγκραθέντων μερῶν. ἱδρῶτα <δὲ> καὶ δάκρυον γίνεσθαι τοῦ αἵματος τηκομένου καὶ παρὰ τὸ λεπτύνεσθαι διαχεομένου.

Les chairs se forment par tempérament des quatre éléments en proportions égales, les nerfs de feu et de terre unis au double d'eau, les ongles viennent aux animaux des nerfs qui se refroidissent à la surface au contact de l'air, les os sont formés par tempérament de deux parties d'eau, deux de terre et quatre de feu. La sueur et les larmes viennent du sang que la chaleur rend plus fluide et plus subtil et qui peut dès lors donner lieu à ces écoulements.

ARIST. de part. anim. I, 1; p. 642a 17

ἀρχὴ γὰρ ἡ φύσις μᾶλλον τῆς ὕλης, ἐνιαχοῦ δέ που αὐτῆι καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς περιπίπτει, ἀγόμενος ὑπ᾿ αὐτῆς τῆς ἀληθείας, καὶ τὴν οὐσίαν καὶ τὴν φύσιν ἀναγκάζεται φάναι τὸν λόγον εἶναι, οἷον ὀστοῦν ἀποδιδοὺς τί ἐστιν· οὔτε γὰρ ἕν τι τῶν στοιχείων λέγει αὐτὸ οὔτε δύο ἢ τρία οὔτε πάντα, ἀλλὰ λόγον τῆς μίξεως αὐτῶν.

-- de anima I, 4; p. 408a 13

ὁμοίως δὲ ἄτοπον καὶ <τὸ> τὸν λόγον τῆς μίξεως εἶναι τὴν ψυχήν· οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν ἔχει λόγον ἡ μίξις τῶν στοιχείων καθ᾿ ἣν σὰρξ καὶ καθ᾿ ἣν ὀστοῦν· συμβήσεται οὖν πολλάς τε ψυχὰς ἔχειν καὶ κατὰ πᾶν τὸ σῶμα, εἴπερ πάντα μὲν ἐκ τῶν στοιχείων μεμειγμένων, ὁ δὲ τῆς μίξεως λόγος ἁρμονία καὶ ψυχή. ἀπαιτήσειε δ᾿ ἄν τις τοῦτό γε καὶ παρ᾿ ᾿Εμπεδοκλέους· ἕκαστον γὰρ αὐτῶν λόγωι τινί φησιν εἶναι· πότερον οὖν ὁ λόγος ἐστὶν ἡ ψυχή, ἢ μᾶλλον ἕτερόν τι οὖσα ἐγγίνεται τοῖς μέλεσι; ἔτι δὲ πότερον ἡ Φιλία τῆς τυχούσης αἰτία μίξεως ἢ τῆς κατὰ τὸν λόγον; καὶ αὕτη πότερον ὁ λόγος ἐστὶν ἢ παρὰ τὸν λόγον ἕτερόν τι; vgl. Metaph. A 10. 993a15

Il est également absurde de croire que l'âme soit la proportion du mélange; car le  mélange des éléments qui forment la chair n'a pas le même rapport que celui qui forme les os. Il faudra donc soutenir qu'il y a autant d'âmes aussi qu'il y a de corps, s'il est vrai que tous les corps viennent d'éléments mêlés, et que le rapport du mélange soit l'harmonie et l'âme. C'est ce qu'on pourrait encore aller demander à Empédocle, qui prétend que  chaque chose n'existe qu'en vertu d'un certain rapport. L'âme est-elle donc le rapport? Ou plutôt n'est-ce pas parce qu'elle est tout autre chose qu'elle entre dans les membres du corps? L'amour, de plus, est-il la cause d'un mélange fortuit, ou bien d'un mélange soumis à un juste rapport? Est-il lui-même le rapport? ou est-il une autre chose en dehors de ce rapport?
 

[ARIST.] de spiritu 9; p. 485b 26

᾿Εμπεδοκλῆς μίαν ἁπλῶς τὴν τοῦ ὀστοῦ φύσιν εἴπερ ἅπαντα τὸν αὐτὸν λόγον ἔχει τῆς μίξεως, ἀδιάφορα ἐχρῆν ἵππου καὶ λέοντος καὶ ἀνθρώπου εἶναι.

Empédocle prétend que la nature de l'os est tout à fait une.  Soi tout était mélangé selon la même raison, il n'y aurait pas de différence entre le cheval, le lion et l'homme.

PLUTARCH.  quaest. nat. 20, 2; p. 917a

ἔνιοι δέ φασιν ὥσπερ γάλακτος ὀρρὸν τοῦ αἵματος ταραχθέντος ἐκκρούεσθαι τὸ δάκρυον, ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς.

Certains disent que les larmes se séparent su sang agité comme le petit lait : c'est ce qu pense Empédocle.

79.  SORANUS, Gynaec. I, 57; p. 225, 16 Rose (Nabel)

συγκέκριται δ᾿ <ἐκ τεσσάρων> τὸν ἀριθμὸν ἀγγείων, δύο φλεβωδῶν καὶ δύο ἀρτηριωδῶν, δι᾿ ὧν εἰς θρέψιν ὕλη αἱματικὴ καὶ πνευματικὴ παρακομίζεται τοῖς ἐμβρύοις. ἐμφύεσθαι δὲ ταῦτα ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν εἰς τὸ ἧπαρ οἴεται, Φαῖδρος δὲ εἰς τὴν καρδίαν.

80. -- -- Gynaec. I 21; p. 185, 18 (Menstruation)

ἔστιν γὰρ ὅτε καὶ προπαραλαμβάνει τινὰς ἡμέρας ἢ ἐφυστερεῖ. τοῦτο δὲ ἑκάστηι κατὰ τὴν ἰδίαν ἀπαντᾶι προθεσμίαν καὶ οὐ <λαμβάνει> κατὰ τὰς αὐτὰς <περιόδους>, ὥσπερ ὁ Διοκλῆς (FGÄI 197; fr. 171 Wellmann) <φησιν>, πάσας, καὶ πάλιν ᾿Εμπεδοκλῆς, ἐλαττουμένου τοῦ φωτὸς τῆς σελήνης. αἱ μὲν γὰρ πρὸ εἰκάδος αἱ δὲ ἐν εἰκάδι καθαίρονται, καὶ πάλιν αἱ μὲν αὐξανομένου τοῦ φωτὸς τῆς σελήνης αἱ δὲ μειουμένου.

81.  ARIST. de gener. anim. IV, 1; p. 764a 1

οἱ δ᾿ ἐν τῆι μήτραι, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς· τὰ μὲν γὰρ εἰς θερμὴν ἐλθόντα τὴν ὑστέραν ἄρρενα γίνεσθαί φησι, τὰ δ᾿ εἰς ψυχρὰν θήλεα, τῆς δὲ θερμότητος καὶ τῆς ψυχρότητος τὴν τῶν καταμηνίων αἰτίαν εἶναι ῥύσιν ἢ ψυχροτέραν οὖσαν ἢ θερμοτέραν καὶ ἢ παλαιοτέραν ἢ προσφατωτέραν· ... τοῦτο γὰρ ὡς ἀληθῶς ᾿Εμπεδοκλῆς ῥαιθυμότερον ὑπείληφεν οἰόμενος ψυχρότητι καὶ θερμότητι διαφέρειν μόνον ἀλλήλων, ὁρῶν ὅλα τὰ μόρια μεγάλην ἔχοντα διαφορὰν τήν τε τῶν αἰδοίων καὶ τὴν τῆς ὑστέρας.

AËT. V, 7, 1 (D. 419)

᾿Εμπεδοκλῆς ἄρρενα καὶ θήλεα γίνεσθαι παρὰ θερμότητα καὶ ψυχρότητα· ὅθεν ἱστορεῖται τοὺς μὲν πρώτους ἄρρενας πρὸς ἀνατολῆι καὶ μεσημβρίαι γεγενῆσθαι μᾶλλον ἐκ τῆς γῆς, τὰς δὲ θηλείας πρὸς ταῖς ἄρκτοις.

Le mâle ou la femelle naît d'après la chaleur ou le froid ; il raconte que, par suite, les premiers mâles sont nés de la terre vers le levant et le midi, les femelles vers le nord.

--  V, 8, 1 (D. 420)

᾿Εμπεδοκλῆς τέρατα γίνεσθαι παρὰ πλεονασμὸν σπέρματος ἢ παρ᾿ ἔλλειψιν ἢ παρὰ τὴν τῆς κινήσεως ταραχὴν ἢ παρὰ τὴν εἰς πλείω διαίρεσιν ἢ παρὰ τὸ ἀπονεύειν. οὕτω προειληφὼς φαίνεται σχεδόν τι πάσας τὰς αἰτιολογίας.

Les monstres proviennent de l'excès ou du défaut de la semence, ou d'un trouble dans son mouvement, ou de sa division en plusieurs parties, ou de ce qu'elle se détourne. Il semble ainsi avoir prévu toutes les raisons possibles.

--  V, 10, 1 (D. 421)

᾿Εμπεδοκλῆς δίδυμα καὶ τρίδυμα γίνεσθαι κατὰ πλεονασμὸν καὶ περισχισμὸν τοῦ σπέρματος.

Les jumeaux et les trijumeaux viennent de la surabondance et de la division de la semence.

--  V, 11, 1 (D. 422)

πόθεν γίνονται τῶν γονέων αἱ ὁμοιώσεις καὶ τῶν προγόνων; ᾿Εμπεδοκλῆς ὁμοιότητας γίνεσθαι κατ᾿ ἐπικράτειαν τῶν σπερματικῶν γόνων, ἀνομοιότητας δὲ τῆς ἐν τῶι σπέρματι θερμασίας ἐξατμισθείσης. (Vgl. Hippol. de genit. 8. VII 480 L)

Les ressemblances des enfants avec leurs parents proviennent de la prédominance des semences génératrices, la dissemblance est due à la dissipation de la chaleur de la semence.

--  V, 12, 2 (D. 423)

πῶς ἄλλοις γίνονται ὅμοιοι οἱ γεννώμενοι καὶ οὐ τοῖς γονεῦσιν; ᾿Εμπεδοκλῆς τῆι κατὰ τὴν σύλληψιν φαντασίαι τῆς γυναικὸς μορφοῦσθαι τὰ βρέφη· πολλάκις γὰρ ἀνδριάντων καὶ εἰκόνων ἠράσθησαν γυναῖκες καὶ ὅμοια τούτοις ἀπέτεκον. (vgl. Soran. p. 204, 18 Rose; [Gal.]  XIV 253; Dionys. de imit. p. 17, 18 Usen.].

La conformation du fœtus est soumise pendant la grossesse à l'imagination des femmes ; souvent elles se prennent d'amour pour des statues ou des tableaux et ont des enfants qui ressemblent à ces objets.

CENSORIN 5, 4 (s.  14 A 13);

6, 6 ex dextris partibus profuso semine mares gigni, at e laevis feminas Anaxagoras Empedoclesque consentiunt. quorum opiniones, ut de hac specie congruae, ita de similitudine liberorum dispariles super qua re Empedoclis, disputata ratione, talis profertur. si par calor in parentum seminibus fuit, patri similem marem procreari si frigus, feminam matri similem. quodsi patris calidius erit et frigidius matris, puerum fore qui matris vultus repraesentet: at si calidius matris, patris autem fuerit frigidius, puellam futuram quae patris reddat similitudinem.

 Anaxagoras et Empédocle, de leur côté, s'accordent à penser que la semence épanchée du testicule droit produit les garçons, et celle du gauche les filles. Au reste, si ces deux philosophes sont d'accord sur ce point, ils ne le sont plus sur la question de la ressemblance des enfants.  Voici, à cet égard, la thèse soutenue par Empédocle : si dans la semence du père et de la mère il y a eu le même degré de chaleur, il naît un garçon qui ressemble au père ; si le même degré de froid, il naît une fille qui ressemble à la mère. Que si la semence du père est chaude, et froide celle de la mère, il naîtra un garçon qui ressemblera à la mère ; si la semence de la mère est chaude, et froide celle du père, il naîtra une fille qui ressemblera au père.

6, 9 sequitur de geminis, qui ut aliquando nascantur modo seminis fieri Hippon ratus <est>: id enim cum amplius est quam uni satis fuit, bifariam deduci. id ipsum ferme Empedocles videtur sensisse: nam causas quidem cur divideretur non posuit partiri tantum modo ait et si utrumque sedes aeque calidas occupaverit, utrumque marem nasci, si frigidas aeque, utramque feminam, si vero alterum calidiorem, alterum frigidiorem, dispari sexu partum futurum.

Il me reste à parler de la naissance des jumeaux, fait accidentel qu'Hippon attribue à la quantité de semence, laquelle, selon lui, s'épanche sur deux points, quand il y en a plus qu'il n'en faut pour un seul enfant. C'est aussi ce que semble penser Empédocle ; mais il n'a pas indiqué les motifis de cette division de la semence ; il se borne à dire que si la matière, en s'épanchant sur deux points, y trouve un égal degré de chaleur, il naîtra deux garçons ; si un égal degré de froid, deux filles ; si plus de chaleur sur un point, et plus de froid sur l'autre, des jumeaux de différent sexe.
 

82.  ARIST., de gen. anim. II, 8; p. 747a 24

τὸ δὲ τῶν ἡμιόνων γένος ὅλον ἄγονόν ἐστιν. περὶ δὲ τῆς αἰτίας, ὡς μὲν λέγουσιν ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Δημόκριτος, λέγων ὁ μὲν οὐ σαφῶς, Δημόκριτος δὲ γνωρίμως μᾶλλον, οὐ καλῶς εἰρήκασιν. λέγουσι γὰρ ἐπὶ πάντων ὁμοίως τὴν ἀπόδειξιν τῶν παρὰ τὴν συγγένειαν συνδυαζομένων ... ᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ αἰτιᾶται...

AËT.  V, 14, 2 (D. 425 διὰ τί αἱ ἡμίονοι στεῖραι;)

᾿Εμπεδοκλῆς (?) διὰ τὴν σμικρότητα καὶ ταπεινότητα καὶ στενότητα τῆς μήτρας κατεστραμμένως προσπεφυκυίας τῆι γαστρὶ μήτε τοῦ σπέρματος εὐθυβολοῦντος εἰς αὐτὴν μήτε, εἰ καὶ φθάσειεν, αὐτῆς ἐκδεχομένης.

83. AËT. V, 21, 1 (D. 433 ἐν πόσωι χρόνωι μορφοῦται τὰ ζῶια ἐν γαστρὶ ὄντα;)

᾿Εμπεδοκλῆς ἐπὶ μὲν τῶν ἀνθρώπων ἄρχεσθαι τῆς διαρθρώσεως ἀπὸ ἕκτης καὶ τριακοστῆς, τελειοῦσθαι δὲ τοῖς μορίοις ἀπὸ πεντηκοστῆς μιᾶς δεούσης.

Pour les hommes, la distinction des articulations commence au 36 e jour, les parties sont conformées au 49 e

ORIBASIUS a Athenaios III, 78, 13 (Diokles fr. 175 Wellm.)

περὶ δὲ τὰς τέσσαρας ἐννεάδας ὁρᾶται πρῶτον διακεκριμένον ὅλον τὸ σῶμα ἢ τὸ τελευταῖον μιᾶς προστεθείσης τετράδος περὶ τὴν τεσσαρακοντάδα. συμφωνεῖ δὲ τοῖς χρόνοις τῆς παντελοῦς τῶν ἐμβρύων διακρίσεως καὶ ὁ φυσικὸς ᾿Εμπεδοκλῆς καί φησιν, ὅτι θᾶσσον διαμορφοῦται τὸ ἄρρεν τοῦ θήλεος καὶ τὰ ἐν τοῖς δεξιοῖς τῶν ἐν τοῖς εὐωνύμοις.

Aux environs de la quatrième ennéade, on voit la première formation entière du corps et son achèvement 4 jours après, vers le 40e. Le Physicien Empédocle est d'accord sur cette chronologie de l'achèvement de l'embryon et il dit que le mâle est plus vite formé que la femelle et que les embryons de droite plus vite que ceux de gauche.

CENSORIN. 7, 5

Septimo mense parere mulierem posse plurimi adfirmant ut ... Empedocles, Epigenes multique praeterea.

La plupart affirment que la femme peut accoucher au septième mois... c'est l'avis d'Empédocle, d'Epigène et de beaucoup d'autres.

84.  CENSORIN. 6, 1

Empedocles, quem in hoc Aristoteles secutus est, ante omnia cor iudicavit increscere, quod hominis vitam maxime contineat.

Empédocle qu'Aristote suit en cela, pense que c'est le coeur qui a crû avant tous les autres, parce qu'il contient surtout la vie de l'homme.

85.  AËT. V, 24, 2 (D. 435)

᾿Εμπεδοκλῆς τὸν μὲν ὕπνον καταψύξει τοῦ ἐν τῶι αἵματι θερμοῦ συμμέτρωι γίνεσθαι, τῆι δὲ παντελεῖ θάνατον.

--  V, 25, 4 (D. 437)

᾿Εμπεδοκλῆς τὸν θάνατον γίγνεσθαι διαχωρισμῶι τοῦ πυρώδους <καὶ ἀερώδους καὶ ὑδατώδους καὶ γεώδους>, ἐξ ὧν ἡ σύγκρισις τῶι ἀνθρώπωι συνεστάθη· ὥστε κατὰ τοῦτο κοινὸν εἶναι τὸν θάνατον σώματος καὶ ψυχῆς· ὕπνον δὲ γίνεσθαι διαχωρισμῶι τοῦ πυρώδους.

86.  THEOPHR., de sensu 1-24 (D. 499n.)

(1) Παρμενίδης μὲν καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Πλάτων τῶν ὁμοίωι (sc. ποιοῦσι τὴν αἴσθησιν), οἱ δὲ περὶ ᾿Αναξαγόραν καὶ ῾Ηράκλειτον τῶι ἐναντίωι ... (2) περὶ ἑκάστης δὲ τῶν κατὰ μέρος οἱ μὲν ἄλλοι σχεδὸν ἀπολείπουσιν, ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ πειρᾶται καὶ ταύτας ἀνάγειν εἰς τὴν ὁμοιότητα.

(D. 500) (7) ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ περὶ ἁπασῶν ὁμοίως λέγει καί φησι τῶι ἐναρμόττειν εἰς τοὺς πόρους τοὺς ἑκάστης αἰσθάνεσθαι· διὸ καὶ οὐ δύνασθαι τὰ ἀλλήλων κρίνειν, ὅτι τῶν μὲν εὐρύτεροί πως, τῶν δὲ στενώτεροι τυγχάνουσιν οἱ πόροι πρὸς τὸ αἰσθητόν, ὡς τὰ μὲν οὐχ ἁπτόμενα διευτονεῖν τὰ δ᾿ ὅλως εἰσελθεῖν οὐ δύνασθαι. πειρᾶται δὲ καὶ τὴν ὄψιν λέγειν, ποία τίς ἐστι· καί φησι τὸ μὲν ἐντὸς αὐτῆς εἶναι πῦρ, τὸ δὲ περὶ αὐτὸ <ὕδωρ καὶ> γῆν καὶ ἀέρα δι᾿ ὧν διιέναι λεπτὸν ὂν καθάπερ τὸ ἐν τοῖς λαμπτῆρσι φῶς. τοὺς δὲ πόρους ἐναλλὰξ κεῖσθαι τοῦ τε πυρὸς καὶ τοῦ ὕδατος, ὧν τοῖς μὲν τοῦ πυρὸς τὰ λευκά, τοῖς δὲ τοῦ ὕδατος τὰ μέλανα γνωρίζειν· ἐναρμόττειν γὰρ ἑκατέροις ἑκάτερα. φέρεσθαι δὲ τὰ χρώματα πρὸς τὴν ὄψιν διὰ τὴν ἀπορροήν.

(8) συγκεῖσθαι δ᾿ οὐχ ὁμοίως, <ἀλλὰ τὰς μὲν ἐκ τῶν ὁμοίων>, τὰς δ᾿ ἐκ τῶν ἀντικειμένων, καὶ ταῖς μὲν ἐν μέσωι, ταῖς δ᾿ ἐκτὸς εἶναι τὸ πῦρ· διὸ καὶ τῶν ζώιων τὰ μὲν ἐν ἡμέραι, τὰ δὲ νύκτωρ μᾶλλον ὀξυωπεῖν· ὅσα μὲν πυρὸς ἔλαττον ἔχει, μεθ᾿ ἡμέραν· ἐπανισοῦσθαι γὰρ αὐτοῖς τὸ ἐντὸς φῶς ὑπὸ τοῦ ἐκτός· ὅσα δὲ τοῦ ἐναντίου, νύκτωρ· ἐπαναπληροῦσθαι γὰρ καὶ τούτοις τὸ ἐνδεές· ἐν δὲ τοῖς ἐναντίοις <ἐναντίως> ἑκάτερον. ἀμβλυωπεῖν μὲν γὰρ καὶ οἷς ὑπερέχει τὸ πῦρ· ἐπαυξηθὲν <γὰρ> ἔτι μεθ᾿ ἡμέραν ἐπιπλάττειν καὶ καταλαμβάνειν τοὺς τοῦ ὕδατος πόρους· οἷς δὲ τὸ ὕδωρ, ταὐτὸ τοῦτο γίνεσθαι νύκτωρ· καταλαμβάνεσθαι γὰρ τὸ πῦρ ὑπὸ τοῦ ὕδατος. <γίγνεσθαι δὲ ταῦτα>, ἕως ἂν τοῖς μὲν ὑπὸ τοῦ ἔξωθεν φωτὸς ἀποκριθῆι τὸ ὕδωρ, τοῖς δ᾿ ὑπὸ τοῦ ἀέρος τὸ πῦρ. ἑκατέρων γὰρ ἴασιν εἶναι τὸ ἐναντίον. ἄριστα δὲ κεκρᾶσθαι καὶ βελτίστην εἶναι τὴν ἐξ ἀμφοῖν ἴσων συγκειμένην. καὶ περὶ μὲν ὄψεως σχεδὸν ταῦτα λέγει.

(9) τὴν δ᾿ ἀκοὴν ἀπὸ τῶν ἔσωθεν γίνεσθαι ψόφων· ὅταν γὰρ <ὁ ἀὴρ> ὑπὸ τῆς φωνῆς κινηθῆι, ἠχεῖν ἐντός. ὥσπερ γὰρ εἶναι κώδωνα τῶν ἴσων (?) ἤχων τὴν ἀκοήν, ἣν προσαγορεύει σάρκινον ὄζον (Β 99; cfr. Α 93)· κινούμενον δὲ παίειν τὸν ἀέρα πρὸς τὰ στερεὰ καὶ ποιεῖν ἦχον. ὄσφρησιν δὲ γίνεσθαι τῆι ἀναπνοῆι. διὸ καὶ μάλιστα ὀσφραίνεσθαι τούτους, οἷς σφοδροτάτη τοῦ ἄσθματος ἡ κίνησις· ὀσμὴν δὲ πλείστην ἀπὸ τῶν λεπτῶν καὶ τῶν κούφων ἀπορρεῖν. περὶ δὲ γεύσεως καὶ ἁφῆς οὐ διορίζεται καθ᾿ ἑκατέραν οὔτε πῶς οὔτε δι᾿ ἃ γίγνονται, πλὴν τὸ κοινὸν ὅτι τῶι ἐναρμόττειν τοῖς πόροις αἴσθησίς ἐστιν· ἥδεσθαι δὲ τοῖς ὁμοίοις κατά τε <τὰ> μόρια καὶ τὴν κρᾶσιν, λυπεῖσθαι δὲ τοῖς ἐναντίοις.

ὡσαύτως δὲ λέγει καὶ περὶ φρονήσεως καὶ ἀγνοίας. (10) τὸ μὲν γὰρ φρονεῖν εἶναι τοῖς ὁμοίοις, τὸ δ᾿ ἀγνοεῖν τοῖς ἀνομοίοις, ὡς ἢ ταὐτὸν ἢ παραπλήσιον ὂν τῆι αἰσθήσει τὴν φρόνησιν. διαριθμησάμενος γάρ, ὡς ἕκαστον ἑκάστωι γνωρίζομεν, ἐπὶ τέλει προσέθηκεν ὡς ᾿ἐκ τούτων ... ἀνιῶνται᾿ (Β 107). διὸ καὶ τῶι αἵματι μάλιστα φρονεῖν· ἐν τούτωι γὰρ μάλιστα κεκρᾶσθαι (ἐστὶ) τὰ στοιχεῖα τῶν μερῶν.

(11) ὅσοις μὲν οὖν ἴσα καὶ παραπλήσια μέμεικται καὶ μὴ διὰ πολλοῦ μηδ᾿ αὖ μικρὰ μηδ᾿ ὑπερβάλλοντα τῶι μεγέθει, τούτους φρονιμωτάτους εἶναι καὶ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἀκριβεστάτους, κατὰ λόγον δὲ καὶ τοὺς ἐγγυτάτω τούτων, ὅσοις δ᾿ ἐναντίως, ἀφρονεστάτους. καὶ ὧν μὲν μανὰ καὶ ἀραιὰ κεῖται τὰ στοιχεῖα, νωθροὺς καὶ ἐπιπόνους· ὧν δὲ πυκνὰ καὶ κατὰ μικρὰ τεθραυσμένα, τοὺς δὲ τοιούτους ὀξεῖς φερομένους καὶ πολλὰ ἐπιβαλλομένους ὀλίγα ἐπιτελεῖν διὰ τὴν ὀξύτητα τῆς τοῦ αἵματος φορᾶς· οἷς δὲ καθ᾿ ἕν τι μόριον ἡ μέση κρᾶσίς ἐστι, ταύτηι σοφοὺς ἑκάστους εἶναι· διὸ τοὺς μὲν ῥήτορας ἀγαθούς, τοὺς δὲ τεχνίτας, ὡς τοῖς μὲν ἐν ταῖς χερσί, τοῖς δὲ ἐν τῆι γλώττηι τὴν κρᾶσιν οὖσαν· ὁμοίως δ᾿ ἔχειν καὶ κατὰ τὰς ἄλλας δυνάμεις.

(12) ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν οὖν οὕτως οἴεται καὶ τὴν αἴσθησιν γίνεσθαι καὶ τὸ φρονεῖν, ἀπορήσειε δ᾿ ἄν τις ἐξ ὧν λέγει πρῶτον μέν, τί διοίσει τὰ ἔμψυχα πρὸς τὸ αἰσθάνεσθαι τῶν ἄλλων. ἐναρμόττει γὰρ καὶ τοῖς τῶν ἀψύχων πόροις· ὅλως γὰρ ποιεῖ τὴν μίξιν τῆι συμμετρίαι τῶν πόρων· διόπερ ἔλαιον μὲν καὶ ὕδωρ οὐ μείγνυσθαι (cfr. Β 91), τὰ δὲ ἄλλα ὑγρὰ καὶ περὶ ὅσων δὴ καταριθμεῖται τὰς ἰδίας κράσεις. ὥστε πάντα τε αἰσθήσεται καὶ ταὐτὸν ἔσται μίξις καὶ αἴσθησις καὶ αὔξησις· πάντα γὰρ ποιεῖ τῆι συμμετρίαι τῶν πόρων, ἐὰν μὴ προσθῆι τινα διαφοράν.

(13) ἔπειτα ἐν αὐτοῖς τοῖς ἐμψύχοις τί μᾶλλον αἰσθήσεται τὸ ἐν τῶι ζώιωι πῦρ ἢ τὸ ἐκτός, εἴπερ ἐναρμόττουσιν ἀλλήλοις; ὑπάρχει γὰρ καὶ ἡ συμμετρία καὶ τὸ ὅμοιον. ἔτι δὲ ἀνάγκη διαφοράν τινα ἔχειν, εἴπερ αὐτὸ μὲν μὴ δύναται συμπληροῦν τοὺς πόρους, τὸ δ᾿ ἔξωθεν ἐπεισιόν· ὥστ᾿ εἰ ὅμοιον ἦν πάντηι καὶ πάντως, οὐκ ἂν ἦν αἴσθησις. ἔτι δὲ πότερον οἱ πόροι κενοὶ ἢ πλήρεις; εἰ μὲν γὰρ κενοί, συμβαίνει διαφωνεῖν ἑαυτῶι· φησὶ γὰρ ὅλως οὐκ εἶναι κενόν· εἰ δὲ πλήρεις, ἀεὶ ἂν αἰσθάνοιτο τὰ ζῶια· δῆλον γὰρ ὡς ἐναρμόττει, καθάπερ φησί, τὸ ὅμοιον.

(14) καίτοι κἂν αὐτὸ τοῦτό τις διαπορήσειεν, εἰ δυνατόν ἐστι τηλικαῦτα μεγέθη γενέσθαι τῶν ἑτερογενῶν, ὥστ᾿ ἐναρμόττειν, ἄλλως τε κἂν συμβαίνηι, καθάπερ φησί, τὰς ὄψεις ὧν ἀσύμμετρος ἡ κρᾶσις ὁτὲ μὲν ὑπὸ τοῦ πυρός, ὁτὲ δὲ ὑπὸ τοῦ ἀέρος ἐμπλαττομένων τῶν πόρων ἀμαυροῦσθαι. εἰ δ᾿ οὖν ἐστι καὶ τούτων συμμετρία καὶ πλήρεις οἱ πόροι τῶν μὴ συγγενῶν, πῶς, ὅταν αἰσθάνηται, καὶ ποῦ ταῦτα ὑπεξέρχεται; δεῖ γάρ τινα ἀποδοῦναι μεταβολήν. ὥστε πάντως ἔχει δυσκολίαν· ἢ γὰρ κενὸν ἀνάγκη ποιεῖν, ἢ ἀεὶ τὰ ζῶια αἰσθάνεσθαι πάντων, ἢ τὸ μὴ συγγενὲς ἁρμόττειν οὐ ποιοῦν αἴσθησιν οὐδ᾿ ἔχον μεταβολὴν οἰκείαν τοῖς ἐμποιοῦσιν.

(15) ἔτι δέ, εἰ καὶ μὴ ἐναρμόττοι τὸ ὅμοιον, ἀλλὰ μόνον ἅπτοιτο, καθ᾿ ὁτιοῦν εὔλογον αἴσθησιν γίνεσθαι· δυοῖν γὰρ τούτοιν ἀποδίδωσι τὴν γνῶσιν τῶι τε ὁμοίωι καὶ τῆι ἁφῆι· διὸ καὶ τὸ ᾿ἁρμόττειν᾿ εἴρηκεν. ὥστ᾿ εἰ τὸ ἔλαττον ἅψαιτο τῶν μειζόνων, εἴη ἂν αἴσθησις. ὅλως τε κατά γε ἐκεῖνον ἀφαιρεῖται καὶ τὸ ὅμοιον, ἀλλὰ ἡ συμμετρία μόνον ἱκανόν. διὰ τοῦτο γὰρ οὐκ αἰσθάνεσθαί φησιν ἀλλήλων, ὅτι τοὺς πόρους ἀσυμμέτρους ἔχουσιν· εἰ δ᾿ ὅμοιον ἢ ἀνόμοιον τὸ ἀπορρέον, οὐδὲν ἔτι προσαφώρισεν ὥστε ἢ οὐ τῶι ὁμοίωι ἡ αἴσθησις ἢ οὐ διά τινα ἀσυμμετρίαν οὐ κρίνουσιν, ἁπάσας <τ᾿> ἀνάγκη τὰς αἰσθήσεις καὶ πάντα τὰ αἰσθητὰ τὴν αὐτὴν ἔχειν φύσιν.

(16) ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τὴν ἡδονὴν καὶ λύπην ὁμολογουμένως ἀποδίδωσιν ἥδεσθαι μὲν ποιῶν τοῖς ὁμοίοις, λυπεῖσθαι δὲ τοῖς ἐναντίοις· ᾿ἐχθρὰ᾿ γὰρ εἶναι, διότι ᾿πλεῖστον ... ἐκμακτοῖσιν᾿ (Β 22, 6. 7). αἰσθήσεις γάρ τινας ἢ μετ᾿ αἰσθήσεως ποιοῦσι τὴν ἡδονὴν καὶ τὴν λύπην, ὥστε οὐχ ἅπασι γίνεται τοῖς ὁμοίοις. ἔτι εἰ τὰ συγγενῆ μάλιστα ποιεῖ τὴν ἡδονὴν ἐν τῆι ἁφῆι, καθάπερ φησί, τὰ σύμφυτα μάλιστ᾿ ἂν ἥδοιτο καὶ ὅλως αἰσθάνοιτο· διὰ τῶν αὐτῶν γὰρ ποιεῖ τὴν αἴσθησιν καὶ τὴν ἡδονήν. (17) καίτοι πολλάκις αἰσθανόμενοι λυπούμεθα κατ᾿ αὐτὴν τὴν αἴσθησιν, ὡς <δ᾿> ᾿Αναξαγόρας φησίν, ἀεί· πᾶσαν γὰρ αἴσθησιν εἶναι μετὰ λύπης. ἔτι δ᾿ ἐν ταῖς κατὰ μέρος· συμβαίνει γὰρ τῶι ὁμοίωι γίνεσθαι τὴν γνῶσιν· τὴν γὰρ ὄψιν ὅταν ἐκ πυρὸς καὶ τοῦ ἐναντίου συστήσηι, τὸ μὲν λευκὸν καὶ τὸ μέλαν δύναιτ᾿ ἂν τοῖς ὁμοίοις γνωρίζειν, τὸ δὲ φαιὸν καὶ τἆλλα χρώματα τὰ μεικτὰ πῶς; οὔτε γὰρ τοῖς τοῦ πυρὸς οὔτε τοῖς τοῦ ὕδατος πόροις οὔτ᾿ ἄλλοις ποιεῖ κοινοῖς ἐξ ἀμφοῖν· ὁρῶμεν δ᾿ οὐδὲν ἧττον ταῦτα τῶν ἁπλῶν.

(18) ἀτόπως δὲ καὶ ὅτι τὰ μὲν ἡμέρας, τὰ δὲ νύκτωρ μᾶλλον ὁρᾶι. τὸ γὰρ ἔλαττον πῦρ ὑπὸ τοῦ πλείονος φθείρεται, διὸ καὶ πρὸς τὸν ἥλιον καὶ ὅλως τὸ καθαρὸν οὐ δυνάμεθ᾿ ἀντιβλέπειν. ὥστε ὅσοις ἐνδεέστερον τὸ φῶς, ἧττον ἐχρῆν ὁρᾶν μεθ᾿ ἡμέραν· ἢ εἴπερ τὸ ὅμοιον συναύξει, καθάπερ φησί, τὸ δὲ ἐναντίον φθείρει καὶ κωλύει, τὰ μὲν λευκὰ μᾶλλον ἐχρῆν ὁρᾶν ἅπαντας μεθ᾿ ἡμέραν καὶ ὅσοις ἔλαττον καὶ ὅσοις πλεῖον τὸ φῶς, τὰ δὲ μέλανα νύκτωρ. νῦν δὲ πάντες ἅπαντα μεθ᾿ ἡμέραν μᾶλλον ὁρῶσι πλὴν ὀλίγων ζώιων. τούτοις δ᾿ εὔλογον τοῦτ᾿ ἰσχύειν τὸ οἰκεῖον πῦρ, ὥσπερ ἔνια καὶ τῆι χρόαι διαλάμπει μᾶλλον τῆς νυκτός.

(19) ἔτι δ᾿ οἷς ἡ κρᾶσις ἐξ ἴσων, ἀνάγκη συναύξεσθαι κατὰ μέρος ἑκάτερον· ὥστ᾿ εἰ πλεονάζον κωλύει θάτερον ὁρᾶν, ἁπάντων ἂν εἴη παραπλησία πως ἡ διάθεσις. ἀλλὰ τὰ μὲν τῆς ὄψεως πάθη χαλεπώτερον ἔσται διελεῖν. τὰ δὲ περὶ τὰς ἄλλας αἰσθήσεις πῶς κρίνωμεν τῶι ὁμοίωι; τὸ γὰρ ὅμοιον ἀόριστον. οὔτε γὰρ ψόφωι τὸν ψόφον οὔτ᾿ ὀσμῆι τὴν ὀσμὴν οὔτε τοῖς ἄλλοις τοῖς ὁμογενέσιν, ἀλλὰ μᾶλλον ὡς εἰπεῖν τοῖς ἐναντίοις. ἀπαθῆ γὰρ δεῖ τὴν αἴσθησιν προσάγειν· ἤχου δὲ ἐνόντος ἐν ὠσὶν ἢ χυλῶν ἐν γεύσει καὶ ὀσμῆς ἐν ὀσφρήσει κωφότεραι πᾶσαι γίνονται <καὶ> μᾶλλον ὅσωι ἂν πλήρεις ὦσι τῶν ὁμοίων, εἰ μή τις λεχθείη περὶ τούτων διορισμός.

(20) ἔτι δὲ τὸ περὶ τὴν ἀπορροήν, καίπερ οὐχ ἱκανῶς λεγόμενον περὶ μὲν τὰς ἄλλας ὅμως ἔστι πως ὑπολαβεῖν, περὶ δὲ τὴν ἁφὴν καὶ γεῦσιν οὐ ῥάιδιον. πῶς γὰρ τῆι ἀπορροῆι κρίνωμεν ἢ πῶς ἐναρμόττον τοῖς πόροις τὸ τραχὺ καὶ τὸ λεῖον; μόνου γὰρ δοκεῖ τῶν στοιχείων τοῦ πυρὸς ἀπορρεῖν, ἀπὸ δὲ τῶν ἄλλων οὐδενός. ἔτι δ᾿ εἰ ἡ φθίσις διὰ τὴν ἀπορροήν, ὧιπερ χρῆται κοινοτάτωι σημείωι, συμβαίνει δὲ καὶ τὰς ὀσμὰς ἀπορροῆι γίνεσθαι, τὰ πλείστην ἔχοντα ὀσμὴν τάχιστ᾿ ἐχρῆν φθείρεσθαι. νῦν δὲ σχεδὸν ἐναντίως ἔχει· τὰ γὰρ ὀσμωδέστατα τῶν φυτῶν καὶ τῶν ἄλλων ἐστὶ χρονιώτατα. συμβαίνει δὲ καὶ ἐπὶ τῆς Φιλίας ὅλως μὴ εἶναι αἴσθησιν ἢ ἧττον διὰ τὸ συγκρίνεσθαι τότε καὶ μὴ ἀπορρεῖν.

(21) ἀλλὰ περὶ μὲν τὴν ἀκοὴν ὅταν ἀποδῶι τοῖς ἔσωθεν γίνεσθαι ψόφοις, ἄτοπον τὸ οἴεσθαι δῆλον εἶναι πῶς ἀκούουσιν, ἔνδον ποιήσαντα ψόφον ὥσπερ κώδωνος. τῶν μὲν γὰρ ἔξω δι᾿ ἐκεῖνον ἀκούομεν, ἐκείνου δὲ ψοφοῦντος διὰ τί; τοῦτο γὰρ αὐτὸ λείπεται ζητεῖν. ἀτόπως δὲ καὶ τὸ περὶ τὴν ὄσφρησιν εἴρηκεν. πρῶτον μὲν γὰρ οὐ κοινὴν αἰτίαν ἀπέδωκεν· ἔνια μὲν γὰρ ὅλως οὐδ᾿ ἀναπνέει τῶν ὀσφραινομένων. ἔπειτα τὸ μάλιστα ὀσφραίνεσθαι τοὺς πλεῖστον ἐπισπωμένους εὔηθες· οὐδὲν γὰρ ὄφελος μὴ ὑγιαινούσης ἢ μὴ ἀνεωιγμένης πως τῆς αἰσθήσεως. πολλοῖς δὲ συμβαίνει πεπηρῶσθαι καὶ ὅλως μηδὲν αἰσθάνεσθαι. πρὸς δὲ τούτοις οἱ δύσπνοοι καὶ οἱ πονοῦντες καὶ οἱ καθεύδοντες μᾶλλον ἂν αἰσθάνοιντο τῶν ὀσμῶν· τὸν πλεῖστον γὰρ ἕλκουσιν ἀέρα. νῦν δὲ συμβαίνει τοὐναντίον. (22) οὐ γὰρ ἴσως καθ᾿ αὑτὸ τὸ ἀναπνεῖν αἴτιον τῆς ὀσφρήσεως, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός, ὡς ἔκ τε τῶν ἄλλων ζώιων μαρτυρεῖται καὶ διὰ τῶν εἰρημένων παθῶν· ὁ δ᾿ ὡς ταύτης οὔσης τῆς αἰτίας καὶ ἐπὶ τέλει πάλιν εἴρηκεν ὥσπερ ἐπισημαινόμενος ᾿ὧδε ... ὀσμῶν᾿ (Β 102). οὐκ ἀληθὲς <δὲ> οὐδὲ τὸ μάλιστα ὀσφραίνεσθαι τῶν κούφων, ἀλλὰ δεῖ καὶ ὀσμὴν ἐνυπάρχειν. ὁ γὰρ ἀὴρ καὶ τὸ πῦρ κουφότατα μέν, οὐ ποιοῦσι δὲ αἴσθησιν ὀσμῆς.

(23) ὡσαύτως δ᾿ ἄν τις καὶ περὶ τὴν φρόνησιν ἀπορήσειεν, εἰ γὰρ τῶν αὐτῶν ποιεῖ καὶ τὴν αἴσθησιν. καὶ γὰρ ἅπαντα μεθέξει τοῦ φρονεῖν. καὶ ἅμα πῶς ἐνδέχεται καὶ ἐν ἀλλοιώσει καὶ ὑπὸ τοῦ ὁμοίου γίνεσθαι τὸ φρονεῖν; τὸ γὰρ ὅμοιον οὐκ ἀλλοιοῦται τῶι ὁμοίωι. τὸ δὲ δὴ τῶι αἵματι φρονεῖν καὶ παντελῶς ἄτοπον· πολλὰ γὰρ τῶν ζώιων ἄναιμα. τῶν δὲ ἐναίμων τὰ περὶ τὰς αἰσθήσεις ἀναιμότατα τῶν μερῶν. ἔτι καὶ ὀστοῦν καὶ θρὶξ αἰσθάνοιτ᾿ ἄν, ἐπεὶ οὖν ἐξ ἁπάντων ἐστὶ τῶν στοιχείων. καὶ συμβαίνει ταὐτὸν εἶναι τὸ φρονεῖν καὶ αἰσθάνεσθαι καὶ ἥδεσθαι καὶ <τὸ> λυπεῖσθαι καὶ (τὸ) ἀγνοεῖν· ἄμφω γὰρ ποιεῖ τοῖς ἀνομοίοις. ὥσθ᾿ ἅμα τῶι μὲν ἀγνοεῖν ἔδει γίνεσθαι λύπην, τῶι δὲ φρονεῖν ἡδονήν.

(24) ἄτοπον δὲ καὶ τὸ τὰς δυνάμεις ἑκάστοις ἐγγίνεσθαι διὰ τὴν ἐν τοῖς μορίοις τοῦ αἵματος σύγκρασιν, ὡς ἢ τὴν γλῶτταν αἰτίαν τοῦ εὖ λέγειν <οὖσαν ἢ> τὰς χεῖρας τοῦ δημιουργεῖν, ἀλλ᾿ οὐκ ὀργάνου τάξιν ἔχοντα. διὸ καὶ μᾶλλον ἄν τις ἀποδοίη τῆι μορφῆι τὴν αἰτίαν ἢ τῆι κράσει τοῦ αἵματος, ἣ χωρὶς διανοίας ἐστίν· οὕτως γὰρ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ζώιων. ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν οὖν ἔοικεν ἐν πολλοῖς διαμαρτάνειν.

 Il y a, sur la sensation, de nombreuses opinions, qui peuvent se réduire à deux générales : les uns la font produire par le semblable, les autres par le contraire. Parménide, Empédocle, Platon sont au nombre des premiers; Anaxagore, Clidème soutiennent la seconde thèse.

Les raisons invoquées sont, d'une part, que, d'ordinaire, les choses se contemplent d'après leur similitude; qu'il est en particulier inné à tous les êtres vivants de reconnaître ceux de leur espèce ; qu'enfin les corps sentis le sont grâce à leurs effluves et que le semblable se porte vers le semblable.

2. Dans l'autre camp, on admet que la sensation est accompagnée d'un changement; on remarque que le semblable n'agit pas sur le semblable, mais bien sur le contraire; ces motifs conduisent à une thèse que l'on croit pouvoir appuyer par ce qui se passe pour le toucher; car ce qui est aussi chaud ou aussi froid que notre chair ne produit pas de sensation.

Voilà quelles sont les opinions qui ont été émises sur la sensation en général; quant aux sensations particulières, elles n'ont guère été considérées à cet égard. Empédocle· seul essaie de les ramener en détail à la similitude.

7. Empédocle (Vors. 217, 5-220, 37) dit une même chose de tous les sens, à savoir que la sensation se fait par adaptation aux pores de chaque sens particulier; c'est pourquoi l'un ne peut juger des objets de l'autre, les pores étant soit trop larges, soit trop étroits pour l'objet à sentir, qui, alors, ou bien les traverse sans les toucher, ou bien ne peut aucunement s'y introduire.

Il essaie également d'expliquer ce qu'est l'œil; l'intérieur, d'après lui, est formé de feu < et d'eau > l'extérieur.de terre et d'air que le feu subtil peut traverser comme fait la lumière d'une lanterne. Les pores sont disposés alternativement, feu et eau; par les premiers, nous prenons connaissance du blanc, par les seconds, du noir; car il y a adaptation pour l'un comme pour l'autre. Il y a, d'ailleurs, un mouvement d'effluves des couleurs à l'œil.

8. Cependant tous les yeux ne sont pas également constitués; les éléments peuvent se fusionner régulièrement ou se contrarier; le feu peut être au centre ou au-dessus. Aussi les animaux ont la vue plus perçante, les uns de jour, les autres de nuit; pour ceux qui ont moins de feu, ce sera de jour, car la lumière extérieure complète pour eux l'intérieure; dans le cas contraire, ce sera de nuit, l'équilibre s'établissant de la même façon. Et inversement, la vue sera moins distincte de jour pour ceux qui ont trop de feu, puisque cet élément, augmentant encore, occupera et obstruera les pores de l'eau; elle sera de même moins distincte de nuit pour ceux qui ont trop d'eau, le feu étant alors obstrué par l'eau. Pour que la vision redevienne distincte, il faut que, pour les uns, l'eau soit dissipée par la lumière extérieure, pour les autres, le feu par l'air obscur; dans chaque cas, c'est le contraire qui est le remède. Le meilleur tempérament consiste dans une composition à parties égales; c'est ce qui donne des yeux excellents. Voilà à peu près ce qu'il dit de la vue.

9. L'audition, d'après lui, est produite par les bruits du dehors qui mettent l'ouïe en mouvement et provoquent une résonance interne; car il y aurait comme un grelot battant en dedans et qu'il appelle os (?) charnu (v. 370); l'air en mouvement frappe dessus et le fait résonner. — L'odorat est, au contraire, commandé par la respiration; aussi est-il surtout vif chez les animaux pour lesquels les mouvements respiratoires sont le plus précipités; ce sont les corps légers et subtils qui ont le plus d'effluves odorantes. Quant au goût et au toucher, il ne détermine ni comment ni par quels moyens se produisent les sensations, sauf sa thèse commune de l'adaptation à des pores. D'ailleurs, ce qui, comme parties et comme tempérament, est semblable, procure du plaisir; le contraire occasionne de la douleur.

10. Il s'exprime de même pour la pensée et l'ignorance; la pensée aurait lieu par les semblables, l'ignorance, par les dissemblables ; ainsi la pensée est pour lui la même chose que la sensation ou en est très voisine. Après avoir énuméré comment chaque chose est connue par le semblable, il ajoute à la fin :

(Vers 381-382) « Car c'est là de quoi toutes choses sont harmonieusement constituées — et c'est par quoi l'on pense, l'on jouit ou l'on souffre. »

Il conclut que c'est surtout le sang qui détermine la pensée, car c'est surtout dans le sang que se tempèrent réciproquement les divers éléments.

11. Ceux donc pour lesquels le mélange se fait également et entre particules qui soient et de dimensions pareilles et convenablement espacées, n'étant d'ailleurs ni trop petites ni trop grandes, ceux-là sont les plus intelligents et leurs sens sont les plus parfaits; après eux viennent en proportion ceux qui s'en rapprochent ; ceux qui s'éloignent au contraire le plus de cet état, sont les moins intelligents. Les éléments en particules grossières et espacées font les hommes hébétés et maladroits; s'ils sont, au contraire, condensés et réduits en particules très menues, les mouvements du sang sont plus vifs, et l'homme sera lui-même plus prompt et mobile, mais il ne sera propre qu'à entreprendre beaucoup de choses sans en venir à bout. Ceux pour lesquels enfin le tempérament est convenable dans une partie du corps, auront une aptitude spéciale correspondante ; de là les bons orateurs et les artistes, le tempérament étant meilleur dans les mains des uns, dans la langue des autres; de même pour les autres facultés.

12. C'est ainsi qu'Empédocle admet que se produisent la sensation et la pensée. La première difficulté qu'on puisse proposer est de savoir en quoi les êtres animés diffèrent des autres pour la sensation; car il y a bien aussi adaptation aux pores des êtres inanimés, puisque en général Empédocle explique le mélange par la proportion des pores. C'est ainsi que l'huile et l'eau ne se mélangent pas, au contraire des autres liquides dont il énumère les diverses combinaisons. Par conséquent, tout sentira, et mélange, sensation, accroissement ne seront qu'une même chose ; car c'est toujours pour lui l'effet d'une proportion des pores, sauf les quelques différences qu'il peut ajouter.

13. En second lieu, dans les êtres animés eux-mêmes, pourquoi le feu intérieur sentira-t-il plus que l'extérieur, s'il y a entre eux adaptation réciproque? La proportion et la similitude existent. Mais il faut bien qu'il y ait une différence, si l'un ne peut remplir les pores, ce que fait l'autre entrant du dehors. Si donc il y avait similitude complète et universelle, il ne pourrait y avoir sensation. Enfin les pores sont-ils pleins ou vides? S'ils sont vides, il se contredit lui-même, car il nie en général l'existence du vide; s'ils sont pleins, les êtres vivants sentiront toujours, car il est clair que le remplissage aurait lieu par adaptation du semblable, pour employer ses expressions.

14. L'objection subsisterait au reste, quand même il serait possible que des hétérogènes eussent des dimensions leur permettant l'adaptation, et quand il serait vrai, comme il le dit, que les yeux dont le tempérament est imparfait deviennent moins perçants parce que tantôt le feu, tantôt l'air obstrueraient les pores. Car s'il y a proportion de la sorte et si les pores sont remplis de corps d'une autre nature, comment et où, lors de la sensation, ces corps sortiront-ils? Il faut bien expliquer quel peut être ce déplacement. Ainsi, de tous côtés, il y a des difficultés : il faut ou bien admettre le vide, ou dire que les êtres vivants sentent toujours toutes choses, ou supposer une adaptation de corps de nature différente, qui ne produisent pas de sensations et qui n'aient pas le déplacement spécial à ceux qui les produisent.

15. Enfin, s'il n'y a pas adaptation complète du semblable, mais seulement contact, il s'ensuit que la sensation sera produite dans tous les cas; car, en fait, il rend compte de la connaissance à la fois par la similitude et par le contact, et c'est pourquoi il parle d'adaptation; mais, de la sorte, s'il y a contact du moindre au plus grand, il y aura sensation. D'autre part, en thèse générale, d'après lui, la similitude ne joue aucun rôle et la seule proportion suffit; c'est ainsi qu'il dit qu'il n'y a pas sensation réciproque, parce que les pores ne sont pas en proportion; mais que l'effluve soit semblable ou dissemblable, il ne fait pas de distinction. On doit donc conclure, ou bien que la sensation n'est pas produite par le semblable, ou que le défaut de perception n'est pas dû à une certaine disproportion el il est nécessaire que les sens et les objets sentis soient toujours de môme nature.

16. Il ne rend pas non plus, d'une façon acceptable, compte du plaisir et de la douleur, quand il attribue le premier à l'action des semblables, la seconde à celle des contraires, des « ennemis », comme il dit,

(Vers 267-268) « qui sont le plus éloignés les uns des autres — par leur origine, leur tempérament, et la forme qui leur est imprimée. »

Le plaisir et la douleur, produits de la sorte, sont des sensations ou sont accompagnés de sensations; celles-ci ne seraient donc pas toujours produites par les semblables. D'un autre côté, si ce sont surtout les corps de même nature qui produisent le plaisir par leur contact, comme il le dit, ce devrait être ceux qui sont incorporés ensemble qui éprouveraient le plus de plaisir ou en général sentiraient le mieux, puisqu'il attribue à la même cause la sensation et le plaisir. Cependant, bien souvent, tout en sentant, nous souffrons de la sensation même; d'après Anaxagore, cela même arriverait toujours, car il n'y aurait pas de sensation sans souffrance.

17. Autre objection particulière : si la connaissance est produite par le semblable, quand il compose l'œil de feu et du contraire, nous pouvons bien connaître le blanc et le noir; mais comment pourrons-nous percevoir le brun et les autres couleurs mixtes? Ce ne sera ni par les pores du feu ni par ceux de l'eau, ni par d'autres communs à ces deux éléments, et cependant nous ne voyons pas moins ces couleurs que les autres.

18. Ce qu'il dit pour les animaux, qui voient mieux les uns le jour, les autres la nuit, n'est pas moins étrange; car le feu moindre est dissipé par le plus grand, ce qui fait que nous ne pouvons regarder en face ni le soleil ni en général le feu pur. Par conséquent, les animaux à qui il manque du feu devraient moins bien voir le jour; ou, si toutefois le semblable augmente l'intensité, comme il dit, tandis que le contraire fait obstacle et dissipe, on devrait toujours, qu'on ait plus ou moins de lumière propre, voir mieux le blanc le jour, et le noir la nuit. Or, en fait, on voit toujours mieux toutes choses de jour; il n'y a exception que pour un petit nombre d'animaux, et il est probable que leur feu propre a assez de force pour cela; c'est comme ceux dont la superficie est lumineuse pendant la nuit.

19. Enfin, pour les yeux qui sont également tempérés, les deux éléments doivent augmenter à tour de rôle, en sorte que, si l'excès de l'un empêche de voir, il ne saurait y avoir de grande différence entre les vues. Mais il est difficile d'examiner tous les accidents de la vue. Quant aux autres sensations, comment percevrions-nous par le semblable? Le semblable est indéterminé. Nous ne percevons pas le bruit par le bruit, ni l'odeur par l'odeur ni en général l'homogène pair l'homogène, mais plutôt, à vrai dire, par le contraire. Il faut, en somme, que le sens, ne soit pas déjà affecté ; si nous avons du bruit dans les oreilles, une saveur dans la bouche, une odeur dans le nez, tous ces sens deviennent plus obtus et ils le sont d'autant plus qu'ils sont plus remplis par les semblables ; il faudrait donc faire une distinction à cet égard.

20. Ce qui concerne les effluves, quoique insuffisamment indiqué, peut cependant être admis dans une certaine mesure pour quelques sens; mais il y a difficulté pour le toucher et le goût.[4] Comment le rude et le lisse peuvent-ils être perçus par effluve ou par adaptation à des pores? Car, parmi les éléments, il n'y a que le feu qui paraisse donner des effluves. Si, d'autre part, c'est aux effluves qu'il faut attribuer la déperdition, qu'il indique comme en étant le signe le plus général, et si les odeurs proviennent d'effluves, il faudrait que les choses ayant le plus d'odeur se dissipassent le plus rapidement; or, c'est à peu près le contraire qui arrive ; car ce qu'il y a de plus odorant dans les plantes ou ailleurs, est aussi ce qu'il y a de plus durable. On devrait conclure aussi que, sous le règne de l'Amour, il n'y aurait en général pas de sensations, ou du moins qu'elles seraient plus faibles, puisque alors la tendance à la réunion empêche les effluves.

21.Quant à l'ouïe, quand il l'explique par des bruits internes, il est étrange qu'il croie le faire clairement, en imaginant ce bruit du dedans analogue à celui d'un grelot. Si c'est par ce grelot que nous entendons les bruits du dehors, comment entendons-nous son résonnement? C'est ce qu'il a laissé à chercher. Ce qu'il dit de l'odorat n'est pas moins étrange; tout d'abord, il ne donne pas une cause générale; car il y a des animaux qui sentent et qui ne respirent point. En second lieu, il est plaisant de dire que ceux qui aspirent le plus sentent le mieux; si le sens n'est pas en bon état et bien ouvert, cela n'y peut rien faire. Il faudrait donc que dans la dyspnée, dans le travail, ou dans le sommeil, on sentît mieux les odeurs, car c'est alors qu'on inspire le plus d'air; or, c'est tout le contraire qui arrive.

22. La respiration ne semble pas être cause de l'olfaction par elle-même, mais seulement par accident; c'est ce que prouve l'exemple des autres animaux et celui des états dont nous avons parlé. Il ne l'en reconnaît pas moins comme étant la véritable cause et, en terminant, il répète son affirmation :

(Vers 369) « Ainsi tous sont doués de respiration et d'odorat. » Il n'est pas vrai non plus qu'on sente surtout les choses subtiles; il faut qu'en outre elles aient de l'odeur. Car l'air et le feu sont ce qu'il y a de plus subtil et ils n'affectent point l'odorat.

23. On peut aussi proposer des objections à propos de la pensée. Si en effet elle se produit comme d'après lui la sensation, elle appartiendra à toutes choses. Mais comment est-il possible que la pensée ait lieu à la fois avec un changement et par l'action du semblable? Le semblable n'est pas altéré par le semblable. Attribuer la pensée au sang est, d'ailleurs, complètement absurde; il y a beaucoup d'animaux qui n'ont pas de sang, et chez ceux qui en ont, ce sont les organes des sens qui en sont le moins pourvus. Enfin, il faudrait que les os et les cheveux sentissent aussi, puisqu'ils sont aussi bien composés de tous les éléments. Mais il confond d'une part la pensée, la sensation, le plaisir, de l'autre la souffrance et l'ignorance, puisqu'il produit ces deux dernières par les dissemblables; il faudrait donc que la souffrance accompagnât l'ignorance, et le plaisir la pensée.

24. Il n'est pas moins absurde d'attribuer les facultés au tempérament du sang dans les parties, comme si la langue était la cause de l'éloquence ou les mains celle de l'habileté de l'artiste, comme si ce n'étaient pas là de simples instruments. Il vaudrait mieux attribuer la cause à la forme plutôt qu'au tempérament du sang, qui est étranger à l'intelligence; cette façon de faire serait justifiée par la comparaison des divers animaux.

Il semble donc qu'Empédocle ait commis de nombreuses erreurs.

87. ARIST. de gen. et corr. I, 8; p. 324b 26

τοῖς μὲν οὖν δοκεῖ πάσχειν ἕκαστον διά τινων πόρων εἰσιόντος τοῦ ποιοῦντος ἐσχάτου καὶ κυριωτάτου, καὶ τοῦτον τὸν τρόπον καὶ ὁρᾶν καὶ ἀκούειν ἡμᾶς φασι καὶ τὰς ἄλλας αἰσθήσεις αἰσθάνεσθαι πάσας, ἔτι δὲ ὁρᾶσθαι διά τε ἀέρος καὶ ὕδατος καὶ τῶν διαφανῶν, διὰ τὸ πόρους ἔχειν ἀοράτους μὲν διὰ μικρότητα, πυκνοὺς δὲ καὶ κατὰ στοῖχον, καὶ μᾶλλον ἔχειν τὰ διαφανῆ μᾶλλον. οἱ μὲν οὖν ἐπί τινων οὕτω διώρισαν, ὥσπερ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς, οὐ μόνον ἐπὶ τῶν ποιούντων καὶ πασχόντων, ἀλλὰ καὶ μείγνυσθαί φησιν, ὅσων οἱ πόροι σύμμετροι πρὸς ἀλλήλους εἰσίν.

Parmi les philosophes, les uns pensent que, quand une chose souffre passivement un effet quelconque, c'est que l'agent qui produit l'effet en dernier ressort et principalement, pénètre dans cette chose par certains pores ou conduits. C'est ainsi, disent-ils, que nous voyons, que nous entendons, et que nous percevons toutes nos autres perceptions des sens. Si, de plus, les objets peuvent être vus au travers de l'air, de l'eau et des corps diaphanes, c'est que ces corps ont des pores qui sont invisibles, à cause de leur petitesse, mais d'ailleurs fort serrés et rangés régulièrement en ordre ; plus les corps sont diaphanes, plus ils ont de ces pores en grand nombre. C'est ainsi que des philosophes se sont expliqué les choses, comme l'a fait, par exemple, Empédocle. Mais on n'a point borné cette théorie à l'action et à la souffrance, et l'on a même prétendu que les corps ne se mélangeaient

PHILOP. a h. c., p. 160, 3 Vitelli

ἀναγκαῖον, φησί, τῶι ᾿Εμπεδοκλεῖ λέγειν εἶναί τινα στερεὰ καὶ ἀδιαίρετα διὰ τὸ μὴ εἶναι πάντηι τοῦ σώματος πόρους συνεχεῖς. τοῦτο γὰρ ἀδύνατον· πόρος γὰρ ἂν εἴη τὸ πᾶν σῶμα καὶ κενόν. ὥστε εἰ τοῦτο ἄτοπον, ἀνάγκη τὰ μὲν ἁπτόμενα μόρια τοῦ σώματος στερεὰ εἶναι ἀδιαίρετα, τὰ δὲ μεταξὺ αὐτῶν κενά, οὓς ᾿Εμπεδοκλῆς πόρους ἐκάλεσεν.

Il est nécessaire, dit-il à Empédocle de dire qu'il existe des corps solides et indivisibles parce qu'il n'y a pas partout en eux de pores continus.  Cela est impossible.  Le corps devrait être rempli de pores et de vides. Si donc cela est absurde, il est nécessaires que les parties du corps qui se touchent soient solides et indivisibles, tandis que les intervalles soient vides.  C'est ce qu'Empédocle appelle les pores. 

-- --  p. 178, 2 Vitelli

ἴσμεν δὲ ὅτι οἱ τοὺς πόρους ὑποτιθέμενοι οὐ κενοὺς ὑπετίθεντο τούτους, ἀλλὰ πεπληρωμένους λεπτομερεστέρου τινὸς σώματος οἷον ἀέρος. ταύτηι γὰρ διέφερον τῶν τὸ κενὸν ὑποτιθεμένων.

Nous savons que ceux qui émettent l'hypothèse des pores, ont émis l'hypothèse qu'ils n'étaient pas vides, mais qu'ils étaient remplis d'un corps très léger comme l'air.  Par là ils sont différents de ceux qui émettent l'hypothèse du vide.

-- --  p. 154, 5 Vitelli

διαφέρουσι δὲ τοῦ κενοῦ οἱ πόροι, διότι οἱ τοὺς πόρους εἰσάγοντες κενὸν εἶναι οὐκ ἔλεγον.

Les pores diffèrent du vide, parce que ceux qui ont introduit les pores, ne parlaient pas du vide.

88.  AËT. IV, 14, 1 (περὶ κατοπτρικῶν ἐμφάσεων D. 405)

᾿Εμπεδοκλῆς κατ᾿ ἀπορροίας τὰς συνισταμένας μὲν ἐπὶ τῆς ἐπιφανείας τοῦ κατόπτρου, πιλουμένας δ᾿ ὑπὸ τοῦ ἐκκρινομένου ἐκ τοῦ κατόπτρου πυρώδους καὶ τὸν προκείμενον ἀέρα, εἰς ὃν φέρεται τὰ ῥεύματα, συμμεταφέροντος.

89.  ALEX., quaest. II, 23; p. 72, 9 Bruns  (vermultich aus Theopr. Phys. Op.)

περὶ τῆς ῾Ηρακλείας λίθου διὰ τί ἕλκει τὸν σίδηρον. ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν ταῖς ἀπορροίαις ταῖς ἀπ᾿ ἀμφοτέρων καὶ τοῖς πόροις τοῖς τῆς λίθου συμμέτροις οὖσιν ταῖς ἀπὸ τοῦ σιδήρου τὸν σίδηρον φέρεσθαι λέγει πρὸς τὴν λίθον· αἱ μὲν γὰρ ταύτης ἀπόρροιαι τὸν ἀέρα τὸν ἐπὶ τοῖς τοῦ σιδήρου πόροις ἀπωθοῦσί τε καὶ κινοῦσι τὸν ἐπιπωματίζοντα αὐτούς· τούτου δὲ χωρισθέντος ἀθρόαι ἀπορροίαι ῥεούσηι τὸν σίδηρον ἕπεσθαι· φερομένων δὲ τῶν ἀπ᾿ αὐτοῦ ἀπορροιῶν ἐπὶ τοὺς τῆς λίθου πόρους, διὰ τὸ συμμέτρους τε αὐτοῖς εἶναι καὶ ἐναρμόζειν καὶ τὸν σίδηρον σὺν ταῖς ἀπορροίαις ἕπεσθαί τε καὶ φέρεσθαι. ἐπιζητήσαι δ᾿ ἄν τις, εἰ καὶ συγχωρηθείη τὸ τῶν ἀπορροιῶν, τί δήποτε ὁ λίθος οὐχ ἕπεται ταῖς ἰδίαις ἀπορροίαις, κινεῖται δὲ πρὸς τὸν σίδηρον. οὐδὲν γὰρ μᾶλλον ἐκ τῶν εἰρημένων ἡ λίθος πρὸς τὸν σίδηρον ἢ ὁ σίδηρος κινηθήσεται πρὸς τὴν λίθον. ἔτι διὰ τί οὐ καὶ χωρὶς τῆς λίθου κινηθήσεταί ποτε σίδηρος ἐπ᾿ ἄλλο τι τῶν ἀπ᾿ αὐτοῦ ἀπορροιῶν ἀθρόων φερομένων. διὰ τί γὰρ μόναι αἱ ἀπὸ τῆς λίθου ἀπόρροιαι κινεῖν δύνανται τὸν ἐπιπωματίζοντα τοὺς τοῦ σιδήρου πόρους ἀέρα καὶ ἐπέχοντα τὰς ἀπορροίας; ἔτι διὰ τί ἄλλο οὐδὲν πρὸς ἄλλο τι οὕτω φέρεται, καίτοι πολλὰ λέγεται ὑπ᾿ αὐτοῦ συμμέτρους τοὺς πόρους πρὸς ἀλλήλας ταῖς ἀπορροίαις ἔχειν; λέγει γοῦν· ὕδωρ ... (Β 91).

90.  AËT. IV, 13, 4 (D. 403)

᾿Εμπεδοκλῆς καὶ πρὸς τὸ διὰ τῶν ἀκτίνων καὶ πρὸς τὸ διὰ τῶν εἰδώλων ἐκδοχὰς παρέχεται (τὴν αἴσθησιν τῶν ὁρατῶν). πλείους δὲ πρὸς <τὸ> δεύτερον· τὰς γὰρ ἀπορροίας ἀποδέχεται. 9, 6 (28 Α 47).

Empédocle présente des passées qui peuvent être entendus, les uns pour l'explication de la vision par les rayons, les autres pour celle au moyen des images; les derniers sontles plus considérables, car il admet les émanations

91. ARIST., de sensu 2; p. 437b 9 (über das Feuer im Auge)

ἐκείνως δ᾿ αὐτὸς αὑτὸν ὁρᾶι ὁ ὀφθαλμός, ὥσπερ καὶ ἐν τῆι ἀνακλάσει, ἐπεὶ εἴ γε πῦρ ἦν, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς φησι καὶ ἐν τῶι Τιμαίωι (68 Α) γέγραπται, καὶ συνέβαινε τὸ ὁρᾶν ἐξιόντος ὥσπερ ἐκ λαμπτῆρος τοῦ φωτός (21 Β 84, 3), διὰ τί οὐ καὶ ἐν τῶι σκότει ἑώρα ἂν ἡ ὄψις;

et c'est ainsi que l'œil se voit lui-même, tout comme il lui arrive également de se voir dans un miroir qui le réfléchit. Si l'œil était de feu, ainsi qu'Empédocle l'assure, et ainsi qu'on l'avance dans le Timée; si la vision se produisait parce que la lumière sort de l'œil comme elle sort d'une lanterne, pourquoi la vue ne verrait-elle pas aussi dans les ténèbres?

--  de gen.anim. V, 1; p. 779b 15

τὸ μὲν οὖν ὑπολαμβάνειν τὰ μὲν γλαυκὰ (sc. ὄμματα) πυρώδη, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς φησιν, τὰ δὲ μέλανα πλεῖον ὕδατος ἔχειν ἢ πυρός, καὶ διὰ τοῦτο τὰ μὲν ἡμέρας οὐκ ὀξὺ βλέπειν, τὰ γλαυκά, δι᾿ ἔνδειαν ὕδατος, θάτερα δὲ νύκτωρ δι᾿ ἔνδειαν πυρός, οὐ λέγεται καλῶς, εἴπερ μὴ πυρὸς τὴν ὄψιν θετέον, ἀλλ᾿ ὕδατος πᾶσιν.

92.  PLATO., Meno 76c

Βούλει οὖν σοι κατὰ Γοργίαν (82 Β 4) ἀποκρίνωμαι ἧι ἂν σὺ μάλιστα ἀκολουθήσαις;

Βούλομαι· πῶς γὰρ οὔ;

Οὐκοῦν λέγετε ἀπορροάς τινας τῶν ὄντων κατὰ ᾿Εμπεδοκλέα;

Σφόδρα γε.

Καὶ πόρους εἰς οὓς καὶ δι᾿ ὧν αἱ ἀπόρροιαι πορεύονται;

Πάνυ γε.

Καὶ τῶν ἀπορροῶν τὰς μὲν ἁρμόττειν ἐνίοις τῶν πόρων, τὰς δὲ ἐλάττους ἢ μείζους εἶναι;

῎Εστι ταῦτα.

Οὐκοῦν καὶ ὄψιν καλεῖς τι;

῎Εγωγε.

᾿Εκ τούτων δὴ ᾿σύνες ὅ τοι λέγω᾿ ἔφη Πίνδαρος, ἔστιν γὰρ χρόα ἀπορροὴ χρημάτων ὄψει σύμμετρος καὶ αἰσθητός.

— (SOCRATE): Alors, veux-tu que je te réponde en me conformant aux vues de Gorgias, dans le sens où il y a le plus de chances que tu me suives? — (MÉNON): Je veux bien : comment en effet ne le voudrais-je pas? — (SOCRATE): Vous parlez, n'est-ce pas, conformément à la théorie d'Empédocle, des émanations qu'émettent les objets? — (MÉNON): Ah! je crois bien! — (SOCRATE): Et aussi des conduits vers lesquels et à travers lesquels cheminent ces émanations? — (MÉNON) : Hé! absolument. — (SOCRATE): Et, parmi ces émanations, les unes, dites-vous, sont en harmonie avec la dimension de certains des conduits, (d) tandis que les autres sont plus petites ou plus grandes? — (MÉNON): C'est exact. — (SOCRATE): Mais n'y a-t-il pas aussi quelque chose que tu appelles vision? (MÉNON): Oui, bien sûr! — (SOCRATE) : D'après cela, comme s'exprime Pindare, comprends bien ce que je te dis : c'est que la couleur est une émanation des figures, qui est proportionnée à la vision, et, ainsi, sensible.

AËT. I, 15, 3 (D. 313)

᾿Εμπεδοκλῆς χρῶμα εἶναι ἀπεφαίνετο τὸ τοῖς πόροις τῆς ὄψεως ἐναρμόττον. τέτταρα δὲ τοῖς στοιχείοις ἰσάριθμα, λευκὸν μέλαν ἐρυθρὸν ὠχρόν.

La couleur est ce qui s'adapte aux pores de la vue. [Il y on a quatre, comme il y a quatre éléments : blanc, noir, rouge, vert (?).]

93. -- IV, 16, 1 (D. 406)

᾿Εμπεδοκλῆς τὴν ἀκοὴν γίνεσθαι κατὰ πρόσπτωσιν πνεύματος τῶι χονδρώδει, ὅπερ φησὶν ἐξηρτῆσθαι ἐντὸς τοῦ ὠτὸς κώδωνος δίκην αἰωρούμενον καὶ τυπτόμενον (cfr. B 99).

L'audition se produit par le choc du souffle sur le cartilage qu'il dit être suspendu à l'intérieur de l'oreille comme un battant de clochette.

94. -- IV, 17, 2 (D. 407)

᾿Εμπεδοκλῆς ταῖς ἀναπνοαῖς ταῖς ἀπὸ τοῦ πνεύμονος συνεισκρίνεσθαι τὴν ὀσμήν· ὅταν γοῦν ἡ ἀναπνοὴ βαρεῖα γένηται, κατὰ τραχύτητα μὴ συναισθάνεσθαι, ὡς ἐπὶ τῶν ῥευματιζομένων.

Les odeurs s'introduisent lors des mouvements d'inspiration des poumons; aussi on ne les sent pas lorsque l'inspiration est pénible et entravée, comme dans les rhumes.

ARIST.  de sensu 4; p. 441 a 3

ἡ δὲ γεῦσις ἁφή τίς ἐστιν. ἡ μὲν οὖν τοῦ ὕδατος βούλεται ἄχυμος εἶναι. ἀνάγκη δ᾿ ἢ ἐν αὑτῶι τὸ ὕδωρ ἔχειν τὰ γένη τῶν χυμῶν ἀναίσθητα διὰ μικρότητα, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς φησιν, ἢ ...

Le goût est une sorte de toucher.  D'abord la nature propre de l'eau, c'est d'être sans saveur; mais il faut nécessairement, ou que l'eau ait en elle toutes les saveurs, qui alors n'échappent à nos sens que par leur faiblesse même, comme le prétend Empédocle; ou bien, que l'eau renferme une matière qui soit en quelque sorte le germe de toutes les saveurs, et qu'ainsi toutes les saveurs viennent de l'eau, celles-ci d'une partie, celles-là d'une autre; ou bien enfin, que l'eau n'ayant en soi aucune diversité de saveurs, la cause effective des saveurs soit par exemple la chaleur et aussi le soleil.

95.  AËT. IV, 9, 14 (D. 398)

Παρμενίδης, ᾿Εμπεδοκλῆς ἐλλείψει τροφῆς τὴν ὄρεξιν. 15. ᾿Εμπεδοκλῆς τὰς ἡδονὰς γίνεσθαι τοῖς μὲν ὁμοίοις <ἐκ> τῶν ὁμοίων, κατὰ δὲ τὸ ἐλλεῖπον πρὸς τὴν ἀναπλήρωσιν, ὥστε τῶι ἐλλείποντι ἡ ὄρεξις τοῦ ὁμοίου. τὰς δ᾿ ἀλγηδόνας τοῖς ἐναντίοις· ἠλλοτριῶσθαι γὰρ πρὸς ἄλληλα ὅσα διαφέρει κατά τε τὴν σύγκρισιν καὶ τὴν τῶν στοιχείων κρᾶσιν.

Parménide et Empédocle disent que l'appétit arrive par un défaut de nourriture. Le plaisir est procuré au semblable par le semblable, dans l'addition de ce qui fait défaut; en sorte que pour qui manque il y a désir du semblable. La douleur est l'effet, contraire, car il y a éloignement réciproque entre tout ce qui diffère par la composition et le mode d'union des éléments.

--  V, 28 (D. 440)

᾿Εμπεδοκλῆς τὰς μὲν ὀρέξεις γίνεσθαι τοῖς ζώιοις κατὰ τὰς ἐλλείψεις τῶν ἀποτελούντων ἕκαστον στοιχείων, τὰς δὲ ἡδονὰς ἐξ οἰκείου κατὰ τὰς τῶν συγγενῶν καὶ ὁμοίων κράσεις, τὰς δὲ ὀχλήσεις καὶ τὰς <ἀλγηδόνας ἐξ ἀνοικείου>.

Les désirs surviennent aux animaux par suite du défaut des éléments qui les compléteraient, les plaisirs résultent de l’union des choses semblables et congénères....

96. AËT. IV 5, 12 (D. 392)

Παρμενίδης καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς καὶ Δημόκριτος ταὐτὸν νοῦν καὶ ψυχήν, καθ᾿ οὓς οὐδὲν ἂν εἴη ζῶιον ἄλογον κυρίως.

97. --  IV 5, 8 (D. 391)

᾿Εμπεδοκλῆς ἐν τῆι τοῦ αἵματος συστάσει (sc. τὸ ἡγεμονικὸν εἶναι).

Le principat appartient à la composition du sang.

vgl.. Theodor. V, 22

᾿Εμπεδοκλῆς ... τὴν καρδίαν ἀπεκλήρωσαν τούτωι. καὶ τούτων δ᾿ αὖ πάλιν οἱ μὲν ἐν τῆι κοιλίαι τῆς καρδίας, οἱ δὲ ἐν τῶι αἵματι.

Empédocle... assigne le principat au coeur.  Parmi ceux-ci les uns l'assignaient à la cavité du coeur, d'autres au sang.

98. CAELIUS AUREL.  morb. chron. I, 5; p. 25 Sich. (furor)

Empedoclem sequentes alium dicunt ex animi purgamento fieri, alium alienatione mentis ex corporis causa sive iniquitate, de quo nunc scripturi sumus quem Graeci, siquidem magnam faciat anxietatem, (quam) adpellant μανίαν.

En suivant Empédocle, on dit qu'elle se produit par une souillure de l'âme, par une aliénation de l'esprit soit par une cause corporelle, soit par un accident et dont nous allons écrire : les Grecs l'appellent manie celle qui rend fort anxieux.

B. FRAGMENTE

ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ

1. (54 Karsten, 1 Stein.) DIOG. VIII, 60 (A 1 S .151, 20 ff)

ἦν δ᾿ ὁ Παυσανίας, ὥς φησιν ᾿Αρίστιππος καὶ Σάτυρος, ἐρώμενος αὐτοῦ, ὧι δὴ καὶ τὰ Περὶ φύσεως προσπεφώνηκεν οὕτως·

Παυσανίη, σὺ δὲ κλῦθι, δαΐφρονος ᾿Αγχίτεω υἱέ.

Pausanias était, comme le disent Aristippe et Satyre, son aimé, à qui il dédia son livre Sur la Nature :

Pausanias, écoute, toi le fils du sage Anchitès.

2. (32-40 K., 2-10 St.) SEXT. VII, 122-124

ἄλλοι δὲ ἦσαν οἱ λέγοντες κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα κριτήριον εἶναι τῆς ἀληθείας οὐ τὰς αἰσθήσεις, ἀλλὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, τοῦ δὲ ὀρθοῦ λόγου τὸν μέν τινα θεῖον ὑπάρχειν τὸν δὲ ἀνθρώπινον. ὧν τὸν μὲν θεῖον ἀνέξοιστον εἶναι, τὸν δὲ ἀνθρώπινον ἐξοιστόν. λέγει δὲ περὶ μὲν τοῦ μὴ ἐν ταῖς αἰσθήσεσι τὴν κρίσιν τἀληθοῦς ὑπάρχειν οὕτως· ᾿στεινωποὶ ... περιληπτά᾿ (1-8), περὶ δὲ τοῦ μὴ εἰς τὸ παντελὲς ἄληπτον εἶναι τὴν ἀλήθειαν, ἀλλ᾿ ἐφ᾿ ὅσον ἱκνεῖται ὁ ἀνθρώπινος λόγος ληπτὴν ὑπάρχειν, διασαφεῖ τοῖς προκειμένοις ἐπιφέρων ᾿σὺ δ᾿ οὖν ... ὄρωρεν᾿ (8-9).

στεινωποὶ μὲν γὰρ παλάμαι κατὰ γυῖα κέχυνται·
πολλὰ δὲ δείλ᾿ ἔμπαια, τά τ᾿ ἀμβλύνουσι μέριμνας.
παῦρον δ᾿ ἐν ζωῆισι βίου μέρος ἀθρήσαντες
ὠκύμοροι καπνοῖο δίκην ἀρθέντες ἀπέπταν
αὐτὸ μόνον πεισθέντες, ὅτωι προσέκυρσεν ἕκαστος 5
πάντοσ᾿ ἐλαυνόμενοι, τὸ δ᾿ ὅλον <πᾶς> εὔχεται εὑρεῖν·
οὕτως οὔτ᾿ ἐπιδερκτὰ τάδ᾿ ἀνδράσιν οὔτ᾿ ἐπακουστά
οὔτε νόωι περιληπτά. σὺ δ᾿ οὖν, ἐπεὶ ὧδ᾿ ἐλιάσθης,
πεύσεαι οὐ πλέον ἠὲ βροτείη μῆτις ὄρωρεν.

Il y en a d'autres qui disent, selon Empédocle, que le critère de la vérité ne provient pas des ens mais de la raison droite et que cette raison droite l'une est divine, l'autre humaine. La divine ne peut être exprimée, la divine l'est. Au sujet de du critère vrai qui ne se troune pas dans les sens, voici ce qu'il dir :

Étroites sont les ressources que leur offre le corps, | et là-dessus, tant de souffrances viennent troubler la pensée soucieuse; | ils ne voient qu'une courte part d'une vie qui n'en est pas une, et une prompte mort les dissipe comme une fumée. 40 Chacun ne croit qu'à ce qu'il a rencontré; entraînés de tous côtés, ils s'imaginent vainement avoir présent devant eux l'ensemble universel; | mais ce sont là choses inaccessibles aux yeux, aux oreilles des hommes, et même à leur intelligence. Toi donc, qui es | venu ici, | tu ne sauras pas plus que ce que peut embrasser la pensée d'un mortel. |....

3. (0) PLUT. quaest. conv. VIII 8, 1 p 728 E

ἔλεγε δὲ τῆς ἐχεμυθίας τοῦτο γέρας εἶναι τοὺς ἰχθῦς καλεῖν <ἔλλοπας> οἷον εἰλλομένην τὴν ὄπα καὶ καθειργομένην ἔχοντας. καὶ τὸν ὁμώνυμον ἐμοὶ τῶι Παυσανίαι Πυθαγορικῶς παραινεῖν τὰ δόγματα·

στεγάσαι φρενὸς ἔλλοπος εἴσω.

Il la présentait comme un hommage rendu au silence; et il faisait remarquer que les poissons s'appellent aussi "ellopes", de "illomai" et "ops", c'est-à-dire, ayant la voix enchaînée et contrainte. «L'antique Empédocle, continua-t-il, qui s'appelait comme vous, recommandait à un Pythagoricien,  déserteur de la secte, d'en taire les secrets comme s'il eût été un poisson.

4. (41- 53 K., 11-3 St. SEXT. VII, 122 (nach B 2, 9)

καὶ διὰ τῶν ἑξῆς ἐπιπλήξας τοῖς πλέον ἐπαγγελλομένοις γιγνώσκειν παρίστησιν ὅτι τὸ δι᾿ ἑκάστης αἰσθήσεως λαμβανόμενον πιστόν ἐστι τοῦ λόγου τούτων ἐπιστατοῦντος, καίπερ πρότερον (B 2) καταδραμὼν τῆς ἀπ᾿ αὐτῶν πίστεως. φησὶ γὰρ

ἀλλὰ θεοὶ τῶν μὲν μανίην ἀποτρέψατε γλώσσης,
ἐκ δ᾿ ὁσίων στομάτων καθαρὴν ὀχετεύσατε πηγήν
καὶ σέ, πολυμνήστη λευκώλενε παρθένε Μοῦσα,
ἄντομαι, ὧν θέμις ἐστὶν ἐφημερίοισιν ἀκούειν,
πέμπε παρ᾿ Εὐσεβίης ἐλάουσ᾿ εὐήνιον ἅρμα. 5
μηδέ σέ γ᾿ εὐδόξοιο βιήσεται ἄνθεα τιμῆς
πρὸς θνητῶν ἀνελέσθαι, ἐφ᾿ ὧι θ᾿ ὁσίης πλέον εἰπεῖν
θάρσεϊ - καὶ τότε δὴ σοφίης ἐπ᾿ ἄκροισι θοάζειν.
ἀλλ᾿ ἄγ᾿ ἄθρει πάσηι παλάμηι, πῆι δῆλον ἕκαστον,
μήτε τιν᾿ ὄψιν ἔχων πίστει πλέον ἢ κατ᾿ ἀκουήν 10
ἢ ἀκοὴν ἐρίδουπον ὑπὲρ τρανώματα γλώσσης,
μήτε τι τῶν ἄλλων, ὁπόσηι πόρος ἐστὶ νοῆσαι,
γυίων πίστιν ἔρυκε, νόει δ᾿ ἧι δῆλον ἕκαστον.

Et après avoir combattu ceux qui veulent en connaître trop, il établit que ce qui est pris par chaque sens est crédible, si la mesure de ces choses est connue, bien que d'abord il ait fui la confiance qu'on en avait.  Il dit en effet :

(fr. 4 D) 45 Détournez, ô dieux, cette folie de ma langue, | faites couler une source pure de mes lèvres sanctifiées. | Et toi, vierge au bras blanc, Muse que poursuivent tant de prétendants, | je ne demande que ce qu'il est permis d'entendre aux éphémères humains; | prends les rênes du char sous les auspices de la Piété. | 50 | Le désir des fleurs brillantes de la gloire, | que je pourrais cueillir auprès des mortels, ne me fera pas dire ce qui est défendu | … Aie courage, et gravis les sommets de la science; | considère de toutes tes forces le côté manifeste de chaque chose, mais ne crois pas à tes yeux plus qu'à tes oreilles, | 55 | à tes oreilles résonnantes plus qu'au truchement de ton palais ; et, pour autant qu'ils ouvrent des voies à la pensée, | ne récuse aucun de tes sens; pense chaque chose en tant qu'elle se manifeste | ...
 

5 (84-86 K., 55-57 St.) CLEM., Strom. V, 3, 8 p. 655 Pott.

τοῖς μὲν γὰρ κακοῖς τοῦτο σύνηθες, φησὶν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς, τὸ ἐθέλειν κρατεῖν τῶν ἀληθῶν διὰ τοῦ ἀπιστεῖν.

Car c'est une habitude ordinaire chez les méchants, dit Empédocle, de vouloir commander à la vérité en ne la croyant pas.

fr. 5. ἀλλὰ κακοῖς μὲν κάρτα μέλει κρατέουσιν ἀπιστεῖν·
ὡς δὲ παρ᾿ ἡμετέρης κέλεται πιστώματα Μούσης,
γνῶθι διασσηθέντος ἐνὶ σπλάγχνοισι λόγοιο.

fr. 5. Mais c'est toujours le fait des esprits bas de ne pas croire ceux qui valent mieux qu'eux. Apprends, toi, comme te l'ordonnent les sûrs témoignages de ma Muse, en divisant l'argument dans ton cœur.

6 (55-57 K., 33-35 St.) AËT. , 3, 20 (A 33 S 159). SEXT.X, 316

fr. 6. τέσσαρα γὰρ πάντων ῥιζώματα πρῶτον ἄκουε·
Ζεὺς ἀργὴς ῞Ηρη τε φερέσβιος ἠδ᾿ ᾿Αιδωνεύς
Νῆστίς θ᾿, ἣ δακρύοις τέγγει κρούνωμα βρότειον.

(fr. 6 D) Ecoute d'abord les quatre racines de toutes choses, | 60 | le feu, l'eau, la terre et l'éther immensément haut; | c'est de là que provient tout ce qui a été, est et sera. |

HESYCH. s.v. ἀγένητα

ἀγένητα. στοιχεῖα. παρ᾿ ᾿Εμπεδοκλεῖ.

Non engendrés.  Les éléments chez Empédocle..

8. (77-80K., 36-39 St.)  PLUT., adv. Col. 10; p. 1111f. AËT. I, 30, 1 (D. 326, 10)

᾿Εμπεδοκλῆς φύσιν μηδενὸς εἶναι, μίξιν δὲ τῶν στοιχείων καὶ διάστασιν· γράφει γὰρ οὕτως ἐν τῶι πρώτωι Φυσικῶν·

Empédocle dit qu'il n'y a pas de naissance, mais mélange d'éléments et dissociation.  Il l'écrit dans le premier livre de Physique.

ἄλλο δέ τοι ἐρέω· φύσις οὐδενὸς ἔστιν ἁπάντων
θνητῶν, οὐδέ τις οὐλομένου θανάτοιο τελευτή,
ἀλλὰ μόνον μίξις τε διάλλαξίς τε μιγέντων
ἔστι, φύσις δ᾿ ἐπὶ τοῖς ὀνομάζεται ἀνθρώποισιν.

(fr. 8 D) Je vais dire une autre chose : il n'y a pas de naissance d'aucune des choses | mortelles, il n'y a pas de fin par la mort funeste, | 100 | il n'y a que mélange et dissociation de mélange ; | c'est là ce que les hommes appellent naissance,

9. (342-346 K., 40-444 St.) PLUT. adv. Col. 11; p. 1113a-b (vgk. zu B 10)

fr. 9. οἱ δ᾿ ὅτε μὲν κατὰ φῶτα μιγέντ᾿ εἰς αἰθέρ᾿ ἵ<κωνται>
ἢ κατὰ θηρῶν ἀγροτέρων γένος ἢ κατὰ θάμνων
ἠὲ κατ᾿ οἰωνῶν, τότε μὲν τὸ <λέγουσι> γενέσθαι,
εὖτε δ᾿ ἀποκρινθῶσι, τὸ δ᾿ αὖ δυσδαίμονα πότμον·
ἣ θέμις <οὐ> καλέουσι, νόμωι δ᾿ ἐπίφημι καὶ αὐτός.

(fr. 9 D) | L'être qui, formé par mélange, apparaît à la lumière de l'éther, homme, | bête sauvage, arbuste, | 110 | oiseau, on dit qu'il naît; | quand il se décompose, c'est la mort funeste, suivant la loi d'un langage incorrect, à laquelle j'obéis moi-même.

10. (452K.) PLUT., adv. Col. 11; p. 1113a

τοσοῦτον ἐδέησε τοῦ κινεῖν τὰ ὄντα καὶ μάχεσθαι τοῖς φαινομένοις, ὥστε μηδὲ τὴν φωνὴν (sc. γένεσις) ἐκβαλεῖν ἐκ τῆς συνηθείας, ἀλλ᾿ ὅσον εἰς τὰ πράγματα βλάπτουσαν ἀπάτην παρεῖχεν ἀφελών, αὖθις ἀποδοῦναι τοῖς ὀνόμασι τὸ νενομισμένον ἐν τούτοις ᾿οἱ δ᾿ ... αὐτός᾿ (B 9). ἃ ὁ Κολώτης παραθέμενος οὐ συνεῖδεν, ὅτι φῶτας μὲν καὶ θῆρας καὶ θάμνους καὶ οἰωνοὺς ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς οὐκ ἀνήιρηκεν, ἅ γέ φησι μιγνυμένων τῶν στοιχείων ἀποτελεῖσθαι, τοὺς δὲ τῆι συγκρίσει ταύτηι καὶ διακρίσει φύσιν τινὰ (B 8.1) καὶ πότμον δυσδαίμονα (B 9.4) καὶ θάνατον ἀλοίτην ἐπι κατηγοροῦντας ἧι σφάλλονται διδάξας, οὐκ ἀφείλετο τὸ χρῆσθαι ταῖς εἰθισμέναις φωναῖς περὶ αὐτῶν.

θάνατον ... ἀλοίτην ...

 Empédocle est si éloigné de détruire ce qui existe et de combattre les apparences, qu'il ne prend pas un seul terme hors de sa signification ordinaire, et qu'en évitant même le tour figuré, qui pourrait obscurcir le sens du discours, il conserve aux mots, dans les vers, leur acception simple et usitée.

"Quand la réunion des corps indivisibles
A fait paraître au jour des substances sensibles ;
Qu'elle a produit un homme, un sauvage animal,
Ou bien l'oiseau léger, le faible végétal,
Dans l'usage commun cela s'appelle naître;
Leur séparation est la mort de chaque être".

Colotes, qui a cité ces vers, n'a pas compris qu'Empédocle ne détruit ni les hommes, ni les bêtes féroces, ni les oiseaux, ni les buissons, puisqu'il dit qu'ils sont formés par le mélange des éléments ; et lorsqu'il enseigne que ceux qui attachent à ces unions et à ces dissolutions la naissance et la mort sont dans l'erreur, il ne nous ôte pas la liberté d'employer pour ces objets les expressions usitées.

11. (347-349K., 45-47 St.) PLUT. adv. Col. 12; p. 1113c (nach B 10)

ἐμοὶ μέντοι δοκεῖ μὴ τοῦτο κινεῖν τὸ ἐκφορικὸν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς, ἀλλ᾿ ὡς πρότερον εἴρηται, πραγματικῶς διαφέρεσθαι περὶ τῆς ἐξ οὐκ ὄντων γενέσεως, ἣν φύσιν τινὲς καλοῦσι (B 8.1). δηλοῖ δὲ μάλιστα διὰ τούτων τῶν ἐπῶν·

νήπιοι· οὐ γάρ σφιν δολιχόφρονές εἰσι μέριμναι,
οἳ δὴ γίγνεσθαι πάρος οὐκ ἐὸν ἐλπίζουσιν
ἤ τι καταθνήισκειν τε καὶ ἐξόλλυσθαι ἁπάντηι.

ταῦτα γὰρ τὰ ἔπη μέγα βοῶντός ἐστι τοῖς ὦτα ἔχουσιν, ὡς οὐκ ἀναιρεῖ γένεσιν ἀλλὰ τὴν ἐκ μὴ ὄντος, οὐδὲ φθορὰν ἀλλὰ τὴν ἁπάντηι, τουτέστι τὴν εἰς τὸ μὴ ὂν ἀπολλύουσαν.

Pour moi, il me semple qu'Empédocle n'a point voulu changer ces termes métaphoriques ; mais, comme on l'a déjà dit, il disputait sur le fond même des choses avec ceux qui donnaient le nom de nature à la génération des êtres qui n'avaient aucune sorte d'existence ; c'est ce qui paraît clairement dans ces vers :

 (fr. 11 D) | Mais c'est une folie, une étrange étroitesse de jugement | que de croire que ce qui n'est pas d'abord puisse devenir, | 115 | ou que quelque chose périsse et se détruise absolument,

N'est-ce pas dire hautement à qui veut l'entendre qu'il ne nie point la génération ni la corruption, mais la création proprement dite, et l'anéantissement total?

12. (81-83 K., 48-50 St.à [AR.] de MXG 2, 6 9. 975b 1 (20 A 5) PHILO., de aetern. mundi 2; p. 3, 5 Cum.

ὥσπερ γὰρ ἐκ τοῦ μὴ ὄντος οὐδὲν γίνεται, οὐδ' εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεται• ᾿ἔκ ... ἄπυστον᾿.

Comme rien ne nait du non-étant, rien n'est détruit en non-étant :

fr. 12. ἔκ τε γὰρ οὐδάμ᾿ ἐόντος ἀμήχανόν ἐστι γενέσθαι
καί τ᾿ ἐὸν ἐξαπολέσθαι ἀνήνυστον καὶ ἄπυστον·
αἰεὶ γὰρ τῆι γ᾿ ἔσται, ὅπηι κέ τις αἰὲν

(fr. 12 D) | Car il est impossible que rien devienne de ce qui n'est pas, il ne peut aucunement se faire que ce soit | 105 | Mais ce sont les mauvais qui veulent résister à la parole qui s'impose; | qu'ainsi les préceptes véridiques de notre Muse | te tiennent convaincu, et que ton esprit sache faire la distinction.

13.  (63 K., 91 St.) AËT. I 18, 2 (D. 316, 1); [ARIST.] , de MXG 2, 28; p. 976b 26 (20 A 5)

fr. 13. οὐδέ τι τοῦ παντὸς κενεὸν πέλει οὐδὲ περισσόν.

(fr. 13 D) Il n'est dans l'univers ni vide ni superflu; |

14. (0) [ARIST.]  de MXG 2, 28; p. 976b 23

fr. 14. τοῦ παντὸς δ᾿ οὐδὲν κενεόν· πόθεν οὖν τί κ᾿ ἐπέλθοι;

fr. 14. Dans le tout rien de vide. D'où viendrait donc ce qui pourrait s'y ajouter ?

15. (350-353 K., 51-54 St.) PLUT., adv. Col. 12; p. 1113d (nach B 11)

τὸ μετὰ ταῦτ᾿ ἐπὶ τοὐναντίον ἂν αἰτιάσασθαι παράσχοι τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους λέγοντος·

fr. 15. οὐκ ἂν ἀνὴρ τοιαῦτα σοφὸς φρεσὶ μαντεύσαιτο,
ὡς ὄφρα μέν τε βιῶσι, τὸ δὴ βίοτον καλέουσι,
τόφρα μὲν οὖν εἰσίν, καί σφιν πάρα δειλὰ καὶ ἐσθλά,
πρὶν δὲ πάγεν τε βροτοὶ καὶ <ἐπεὶ> λύθεν, οὐδὲν ἄρ᾿ εἰσιν.

ταῦτα γὰρ οὐκ ἀρνουμένου μὴ εἶναι τοὺς γεγονότας καὶ ζῶντάς ἐστιν, εἶναι δὲ μᾶλλον οἰομένου καὶ τοὺς μηδέπω γεγονότας καὶ τοὺς ἤδη τεθνηκότας.

Ce qui suit d'Empédocle pourrait donner sujet à un reproche contraire :

fr. 15. Un homme sage ne pensera jamais ainsi, il ne croira pas | que, pendant que les mortels vivent ce qu'ils appellent leur vie, | ils existent, jouissant des biens, souffrant des maux, | mais qu'avant leur formation ou après leur dissolution ils ne seront rien. |....

Cela n'est pas de quelqu'un qui nie qu'il y ait des êtres engendtrés et des vivants, mais plutôt de celui qui croit qu'existent aussi des gens qui ne sont pas encore nés et qui sont déjà morts.

16. (0 K., 110-111 St.) HIPPOL., Ref. VII, 29. 247, 14

καὶ ἔστι πάντων τῶν γεγονότων τῆς γενέσεως δημιουργὸς καὶ ποιητὴς τὸ Νεῖκος τὸ ὀλέθριον, τῆς δὲ ἐκ τοῦ κόσμου τῶν γεγονότων ἐξαγωγῆς καὶ μεταβολῆς καὶ εἰς τὸν ἕνα (sc. κόσμον) ἀποκαταστάσεως ἡ Φιλία· περὶ ὧν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς ὅτι ἐστὶν ἀθάνατα δύο καὶ ἀγένητα καὶ ἀρχὴν τοῦ γενέσθαι μηδέποτε εἰληφότα ἄλλα λέγει τοιοῦτόν τινα τρόπον·

ἧι γὰρ καὶ πάρος ἔσκε(?), καὶ ἔσσεται, οὐδέ ποτ᾿, οἴω,
τούτων ἀμφοτέρων κενεώσεται ἄσπετος αἰών.

τίνων τούτων; τοῦ Νείκους καὶ τῆς Φιλίας· οὐ γὰρ ἤρξαντο γενέσθαι, ἀλλὰ προῆσαν καὶ ἔσονται ἀεί.

La Haine mortelle est l'artisan et l'auteur de la génération de ce qui est engendré.  L'Amitié de la sortie des engendrés hors du monde, de leur modification et de leur restauration en un seul monde. A propos de ces deux opposés, Empédocle dit qu'ils sont tous les deux immortels, non engendrés et qu'ils sont le principe de la génération et qu'ils n'ont jamais pris d'autres ??? et il dit à peu près ceci :

(fr. 16 D) Car elles ont été auparavant, elles seront plus tard, et je ne crois pas | qu'aucune des deux manque jamais dans le temps infini. |

Qui sont elles ?  La Haine et l'Amour.  Il n'ont pas commencé à être , ils ont été et seront toujours

17. (88-123 K., 61-95 St.) SIMPL.physic. 157, 25

ὁ δὲ ᾿Εμπεδοκλῆς .... οὕτως ἐν τῶι πρώτωι τῶν Φυσικῶν παραδίδωσι ᾿δίπλ᾿ ... ὁμοῖα᾿.

Empédocle dans le premier livre de sa Physique dit :

1. 2 SIMPL. physic. 161, 14

τὰ εὐθὺς ἐν ἀρχῆι παρατεθέντα ᾿τοτὲ ... εἶναι᾿.

9 aus B 26, 8. 20. 21.  PLUT., Amat. 13; p. 756d

ἀλλ᾿ ὅταν ᾿Εμπεδοκλέους ἀκούσηις λέγοντος, ὦ ἑταῖρε, ᾿καὶ ... τεθηπώς᾿, ταῦτ᾿ οἴεσθαι χρὴ λέγεσθαι περὶ ῎Ερωτος· οὐ γάρ ἐστιν ὁρατὸς ἀλλὰ δοξαστὸς ἡμῖν ὁ θεὸς ἐν τοῖς πάνυ παλαιοῖς.

Cher ami, quand on entend Empédocle dire : " καὶ Φιλότης ἐν τοῖσιν, ἴση μῆκός τε πλάτος τε· 20 τὴν σὺ νόωι δέρκευ, μηδ᾿ ὄμμασιν ἧσο τεθηπώς·" il faut penser qu'il parle d'Eros.  Chez nous ce dieu des plus anciens ne peut être vu, mais unquement imaginé.

21. CLEM., Strom. V, 15

ὁ δὲ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐν ταῖς ἀρχαῖς καὶ Φιλότητα συγκαταριθμεῖται συγκριτικήν τινα ἀγάπην νοῶν ᾿ἣν ... τεθηπώς᾿.

Empédocle compte parmi les principes l'Amour...

δίπλ᾿ ἐρέω· τοτὲ μὲν γὰρ ἓν ηὐξήθη μόνον εἶναι
ἐκ πλεόνων, τοτὲ δ᾿ αὖ διέφυ πλέον᾿ ἐξ ἑνὸς εἶναι.
δοιὴ δὲ θνητῶν γένεσις, δοιὴ δ᾿ ἀπόλειψις·
τὴν μὲν γὰρ πάντων σύνοδος τίκτει τ᾿ ὀλέκει τε,
ἡ δὲ πάλιν διαφυομένων θρεφθεῖσα διέπτη. 5
καὶ ταῦτ᾿ ἀλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν᾿ εἰς ἓν ἅπαντα,
ἄλλοτε δ᾿ αὖ δίχ᾿ ἕκαστα φορεύμενα Νείκεος ἔχθει.
<οὕτως ἧι μὲν ἓν ἐκ πλεόνων μεμάθηκε φύεσθαι>
ἠδὲ πάλιν διαφύντος ἑνὸς πλέον᾿ ἐκτελέθουσι, 10
τῆι μὲν γίγνονταί τε καὶ οὔ σφισιν ἔμπεδος αἰών·
ἧι δὲ διαλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ταύτηι δ᾿ αἰὲν ἔασιν ἀκίνητοι κατὰ κύκλον.
ἀλλ᾿ ἄγε μύθων κλῦθι· μάθη γάρ τοι φρένας αὔξει·
ὡς γὰρ καὶ πρὶν ἔειπα πιφαύσκων πείρατα μύθων, 15
δίπλ᾿ ἐρέω· τοτὲ μὲν γὰρ ἓν ηὐξήθη μόνον εἶναι
ἐκ πλεόνων, τοτὲ δ᾿ αὖ διέφυ πλέον᾿ ἐξ ἑνὸς εἶναι,
πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γαῖα καὶ ἠέρος ἄπλετον ὕψος,
Νεῖκός τ᾿ οὐλόμενον δίχα τῶν, ἀτάλαντον ἁπάντηι,
καὶ Φιλότης ἐν τοῖσιν, ἴση μῆκός τε πλάτος τε· 20
τὴν σὺ νόωι δέρκευ, μηδ᾿ ὄμμασιν ἧσο τεθηπώς·
ἥτις καὶ θνητοῖσι νομίζεται ἔμφυτος ἄρθροις,
τῆι τε φίλα φρονέουσι καὶ ἄρθμια ἔργα τελοῦσι,
Γηθοσύνην καλέοντες ἐπώνυμον ἠδ᾿ ᾿Αφροδίτην.
τὴν οὔ τις μετὰ τοῖσιν ἑλισσομένην δεδάηκε 25
θνητὸς ἀνήρ· σὺ δ᾿ ἄκουε λόγου στόλον οὐκ ἀπατηλόν.
ταῦτα γὰρ ἶσά τε πάντα καὶ ἥλικα γένναν ἔασι,
τιμῆς δ᾿ ἄλλης ἄλλο μέδει, πάρα δ᾿ ἦθος ἑκάστωι,
ἐν δὲ μέρει κρατέουσι περιπλομένοιο χρόνοιο.
καὶ πρὸς τοῖς οὔτ᾿ ἄρ τι ἐπιγίνεται οὐδ᾿ ἀπολήγει· 30
εἴτε γὰρ ἐφθείροντο διαμπερές, οὐκέτ᾿ ἂν ἦσαν·
τοῦτο δ᾿ ἐπαυξήσειε τὸ πᾶν τί κε; καὶ πόθεν ἐλθόν;
πῆι δέ κε κἠξαπόλοιτο, ἐπεὶ τῶνδ᾿ οὐδὲν ἔρημον;
ἀλλ᾿ αὐτ(ὰ) ἔστιν ταῦτα, δι᾿ ἀλλήλων δὲ θέοντα
γίγνεται ἄλλοτε ἄλλα καὶ ἠνεκὲς αἰὲν ὁμοῖα. 35

(fr. 17 D) Mon discours sera double : car tantôt l'un a grandi pour subsister seul | par la réunion des plusieurs, tantôt il s'est divisé pour leur donner naissance. | Ils sont donc mortels et double est leur genèse, double leur fin; | 65 | car, d'un côté, la réunion de toutes choses engendre et tue, | de l'autre, leur désunion produit et dissipe. | Or, il n'y a jamais de terme au changement perpétuel, car tantôt l'Amitié rassemble toutes choses en une, tantôt elles se séparent, entraînées par la Haine. | 70 | Ainsi, en tant que l'un naît des plusieurs, | et qu'à leur tour, ceux-ci se constituent par sa division, | en ce sens l'un et les autres commencent et ne durent pas éternellement. Mais en tant que jamais il n'y a de terme au changement perpétuel, | en ce sens ils subsistent toujours dans un cycle immuable.

| 75 | Écoute donc mes paroles, car l'enseignement accroît l'intelligence. | Ainsi que je l'ai déjà dit, en traçant les bornes de mon discours, | il sera double ; car tantôt l'un a grandi pour subsister seul | par la réunion des plusieurs, tantôt, il s'est divisé et ils ont pris naissance, | à savoir : le feu, l'eau, la terre et l'éther immensément haut; | 80 | en dehors d'eux, la funeste Haine, qui équilibre chacun des quatre; | avec eux, l'Amour, égal en longueur et en largeur. | Contemple-le par l'esprit et non avec des yeux hébétés. | C'est lui qu'on regarde comme incorporé dans les membres des mortels, | c'est grâce à lui qu'ils aiment et accomplissent les œuvres de l'union, | 85 | lui donnant alors le nom de Joie et celui d'Aphrodite; | mais il circule aussi dans tout l'univers, ce que n'a encore reconnu aucun | homme mortel. Écoute donc la véridique ordonnance de mes discours. |

Tous ceux-là sont égaux et également anciens, | mais chacun a son rôle propre, chacun a son caractère; | 90 | tour à tour ils prédominent dans le cours d'un cycle, | se perdent l'un dans l'autre ou grandissent suivant le retour fatal, | En dehors d'eux, rien d'autre ne devient ni ne cesse d'être; | s'ils avaient absolument péri, s'ils n'avaient plus été, | comment cet univers aurait-il grandi ? d'où serait-il venu ? | 95 | Et où se perdraient-ils, puisqu'il n'y a rien qui soit vide d'eux ? | Ainsi donc ils restent les mêmes, mais circulant au travers les uns des autres | ils deviennent perpétuellement autres tout en restant toujours semblables. |
 

18. (p. 375 K.] PLUT., de Is. et Os. 48; p. 370d

᾿Εμπεδοκλῆς δὲ τὴν μὲν ἀγαθουργὸν ἀρχὴν Φιλότητα καὶ Φιλίαν πολλάκις, <ἔτι> δ᾿ ῾Αρμονίαν καλεῖ θεμερῶπιν (Β 122.2).

Φιλίη.

Empédocle appelle le principe bienveillant Amour et souvent Amitié et il appelle encore l'Harmonie "sérieuse"

19. (p. 349 K., 209 St.) PLUT., de prim. frig. 16; p. 952b

καὶ ὅλως τὸ μὲν πῦρ διαστατικόν ἐστι καὶ διαιρετικόν, τὸ δ᾿ ὕδωρ κολλητικὸν καὶ σχετικὸν τῆι ὑγρότητι συνέχον καὶ πῆττον· ἧι καὶ παρέσχεν ᾿Εμπεδοκλῆς ὑπόνοιαν ὡς τὸ μὲν πῦρ Νεῖκος οὐλόμενον (Β 17.19), σχεδύνην δὲ Φιλότητα τὸ ὑγρὸν ἑκάστοτε προσαγορεύων (vgl. B 34).

σχεδύνην Φιλότητα.

20. (335-341 K., 247-253 St.) SIMPL., phys. 1124, 9

καὶ γὰρ καὶ ἐνταῦθα τὸ Νεῖκος καὶ τὴν Φιλίαν παρὰ μέρος ἐπικρατεῖν ἐπί τε ἀνθρώπων καὶ ἰχθύων καὶ θηρίων καὶ ὀρνέων ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς φησι τάδε γράφων·

En effet alors règnent chacun à leur tout la Haine et l'Amitié sur les hommes, les poissons, les bêtes sauvages et les poissons ainsi que le dit Empédocle en écrivant :

τοῦτο μὲν ἀν βροτέων μελέων ἀριδείκετον ὄγκον·
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν᾿ εἰς ἓν ἅπαντα
γυῖα, τὰ σῶμα λέλογχε, βίου θαλέθοντος ἐν ἀκμῆι·
ἄλλοτε δ᾿ αὖτε κακῆισι διατμηθέντ᾿ ᾿Ερίδεσσι
πλάζεται ἄνδιχ᾿ ἕκαστα περὶρρηγμῖνι βίοιο. 5
ὡς δ᾿ αὔτως θάμνοισι καὶ ἰχθύσιν ὑδρομελάθροις
θηρσί τ᾿ ὀρειλεχέεσσιν ἰδὲ πτεροβάμοσι κύμβαις.

... (fr. 20 D) Considère | le merveilleux ensemble des parties de l'homme; | tantôt l'Amitié les réunit en un tout, | en un corps, et la vie florissante les anime; | 185 | tantôt au contraire une funeste discorde les sépare, | et elles errent, chacune de son côté, aux confins de la vie et de la. mort. | Il en est de même pour les arbres et les poissons aux humides demeures, | pour les bêtes des montagnes, pour les oiseaux emportés sur leurs ailes. |....

21. (124-137 K., 96-109 St.) 1-14 SIMPL.s physic. 159, 13 (nach B 17)

πλείονα δὲ ἄλλα εἰπὼν ἐπάγει ἑκάστου τῶν εἰρημένων τὸν χαρακτῆρα, τὸ μὲν πῦρ ἥλιον (V, 3) καλῶν, τὸν δὲ ἀέρα αὐγὴν (V, 4) καὶ οὐρανόν (B 22.2), το ὕδωρ ὄμβρον (5) καὶ θάλασσαν (22.2). λέγει δὲ οὕτως·

Donnant beaucoup plus d'autres détails, il précise le caractère de chaque chose dont il vient de parler : appelant le feu Soleil, l'air lulière et  ciel, l'eau pluie et mer.  Il le dit de cette façon.

ἀλλ᾿ ἄγε, τόνδ᾿ ὀάρων προτέρων ἐπιμάρτυρα δέρκευ,
εἴ τι καὶ ἐν προτέροισι λιπόξυλον ἔπλετο μορφῆι,
ἠέλιον μὲν λευκὸν ὁρᾶν καὶ θερμὸν ἁπάντηι,
ἄμβροτα δ᾿ ὅσσ᾿ εἴδει τε καὶ ἀργέτι δεύεται αὐγῆι,
ὄμβρον δ᾿ ἐν πᾶσι δνοφόεντά τε ῥιγαλέον τε· 5
ἐκ δ᾿ αἴης προρέουσι θελεμνά τε καὶ στερεωπά.
ἐν δὲ Κότωι διάμορφα καὶ ἄνδιχα πάντα πέλονται,
σὺν δ᾿ ἔβη ἐν Φιλότητι καὶ ἀλλήλοισι ποθεῖται.
ἐκ τούτων γὰρ πάνθ᾿ ὅσα τ᾿ ἦν ὅσα τ᾿ ἔστι καὶ ἔσται,
δένδρεά τ᾿ ἐβλάστησε καὶ ἀνέρες ἠδὲ γυναῖκες, 10
θῆρές τ᾿ οἰωνοί τε καὶ ὑδατοθρέμμονες ἰχθῦς,
καί τε θεοὶ δολιχαίωνες τιμῆισι φέριστοι.
αὐτὰ γὰρ ἔστιν ταῦτα, δι᾿ ἀλλήλων δὲ θέοντα
γίγνεται ἀλλοιωπά· τόσον διὰ κρῆσις ἀμείβει.

(fr. 21 D) Allons, considère ce qui confirme mes premières paroles., vois | s'il y a, dans ce que j'ai dit, quelque forme omise : | le soleil, brillant à voir, source de toute chaleur, | l'éther[4] épandu, que baignent les blanches lueurs, | la pluie, sombre et froide entre toutes choses, | 125 | la terre, d'où provient tout ce qui est solide et pesant | Dans la Haine, ils sont tous isolés et défigurés, | mais l'Amour les réunit par un désir réciproque. | C'est d'eux que se forme tout ce qui a été, est ou sera jamais, | que poussent les arbres, les hommes et les femmes, | 130 | les bêtes, les oiseaux, les poissons que l'eau nourrit, | et les dieux à la longue vie, à qui appartiennent les suprêmes honneurs. | Tous ces êtres sont ces mêmes choses, qui circulent au travers les unes des autres, apparaissent sous divers aspects, que la dissociation fait varier. |....

22. (326-334K., 186-194 St.) 1-9 SIMPL., phys.. 160, 26

καὶ ἐκ τούτων δὲ ἄν τις τὸν διττὸν αἰνίττεσθαι διάκοσμον οἴοιτο· ᾿ἄρθμια ... ἔοργεν᾿.

καὶ γὰρ ὅτι καὶ ἐν τοῖς θνητοῖς (3) ἥρμοσται ταῦτα, δεδήλωκεν, ἐν δὲ τοῖς νοητοῖς μᾶλλον ἥνωται καὶ ᾿ἀλλήλοις ... ᾿Αφροδίτηι᾿, (5) καὶ ὅτι κἂν πανταχοῦ, ἀλλὰ τὰ μὲν νοητὰ τῆι Φιλίαι ὡμοίωται, τὰ δὲ αἰσθητὰ ὑπὸ τοῦ Νείκους κρατηθέντα καὶ ἐπὶ πλέον διασπασθέντα ἐν τῆι κατὰ τὴν κρᾶσιν γενέσει ἐν ἐκμάκτοις (7) καὶ εἰκονικοῖς εἴδεσιν ὑπέστησαν τοῖς νεικεογενέσι καὶ ἀήθως ἔχουσι (8) πρὸς τὴν ἕνωσιν τὴν πρὸς ἄλληλα.

6-7. THEOPHR., de sens. 16

ἄρθμια μὲν γὰρ ταῦτα ἑαυτῶν πάντα μέρεσσιν,
ἠλέκτωρ τε χθών τε καὶ οὐρανὸς ἠδὲ θάλασσα,
ὅσσα φιν ἐν θνητοῖσιν ἀποπλαχθέντα πέφυκεν.
ὡς δ᾿ αὔτως ὅσα κρῆσιν ἐπαρκέα μᾶλλον ἔασιν,
ἀλλήλοις ἔστερκται ὁμοιωθέντ᾿ ᾿Αφροδίτηι. 5
ἐχθρὰ <δ᾿ ἃ> πλεῖστον ἀπ᾿ ἀλλήλων διέχουσι μάλιστα
γέννηι τε κρήσει τε καὶ εἴδεσιν ἐκμάκτοισι,
πάντηι συγγίνεσθαι ἀήθεα καὶ μάλα λυγρά
Νείκεος ἐννεσίηισιν, ὅτι σφίσι γένναν ἔοργεν.

23. (154-164 K., 119-129 St.), SIMPL., phys.. 159, 27

καὶ παράδειγμα δὲ ἐναργὲς παρέθετο τοῦ ἐκ τῶν αὐτῶν γίνεσθαι τὰ διάφορα·

ὡς δ᾿ ὁπόταν γραφέες ἀναθήματα ποικίλλωσιν
ἀνέρες ἀμφὶ τέχνης ὑπὸ μήτιος εὖ δεδαῶτε,
οἵτ᾿ ἐπεὶ οὖν μάρψωσι πολύχροα φάρμακα χερσίν,
ἁρμονίηι μείξαντε τὰ μὲν πλέω, ἄλλα δ᾿ ἐλάσσω,
ἐκ τῶν εἴδεα πᾶσιν ἀλίγκια πορσύνουσι, 5
δένδρεά τε κτίζοντε καὶ ἀνέρας ἠδὲ γυναῖκας
θῆράς τ᾿ οἰωνούς τε καὶ ὑδατοθρέμμονας ἰχθῦς
καί τε θεοὺς δολιχαίωνας τιμῆισι φερίστους·
οὕτω μή σ᾿ ἀπάτη φρένα καινύτω ἄλλοθεν εἶναι
θνητῶν, ὅσσα γε δῆλα γεγάκασιν ἄσπετα, πηγήν, 10
ἀλλὰ τορῶς ταῦτ᾿ ἴσθι, θεοῦ πάρα μῦθον ἀκούσας.

24. (447. 448 K., 58. 59 St.) PLUT., de defectu orac. 15 p. 418c

ἀλλ᾿ ἵνα μή, τὸ ᾿Εμπεδόκλειον εἰπεῖν, δόξω

κορυφὰς ἑτέρας ἑτέρηισι προσάπτων
μύθων μὴ τελέειν ἀτραπὸν μίαν,
ἐάσατέ με τοῖς πρώτοις τὸ προσῆκον ἐπιθεῖναι τέλος.

25. (446 K., 59 bis St.) PLAT., Gorg. 498e

συλλόγισαι δὴ κοινῆι μετ᾿ ἐμοῦ τί ἡμῖν συμβαίνει ἐκ τῶν ὡμολογημένων· καὶ δὶς γάρ τοι καὶ τρίς φασι καλὸν εἶναι τὰ καλὰ λέγειν τε καὶ ἐπισκοπεῖσθαι.

Dazu SCHOL. (aus Lukillos)

παροιμία ᾿δὶς καὶ τρὶς τὸ καλόν᾿, ὅτι χρὴ περὶ τῶν καλῶν πολλάκις λέγειν. ᾿Εμπεδοκλέους τὸ ἔπος, ἀφ᾿ οὗ καὶ ἡ παροιμία· φησὶ γὰρ ᾿καὶ ... ἐνισπεῖν᾿.

... καὶ δὶς γάρ, ὃ δεῖ, καλόν ἐστιν ἐνισπεῖν.

26. (138-149 K., 112-118 (ohne 8-12) St. 1-12 SIMPL., phys.. 33, 18

καὶ ὀλίγον δὲ προελθών φησιν

ἐν δὲ μέρει κρατέουσι περιπλομένοιο κύκλοιο,
καὶ φθίνει εἰς ἄλληλα καὶ αὔξεται ἐν μέρει αἴσης.
αὐτὰ γὰρ ἔστιν ταῦτα, δι᾿ ἀλλήλων δὲ θέοντα
γίνοντ(αι) ἄνθρωποί τε καὶ ἄλλων ἔθνεα θηρῶν
ἄλλοτε μὲν Φιλότητι συνερχόμεν᾿ εἰς ἕνα κόσμον, 5
ἄλλοτε δ᾿ αὖ δίχ᾿ ἕκαστα φορούμενα Νείκεος ἔχθει,
εἰσόκεν ἓν συμφύντα τὸ πᾶν ὑπένερθε γένηται.
οὕτως ἧι μὲν ἓν ἐκ πλεόνων μεμάθηκε φύεσθαι
ἠδὲ πάλιν διαφύντος ἑνὸς πλέον᾿ ἐκτελέθουσι,
τῆι μὲν γίγνονταί τε καὶ οὔ σφισιν ἔμπεδος αἰών· 10
ἧι δὲ τάδ᾿ ἀλλάσσοντα διαμπερὲς οὐδαμὰ λήγει,
ταύτηι δ᾿ αἰὲν ἔασιν ἀκίνητοι κατὰ κύκλον.

27. (72, 73, 59, 60 K., 135-138 St.) 1.2 PLUT., de fac. lun. 12; p. 926d

ὅρα ... μὴ ... τὸ Νεῖκος ἐπάγηις τὸ ᾿Εμπεδοκλέους τοῖς πράγμασι, μᾶλλον δὲ τοὺς παλαιοὺς κινῆις Τιτᾶνας ἐπὶ τὴν φύσιν καὶ Γίγαντας καὶ τὴν μυθικὴν ἐκείνην καὶ φοβερὰν ἀκοσμίαν καὶ πλημμέλειαν ἐπιδεῖν ποθῆις χωρὶς τὸ βαρὺ πᾶν καὶ χωρὶς <τιθεὶς> τὸ κοῦφον (daraus stammt der schlechte Vers 71K., 143 St.) , ᾿ἔνθ᾿ ... θάλασσα᾿, ὥς φησιν ᾿Εμπεδοκλῆς, οὐ γῆ θερμότητος μετεῖχεν, οὐχ ὕδωρ πνεύματος, οὐκ ἄνω τι τῶν βαρέων, οὐ κάτω τι τῶν κούφων, ἀλλ᾿ ἄκρατοι καὶ ἄστοργοι  (daraus der Vers 144 St.) καὶ μονάδες αἱ τῶν ὅλων ἀρχαί ... ἄχρις οὗ τὸ ἱμερτὸν ἧκεν ἐπὶ τὴν φύσιν ἐκ προνοίας Φιλότητος ἐγγενομένης καὶ ᾿Αφροδίτης καὶ ῎Ερωτος, ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς λέγει καὶ Παρμενίδης καὶ ῾Ησίοδος.

Prenez donc garde, mon ami, qu'en voulant remettre chaque corps à la place qui lui est assignée par la nature, votre philosophie ne vous conduise à une entière dissolution du monde, (926e) et ne réveille cette discorde des éléments que supposait Empédocle. Ou plutôt craignez de soulever contre la nature les géants et les titans antiques, d'introduire cette confusion horrible de l'univers dont parle la Fable, où tous les corps pesants soient d'un côté et les corps légers de l'autre; où, suivant Empédocle,

"Le soleil de ses feux n'éclaire point le monde;
On ne voit point les fruits de la terre féconde;
Et la mer n'offre pas le sombre azur des flots".

La terre y est privée de chaleur ; l'eau n'est point agitée par le souffle des vents. Il n'y a aucun corps pesant dans la région supérieure, aucun corps léger dans l'inférieure. Les principes différents des êtres y sont solitaires, sans union, sans amour les uns pour les autres ; ils ne souffrent aucune société, (926f) aucun mélange réciproque ; ils les fuient même avec une sorte d'aversion, suivent avec une fierté dédaigneuse leurs mouvements particuliers et isolés, et sont enfin dans le même état où se trouve l'univers, quand Dieu, suivant Platon, en est absent, c'est-à-dire tels que sont nos corps quand l'entendement et l'âme en sont séparés. Cet état dure jusqu'à ce que, par la volonté de la Providence, le désir se forme dans la nature; que l'Amitié, Vénus et l'Amour, [927] (927a) comme disent Empédocle, Parménide et Hésiode

1. 3. 4. SIMPL. phys.. 1183, 28

Εὔδημος (fr. 71) δὲ τὴν ἀκινησίαν ἐν τῆι τῆς Φιλίας ἐπικρατείαι κατὰ τὸν Σφαῖρον ἐκδέχεται, ἐπειδὰν ἅπαντα συγκριθῆι ᾿ἔνθ᾿ ... γυῖα᾿, ἀλλ᾿ ὥς φησιν ᾿οὕτως ... γαίων᾿.

Eudème admet l'immobilité dans l'emprise de l'Amitié dans l'étendue deu Sphairos, puisque c'est ensuite que les éléments se combinent.  Alors... mais comme il le dit : Ainsi...

fr. 27. ἔνθ᾿ οὔτ᾿ ἠελίοιο διείδεται ὠκέα γυῖα
οὐδὲ μὲν οὐδ᾿ αἴης λάσιον μένος οὐδὲ θάλασσα·
οὕτως ῾Αρμονίης πυκινῶι κρύφωι ἐστήρικται
Σφαῖρος κυκλοτερὴς μονίηι περιηγέι γαίων.

fr. 27. Alors n'apparaissait ni la splendeur du Soleil, | ni le sol boisé de la Terre, ni la mer. | Tout était ennemi, sans amour et sans union. |....  175 | Ainsi, au sein de la stable harmonie, reposait | le Sphéros arrondi dans sa parfaite immobilité,

27a. (0) PLUT., c. princip. philos. esse diss. 2; p. 777c

ὁ μὲν γὰρ εἰς ἀρετὴν διὰ φιλοσοφίας τελευτῶν σύμφωνον ἑαυτῶι καὶ ἄμεμπτον ὑφ᾿ ἑαυτοῦ καὶ μεστὸν εἰρήνης καὶ φιλοφροσύνης τῆς πρὸς ἑαυτὸν ἀεὶ παρέχεται τὸν ἄνθρωπον·

οὐ στάσις οὐδέ τε δῆρις ἀναίσιμος ἐν μελέεσσιν.

Un homme que la philosophie a conduit à la pratique de la vertu est toujours d'accord avec lui-même; il n'a point de reproches à se faire, il vit dans une paix et dans une bienveillance continuelles avec son propre cœur.

« Il ne connaît jamais ni trouble ni combat. »

28. (61. 62 K) 1. 2 STOB., Ecl. I, 15, 2ab  p. 144, 20 W. vgl. 18 B 5.

ἀλλ᾿ ὅ γε πάντοθεν ἶσος <ἑοῖ> καὶ πάμπαν ἀπείρων
Σφαῖρος κυκλοτερὴς μονίηι περιηγέι γαίων.

(fr. 28 D) mais, égal dans tous les sens, infiniment vaste, se forma | le Sphéros arrondi dans sa parfaite immobilité | ....

29. (0) 1-3 HIPPOL., Ref.. VII, 29, p. 247, 34.

καὶ περὶ μὲν τῆς τοῦ κόσμου ἰδέας, ὁποία τίς ἐστιν ὑπὸ τῆς Φιλίας κοσμουμένη, λέγει τοιοῦτόν τινα τρόπον·

᾿οὐ ... αὐτῶι᾿. τοιοῦτόν τι καὶ κάλλιστον εἶδος τοῦ κόσμου ἡ Φιλία ἐκ πολλῶν ἓν ἀπεργάζεται· τὸ δὲ Νεῖκος, τὸ τῆς τῶν κατὰ μέρος διακοσμήσεως αἴτιον, ἐξ ἑνὸς ἐκείνου ἀποσπᾶι καὶ ἀπεργάζεται πολλά.

Et au sujet de la forme du monde, quand elle est ordonnée par l'Amitié, voici à peu près ce qu'il dit :

"Deux branches..."

Telle est la merveilleuse forme qu'arrange l'Amitié. produisant l'Un du multiple.  La Haine, qui est la cause de la séparation du monde en parties, c'est de cette unité qu'elle arrache et les nombreux (êtres) qu'elle produit.

3 SIMPL. phys.. 1124, 1

τὴν Φιλίαν διὰ τῆς ἑνώσεως τὸν Σφαῖρον ποιοῦσαν, ὃν καὶ θεὸν ὀνομάζει (Β 31), καὶ οὐδετέρως ποτὲ καλεῖ ᾿σφαῖρον ἔην᾿.

29. οὐ γὰρ ἀπὸ νώτοιο δύο κλάδοι ἀίσσονται,
οὐ πόδες, οὐ θοὰ γοῦν(α), οὐ μήδεα γεννήεντα,
ἀλλὰ σφαῖρος ἔην καὶ <πάντοθεν> ἶσος ἑαυτῶι.

29. Deux branches ne naissent pas de son dos ; il n'a pas de pieds, pas de genoux rapides, pas de parties génitales ; mais il était sphérique et égal en tous sens.

30. (66-68 K., 139-141 St.) 1- 3 ARIST., Metaph. III, 4; p. 1000b 12

καὶ ἅμα δὲ αὐτῆς τῆς μεταβολῆς αἴτιον οὐθὲν λέγει ἀλλ' ἢ ὅτι οὕτως πέφυκεν

'ἀλλ' ὅτε δὴ ... ὅρκου'.

Ajoutez qu'Empédocle n'assigne au changement lui-même aucune cause ; il dit seulement qu'il en fut ainsi

Alors que la puissante Discorde eut grandi,

Et qu'elle se fut élancée pour s'emparer de ses honneurs,  au jour marqué par le temps ;
Le temps, qui se partage alternativement entre la Discorde et l'Amitié ; le temps qui a précédé même le majestueux serment ;

SIMPL., phys.. 1184, 12

λέγει δὲ καὶ ταῦτα ᾿Εμπεδοκλῆς ἐπὶ τῆς τοῦ Νείκους ἐπικρατείας ᾿αὐτὰρ ἐπεὶ ... ὅρκου᾿.

Sur l'empire de la Haine voici ce que dit Empédocle. : Quand... échangé"

30. αὐτὰρ ἐπεὶ μέγα Νεῖκος ἐνὶμμελέεσσιν ἐθρέφθη
ἐς τιμάς τ᾿ ἀνόρουσε τελειομένοιο χρόνοιο,
ὅς σφιν ἀμοιβαῖος πλατέος παρ᾿ ἐλήλαται ὅρκου ...

 fragm. 30. Mais quand la Haine eut grandi dans ses parties, | quand elle s'éleva aux honneurs après le temps révolu, | que lui marquait le grand serment réciproquement échangé, |

 31. (70 K., 142 St.) SIMPL., phys. 1184, 2 (nach fr. 27, 4)

ἀρξαμένου δὲ πάλιν τοῦ Νείκους ἐπικρατεῖν τότε πάλιν κίνησις ἐν τῶι Σφαίρωι γίνεται·

πάντα γὰρ ἑξείης πελεμίζετο γυῖα θεοῖο.

Lorsque recommence l'empire de la Haine, alors de nouveau le mouvement se produit dans Sphairos.

alors successivement s'ébranlèrent tous les membres du dieu. | ....

32. (457 k., 63 St. [ARIST ], de lin. insecab. p. 972b 29

ἔτι τὸ ἄρθρον διαφορά πώς ἐστιν· διὸ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐποίησε ᾿διὸ δεῖ ὀρθῶς᾿ (so die Hdas.)

La jointure est d'une certaine manière une différence.  C'est pourquoi Empédocle disait : "C'est pourquoi elle lie, justement"

32. δύω δέει ἄρθρον.

fragm. 32 | Toute jointure est formée de deux pièces qui s'articulent |

33. (265 K., 279 St.) PLUT. de amic. multit. 5; p. 95a

ἡ μὲν γὰρ (sc. φιλία) συνάγει καὶ συνίστησι καὶ συνέχει καταπυκνοῦσα ταῖς ὁμιλίαις καὶ φιλοφροσύναις

ὡς δ᾿ ὅτ᾿ ὀπὸς γάλα λευκὸν ἐγόμφωσεν καὶ ἔδησε ...

κατ᾿ ᾿Εμπεδοκλέα (τοιαύτην γὰρ ἡ φιλία βούλεται ποιεῖν ἑνότητα καὶ σύμπηξιν), ἡ δὲ πολυφιλία διίστησι καὶ ἀποσπᾶι καὶ ἀποστρέφει, τῶι μετακαλεῖν καὶ μεταφέρειν ἄλλοτε πρὸς ἄλλον οὐκ ἐῶσα κρᾶσιν οὐδὲ κόλλησιν εὐνοίας ἐν τῆι συνηθείαι περιχυθείσηι καὶ παγείσηι γενέσθαι.

Le but de l'amitié n'est-il pas de nous unir, de nous lier intimement par des conversations fréquentes, par des services assidus, d'enchaîner, de coller, en quelque sorte, les amis l'un à l'autre,

 (fr. 33 D) Ainsi, quand le suc du figuier enchaîne et cloue le lait blanchissant | ....

selon l'expression d'Empédocle? Mais la pluralité des amis nous distrait, nous sépare d'eux, et nous transportant sans cesse de l'un à l'autre, elle empêche que nos sentiments ne s'unissent, ne se fondent, pour ainsi dire, ensemble, par cette bienveillance mutuelle qui naît d'un commerce fréquent.

34. (208 K., St.) ARIST., Meteor. IV, 4; p. 381b31

τὸ γὰρ ὑγρὸν τῶι ξηρῶι αἴτιον τοῦ ὁρίζεσθαι καὶ ἑκάτερον ἑκατέρωι οἷον κόλλα γίγνεται, ὥσπερ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐποίησεν ἐν τοῖς Φυσικοῖς·

ἄλφιτον ὕδατι κολλήσας ...

L'humide est pour le sec une cause de détermination ; et ils sont l'un pour l'autre comme la farine et l'eau, quand on fait de la colle. C'est l'explication que donne Empédocle dans ses vers sur la nature

Ayant collé la farine avec l'eau.

35. (165-181 K., 169-185 St.) SIMPL., de caelo 528, 30

μήποτε δὲ κἂν ἐπικρατῆι ἐν τούτωι (sc. τῶι κόσμωι) τὸ Νεῖκος ὥσπερ ἐν τῶι σφαίρωι ἡ Φιλία, ἀλλ᾿ ἄμφω ὑπ᾿ ἀμφοῖν λέγονται γίνεσθαι. καὶ τάχα οὐδὲν κωλύει παραθέσθαι τινὰ τῶν τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐπῶν τοῦτο δηλοῦντα ᾿αὐτὰρ ... κελεύθους᾿.

La Haine ne l'emporterait jamais dans ce monde comme l'Amitié dans le Shairos.  Il dit que deux règnes se produisent sous l'effet de l'une et de l'autre.  Rien n'empêche donc de citerr quelques vers d'Empédocle montrant la chose : "Mais... isolé".

3- 17 -- phys. 32, 11

καὶ πρὸ τούτων δὲ τῶν ἐπῶν (Β 98) ἐν ἄλλοις τὴν ἀμφοῖν ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐνέργειαν παραδίδωσι λέγων ᾿ἐπεὶ ... ἰδέσθαι᾿.

Avant ces vers dans d'autres il nous montre l'activité de ces deux puissances dans les mêmes choses en disant : "Quand... merveilleuses."

10- 13. Ders., De caelo 587, 8

καὶ πῶς ταῦτα, φαίη ἄν τις, ἐπὶ τῆς Φιλότητος γίνεσθαι λέγει ὁ ᾿Αριστοτέλης, δι᾿ ἣν πάντα ἓν γίνεσθαι ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς φησιν ᾿ἐν τῆι δὴ ... εἶναι᾿ (5); μήποτε οὖν οὐκ ἐν τῆι ἐπικρατείαι τῆς Φιλίας ταῦτα λέγει γενέσθαι ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς, ὡς ἐνόμισεν ᾿Αλέξανδρος, ἀλλὰ τότε, ὅτε οὔπω τὸ Νεῖκος ᾿πᾶν ... ὁρμή᾿.

B 35 /4 = Aristotelés, Poetica 25; p. 1461a23
τὰ δὲ διαιρέσει (sc. λυτέον) οἷον ᾿Εμπεδοκλῆς ᾿αἶψα ... κέκρητο᾿.

B 35 /5 = Athénaios, Deipnosophistae X, 423f (X, 22 Kaibel)
Θεόφραστος δ᾿ ἐν τῶι Περὶ μέθης ζωρότερόν φησιν εἶναι τὸ κεκραμένον παρατιθέμενος ᾿Εμπεδοκλέους τάδε ᾿αἶψα ... κελεύθους᾿.

B 35 /6 = Plútarchos, Quaestiones convivales V, 4, 1; p. 677d
Σωσικλῆς δ᾿ ὁ ποιητής, τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐπιμνησθεὶς εἰρηκότος ἐν τῆι καθόλου μεταβολῆι γίγνεσθαι ᾿ζωρά τε τὰ πρὶν ἄκρητα᾿ μᾶλλον ἔφη τὸ εὔκρατον ἢ τὸ ἄκρατον ὑπὸ τἀνδρὸς ζωρὸν λέγεσθαι.

B 35
αὐτὰρ ἐγὼ παλίνορσος ἐλεύσομαι ἐς πόρον ὕμνων,
τὸν πρότερον κατέλεξα, λόγου λόγον ἐξοχετεύων,
κεῖνον· ἐπεὶ Νεῖκος μὲν ἐνέρτατον ἵκετο βένθος
δίνης, ἐν δὲ μέσηι Φιλότης στροφάλιγγι γένηται,
ἐν τῆι δὴ τάδε πάντα συνέρχεται ἓν μόνον εἶναι,
οὐκ ἄφαρ, ἀλλὰ θελημὰ συνιστάμεν᾿ ἄλλοθεν ἄλλα.
τῶν δέ τε μισγομένων χεῖτ᾿ ἔθνεα μυρία θνητῶν· (?)
πολλὰ δ᾿ ἄμεικτ᾿ ἔστηκε κεραιομένοισιν ἐναλλάξ,
ὅσσ᾿ ἔτι Νεῖκος ἔρυκε μετάρσιον· οὐ γὰρ ἀμεμφέως
τῶν πᾶν ἐξέστηκεν ἐπ᾿ ἔσχατα τέρματα κύκλου,
ἀλλὰ τὰ μέν τ᾿ ἐνέμιμνε μελέων τὰ δέ τ᾿ ἐξεβεβήκει.
ὅσσον δ᾿ αἰὲν ὑπεκπροθέοι, τόσον αἰὲν ἐπήιει
ἠπιόφρων Φιλότητος ἀμεμφέος ἄμβροτος ὁρμή·
αἶψα δὲ θνήτ᾿ ἐφύοντο, τὰ πρὶν μάθον ἀθάνατ᾿ εἶναι,
ζωρά τε τὰ πρὶν ἄκρητα διαλλάξαντα κελεύθους.
τῶν δέ τε μισγομένων χεῖτ᾿ ἔθνεα μυρία θνητῶν,
παντοίαις ἰδέηισιν ἀρηρότα, θαῦμα ἰδέσθαι.

(fr. 35 D) Mais je rentre à nouveau dans la route que mes chants | 190 | ont déjà parcourue; à mon discours j'ajoute le discours | que voici. Quand la Haine se fut retirée à l'extrémité | du tourbillon, et qu'au centre fut venue résider l'Amitié, | dès lors toutes choses se réunissent pour former un seul ensemble, | mais ce n'est pas d'un seul coup, et dans les différents lieux se constituent d'elles-mêmes des unions différentes. | 195 | De ce qui s'unit ainsi naissent les innombrables races des êtres mortels ; | mais en face de ce qui était associé, beaucoup reste isolé; | c'est ce qu'a retenu la Haine tout en s'éloignant; car elle n'était pas encore, de tous les côtés, | absolument rejetée à l'extrême limite du cercle; | mais elle occupait encore telle partie, telle autre était déjà abandonnée par elle. | 200 | Toutefois, à mesure qu'elle reculait, à mesure avançait d'autant | la bienveillante Amitié, dans son élan victorieux. | Dès lors étaient devenues mortelles les choses auparavant immortelles; | dès lors mélangé, ce qui d'abord était isolé. Dans ces nouveaux sentiers, | dans ces unions naquirent les innombrables races des êtres mortels, | 205 | affectant les formes les plus diverses, les plus merveilleuses. | ....

B 36
τῶν δὲ συνερχομένων ἐξ ἔσχατον ἵστατο Νεῖκος.

B 36 /1 = Stobaios, Anthologium I, 10, 11 (p. 121, 14 W.), sec. B 6
᾿τῶν ... Νεῖκος᾿.

B 36 /2 = Aristotelés, Metaphysica III, 4; p. 1000b1
εἰ γὰρ μὴ ἐνῆν τὸ Νεῖκος ἐν τοῖς πράγμασιν, ἓν ἂν ἦν ἅπαντα, ὥς φησιν· ὅταν γὰρ συνέλθηι, τότε ᾿ἐξ ... Νεῖκος᾿


B 37 = Aristotelés, De generatione et corr. II, 6; p. 333a35
ἀλλὰ μὴν οὐδ᾿ αὔξησις ἂν εἴη κατ᾿ ᾿Εμπεδοκλέα, ἀλλ᾿ ἢ κατὰ πρόσθεσιν· πυρὶ γὰρ αὔξει τὸ πῦρ,
αὔξει δὲ χθὼν μὲν σφέτερον δέμας, αἰθέρα δ᾿ αἰθήρ.

B 38 = Kléméns Alex., Stromata V, 48
εἰ δ᾿ ἄγε τοι λέξω πρῶθ᾿ ἥλιον ἀρχήν,
ἐξ ὧν δῆλ᾿ ἐγένοντο τὰ νῦν ἐσορῶμεν ἅπαντα,
γαῖά τε καὶ πόντος πολυκύμων ἠδ᾿ ὑγρὸς ἀήρ
Τιτὰν ἠδ᾿ αἰθὴρ σφίγγων περὶ κύκλον ἅπαντα.

B 39 = Aristotelés, De caelo II, 13; p. 294a 21
εἴπερ ἀπείρονα γῆς τε βάθη καὶ δαψιλὸς αἰθήρ,
ὡς διὰ πολλῶν δὴ γλώσσας ἐλθόντα ματαίως
ἐκκέχυται στομάτων ὀλίγον τοῦ παντὸς ἰδόντων ...

B 40 = Plútarchos, De fac. in orb. lun. 2; p. 920c
ὥς που καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς τὴν ἑκατέρων ἀποδίδωσιν οὐκ ἀηδῶς διαφοράν·
῞Ηλιος ὀξυβελὴς ἠδ᾿ ἱλάειρα Σελήνη.
τὸ ἐπαγωγὸν αὐτῆς καὶ ἱλαρὸν καὶ ἄλυπον οὕτω προσαγορεύσας.

B 41 = Apollodóros, Περὶ θεῶν in Macrob. Sat. I, 17, 46
ἀλλ᾿ ὁ μὲν ἁλισθεὶς μέγαν οὐρανὸν ἀμφιπολεύει.


B 42
ἀπεστέγασεν δέ οἱ αὐγάς,
ἔστ᾿ ἂν ἴηι καθύπερθεν, ἀπεσκνίφωσε δὲ γαίης
τόσσον ὅσον τ᾿ εὖρος γλαυκώπιδος ἔπλετο μήνης.

B 42 = Plútarchos, De fac. in orbe lun. 16; p. 929c
κατὰ στάθμην, φησὶ Δημόκριτος (68 A 89a), ἱσταμένη (sc. ἡ σελήνη) τοῦ φωτίζοντος ὑπολαμβάνει καὶ δέχεται τὸν ἥλιον· ὥστ᾿ αὐτήν τε φαίνεσθαι καὶ διαφαίνειν ἐκεῖνον εἰκὸς ἦν. ἡ δὲ πολλοῦ δεῖ τοῦτο ποιεῖν· αὐτή τε γὰρ ἄδηλός ἐστι τηνικαῦτα κἀκεῖνον ἀπέκρυψε καὶ ἠφάνισε πολλάκις ᾿ἀπεσκεύασε δέ οἱ αὐγάς᾿ ὥσπερ φησὶν ᾿Εμπεδοκλῆς᾿ ἔστε αἶαν καθύπερθεν ... μήνης᾿, καθάπερ εἰς νύκτα καὶ σκότος, οὐκ εἰς ἄστρον ἕτερον τοῦ φωτὸς ἐμπεσόντος ... ἀπολείπεται τοίνυν τὸ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους, ἀνακλάσει τινὶ τοῦ ἡλίου πρὸς τὴν σελήνην γίγνεσθαι τὸν ἐνταῦθα φωτισμὸν ἀπ᾿ αὐτῆς. ὅθεν οὐδὲ θερμὸν οὐδὲ λαμπρὸν ἀφικνεῖται πρὸς ἡμᾶς, ὥσπερ ἦν εἰκός, ἐξάψεως καὶ μίξεως <τῶν> φώτων γεγενημένης, ἀλλ᾿ οἷον αἵ τε φωναὶ κατὰ τὰς ἀνακλάσεις ἀμαυροτέραν ἀναφαίνουσι τὴν ἠχὼ τοῦ φθέγματος ..., ᾿ὣς αὐγὴ ... εὐρύν᾿ (B 43) ἀσθενῆ καὶ ἀμυδρὰν ἀνάρροιαν ἴσχει πρὸς ἡμᾶς διὰ τὴν κλάσιν ἐκλυομένης τῆς δυνάμεως.

B 43 = Filón Alex., De providentia II, 70 ex armen. Aucher p. 92
lunae vero lumen nonne inepte putatur a sole iuxta providentiam desumere lucem, cum potius instar speculi casu in se incidentem formam recipiat? quemadmodum Empedocles:
„lumen accipiens lunaris globus magnus largusque (B 43 ?) mox illico reversus est ut currens caelum attingeret“.
ὣς αὐγὴ τύψασα σεληναίης κύκλον εὐρύν ...

B 44 = Plútarchos, De Pyth. orac. 12; p. 400b
ὑμεῖς δὲ τοῦ μὲν ᾿Εμπεδοκλέους καταγελᾶτε φάσκοντος τὸν ἥλιον περὶ γῆν ἀνακλάσει φωτὸς οὐρανίου γενόμενον αὖθις·
ἀνταυγεῖ πρὸς ῎Ολυμπον ἀταρβήτοισι προσώποις.

B 45 = Achilleus Taitus, Isagoga excerpta 16; p. 43, 6 Maas
κυκλοτερὲς περὶ γαῖαν ἑλίσσεται ἀλλότριον φῶς.


B 46
ἅρματος ὡς πέρι χνοίη ἑλίσσεται ἥ τε παρ᾿ ἄκρην ... (?)

B 46 = Plútarchos, De fac. in orbe lun. 9; p. 925b
τῆς δὲ γῆς τρόπον τινὰ ψαύει καὶ περιφερομένη πλησίον ᾿ἅρματος ὥσπερ ἴχνος ἀνελίσσεται᾿, φησὶν ᾿Εμπεδοκλῆς, ᾿ἥ τε περὶ ἄκραν᾿. οὐδὲ γὰρ τὴν σκιὰν αὐτῆς ὑπερβάλλει πολλάκις ἐπὶ μικρὸν αἰρομένην τῶι παμμέγεθες εἶναι τὸ φωτίζον, ἀλλ᾿ οὕτως ἔοικεν ἐν χρῶι καὶ σχεδὸν ἐν ἀγκάλαις τῆς γῆς περιπολεῖν, ὥστ᾿ ἀντιφράττεσθαι πρὸς τὸν ἥλιον ὑπ᾿ αὐτῆς μὴ ὑπεραίρουσα τὸν σκιερὸν καὶ χθόνιον καὶ νυκτέριον τοῦτον τὸν τόπον, ὃς γῆς κλῆρός ἐστι. διὸ λεκτέον οἶμαι θαρροῦντας ἐν τοῖς τῆς γῆς ὅροις εἶναι τὴν σελήνην ὑπὸ τῶν ἄκρων αὐτῆς ἐπιπροσθουμένην.


B 47 = Anecd. Bekk. I, 337, 13 (Συναγωγὴ λέξεων χρησ.)
ἁγής· τοῦτο ἀπὸ συνθέτου καταλείπεται τοῦ εὐαγὴς ἢ παναγής. ᾿Εμπεδοκλῆς.
ἀθρεῖ μὲν γὰρ ἄνακτος ἐναντίον ἁγέα κύκλον.

B 48 = Plútarchos, Quaestiones Platonicae 3; p. 1006f
οἱ τῶν ὡρολογίων γνώμονες οὐ συμμεθιστάμενοι ταῖς σκιαῖς ἀλλ᾿ ἑστῶτες ὄργανα καὶ χρόνου μέτρα γεγόνασι μιμούμενοι τῆς γῆς τὸ ἐπιπροσθοῦν τῶι ἡλίωι περὶ αὐτὴν ὑποφερομένωι, καθάπερ εἶπεν ᾿Εμπεδοκλῆς
νύκτα δὲ γαῖα τίθησιν ὑφισταμένη φαέεσσι
<ἠελίου>.

B 49 = Plútarchos, Quaestiones convivales VIII, 3, 1; p. 720e
σκοτεινὸς γὰρ ὢν ὁ ἀὴρ κατ᾿ ᾿Εμπεδοκλέα
νυκτὸς ἐρημαίης ἀλαώπιδος ...
ὅσον τῶν ὀμμάτων ἀφαιρεῖται τοῦ προαισθάνεσθαι διὰ τῶν ὤτων ἀποδίδωσιν.

B 50 = Tzetzés, Alleg. O 83
ὅπερ φησὶν ᾿Εμπεδοκλῆς εἴτε τις τῶν ἑτέρων·
῏Ιρις δ᾿ ἐκ πελάγους ἄνεμον φέρει ἢ μέγαν ὄμβρον.

B 51 = Héródiános, Schematismi Hom. cod. Darmstadini in Sturzii Et. Gud. p. 745 (ad Et. M. p. 111, 10)
ἀνόπαια· οἱ μὲν ἀφανῆ, τινὲς δὲ τὸ ἄνω φέρεσθαι. ᾿Εμπεδοκλῆς· ᾿καρπαλίμως δὲ ἀνόπεαν᾿ ἐπὶ τοῦ πυρός. ἐξ οὖ δῆλον ὅτι καὶ οὐδετέρου γένους ἐστὶ τὸ ἀνόπαιον.
καρπαλίμως δ᾿ ἀνόπαιον ...

B 52 = Proklos, In Tim. II, 8, 26 Diehl
καὶ γὰρ ὑπὸ γῆς ῥύακές εἰσι πυρός, ὥς πού φησι καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς
πολλὰ δ᾿ ἔνερθ(ε) οὔδεος πυρὰ καίεται.


B 53
οὕτω γὰρ συνέκυρσε θέων τοτέ, πολλάκι δ᾿ ἄλλως.

B 53 /1 = Aristotelés, De generatione et corr. II, 6; p. 334a 1
διέκρινε μὲν γὰρ τὸ Νεῖκος, ἠνέχθη δ᾿ ἄνω ὁ αἰθὴρ οὐχ ὑπὸ τοῦ Νείκους, ἀλλ᾿ ὁτὲ μέν φησιν ὥσπερ ἀπὸ τύχης
᾿οὕτω ... ἄλλως᾿,
ὁτὲ δέ φησι πεφυκέναι τὸ πῦρ ἄνω φέρεσθαι, ὁ δ᾿ ᾿αἰθήρ, φησι,
᾿<δ᾿ αὖ> μακρῆισι ... ῥίζαις᾿ (B 54).
ἅμα δὲ καὶ τὸν κόσμον ὁμοίως ἔχειν φησὶν ἐπί τε τοῦ Νείκους νῦν καὶ πρότερον ἐπὶ τῆς Φιλίας· τί οὖν ἐστι τὸ κινοῦν πρῶτον καὶ αἴτιον τῆς κινήσεως;

B 53 /2 = Aristotelés, Physica II, 4; p. 196a 19
ἄτοπον οὖν εἴτε μὴ ὑπελάμβανον εἶναι εἴτε οἰόμενοι παρέλιπον, καὶ ταῦτ᾿ ἐνίοτε χρώμενοι, ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς οὐκ ἀεὶ τὸν ἀέρα ἀνωτάτω ἀποκρίνεσθαί φησιν, ἀλλ᾿ ὅπως ἂν τύχηι. λέγει γοῦν ἐν τῆι κοσμοποιίαι ὡς ᾿οὕτω συνέκυρσε ... ἄλλως᾿.


B 54 = Aristotelés, De gen. et corr. II, 7; p. 334a 5
αἰθὴρ <δ᾿ αὖ> μακρῆισι κατὰ χθόνα δύετο ῥίζαις.

B 55 = Aristotelés, Meteorologica II, 3; p. 356a 24
γῆς ἱδρῶτα θάλασσαν.

B 56 = Héfaistión, Enchiridion de metris 1; p. 2, 13 Consbruch
᾿Εμπεδοκλῆς·
ἃλς ἐπάγη ῥιπῆισιν ἐωσμένος ἠελίοιο.


B 57
ἧι πολλαὶ μὲν κόρσαι ἀναύχενες ἐβλάστησαν,
γυμνοὶ δ᾿ ἐπλάζοντο βραχίονες εὔνιδες ὤμων,
ὄμματά τ᾿ οἷ(α) ἐπλανᾶτο πενητεύοντα μετώπων.

B 57 /1 = Simplikios, De caelo 586, 29
πῶς δὲ ἂν εἴη μίξεως σημαντικὸν ἡ ἀναύχενος κόρση καὶ τἆλλα τὰ ὑπὸ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους λεγόμενα ᾿γυμνοὶ ... μετώπων᾿ καὶ πολλὰ ἄλλα, ἅπερ οὐκ ἔστι μίξεως παραδείγματα;

B 57 /2 = Aristotelés, De caelo III, 2; p. 300b 25
ἔτι δὲ τοσοῦτον ἐπανέροιτ᾿ ἄν τις, πότερον δυνατὸν ἢ οὐχ οἷόν τ᾿ ἦν κινούμενα ἀτάκτως καὶ μείγνυσθαι τοιαύτας μίξεις ἔνια ἐξ ὧν συνίσταται τὰ κατὰ φύσιν συνιστάμενα σώματα. λέγω δ᾿ οἷον ὀστᾶ καὶ σάρκας, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς φησι γίνεσθαι ἐπὶ τῆς Φιλότητος· λέγει γὰρ ᾿πολλαὶ ... ἐβλάστησαν᾿.


B 58 = Simplikios, De caelo 587, 18
ἐν ταύτηι οὖν τῆι καταστάσει ᾿μουνομελῆ ἔτι τὰ γυῖα ἀπὸ τῆς τοῦ Νείκους διακρίσεως ὄντα ἐπλανᾶτο τῆς πρὸς ἄλληλα μίξεως ἐφιέμενα᾿.


B 59
αὐτὰρ ἐπεὶ κατὰ μεῖζον ἐμίσγετο δαίμονι δαίμων,
ταῦτά τε συμπίπτεσκον, ὅπηι συνέκυρσεν ἕκαστα,
ἄλλα τε πρὸς τοῖς πολλὰ διηνεκῆ ἐξεγένοντο.

B 59 = Simplikios, De caelo 587, 20
᾿αὐτὰρ ἐπεί, φησί, κατὰ ...... δαίμων᾿,
ὅτε τοῦ Νείκους ἐπεκράτει λοιπὸν ἡ Φιλότης, ᾿ταῦτά τε ... ἐξεγένοντο᾿. ἐπὶ τῆς Φιλότητος οὖν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐκεῖνα εἶπεν, οὐχ ὡς ἐπικρατούσης ἤδη τῆς Φιλότητος, ἀλλ᾿ ὡς μελλούσης ἐπικρατεῖν, ἔτι δὲ τὰ ἄμικτα καὶ μονόγυια δηλούσης.


B 60 = Plútarchos, Adv. Colot. 28; p. 1123b
ταῦτα μέντοι καὶ πολλὰ τούτων ἕτερα τραγικώτερα τοῖς ᾿Εμπεδοκλέους ἐοικότα τεράσμασιν ὧν καταγελῶσιν
εἱλίποδ᾿ ἀκριτόχειρα
καὶ ᾿βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα.


B 61
πολλὰ μὲν ἀμφιπρόσωπα καὶ ἀμφίστερνα φύεσθαι,
βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα, τὰ δ᾿ ἔμπαλιν ἐξανατέλλειν
ἀνδροφυῆ βούκρανα, μεμειγμένα τῆι μὲν ἀπ᾿ ἀνδρῶν
τῆι δὲ γυναικοφυῆ σκιεροῖς ἠσκημένα γυίοις.

B 61 /1 = Aelianus Claudius, De natura animalium XVI, 29
᾿Εμπεδοκλῆς ὁ φυσικός φησι περὶ ζώιων ἰδιότητος λέγων καὶ ἐκεῖνος δήπου γίνεσθαί τινα συμφυῆ καὶ κράσει μορφῆς μὲν διάφορα, ἑνώσει δὲ σώματος συμπλακέντα· ἃ δὲ λέγει, ταῦτά ἐστι ᾿πολλὰ ... γυίοις᾿.

B 61 /2 = Simplikios, In Aristotelis physic. 371, 33
ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς κατὰ τὴν τῆς Φιλίας ἀρχήν φησι γενέσθαι ὡς ἔτυχε μέρη πρῶτον τῶν ζώιων οἷον κεφαλὰς καὶ χεῖρας καὶ πόδας, ἔπειτα συνιέναι ταῦτα ᾿βουγενῆ ... ἐξανατέλλειν᾿, ἀνδρογενῆ δηλονότι βούπρωιρα, τουτέστιν ἐκ βοὸς καὶ ἀνθρώπου. καὶ ὅσα μὲν οὕτω συνέστη ἀλλήλοις ὥστε δύνασθαι τυχεῖν σωτηρίας, ἐγένετο ζῶια καὶ ἔμεινεν διὰ τὸ ἀλλήλοις ἐκπληροῦν τὴν χρείαν, τοὺς μὲν ὀδόντας τέμνοντάς τε καὶ λεαίνοντας τὴν τροφήν, τὴν δὲ γαστέρα πέττουσαν, τὸ δὲ ἧπαρ ἐξαιματοῦν. καὶ ἡ μὲν τοῦ ἀνθρώπου κεφαλὴ τῶι ἀνθρωπίνωι σώματι συνελθοῦσα σώιζεσθαι ποιεῖ τὸ ὅλον, τῶι δὲ τοῦ βοὸς οὐ συναρμόζει καὶ διόλλυται· ὅσα γὰρ μὴ κατὰ τὸν οἰκεῖον συνῆλθε λόγον, ἐφθάρη.

B 61 /3 = Aristotelés, Physica II, 7; p. 198b 29
ὅπου μὲν οὖν ἅπαντα συνέβη ὥσπερ κἂν εἰ ἕνεκά του ἐγίνετο, ταῦτα μὲν ἐσώθη ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου συστάντα ἐπιτηδείως· ὅσα δὲ μὴ οὕτως, ἀπώλετο καὶ ἀπόλλυται, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς λέγει τὰ ᾿βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα᾿.


B 62 /1 = Simplikios, In Aristotelis physic. 381, 29
εἰπόντος δὲ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐν τῶι δευτέρωι τῶν Φυσικῶν πρὸ τῆς τῶν ἀνδρείων καὶ γυναικείων σωμάτων διαρθρώσεως ταυτὶ τὰ ἔπη·
νῦν δ᾿ ἄγ᾿, ὅπως ἀνδρῶν τε πολυκλαύτων τε γυναικῶν
ἐννυχίους ὅρπηκας ἀνήγαγε κρινόμενον πῦρ,
τῶνδε κλύ᾿· οὐ γὰρ μῦθος ἀπόσκοπος οὐδ᾿ ἀδαήμων.
οὐλοφυεῖς μὲν πρῶτα τύποι χθονὸς ἐξανέτελλον,
ἀμφοτέρων ὕδατός τε καὶ εἴδεος αἶσαν ἔχοντες·
τοὺς μὲν πῦρ ἀνέπεμπε θέλον πρὸς ὁμοῖον ἱκέσθαι,
οὔτε τί πω μελέων ἐρατὸν δέμας ἐμφαίνοντας
οὔτ᾿ ἐνοπὴν οἷόν τ᾿ ἐπιχώριον ἀνδράσι γυῖον.
ταῦτα οὖν εἰπόντος τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ἐφίστησιν. ὅτι καὶ αὐτὸς ὡς ἔοικε σπέρμα πρὸ τῶν ζώιων γεγονέναι φησί. καὶ τὸ ᾿οὐλοφυὲς μὲν πρῶτα᾿ παρ᾿ αὐτοῦ εἰρημένον σπέρμα ἦν οὔπω μελέων ἐρατὸν δέμας ἐμφαῖνον ... εἰ δὲ τὸ σπέρμα ἦν, θαυμαστῶς μοι δοκεῖ τὸ ᾿οὐλοφυὲς᾿ αὐτῶι ἐπιπρέπειν. οὐλοφυὲς γὰρ ἐκεῖνο κυρίως ἐστίν, ὃ καθ᾿ ὅλον ἑαυτὸ πᾶν ἐστιν, ὅπερ οὖν ἐστι, μήπω γενομένης ἐν αὐτῶι διακρίσεως.

B 62 /2 = Aristotelés, Physica II, 8; p. 199b 7
ἔτι ἀνάγκη σπέρμα γενέσθαι πρῶτον, ἀλλὰ μὴ εὐθὺς τὰ ζῶια καὶ τὸ ᾿οὐλοφυὲς μὲν πρῶτα᾿ σπέρμα ἦν. ἔτι καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς ἔνεστι τὸ ἕνεκά του, ἧττον δὲ διήρθρωται. πότερον οὖν καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς ἐγίνετο ὥσπερ τὰ ᾿βουγενῆ ἀνδρόπρωιρα᾿ (B 61, 2) οὕτω καὶ ᾿ἀμπελογενῆ ἐλαιόπρωιρα᾿ ἢ οὔ; ἄτοπον γάρ. ἀλλὰ μὴν ἔδει γε, εἴπερ καὶ ἐν τοῖς ζώιοις.

B 63 = Aristotelés, De generatione animal. I,A 18; p. 722b 10
φησὶ γὰρ ἐν τῶι ἄρρενι καὶ τῶι θήλει οἷον σύμβολον ἐνεῖναι, ὅλον δ᾿ ἀπ᾿ οὐδετέρου ἀπιέναι,
ἀλλὰ διέσπασται μελέων φύσις· ἡ μὲν ἐν ἀνδρός ...

B 64 = Plútarchos, Quaest. natur. 21; p. 917c
ἢ καὶ τὸ συντρέφεσθαι καὶ συναγελάζεσθαι τὰ θήλεα τοῖς ἄρρεσιν ἀνάμνησιν ποιεῖ τῶν ἀφροδισίων καὶ συνεκκαλεῖται τὴν ὄρεξιν· ὡς ἐπ᾿ ἀνθρώπων ᾿Εμπεδοκλῆς ἐποίησε·
τῶι δ᾿ ἐπὶ καὶ πόθος εἶσι δι᾿ ὄψιος ἀμμιμνήισκων (?).


B 65
ἐν δ᾿ ἐχύθη καθαροῖσι· τὰ μὲν τελέθουσι γυναῖκες
ψύχεος ἀντιάσαντα <τὰ δ᾿ ἔμπαλιν ἄρρενα θερμοῦ>.

B 65 = Aristotelés, De generatione animal. I, 17; p. 723a 23
εἰ τὸ θῆλυ καὶ τὸ ἄρρεν ἐν τῆι κυήσει διαφέρει καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς λέγει ᾿ἐν ... ἀντιάσαντα᾿.


B 66 = Schol. Euripid. Phoen. 18
᾿μὴ σπεῖρε τέκνων ἄλοκα᾿·
᾿Εμπεδοκλῆς ὁ φυσικὸς ἀλληγορῶν φησι ᾿σχιστοὺς λειμῶνας ᾿Αφροδίτης᾿, ἐν οἷς ἡ τῶν παίδων γένεσίς ἐστιν. Εὐριπίδης δὲ ταὐτὸν τούτωι φάσκων τήν τε ἔννοιαν τὴν αἰσχρὰν ἀπέφυγε καὶ τοῖς ὀνόμασιν οἰκείοις ἐχρήσατο καὶ τεχνικαῖς ταῖς μεταφοραῖς, σπόρον καὶ ἄλοκα λέγων.
σχιστοὺς λειμῶνας ... ᾿Αφροδίτης.

B 67 = Galénos, Ad Hippocr. Epid. VI, 48 (XVII A; p. 1002 K)
τὸ μέντοι ἄρρεν ἐν τῶι δεξιῶι μέρει τῆς μήτρας κυΐσκεσθαι καὶ ἄλλοι τῶν παλαιοτάτων ἀνδρῶν εἰρήκασιν· ὁ μὲν γὰρ Παρμενίδης οὕτως ἔφη ᾿δεξιτεροῖσι ... κούρας᾿ (28 B 17)·
ὁ δ᾿ ᾿Εμπεδοκλῆς οὕτως·
ἐν γὰρ θερμοτέρωι τοκὰς ἄρρενος ἔπλετο γαστήρ(?)·
καὶ μέλανες διὰ τοῦτο καὶ ἁδρομελέστεροι ἄνδρες
καὶ λαχνήεντες μᾶλλον.

B 68 = Aristotelés, De generatione animal. IV,8; p. 777a 7
τὸ γὰρ γάλα πεπεμμένον αἷμά ἐστιν, ἀλλ᾿ οὐ διεφθαρμένον. ᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ ἢ οὐκ ὀρθῶς ὑπελάμβανεν ἢ οὐκ εὖ μετήνεγκε ποιήσας ὡς τὸ αἷμα
μηνὸς ἐν ὀγδοάτου δεκάτηι πύον ἔπλετο λευκόν.

B 69 = Proklos, In Plat. Rep. II, 34, 25 Kroll
ὅτι καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς οἶδεν τὸν διπλοῦν τῶν γεννήσεων χρόνον. διὸ καὶ τὰς γυναῖκας καλεῖ διγόνους καὶ τὴν ὑπεροχὴν τοῦ πλήθους τῶν ἡμερῶν αὐτὸς εἶπεν καὶ ὅτι τὰ ὀκτάμηνα ἄγονα. καὶ εἰκότως· τῶν μὲν γὰρ ἑπταμήνων ὁ πρῶτος ἀριθμὸς ὁ λε ἐν ἀριθμοῖς ἐστιν ϛ η θ ιβ, ὧν οἱ ἄκροι τὸν διπλάσιον ἔχουσιν λόγον καὶ τὴν διὰ πασῶν· τῶν δὲ ἐννεαμήνων ὁ πρῶτος ἀριθμὸς ἐν ἀριθμοῖς συμφώνοις ϛ θ ιβ ιη, ὧν οἱ ἄκροι τριπλάσιον ἔχουσιν λόγον· μεταξὺ δὲ τούτων σύμφωνος ἄλλος οὐκ ἔστι λόγος, ὥστ᾿ εἰκότως συμφωνίας οὐκ οὔσης ἄγονα τὰ ὀκτάμηνα.
δίγονοι.

B 70 = Rufus Ephes., De corporis humani appellationibus 229; p. 166, 11 Daremberg
τὸ δὲ βρέφος περιέχεται χιτῶσι, τῶι μὲν λεπτῶι καὶ μαλακῶι· ἀμνίον αὐτὸν ᾿Εμπεδοκλῆς καλεῖ.
ἀμνίον.

B 71 = Simplikios, De caelo 529, 28
εἰ δέ τί σοι περὶ τῶνδε λιπόξυλος ἔπλετο πίστις,
πῶς ὕδατος γαίης τε καὶ αἰθέρος ἠελίου τε
κιρναμένων εἴδη τε γενοίατο χροῖά τε θνητῶν
τόσσ᾿, ὅσα νῦν γεγάασι συναρμοσθέντ᾿ ᾿Αφροδίτηι ...

B 72 = Athénaios, Deipnosophistae VIII, 334b
οὐ λανθάνει δέ με καὶ ὅτι κοινῶς πάντες οἱ ἰχθύες καμασῆνες ὑπὸ ᾿Εμπεδοκλέους ἐλέχθησαν τοῦ φυσικοῦ οὕτως·
πῶς καὶ δένδρεα μακρὰ καὶ εἰνάλιοι καμασῆνες ...

B 73 = Simplikios, De caelo 530, 5
καὶ μετ᾿ ὀλίγα·
ὡς δὲ τότε χθόνα Κύπρις, ἐπεί τ᾿ ἐδίηνεν ἐν ὄμβρωι,
εἴδεα ποιπνύουσα θοῶι πυρὶ δῶκε κρατῦναι ...

B 74 = Plútarchos, Quaest. conv. V, 10, 4; p. 685f
αὐτῶν δὲ τῶν ζώιων οὐδὲν ἂν χερσαῖον ἢ πτηνὸν εἰπεῖν ἔχοις οὕτω γόνιμον ὡς πάντα τὰ θαλάττια· πρὸς ὃ καὶ πεποίηκεν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς·
φῦλον ἄμουσον ἄγουσα πολυσπερέων καμασήνων.

B 75 = Simplikios, De caelo 530, 8
τῶν δ᾿ ὅσ᾿ ἔσω μὲν πυκνά, τὰ δ᾿ ἔκτοθι μανὰ πέπηγε,
Κύπριδος ἐν παλάμηισι πλάδης τοιῆσδε τυχόντα ...


B 76
τοῦτο μὲν ἐν κόγχαισι θαλασσονόμων βαρυνώτοις,
ναὶ μὴν κηρύκων τε λιθορρίνων χελύων τε·
ἔνθ᾿ ὄψει χθόνα χρωτὸς ὑπέρτατα ναιετάουσαν.

B 76 /1 = Plútarchos, Quaestiones convivales I, 2, 5; p. 618b
καὶ τὸν θεὸν ὁρᾶις, ὃν ᾿ἀριστοτέχναν᾿ ἡμῶν ὁ Πίνδαρος (fr. 57) προσεῖπεν, οὐ πανταχοῦ τὸ πῦρ ἄνω τάττοντα καὶ κάτω τὴν γῆν ἀλλ᾿ ὡς ἂν αἱ χρεῖαι τῶν σωμάτων ἀπαιτῶσι·
᾿τοῦτο ... χελύων τε᾿,
φησὶν ᾿Εμπεδοκλῆς,
᾿ἔνθ᾿ ... ναιετάουσαν᾿.

B 76 /2 = Ders., De fac. in orb. 1, 14; p. 927f
οὐδὲ τοῦ πυρὸς τὸ μὲν ἄνω περὶ τὰ ὄμματα ἀποστίλβον κατὰ φύσιν ἐστί, τὸ δ᾿ ἐν κοιλίαι καὶ καρδίαι παρὰ φύσιν, ἀλλ᾿ ἕκαστον οἰκείως καὶ χρησίμως τέτακται. ᾿ναὶ ... χελύων τε᾿ καὶ παντὸς ὀστρέου φύσιν, ὥς φησιν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς καταμανθάνων ᾿ἔνθ᾿ ... ναιετάουσαν᾿.


B 77-78
<δένδρεα δ᾿> ἐμπεδόφυλλα καὶ ἐμπεδόκαρπα τέθηλεν
καρπῶν ἀφθονίηισι κατ᾿ ἠέρα πάντ᾿ ἐνιαυτόν.

B 77-78 /1 = Plútarchos, Quaestiones convivales III, 2, 2; p. 649c
τὸ δ᾿ ἀειθαλὲς τοῦτο καὶ ὥς φησιν ᾿Εμπεδοκλῆς ἐμπεδόφυλλον οὐκ ἔστι θερμότητος· οὐδὲ γὰρ ψυχρότητος τὸ φυλλοροεῖν .... ἔνιοι μὲν οὖν ὁμαλότητι κράσεως οἴονται παραμένειν τὸ φύλλον. ᾿Εμπεδοκλῆς δὲ πρὸς τούτωι καὶ πόρων τινὰ συμμετρίαν αἰτιᾶται τεταγμένως καὶ ὁμαλῶς τὴν τροφὴν διιέντων ὥστε ἀρκούντως ἐπιρρεῖν.

B 77-78 /2 = Theofrastos, De caus. plant. I, 13, 2
εἰ δὲ καὶ συνεχῶς ὁ ἀὴρ ἀκολουθοίη τούτοις (sc. τοῖς δένδροις), ἴσως οὐδὲ τὰ παρὰ τῶν ποιητῶν λεγόμενα δόξειεν ἂν ἀλόγως ἔχειν οὐδ᾿ ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς ἀείφυλλα καὶ ἐμπεδόκαρπά φησι θάλλειν
᾿καρπῶν ... ἐνιαυτόν᾿,
ὑποτιθέμενός τινα τοῦ ἀέρος κρᾶσιν, τὴν ἐαρινήν, κοινήν.


B 79
οὕτω δ᾿ ὠιοτοκεῖ μακρὰ δένδρεα πρῶτον ἐλαίας ...

B 79 /1 = Aristotelés, De generatione animalium I, 23; p. 731a 1
ἐν δὲ τοῖς φυτοῖς μεμειγμέναι αὖται αἱ δυνάμεις εἰσὶ καὶ οὐ κεχώρισται τὸ θῆλυ τοῦ ἄρρενος. διὸ καὶ γεννᾶι αὐτὰ ἐξ αὑτῶν καὶ προΐεται οὐ γονήν, ἀλλὰ κύημα τὰ καλούμενα σπέρματα. καὶ τοῦτο καλῶς λέγει ᾿Εμπεδοκλῆς ποιήσας
᾿οὕτω ... ἐλαίας᾿.
τό τε γὰρ ὠιὸν κύημά ἐστι καὶ ἔκ τινος αὐτοῦ γίγνεται τὸ ζῶιον, τὸ δὲ λοιπὸν τροφή, καὶ τοῦ σπέρματος (καὶ) ἐκ μέρους γίγνεται τὸ φυόμενον, τὸ δὲ λοιπὸν τροφὴ γίγνεται τῶι βλαστῶι καὶ τῆι ῥίζηι τῆι πρώτηι.

B 79 /2 = Theofrastos, De caus. plant. I, 7, 1
τὰ δὲ σπέρματα πάντων ἔχει τινὰ τροφὴν ἐν αὑτοῖς, ἣ συναποτίκτεται τῆι ἀρχῆι καθάπερ ἐν τοῖς ὠιοῖς. ἧι καὶ οὐ κακῶς ᾿Εμπεδοκλῆς εἴρηκε φάσκων ὠιοτοκεῖν μακρὰ δένδρεα· παραπλησία γὰρ τῶν σπερμάτων ἡ φύσις τοῖς ὠιοῖς.


B 80 = Plútarchos, Quaestiones conv. V, 8, 2-3; p. 683d
ταῦτα μὲν οὖν ἔφαμεν ἡμεῖς μετρίως λέγεσθαι· τοῦ δ᾿ ᾿Εμπεδοκλέους εἰρηκότος
οὕνεκεν ὀψίγονοί τε σίδαι καὶ ὑπέρφλοια μῆλα
τὸ μὲν τῶν σιδῶν ἐπίθετον νοεῖν, ὅτι τοῦ φθινοπώρου λήγοντος ἤδη καὶ τῶν καυμάτων μαραινομένων ἐκπέττουσι τὸν καρπόν· ἀσθενῆ γὰρ αὐτῶν τὴν ὑγρότητα καὶ γλίσχραν οὖσαν οὐκ ἐᾶι λαβεῖν σύστασιν ὁ ἥλιος ... τὰ δὲ μῆλα καθ᾿ ἥντινα διάνοιαν ὁ σοφὸς ὑπέρφλοια προσειρήκοι, διαπορεῖν ...
(3) εἰπόντος οὖν ἐμοῦ ταῦτα γραμματικοί τινες ἔφασαν ὑπέρφλοια λελέχθαι τὰ μῆλα διὰ τὴν ἀκμήν· τὸ γὰρ ἄγαν ἀκμάζειν καὶ τεθηλέναι φλοίειν ὑπὸ τῶν ποιητῶν λέγεσθαι. ἐπεὶ τοίνυν μάλιστα τῶν καρπῶν ἡ χλωρότης καὶ τὸ τεθηλέναι τῶι μήλωι παραμένει, ὑπέρφλοιον αὐτὸ τὸν φιλόσοφον προσαγορεῦσαι.


B 81
οἶνος ἀπὸ φλοιοῦ πέλεται σαπὲν ἐν ξύλωι ὕδωρ.

B 81 /1 = Plútarchos, Quaest. natur. 2; p. 912c
τῶν δ᾿ ὀμβρίων τὸ εὔτρεπτον αἱ σήψεις κατηγοροῦσιν, εὐσηπτότερα γάρ ἐστι τῶν ποταμίων καὶ φρεατιαίων· ἡ δὲ πέψις ἔοικεν εἶναι σῆψις ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς μαρτυρεῖ λέγων
᾿οἶνος ... ὕδωρ᾿.

B 81 /2 = Plútarchos, Quaest. natur. 31; p. 919c
ἢ φύ<σει σηπτικὸν> τὸ οἰνῶδές ἐστιν ὥς φησιν ᾿Εμπεδοκλῆς οἶνον ἀπὸ φλοιοῦ πέλεσθαι σαπὲν ἐν ξύλωι ὕδωρ.

B 81 /3 = Aristotelés, Topica IV, 5; p. 127a 17
ὁμοίως δ᾿ οὐδ᾿ ὁ οἶνός ἐστιν ὕδωρ σεσηπός, καθάπερ ᾿Εμπεδοκλῆς φησι
᾿σαπὲν ὕδωρ᾿.
ἁπλῶς γὰρ οὐκ ἔστιν ὕδωρ.


B 82 = Aristotelés, Meteorologica IV, 9; p. 387b 4
ταὐτὰ τρίχες καὶ φύλλα καὶ οἰωνῶν πτερὰ πυκνά
καὶ λεπίδες γίγνονται ἐπὶ στιβαροῖσι μέλεσσιν.

B 83 = Plútarchos, De fort. 3; p. 98d
τὰ μὲν γὰρ ὥπλισται κέρασι καὶ ὀδοῦσι καὶ κέντροις,
αὐτὰρ ἐχίνοις
ὀξυβελεῖς χαῖται νώτοις ἐπιπεφρίκασι.


B 84
ὡς δ᾿ ὅτε τις πρόοδον νοέων ὡπλίσσατο λύχνον
χειμερίην διὰ νύκτα, πυρὸς σέλας αἰθομένοιο,
ἅψας παντοίων ἀνέμων λαμπτῆρας ἀμοργούς,
οἵ τ᾿ ἀνέμων μὲν πνεῦμα διασκιδνᾶσιν ἀέντων,
φῶς δ᾿ ἔξω διαθρῶισκον, ὅσον ταναώτερον ἦεν,
λάμπεσκεν κατὰ βηλὸν ἀτειρέσιν ἀκτίνεσσιν·
ὣς δὲ τότ᾿ ἐν μήνιγξιν ἐεργμένον ὠγύγιον πῦρ
λεπτῆισίν <τ᾿> ὀθόνηισι λοχάζετο κύκλοπα κούρην,
<αἳ> χοάνηισι δίαντα τετρήατο θεσπεσίηισιν·
αἳ δ᾿ ὕδατος μὲν βένθος ἀπέστεγον ἀμφιναέντος,
πῦρ δ᾿ ἔξω διίεσκον, ὅσον ταναώτερον ἦεν.

B 84 /1 = Aristotelés, De sensu 2; p. 437b 23
᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ ἔοικε νομίζοντι ὁτὲ μὲν ἐξιόντος τοῦ φωτός, ὥσπερ εἴρηται πρότερον, βλέπειν. λέγει γοῦν οὕτως·
᾿ὡς ... ἦεν᾿,
ὁτὲ μὲν οὕτως ὁρᾶν φησιν, ὁτὲ δὲ ταῖς ἀπορροίαις ταῖς ἀπὸ τῶν ὁρωμένων.

B 84 /2 = Alexandros, In librum de sensu comm. p. 23, 8 Wendland
καὶ πρῶτόν γε παρατίθεται αὐτοῦ τὰ ἔπη, δι᾿ ὧν ἡγεῖται καὶ αὐτὸς πῦρ εἶναι τὸ φῶς καὶ τοῦτο ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν προχεῖσθαί τε καὶ ἐκπέμπεσθαι καὶ τούτωι τὸ ὁρᾶν γίνεσθαι. ἀπεικάζει γὰρ διὰ τῶν ἐπῶν τὸ ἐκπεμπόμενον ἀπὸ τῆς ὄψεως φῶς τῶι διὰ τῶν λυχνούχων φωτί. ὡς γὰρ ὁδοιπορεῖν τις νυκτὸς μέλλων λύχνον παρασκευασάμενος ἐντίθησιν εἰς λαμπτῆρα (ὁ γὰρ λαμπτὴρ τὰ μὲν ἔξωθεν πνεύματα ἀπείργει τε καὶ κωλύει, τοῦ δὲ πυρὸς τὸ λεπτότατον εἰς τὸ ἔξω διίησιν, ὅπερ ἐστὶ φῶς), οὕτω, φησίν, καὶ ἐν ταῖς μήνιγξι καθειργόμενον τὸ πῦρ ὑπὸ λεπτῶν ὑμένων περιέχεται, οἳ τὰ μὲν ἔξωθεν προσπίπτοντα λυμαντικὰ τοῦ πυρὸς ἀπείργουσι καὶ οὐκ ἐῶσιν ἐνοχλεῖν τῆι κόρηι, τὸ δὲ λεπτότατον τοῦ πυρὸς εἰς τὸ ἔξω διιᾶσιν. ἀμουργοὺς δὲ τοὺς λαμπτῆρας λέγοι ἂν τοὺς ἀπειρκτικοὺς ἀπὸ τοῦ ἀπερύκειν τὰ πνεύματα καὶ σκέπειν τὸ περιεχόμενον ὑπ᾿ αὐτῶν πῦρ· ἢ ἀμουργοὺς τοὺς πυκνοὺς καὶ διὰ πυκνότητα ἀπερύκοντας τὰ πνεύματα. ταναὸν δὲ τὸ πῦρ τὸ διὰ λεπτότητα τεινόμενόν τε καὶ διεκπίπτειν διὰ τῶν πυκνῶν δυνάμενον. κατὰ βηλὸν δὲ κατὰ τὸν οὐρανόν. ῞Ομηρος ᾿ῥίπτασκεν τεταγὼν ἀπὸ βηλοῦ, ὄφρ᾿ ἂν ἵκηται γῆν ὀλιγηπελέων᾿ (Ο 23). λεπτῆισι δὲ ὀθόνηισιν ἐχεύατο κύκλοπα κούρην εἶπεν ἀντὶ τοῦ ᾿λεπτοῖς ὑμέσι περιέλαβε τὴν κυκλοτερῆ κόρην᾿, πρὸς τὸ ὄνομα τῆς κόρης χρησάμενος ποιητικῶς ταῖς ὀθόναις ἀντὶ τῶν ὑμένων. δείξας δὲ αὐτὸν διὰ τούτων τῶν ἐπῶν ταῦτα λέγοντα, προστίθησι τὸ ᾿ὁτὲ μὲν οὕτως ὁρᾶν φησιν, ὁτὲ δὲ ταῖς ἀπορροίαις ταῖς ἀπὸ τῶν ὁρωμένων᾿ ἀπορρεῖν τινα, ἃ προσπίπτοντα τῆι ὄψει, ὅταν ἐναρμόσηι τοῖς ἐν αὐτῆι πόροις τῶι εἶναι σύμμετρα, εἴσω τε χωρεῖν καὶ οὕτως τὸ ὁρᾶν γίνεσθαι. ταύτης τῆς δόξης καὶ Πλάτων μνημονεύει ὡς οὔσης ᾿Εμπεδοκλέους ἐν Μένωνι (A 92) καὶ ὁρίζεται κατὰ τὴν δόξαν τὴν ἐκείνου τὸ χρῶμα ἀπορροὴν σωμάτων ὄψει σύμμετρον καὶ αἰσθητήν.


B 85 = Simplikios, In Aristotelis physic. 331, 3
καὶ τὰ μόρια τῶν ζώιων ἀπὸ τύχης γενέσθαι τὰ πλεῖστά φησιν ὡς ὅταν λέγηι ᾿ἡ δὲ χθὼν ... μάλιστα᾿ (B 98.1). καὶ πάλιν
ἡ δὲ φλὸξ ἱλάειρα μινυνθαδίης τύχε γαίης
καὶ ἐν ἄλλοις ᾿Κύπριδος ... τυχόντα᾿ (B 75.2). καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι ἐκ τῶν ᾿Εμπεδοκλέους Φυσικῶν τοιαῦτα παραθέσθαι.

B 86 = Simplikios, De caelo 529, 21
ἀλλὰ καὶ περὶ γενέσεως τῶν ὀφθαλμῶν τῶν σωματικῶν τούτων λέγων ἐπήγαγεν·
ἐξ ὧν ὄμματ᾿ ἔπηξεν ἀτειρέα δῖ᾿ ᾿Αφροδίτη.

B 87 = Simplikios, De caelo 529, 24
καὶ μετ᾿ ὀλίγον·
γόμφοις ἀσκήσασα καταστόργοις ᾿Αφροδίτη.

B 88
μία γίγνεται ἀμφοτέρων ὄψ.

B 88 /1 = Aristotelés, Poetica 21; p. 1458a 4
ἀφηιρημένον δὲ οἷον τὸ κρῖ καὶ τὸ δῶ καὶ ᾿μία ... ὄψ᾿.

B 88 /2 = Strabón, Geographica VIII, 5, 3; p. 364 Meineke
παρ᾿ ᾿Εμπεδοκλεῖ δὲ ᾿μία ... ὄψ᾿, ἡ ὄψις.

B 89 = Plútarchos, Quaestiones natur. 19; p. 916d
σκόπει δὴ κατ᾿ ᾿Εμπεδοκλέα
γνούς, ὅτι πάντων εἰσὶν ἀπορροαί, ὅσσ᾿ ἐγένοντο ...
οὐ γὰρ ζώιων μόνον οὐδὲ φυτῶν οὐδὲ γῆς καὶ θαλάττης, ἀλλὰ καὶ λίθων ἄπεισιν ἐνδελεχῶς πολλὰ ῥεύματα καὶ χαλκοῦ καὶ σιδήρου· καὶ γὰρ φθείρεται πάντα καὶ ὄλωλε τῶι ῥεῖν ἀεί τι καὶ φέρεσθαι συνεχῶς.

B 90
ὣς γλυκὺ μὲν γλυκὺ μάρπτε, πικρὸν δ' ἐπὶ πικρὸν ὄρουσεν,
ὀξὺ δ' ἐπ' ὀξὺ ἔβη, δαερὸν δ' ἐποχεῖτο δαηρῶι.

B 90 /1 = Plútarchos, Quaestiones conviv. IV 1, 3; p. 663a
εἴτε γὰρ ἐξ ὁμοίων ἀναλαμβάνει τὸ οἰκεῖον ἡ φύσις καὶ εἰς τὸν ὄγκον αὐτόθεν ἡ ποικίλη τροφὴ πολλὰς μεθιεῖσα ποιότητας ἐξ ἑαυτῆς ἑκάστωι μέρει τὸ πρόσφορον ἀναδίδωσιν· ὥστε γίγνεσθαι τὸ τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους ᾿ὡς γλυκὺ ... ἐπ᾿ ὀξὺ δαλερὸν δαλεροῦ᾿ ...

B 90 /2 = Macrobius, Sat. VII, 5, 17
scimus autem similibus similia nutriri ... singula ad se similitudinem sui rapere testis Empedocles qui ait
᾿ὡς ... ἔβη, θερμὸν δ᾿ ἐποχεύετο θερμῶι᾿.

B 91 = Alexandros, Quaest. II, 23
ὕδωρ
οἴνωι ... μᾶλλον ἐνάρθμιον, αὐτὰρ ἐλαίωι
οὐκ ἐθέλει.

B 92 = Aristotelés, De generatione animal. II, 8; p. 747a 34
᾿Εμπεδοκλῆς δ᾿ αἰτιᾶται τὸ μεῖγμα τὸ τῶν σπερμάτων γίνεσθαι πυκνὸν ἐκ μαλακῆς τῆς γονῆς οὔσης ἑκατέρας· συναρμόττειν γὰρ τὰ κοῖλα τοῖς πυκνοῖς ἀλλήλων, ἐκ δὲ τῶν τοιούτων γίνεσθαι ἐκ μαλακῶν σκληρὸν ὥσπερ τῶι καττιτέρωι μειχθέντα τὸν χαλκόν, λέγων οὔτ᾿ ἐπὶ τοῦ χαλκοῦ καὶ τοῦ καττιτέρου τὴν αἰτίαν ὀρθῶς ... οὔθ᾿ ὅλως ἐκ γνωρίμων ποιούμενος τὰς ἀρχάς. τὰ γὰρ κοῖλα καὶ τὰ στερεὰ ἁρμόττοντα ἀλλήλοις πῶς ποιεῖ τὴν μίξιν οἷον οἴνου καὶ ὕδατος;

B 93 = Plútarchos, De defectu orac. 41; p. 433b
ἄλλα γὰρ ἄλλοις οἰκεῖα καὶ πρόσφορα καθάπερ τῆς μὲν πορφύρας ὁ κυανὸς τῆς δὲ κόκκου τὸ νίτρον δοκεῖ τὴν βαφὴν ἄγειν μεμιγμένον,
βύσσωι δὲ γλαυκῆς κόκκος καταμίσγεται ἀκτῆς,
ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς εἴρηκε.

B 94 = Plútarchos, Quaestiones natur. 39
cur aqua in summa parte alba, in fundo vero nigra spectatur? an quod profunditas nigredinis mater est, ut quae solis radios prius quam ad eam descendant, obtundat et labefactet? superficies autem quoniam continuo a sole afficitur, candorem luminis recipiat oportet. quod ipsum et Empedocles approbat:
et niger in fundo fluvii color exstat ab umbra,
atque cavernosis itidem spectatur in antris.

B 95 = Simplikios, De caelo 529, 26
καὶ τὴν αἰτίαν λέγων τοῦ τοὺς μὲν ἐν ἡμέραι τοὺς δὲ ἐν νυκτὶ κάλλιον ὁρᾶν
Κύπριδος, φησίν, ἐν παλάμηισιν ὅτε ξὺμ πρῶτ᾿ ἐφύοντο.


B 96
ἡ δὲ χθὼν ἐπίηρος ἐν εὐστέρνοις χοάνοισι
τὼ δύο τῶν ὀκτὼ μερέων λάχε Νήστιδος αἴγλης,
τέσσαρα δ᾿ ῾Ηφαίστοιο· τὰ δ᾿ ὀστέα λευκὰ γένοντο
῾Αρμονίης κόλληισιν ἀρηρότα θεσπεσίηθεν.

B 96 /1 = Simplikios, In Aristotelis physic. 300, 19
καὶ γὰρ λόγωι τινὶ ποιεῖ σάρκας καὶ ὀστοῦν καὶ τῶν ἄλλων ἕκαστον. λέγει γοῦν ἐν τῶι πρώτωι τῶν Φυσικῶν· ᾿ἡ ... θεσπεσίηθεν᾿ τουτέστιν ἀπὸ τῶν θείων αἰτίων καὶ μάλιστα τῆς Φιλίας ἤτοι ῾Αρμονίας· ταῖς γὰρ ταύτης κόλλαις ἁρμόζεται.

B 96 /2 = Aristotelés, De anima I, 5; p. 410a1
οὐ γὰρ ὁπωσοῦν ἔχοντα τὰ στοιχεῖα τούτων ἕκαστον ἀλλὰ λόγωι τινὶ καὶ συνθέσει, καθάπερ φησὶ ᾿Εμπεδοκλῆς τὸ ὀστοῦν·
᾿ἡ ... γένοντο᾿.

B 96 /3 = Simplikios, In Aristotelis libros de anima comm. 68, 5 Hayduck
᾿ἐπίηρος᾿ δέ, τουτέστιν ἐναρμόνιος, εἴρηται ἡ γῆ ὡς κύβος κατὰ τὴν Πυθαγόρειον παράδοσιν· τὸν γὰρ κύβον διὰ τὸ δώδεκα μὲν ἔχειν πλευρὰς ὀκτὼ δὲ γωνίας ἓξ δὲ ἐπίπεδα τὴν ἁρμονικὴν ποιοῦντα ἀναλογίαν ἁρμονίαν ἐκάλουν. ᾿χόανα᾿ δὲ καὶ παρὰ τῶι ποιητῆι, ἐν οἷς ἡ τῶν μιγνυμένων γίνεται κρᾶσις, ἀγγεῖα· ᾿φῦσαι δ᾿ ἐν χοάνοισιν ἐείκοσι πᾶσαι ἐφύσων᾿, ἃ καὶ ᾿εὔστερνα᾿ ὡς πλατέα διὰ τὸ χωρητικὸν καλεῖ. μίγνυσι δὲ πρὸς τὴν τῶν ὀστῶν γένεσιν τέσσαρα μὲν πυρὸς μέρη, διὰ τὸ ξηρὸν καὶ λευκὸν χρῶμα ἴσως πλείστου λέγων αὐτὰ μετέχειν πυρός, δύο δὲ γῆς καὶ ἓν μὲν ἀέρος ἓν δὲ ὕδατος, ἃ δὴ ἄμφω ᾿νῆστιν αἴγλην᾿ προσαγορεύει, νῆστιν μὲν διὰ τὸ ὑγρὸν ἀπὸ τοῦ νάειν καὶ ῥεῖν, αἴγλην δὲ ὡς διαφανῆ.


B 97 = Aristotelés, De partibus animal. I, 1; p. 640a 18
ἡ γὰρ γένεσις ἕνεκα τῆς οὐσίας ἐστίν, ἀλλ᾿ οὐχ ἡ οὐσία ἕνεκα τῆς γενέσεως. διόπερ ᾿Εμπεδοκλῆς οὐκ ὀρθῶς εἴρηκε λέγων ὑπάρχειν πολλὰ τοῖς ζώιοις διὰ τὸ συμβῆναι οὕτως ἐν τῆι γενέσει οἷον καὶ τὴν ῥάχιν τοιαύτην ἔχειν ὅτι στραφέντος καταχθῆναι συνέβη.


B 98
ἡ δὲ χθὼν τούτοισιν ἴση συνέκυρσε μάλιστα,
῾Ηφαίστωι τ᾿ ὄμβρωι τε καὶ αἰθέρι παμφανόωντι,
Κύπριδος ὁρμισθεῖσα τελείοις ἐν λιμένεσσιν,
εἴτ᾿ ὀλίγον μείζων εἴτε πλεόνεσσιν (?) ἐλάσσων·
ἐκ τῶν αἷμά τε γέντο καὶ ἄλλης εἴδεα σαρκός.

B 98 /1 = Simplikios, In Aristotelis physic. 32, 3
καλεῖ δὲ τὸ μὲν πῦρ καὶ ῞Ηφαιστον (B 96, 3) καὶ ἥλιον (21, 3 et al.) καὶ φλόγα (85), τὸ δὲ ὕδωρ ὄμβρον (73, 1), τὸν δὲ ἀέρα αἰθέρα (100, 7). λέγει οὖν πολλαχοῦ μὲν ταῦτα καὶ ἐν τούτοις δὲ τοῖς ἔπεσιν
᾿ἡ δὲ ... σαρκός᾿.
Cfr. Aetios V, 22 (= A 78)

B 98 /2 = Simplikios, In Aristotelis physic. 331, 3
καὶ τὰ μόρια τῶν ζώιων ἀπὸ τύχης γενέσθαι τὰ πλεῖστά φησιν ὡς ὅταν λέγηι ᾿ἡ δὲ ... μάλιστα᾿.


B 99 = Theofrastos, De sens. 9 (A 86)
κώδων. σάρκινος ὄζος.


B 100
ὧδε δ᾿ ἀναπνεῖ πάντα καὶ ἐκπνεῖ· πᾶσι λίφαιμοι
σαρκῶν σύριγγες πύματον κατὰ σῶμα τέτανται,
καί σφιν ἐπὶ στομίοις πυκιναῖς τέτρηνται ἄλοξιν
ῥινῶν ἔσχατα τέρθρα διαμπερές, ὥστε φόνον μέν
κεύθειν, αἰθέρι δ᾿ εὐπορίην διόδοισι τετμῆσθαι.
ἔνθεν ἔπειθ᾿ ὁπόταν μὲν ἀπαΐξηι τέρεν αἷμα,
αἰθὴρ παφλάζων καταΐσσεται οἴδματι μάργωι,
εὖτε δ᾿ ἀναθρώισκηι, πάλιν ἐκπνέει, ὥσπερ ὅταν παῖς
κλεψύδρηι παίζουσα διειπετέος χαλκοῖο῍
εὖτε μὲν αὐλοῦ πορθμὸν ἐπ᾿ εὐειδεῖ χερὶ θεῖσα
εἰς ὕδατος βάπτηισι τέρεν δέμας ἀργυφέοιο,
οὐδεὶς ἄγγοσδ᾿ ὄμβρος ἐσέρχεται, ἀλλά μιν εἴργει
ἀέρος ὄγκος ἔσωθε πεσὼν ἐπὶ τρήματα πυκνά,
εἰσόκ᾿ ἀποστεγάσηι πυκινὸν ῥόον· αὐτὰρ ἔπειτα
πνεύματος ἐλλείποντος ἐσέρχεται αἴσιμον ὕδωρ.
ὣς δ᾿ αὔτως, ὅθ᾿ ὕδωρ μὲν ἔχηι κατὰ βένθεα χαλκοῦ
πορθμοῦ χωσθέντος βροτέωι χροῒ ἠδὲ πόροιο,
αἰθὴρ δ᾿ ἐκτὸς ἔσω λελιημένος ὄμβρον ἐρύκει,
ἀμφὶ πύλας ἠθμοῖο δυσηχέος ἄκρα κρατύνων,
εἰσόκε χειρὶ μεθῆι, τότε δ᾿ αὖ πάλιν, ἔμπαλιν ἢ πρίν,
πνεύματος ἐμπίπτοντος ὑπεκθέει αἴσιμον ὕδωρ.
ὣς δ᾿ αὔτως τέρεν αἷμα κλαδασσόμενον διὰ γυίων
ὁππότε μὲν παλίνορσον ἀπαΐξειε μυχόνδε,
αἰθέρος εὐθὺς ῥεῦμα κατέρχεται οἴδματι θῦον,
εὖτε δ᾿ ἀναθρώισκηι, πάλιν ἐκπνέει ἶσον ὀπίσσω.

B 100 /1 = Aristotelés, De respiratione 7; p. 473a 15
λέγει δὲ περὶ ἀναπνοῆς καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς, οὐ μέντοι τίνος γ᾿ ἕνεκα οὐδὲ περὶ πάντων τῶν ζώιων οὐδὲν ποιεῖ δῆλον εἴτε ἀναπνέουσιν εἴτε μή. καὶ περὶ τῆς διὰ τῶν μυκτήρων ἀναπνοῆς λέγων (V, 4) οἴεται καὶ περὶ τῆς κυρίας λέγειν ἀναπνοῆς ...

B 100 /2 = Aristotelés, De respiratione 7; p. 473b 1
γίνεσθαι δέ φησι τὴν ἀναπνοὴν καὶ ἐκπνοὴν διὰ τὸ φλέβας εἶναί τινας, ἐν αἷς ἔνεστι μὲν αἷμα, οὐ μέντοι πλήρεις εἰσὶν αἵματος (V. 1), ἔχουσι δὲ πόρους εἰς τὸν ἔξω ἀέρα, τῶν μὲν τοῦ σώματος μορίων ἐλάττους, τῶν δὲ τοῦ ἀέρος μείζους· διὸ τοῦ αἵματος πεφυκότος κινεῖσθαι ἄνω καὶ κάτω, κάτω μὲν φερομένου εἰσρεῖν τὸν ἀέρα καὶ γίνεσθαι ἀναπνοήν, ἄνω δ᾿ ἰόντος ἐκπίπτειν θύραζε καὶ γίνεσθαι τὴν ἐκπνοήν, παρεικάζων τὸ συμβαῖνον ταῖς κλεψύδραις·


B 101
κέρματα θηρείων μελέων μυκτῆρσιν ἐρευνῶν,
<ζώονθ᾿> ὅσσ᾿ (?) ἀπέλειπε ποδῶν ἁπαλῆι περὶ ποίηι ...

B 101 /1 = Plútarchos, De curios. 11; p. 520e
καὶ καθάπερ οἱ κυνηγοὶ τοὺς σκύλακας οὐκ ἐῶσιν ἐκτρέπεσθαι καὶ διώκειν πᾶσαν ὀδμήν, ἀλλὰ τοῖς ῥυτῆρσιν ἕλκουσι καὶ ἀνακρούουσι καθαρὸν αὐτῶν φυλάττοντες καὶ ἄκρατον τὸ αἰσθητήριον ἐπὶ τὸ οἰκεῖον ἔργον, ἵν᾿ εὐτονώτερον ἐμφύηται τοῖς ἴχνεσι
᾿τέρματα ... ἐρευνῶν᾿, οὕτω ...

B 101 /2 = Ders., Quaest. natur. 23; p. 917e
πότερον αἱ κύνες, ὥς φησιν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς,
᾿κέμματα ... ἐρευνῶσαι᾿
τὰς ἀπορροὰς ἀναλαμβάνουσιν, ἃς ἐναπολείπει τὰ θηρία τῆι ὕληι, ταύτας δὲ τοῦ ἔαρος ἐξαμαυροῦσι καὶ συγχέουσιν αἱ πλεῖσται τῶν φυτῶν καὶ τῶν ὑλημάτων ὀσμαί ...

B 101 /3 = Alexandros, q. f. problem. III, 102; p. 22, 7 Usener
διὰ τί αἱ κύνες οὐκ ὀσφραίνουσι τῶν ἰχνῶν, ὅταν ἀποθάνηι δασύπους) ζῶντος μὲν οὖν διὰ τὸ συνεχῆ εἶναι τὴν ὀσμὴν ἀπὸ τοῦ θηρίου αἰσθάνονται, τεθνεῶτος δὲ πέπαυται ῥέουσα· οὐ γὰρ καταλείπει, ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς, ὡς
᾿ἀπέλειπε ... περιποία᾿,
οὐχ οἷόν τε γὰρ διασπᾶσθαι τὴν ὀσμὴν οὐδὲ τὴν χρόαν, ἀλλ᾿ ὅταν ἀποθάνηι κἀκεῖνα καὶ αὐτὴ ἔφθαρται.

B 101 /4 = Anonym. in Plat. Theaetet. 70, 48
᾿Εμπεδοκλῆς ἀπορροὰς ἀπολείπει καί φησιν, ὅτι ἀνιχνεύουσι οἱ κύνες
᾿κέρματ<α θηρείων> μελέων᾿.
<ἀδύνατον δὲ> τοῦτό γ᾿ ὅτ<αν ἦι ἀπο>θνήσκον<τα τὰ ζῶια>.


B 102 = Theofrastos, De sensu 31 (A 86)
ὧδε μὲν οὖν πνοιῆς τε λελόγχασι πάντα καὶ ὀσμῶν.

B 103 = Simplikios, In Aristotelis physic. 331, 10
καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι ἐκ τῶν ᾿Εμπεδοκλέους Φυσικῶν τοιαῦτα παραθέσθαι ὥσπερ καὶ τοῦτο·
τῆιδε μὲν οὖν ἰότητι Τύχης πεφρόνηκεν ἅπαντα.

B 104 = Simplikios, In Aristotelis physic. 331, 13
καὶ μετ᾿ ὀλίγον·
καὶ καθ᾿ ὅσον μὲν ἀραιότατα ξυνέκυρσε πεσόντα ...

B 105 = Pofyrios, De Styge in: Stobaios, Anthologium I, 49, 53 p. 424, 14 W.
᾿Εμπεδοκλῆς τε οὕτω φαίνεται ὡς ὀργάνου πρὸς σύνεσιν τοῦ αἵματος ὄντος λέγειν
αἵματος ἐν πελάγεσσι τεθραμμένη ἀντιθορόντος,
τῆι τε νόημα μάλιστα κικλήσκεται ἀνθρώποισιν·
αἷμα γὰρ ἀνθρώποις περικάρδιόν ἐστι νόημα.


B 106
πρὸς παρεὸν γὰρ μῆτις ἀέξεται ἀνθρώποισιν.

B 106 /1 = Aristotelés, De anima III, 4; p. 427a 21
οἵ γε ἀρχαῖοι τὸ φρονεῖν καὶ τὸ αἰσθάνεσθαι ταὐτὸν εἶναί φασιν, ὥσπερ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς εἴρηκε ᾿πρὸς ... ἀνθρώποισιν᾿ καὶ ἐν ἄλλοις ᾿ὅθεν ... παρίσταται᾿ (Β 108).

B 106 /2 = Aristotelés, Metaphysica IV, 5; p. 1009b 17
᾿Εμπεδοκλῆς μεταβάλλοντας τὴν ἕξιν μεταβάλλειν φησὶ τὴν φρόνησιν
᾿πρὸς ... ἀνθρώποισιν᾿.
καὶ ἐν ἑτέροις δὲ λέγει ὅτι ᾿ὅσσον ... παρίστατο᾿ (Β 108).


B 107 = Theofrastos, De sensu 10 (A 86)
ἐκ τούτων <γὰρ> πάντα πεπήγασιν ἁρμοσθέντα
καὶ τούτοις φρονέουσι καὶ ἥδοντ᾿ ἠδ᾿ ἀνιῶνται.


B 108
ὅσσον <γ᾿> ἀλλοῖοι μετέφυν, τόσον ἄρ σφισιν αἰεί
καὶ τὸ φρονεῖν ἀλλοῖα παρίσταται ...

B 108 /1 = Aristotelés, Metaphysica IV, 5; p. 1009b 17-22
καὶ γὰρ ᾿Εμπεδοκλῆς μεταβάλλοντας τὴν ἕξιν μεταβάλλειν φησὶ τὴν φρόνησιν· ᾿πρὸς παρεὸν γὰρ μῆτις ἐναύξεται ἀνθρώποισιν.᾿ καὶ ἐν ἑτέροις δὲ λέγει ὅτι ᾿ὅσσον <δ᾿> ἀλλοῖοι μετέφυν, τόσον ἄρ σφισιν αἰεὶ καὶ τὸ φρονεῖν ἀλλοῖα παρίστατο.᾿

B 108 /2 = Aristotelés, De anima III, 3; p. 427 a 24
καὶ ἐν ἄλλοις ᾿ὅθεν σφίσιν ... παρίσταται᾿.

B 108 /3 = Filoponos, In Aristot. De anima 486, 13 St.
ὁ γὰρ ᾿Εμπεδοκλῆς τὰς διαφορὰς τῶν ὀνειράτων λέγων φησὶν ὅτι ἐκ τῶν καθ᾿ ἡμέραν ἐνεργημάτων αἱ νυκτεριναὶ γίνονται φαντασίαι· ταύτην δὲ τὴν φαντασίαν φρόνησιν καλεῖ ἐν οἷς φησιν ᾿ὅθεν ... παρίσταται᾿.

B 108 /4 = Simplikios, In Aristotelis libros de anima comm. 202, 30 Hayduck
καὶ τὸ φρονεῖν ἐν τοῖς ὀνείροις ἀλλοῖα παρίσταται ...
Cfr. Alexandros, In Aristotelis Metaphysica comm. 306,24 Hayduck (Herod. VII, 16, 2 ?; Hippokratés, De morbo sacro 17 ?)


B 109
γαίηι μὲν γὰρ γαῖαν ὀπώπαμεν, ὕδατι δ᾿ ὕδωρ,
αἰθέρι δ᾿ αἰθέρα δῖον, ἀτὰρ πυρὶ πῦρ ἀίδηλον,
στοργὴν δὲ στοργῆι, νεῖκος δέ τε νείκεϊ λυγρῶι.

B 109 /1 = Aristotelés, De anima I, 2; p. 404b 8
ὅσοι δ᾿ ἐπὶ τὸ γινώσκειν καὶ τὸ αἰσθάνεσθαι τῶν ὄντων (σχ. ἀπέβλεψαν), οὗτοι δὲ λέγουσι τὴν ψυχὴν τὰς ἀρχάς, οἱ μὲν πλείους ποιοῦντες οἱ δὲ μίαν ταύτην, ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς μὲν ἐκ τῶν στοιχείων πάντων, εἶναι δὲ καὶ ἕκαστον ψυχὴν τούτων λέγων οὕτω· ᾿γαίηι ... λυγρῶι᾿.

B 109 /2 = Aristotelés, Metaphysica III, 4; p. 1000b 5
τὸ γὰρ νεῖκος οῦκ ἔχει, ἡ δὲ γνῶσις τοῦ ὁμοίου τῶι ὁμοίωι· ᾿γαίηι μὲν γάρ᾿, φησί, ᾿γαῖαν ... λυγρῶι᾿.


B 109a = Papyr. Oxyrh. 1609 XIII, 94
δοκῆι δὲ ἐκεῖ φαίνεσθαι· οὐ γὰρ ἐπ᾿ ἐκείνου τοῦ κατόπτρου ὁρᾶται, ἀλλ᾿ ἡ ἀνάκλασις ἐπὶ τὸν ὁρῶντα. περὶ μὲν οὖν τούτων ἐν τοῖς εἰς τὸν Τίμαιον εἴρηται. οὐ δεῖ δὲ εἴδωλον τοιοῦτον ἀκούειν οἷον τὸ κατὰ Δημόκριτον ἢ ᾿Επίκουρον ἢ ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς ἀπορροὰς φαίη ἂν ἀπιέναι ἀπὸ ἑκάστου τῶν κατοπτριζομένων καὶ τ<οῖς> <ὄμμασιν ὥσ>περ ἐούσας <εἰκόνας ἐναρμόζεσθαι>.


B 110
εἰ γάρ κέν σφ᾿ ἀδινῆισιν ὑπὸ πραπίδεσσιν ἐρείσας
εὐμενέως καθαρῆισιν ἐποπτεύσηις μελέτηισιν,
ταῦτά τέ σοι μάλα πάντα δι᾿ αἰῶνος παρέσονται,
ἄλλα τε πόλλ᾿ ἀπὸ τῶνδ᾿ ἐκτήσεαι· αὐτὰ γὰρ αὔξει
ταῦτ᾿ εἰς ἦθος ἕκαστον, ὅπη φύσις ἐστὶν ἑκάστωι.
εἰ δὲ σύ γ᾿ ἀλλοίων ἐπορέξεαι, οἷα κατ᾿ ἄνδρας
μυρία δειλὰ πέλονται ἅ τ᾿ ἀμβλύνουσι μερίμνας,
ἦ σ᾿ ἄφαρ ἐκλείψουσι περιπλομένοιο χρόνοιο
σφῶν αὐτῶν ποθέοντα φίλην ἐπὶ γένναν ἱκέσθαι·
πάντα γὰρ ἴσθι φρόνησιν ἔχειν καὶ νώματος αἶσαν.

B 110 /1 = Hippolytos Rom., Refutationes VII, 29; p. 214 W.
τοιαύτη τις ἡ κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα ἡμῖν ἡ τοῦ κόσμου γένεσις καὶ φθορὰ καὶ σύστασις ἐξ ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ συνεστῶσα φιλοσοφεῖται. εἶναι δέ φησι καὶ νοητὴν τρίτην τινὰ δύναμιν, ἣν καὶ ἐκ τούτων ἐπινοεῖσθαι δύνασθαι, λέγων ὧδέ πως·
᾿εἰ γὰρ ... αἶσαν᾿.

B 110 /2 = Hippolytos Rom., Refutationes VII, 30; p. 216 W.
τοὺς ᾿Εμπεδοκλέους λανθάνεις διδάσκων καθαρμούς ... λύεις τοὺς ὑπὸ τοῦ θεοῦ συνηρμοσμένους γάμους τοῖς ᾿Εμπεδοκλέους ἀκολουθῶν δόγμασιν, ἵνα σοι φυλαχθῆι τὸ τῆς φιλίας ἔργον ἓν ἀδιαίρετον. διαιρεῖ γὰρ ὁ γάμος κατὰ ᾿Εμπεδοκλέα τὸ ἓν καὶ ποιεῖ πολλά, καθὼς ἀπεδείξαμεν.

B 110 /3 = Hippolytos Rom., Refutationes VI 12; p. 138 W.
πάντα γάρ, φησίν, ἐνόμιζε τὰ μέρη τοῦ πυρὸς τὰ <ὁρατὰ καὶ τὰ> ἀόρατα φρόνησιν ἔχειν καὶ γνώμην ἴσην (σταττ νώματος αἶσαν).

B 110 /4 = Sextos Empeirikos, Adversus mathematicos VIII, 286
᾿Εμπεδοκλῆς ἔτι παραδοξότερον πάντα ἠξίου λογικὰ τυγχάνειν καὶ οὐ ζῶια μόνον ἀλλὰ καὶ φυτὰ ῥητῶς γράφων ᾿πάντα ... αἶσαν᾿.


B 111
φάρμακα δ᾿ ὅσσα γεγᾶσι κακῶν καὶ γήραος ἄλκαρ
πεύσηι, ἐπεὶ μούνωι σοὶ ἐγὼ κρανέω τάδε πάντα.
παύσεις δ᾿ ἀκαμάτων ἀνέμων μένος οἵ τ᾿ ἐπὶ γαῖαν
ὀρνύμενοι πνοιαῖσι καταφθινύθουσιν ἀρούρας·
καὶ πάλιν, ἢν ἐθέληισθα, παλίντιτα πνεύματ(α) ἐπάξεις·
θήσεις δ᾿ ἐξ ὄμβροιο κελαινοῦ καίριον αὐχμόν
ἀνθρώποις, θήσεις δὲ καὶ ἐξ αὐχμοῖο θερείου
ῥεύματα δενδρεόθρεπτα, τά τ᾿ αἰθέρι ναιήσονται(?),
ἄξεις δ᾿ ἐξ ᾿Αίδαο καταφθιμένου μένος ἀνδρός.

B 111 /1 = Diogenés Laertios, Vitae philosophorum VIII, 58-59 (e Satyro)
Γοργίαν γοῦν τὸν Λεοντῖνον αὐτοῦ γενέσθαι μαθητήν, ἄνδρα ὑπερέχοντα ἐν ῥητορικῇ καὶ Τέχνην ἀπολελοιπότα· ὅν φησιν Ἀπολλόδωρος ἐν Χρονικοῖς (FGrH 244 8.59.1F 33) ἐννέα πρὸς τοῖς ἑκατὸν ἔτη βιῶναι. τοῦτόν φησιν ὁ Σάτυρος λέγειν ὡς αὐτὸς παρείη τῷ Ἐμπεδοκλεῖ γοητεύοντι. ἀλλὰ καὶ αὐτὸν διὰ τῶν ποιημάτων ἐπαγγέλλεσθαι τοῦτό τε καὶ ἄλλα πλείω, δι' ὧν φησι· ᾿φάρμακα ... ἀνδρός᾿.

B 111 /2 = Kléméns Alex., Stromata VI, 30 (cfr. A 14)
᾿φάρμακα ... ἀνδρός᾿


ΚΑΘΑΡΜΟΙ


B 112
ὦ φίλοι, οἳ μέγα ἄστυ κατὰ ξανθοῦ ᾿Ακράγαντος
ναίετ᾿ ἀν᾿ ἄκρα πόλεος, ἀγαθῶν μελεδήμονες ἔργων,
ξείνων αἰδοῖοι λιμένες, κακότητος ἄπειροι,
χαίρετ᾿· ἐγὼ δ᾿ ὑμῖν θεὸς ἄμβροτος, οὐκέτι θνητός
πωλεῦμαι μετὰ πᾶσι τετιμένος, ὥσπερ ἔοικα,
ταινίαις τε περίστεπτος στέφεσίν τε θαλείοις.
τοῖσιν ἅμ᾿ ἂν ἵκωμαι ἄστεα τηλεθάοντα,
ἀνδράσιν ἠδὲ γυναιξί, σεβίζομαι· οἱ δ᾿ ἅμ᾿ ἕπονται
μυρίοι ἐξερέοντες, ὅπηι πρὸς κέρδος ἀταρπός,
οἱ μὲν μαντοσυνέων κεχρημένοι, οἱ δ᾿ ἐπὶ νούσων
παντοίων ἐπύθοντο κλυεῖν εὐηκέα βάξιν,
δηρὸν δὴ χαλεπῆισι πεπαρμένοι <ἀμφ᾿ ὀδύνηισιν>.

B 112 /1 = Diogenés Laertios, Vitae philosophorum VIII, 62 (A 1, 62)
ὅτι δ᾿ ἦν ᾿Ακραγαντῖνος ἐκ Σικελίας αὐτὸς ἐναρχόμενος τῶν Καθαρμῶν φησιν ᾿ὦ φίλοι ... πόλεως᾿. (Diodóros XIII, 83)

B 112 /2 = Kléméns Alex., Stromata VI, 30
παρακολουθεῖν τε αὑτῶι ἔλεγεν τοὺς μὲν μαντοσυνῶν κεχρημένους, τοὺς δ᾿ ἐπὶ νοῦσον σιδηρὸν δὴ χαλεποῖσι πεπαρμένους.


B 113 = Sextos Empeirikos, Adversus mathematicos I, 302
ἀλλὰ τί τοῖσδ᾿ ἐπίκειμ᾿ ὡσεὶ μέγα χρῆμά τι πράσσων,
εἰ θνητῶν περίειμι πολυφθερέων ἀνθρώπων;

B 114 = Kléméns Alex., Stromata V, 9
ὦ φίλοι, οἶδα μὲν οὕνεκ᾿ ἀληθείη πάρα μύθοις,
οὓς ἐγὼ ἐξερέω· μάλα δ᾿ ἀργαλέη γε τέτυκται
ἀνδράσι καὶ δύσζηλος ἐπὶ φρένα πίστιος ὁρμή.


B 115
ἔστιν ᾿Ανάγκης χρῆμα, θεῶν ψήφισμα παλαιόν,
ἀίδιον, πλατέεσσι κατεσφρηγισμένον ὅρκοις·
εὖτέ τις ἀμπλακίηισι φόνωι φίλα γυῖα μιήνηι,
<νείκεΐ θ᾿> ὅς κ(ε) ἐπίορκον ἁμαρτήσας ἐπομόσσηι,
δαίμονες οἵτε μακραίωνος λελάχασι βίοιο,
τρίς μιν μυρίας ὧρας ἀπὸ μακάρων ἀλάλησθαι,
φυομένους παντοῖα διὰ χρόνου εἴδεα θνητῶν
ἀργαλέας βιότοιο μεταλλάσσοντα κελεύθους.
αἰθέριον μὲν γάρ σφε μένος πόντονδε διώκει,
πόντος δ᾿ ἐς χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε, γαῖα δ᾿ ἐς αὐγὰς
ἠελίου φαέθοντος, ὁ δ᾿ αἰθέρος ἔμβαλε δίναις·
ἄλλος δ᾿ ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες.
τῶν καὶ ἐγὼ νῦν εἰμι, φυγὰς θεόθεν καὶ ἀλήτης,
νείκεϊ μαινομένωι πίσυνος.

B 115 /1 = Hippolytos Rom., Refutationes VII, 29, 14-23 Marcovich; p. 212 W.
καὶ τοῦτό ἐστιν ὃ λέγει περὶ τῆς ἑαυτοῦ γεννήσεως ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς
τὴν καὶ ἐγὼ <νῦν> εἶμι, φυγὰς θεόθεν καὶ ἀλήτης,
τουτέστι θεὸν καλῶν τὸ ἓν καὶ τὴν ἐκείνου ἑνότητα, ἐν ὧι ἦν πρὶν ὑπὸ τοῦ Νείκους ἀποσπασθῆναι καὶ γενέσθαι ἐν τοῖς πολλοῖς τούτοις τοῖς κατὰ τὴν τοῦ Νείκους διακόσμησιν· (15) ᾿Νείκεϊ᾿, γάρ φησι, <᾿μαινομένωι πίσυνος᾿, νεῖκος> μαινόμενον καὶ τεταραγμένον καὶ ἄστατον τὸν δημιουργὸν τοῦδε τοῦ κόσμου ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς ἀποκαλῶν. αὕτη γάρ ἐστιν ἡ καταδίκη καὶ ἀνάγκη τῶν ψυχῶν, ὧν ἀποσπᾶι τὸ Νεῖκος ἀπὸ τοῦ ἑνὸς καὶ δημιουργεῖ καὶ ἐργάζεται, λέγων τοιοῦτόν τινα τρόπον·
(16) <ὅρκον θ᾿> ὅς κ᾿ ἐπίορκον ἁμαρτήσας ἐπομόσ<σ>ῃ,
δαίμονες οἵτε μακραίωνος λελάχασι βίοιο
δαίμονας τὰς ψυχὰς λέγων μακραίωνας, ὅτι εἰσὶν ἀθάνατοι καὶ μακροὺς ζῶσιν αἰῶνας· (17) ᾿τρίς μιν μυρίας ὧρας ἀπὸ μακάρων ἀλάλησθαι᾿, μάκαρας καλῶν τοὺς συνηγμένους ὑπὸ τῆς Φιλίας ἀπὸ τῶν πολλῶν εἰς τὴν ἑνότητα τοῦ κόσμου τοῦ νοητοῦ. τούτους οὖν φησιν ἀλάλησθαι καὶ
φυομένους παντοῖα διὰ χρόνου (ε)ἴδεα θνητῶν,
ἀργαλέας βιότ(οιο) (μ)εταλλάσσοντα κελεύθους.
ἀργαλέας κελεύθους φησὶν εἶναι τῶν ψυχῶν τὰς εἰς τὰ σώματα μεταβολὰς καὶ μετακοσμήσεις. (18) τοῦτ᾿ ἔστιν ὃ λέγει
ἀργαλέας βιότοιο μεταλλάσσοντα κελεύθους.
μεταλλάσσουσι γὰρ αἱ ψυχαὶ σῶμα ἐκ σώματος, ὑπὸ τοῦ Νείκους μεταβαλλόμεναι καὶ κολαζόμεναι, καὶ οὐκ ἐώμεναι μένειν εἰς τὸ ἕν. ἀλλὰ κολάζεσθαι ἐν πάσαις κολάσεσιν ὑπὸ τοῦ Νείκους τὰς ψυχὰς μεταβαλλομένας σῶμα ἐκ σώματος· μεταβαλλομένας σῶμα ἐκ σώματος, <φησὶ λέγων ὧδέ πως>·
(19) αἰθέριον <μὲν> γάρ σφε μένος (ψυχὰς) πόντονδε (ἐχθονὸς)
διώκει,
πόντος δ᾿ ἐ(ς) χθονὸς οὖδας ἀπέπτυσε, γαῖα δ᾿ ἐς αὐγὰς
ἠελίου φαέθοντος, ὁ δ᾿ αἰθέρος ἔμβαλε δίναις·
ἄλλος δ᾿ ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες.
(20) αὕτη ἐστὶν ἡ κόλασις ἣν κολάζει ὁ δημιουργός, καθάπερ χαλκεύς τις μετακοσμῶν σίδηρον καὶ ἐκ πυρὸς εἰς ὕδωρ μεταβάπτων· πῦρ γάρ ἐστιν ὁ αἰθήρ, ὅθεν εἰς πόντον μεταβάλλει τὰς ψυχὰς ὁ δημιουργός, χθὼν δὲ ἡ γῆ, ὅθεν φησίν ᾿ἐξ ὕδατος εἰς γῆν, ἐκ γῆς δὲ εἰς τὸν ἀέρα᾿. τουτέστιν ὃ λέγει·
(21) γαῖα δ᾿ ἐς αὐγὰς
ἠελίου φαέ(θο)ντος, ὁ δ᾿ αἰθέρος ἔμβαλε δίναις·
ἄλλος <δ᾿> ἐξ ἄλλου δέχεται, στυγέουσι δὲ πάντες.
μισουμένας οὖν τὰς ψυχὰς καὶ βασανιζομένας καὶ κολαζομένας ἐν τῷδε τῷ κόσμῳ κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα συνάγει ἡ φιλία, ἀγαθή τις οὖσα καὶ κατοικτείρουσα τὸν στεναγμὸν αὐτῶν καὶ τὴν ἄτακτον καὶ πονηρὰν τοῦ Νείκους τοῦ μαινομένου κατασκευήν, καὶ ἐξάγειν <αὐτὰς> κατ᾿ ὀλίγον ἐκ τοῦ κόσμου καὶ προσοικειοῦν τῷ ἑνὶ σπεύδουσα, καὶ κοπιῶσα, ὅπως τὰ πάντα εἰς τὴν ἑνότητα καταντήσῃ ὑπ᾿ αὐτῆς ἀγόμενα. (22) διὰ τὴν τοιαύτην οὖν τοῦ ὀλεθρίου Νείκους διακόσμησιν τοῦδε τοῦ μεμερισμένου κόσμου πάντων ἐμψύχων ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ἀπέχεσθαι παρακαλεῖ· εἶναι γάρ φησι τὰ σώματα τῶν ζώιων τὰ ἐσθιόμενα ψυχῶν κεκολασμένων οἰκητήρια. καὶ ἐγκρατεῖς εἶναι τοὺς τῶν τοιούτων λόγων ἀκροωμένους τῆς πρὸς γυναῖκα ὁμιλίας διδάσκει, ἵνα μὴ συνεργάζωνται καὶ συνεπιλαμβάνωνται τῶν ἔργων, ὧν δημιουργεῖ τὸ Νεῖκος, τὸ τῆς Φιλίας ἔργον λῦον ἀεὶ καὶ διασπῶν· (23) τοῦτον εἶναί φησιν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς νόμον μέγιστον τῆς τοῦ παντὸς διοικήσεως λέγων ὧδέ πως·
ἔστιν ᾿Ανάγκη<ς> χρῆμα, θεῶν ψήφισμα παλαιόν,
ἀίδιον, πλατέεσ<σ>ι κατεσφρηγισμένον ὅρκοις·
ἀνάγκην καλῶν τὴν ἐξ ἑνὸς εἰς πολλὰ κατὰ τὸ Νεῖκος καὶ ἐκ πολλῶν εἰς ἓν κατὰ τὴν Φιλίαν μεταβολήν. θεοὺς δέ, ὡς ἔφην, τέσσαρας μὲν θνητούς, πῦρ ὕδωρ γῆν ἀέρα, δύο δὲ ἀθανάτους, ἀγεννήτους, πολεμίους ἑαυτοῖς διὰ παντός, τὸ Νεῖκος καὶ τὴν Φιλίαν.

B 115 /2 = Plútarchos, De exil. 17; p. 607c
ὁ δ᾿ ᾿Εμπεδοκλῆς ἐν ἀρχῆι τῆς φιλοσοφίας προαναφωνήσας ᾿ἔστιν ... ἀλήτης᾿ οὐχ <ὅπως> ἑαυτόν, ἀλλ᾿ ἀφ᾿ ἑαυτοῦ πάντας ἀποδείκνυσι μετανάστας ἐνταῦθα καὶ ξένους καὶ φυγάδας ἡμᾶς ὄντας ... φεύγει (sc. ἡ ψυχή) καὶ πλανᾶται θείοις ἐλαυνομένη δόγμασι καὶ νόμοις.

B 115 /3 = Plútarchos, De Isid. 361c
᾿Εμπεδοκλῆς δὲ καὶ δίκας φησὶ διδόναι τοὺς δαίμονας ὧν ἂν ἐξαμάρτωσι καὶ πλημμελήσωσιν ᾿αἰθέριον ... πάντες᾿,
ἄχρι οὗ κολασθέντες οὕτω καὶ καθαρθέντες αὖθις τὴν κατὰ φύσιν χώραν καὶ τάξιν ἀπολάβωσι.

B 115 /4 = Plótinos, Enneades IV, 8. 1
᾿Εμπεδοκλῆς τε εἰπὼν ἁμαρτανούσαις νόμον εἶναι ταῖς ψυχαῖς πεσεῖν ἐνταῦθα καὶ αὐτὸς ᾿φυγὰς θεόθεν᾿ γενόμενος ἥκειν πίσυνος μαινομένωι Νείκει τοσοῦτον παρεγύμνου ὅσον καὶ Πυθαγόρας οἶμαι καὶ οἱ ἀπ᾿ ἐκείνου ἠινίττοντο περί τε τούτου περί τε πολλῶν ἄλλων.


B 116 = Plútarchos, Quaestiones conviv. IX, 5; p. 745c
ὁ δὲ Πλάτων (Rep. X, 617b) ἄτοπος, ταῖς μὲν ἀιδίοις καὶ θείοις περιφοραῖς ἀντὶ τῶν Μουσῶν τὰς Σειρῆνας ἐνιδρύων οὐ πάνυ φιλανθρώπους οὐδὲ χρηστοὺς δαίμονας, τὰς δὲ Μούσας ἢ παραλείπων παντάπασιν ἢ τοῖς τῶν Μοιρῶν ὀνόμασι προσαγορεύων καὶ καλῶν θυγατέρας ᾿Ανάγκης. ἄμουσον γὰρ ᾿Ανάγκη, μουσικὸν δὲ ἡ Πειθώ, καὶ Μούσαις φιλοδαμοῦσα πολὺ μᾶλλον οἶμαι τῆς ᾿Εμπεδοκλέους Χάριτος
στυγέει δύστλητον ᾿Ανάγκην.

B 117 = Diogenés Laertios, Vitae philosophorum VIII, 77; Hippolytos Rom., Refutationes I, 3 (A 31)
ἤδη γάρ ποτ᾿ ἐγὼ γενόμην κοῦρός τε κόρη τε
θάμνος τ᾿ οἰωνός τε καὶ ἔξαλος ἔλλοπος ἰχθύς.


B 118
κλαῦσά τε καὶ κώκυσα ἰδὼν ἀσυνήθεα χῶρον.

B 118 = Kléméns Alex., Stromata III, 14
δῆλος δὲ αὐτῶι (22 B 20) συμφερόμενος καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς λέγων ᾿κλαῦσά τε ... χῶρον᾿.
Cfr. Sextos Empeirikos, Adversus mathematicos XI, 96:
ἀλλ᾿ εἰώθασί τινες τῶν ἀπὸ τῆς ᾿Επικούρου αἱρέσεως ... λέγειν ὅτι φυσικῶς καὶ ἀδιδάκτως τὸ ζῶιον φεύγει μὲν τὴν ἀλγηδόνα, διώκει δὲ τὴν ἡδονήν· γεννηθὲν γοῦν καὶ μηδέπω τοῖς κατὰ δόξαν δουλεῦον ἅμα τῶι ῥαπισθῆναι ἀσυνήθει ἀέρος ψύξει ἔκλαυσέ τε καὶ ἐκώκυσεν


B 119
ἐξ οἵης τιμῆς τε καὶ ὅσσου μήκεος ὄλβου ...

B 119 /1 = Kléméns Alex., Stromata IV, 12
παιδεύων δὲ οἶμαι καὶ ἐλέγχων ᾿ἐξ οἵης ... ὄλβου᾿,
ὥς φησιν ᾿Εμπεδοκλῆς, ὧδε λιπὼν μετὰ θνητῶν ἀναστρέφεται.

B 119 /2 = Plútarchos, De exil. 17; p. 607d
εἶθ᾿ ὥσπερ ἐν νήσωι σάλον ἐχούσηι πολύν, καθάπερ φησὶν ὁ Πλάτων (Phaedr. 250c), ᾿ὀστρέου τρόπον᾿ ἐνδεδεμένη τῶι σώματι διὰ τὸ μὴ ἀναφέρειν μηδὲ μνημονεύειν ᾿ἐξ οἵης ... ὄλβου᾿ μεθέστηκεν ... οὐρανοῦ καὶ σελήνης γῆν ἀμειψαμένη (sc. ἡ ψυχή) καὶ τὸν ἐπὶ γῆς βίον, ἂν μικρὸν ἐνταῦθα τόπον ἐκ τόπου παραλλάξηι, δυσανασχετεῖ καὶ ξενοπαθεῖ.


B 120 = Porfyrios, De antro nymph. 8; p. 61, 19 Nauck
παρά τε γὰρ ᾿Εμπεδοκλεῖ αἱ ψυχοπομποὶ δυνάμεις λέγουσιν
ἠλύθομεν τόδ᾿ ὑπ᾿ ἄντρον ὑπόστεγον ...


B 121
... ἀτερπέα χῶρον,
ἔνθα Φόνος τε Κότος τε καὶ ἄλλων ἔθνεα Κηρῶν
αὐχμηραί τε Νόσοι καὶ Σήψιες ἔργα τε ῥευστά
῎Ατης ἀν λειμῶνα κατὰ σκότος ἠλάσκουσιν.

B 121 /1 = Hieroklés, In aureum carmen 24 Köhler
ἄνεισι δὲ καὶ τὴν ἀρχαίαν ἕξιν ἀπολαμβάνει, εἰ φύγοι τὰ περὶ γῆν καὶ τὸν ᾿ἀτερπέα χῶρον᾿ ὡς ὁ αὐτὸς λέγει, ᾿ἔνθα ... Κηρῶν᾿, εἰς ὃν οἱ ἐμπεσόντες ᾿῎Ατης ... ἠλάσκουσι᾿· ἡ δὲ ἔφεσις τοῦ φεύγοντος τὸν τῆς ῎Ατης λειμῶνα πρὸς τὸν τῆς ᾿Αληθείας ἐπείγεται λειμῶνα (C 1), ὃν ἀπολιπὼν τῆι ὁρμῆι τῆς πτερορρυήσεως εἰς γήινον ἔρχεται σῶμα ὀλβίου αἰῶνος ἀμερθείς (B 158).

B 121 /2 = Synésios, De provid. 1 (66, 1213a Migne)
κεῖται δὲ Θέμιδι νόμος ἀγορεύων ψυχαῖς, ἥτις ἂν ὁμιλήσασα τῆι τῶν ὄντων ἐσχατιᾶι τηρήσηι τὴν φύσιν καὶ ἀμόλυντος διαγένηται, ταύτην δὴ τὴν αὐτὴν ὁδὸν αὖθις ἀναρρυῆναι καὶ εἰς τὴν οἰκείαν ἀναχυθῆναι πηγήν, ὥσπερ γε καὶ τὰς ἐκ τῆς ἑτέρας μερίδος τρόπον τινὰ ἐξορμησαμένας φύσεως ἀνάγκη ἐς τοὺς συγγενεῖς αὐλισθῆναι κευθμῶνας ᾿ἔνθα ... ἠλάσκουσιν᾿.


B 122
ἔνθ᾿ ἦσαν Χθονίη τε καὶ ῾Ηλιόπη ταναῶπις,
Δῆρίς θ᾿ αἱματόεσσα καὶ ῾Αρμονίη θεμερῶπις,
Καλλιστώ τ᾿ Αἰσχρή τε, Θόωσά τε Δηναίη τε,
Νημερτής τ᾿ ἐρόεσσα μελάγκουρός τ᾿ ᾿Ασάφεια.

B 122 /1 = Plútarchos, De tranq. an. 15; p. 474b
ἀλλὰ μᾶλλον, ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς, διτταί τινες ἕκαστον ἡμῶν γινόμενον παραλαμβάνουσι καὶ κατάρχονται μοῖραι καὶ δαίμονες ᾿ἔνθ᾿ ... ᾿Ασάφεια᾿, ὥστε τούτων ἑκάστου σπέρματα τῶν παθῶν ἀνακεκραμένα δεδεγμένης ἡμῶν τῆς γενέσεως καὶ διὰ τοῦτο πολλὴν ἀνωμαλίαν ἐχούσης εὔχεται μὲν ὁ νοῦν ἔχων τὰ βελτίονα, προσδοκᾶι δὲ καὶ θάτερα, χρῆται δ᾿ ἀμφοτέροις τὸ ἄγαν ἀφαιρῶν.


B 123
Φυσώ τε Φθιμένη τε, καὶ Εὐναίη καὶ ῎Εγερσις,
Κινώ τ᾿ ᾿Αστεμφής τε, πολυστέφανός τε Μεγιστώ
καὶ Φορύη, Σωπή τε καὶ ᾿Ομφαίη ...

B 123 /1 = Cornutus Lucius Aeneus, De natura deorum, p. 30 Lang (Epidrom. 17)
οὗτοι δ᾿ ἂν εἶεν διαφοραὶ τῶν ὄντων· ὡς γὰρ ᾿Εμπεδοκλῆς φυσικῶς ἐξαριθμεῖται ᾿Φυσώ ... Μεγιστώ᾿ καὶ Φορύην καὶ Σοφήν τε καὶ ᾿Ομφαίην καὶ πολλὰς ἄλλας, τὴν εἰρημένην ποικιλίαν τῶν ὄντων αἰνιττόμενος, οὕτως ὑπὸ τῶν παλαιῶν ᾿Ιαπετὸς μὲν ὠνομάσθη ὁ λόγος καθ᾿ ὃν φωνητικὰ <τὰ> ζῶια ἐγένετο καὶ τὸ ὅλον ψόφος ἀπετελέσθη, ἰαφετός τις ὢν (ἰὰ γάρ ἐστιν ἡ φωνή), Κοῖος ...


B 124 /1 = Kléméns Alex., Stromata III, 14 (sec. B 125)
καὶ πάλιν·
ὢ πόποι, ὢ δειλὸν θνητῶν γένος, ὢ δυσάνολβον,
τοίων ἔκ τ᾿ ἐρίδων ἔκ τε στοναχῶν ἐγένεσθε.

B 124 /2 = Tímón fr. 10 Diels = fr. 787 H. Lloyd-Jones and P. Parsons
σχέτλιοι ἄνθρωποι, κάκ᾿ ἐλέγχεα, γαστέρες οἷον ᾿τοίων ... πέπλασθε᾿.


B 125 = Kléméns Alex., Stromata III, 14
ἐκ μὲν γὰρ ζωῶν ἐτίθει νεκρὰ εἴδε᾿ ἀμείβων,
<ἐκ δὲ νεκρῶν ζώοντα>.


B 126
ἐν θήρεσσι λέοντες ὀρειλεχέες χαμαιεῦναι
γίγνονται, δάφναι δ᾿ ἐνὶ δένδρεσιν ἠυκόμοισιν.

B 126 /1 = Plútarchos, De esu carn. 2. 3; p. 998c
ἀλλάσσει δὲ ἡ φύσις ἅπαντα καὶ μετοικίζει ᾿σαρκῶν ... χιτῶνι᾿...

B 126 /2 = Porfyrios in: Stobaios, Anthologium I 49, 60 (I 446, 7 W.)
αὐτῆς γὰρ τῆς μετακοσμήσεως εἱμαρμένη καὶ φύσις ὑπὸ ᾿Εμπεδοκλέους δαίμων ἀνηγόρευται ᾿σαρκῶν ... χιτῶνι᾿ καὶ μεταμπίσχουσα τὰς ψυχάς.
σαρκῶν ἀλλογνῶτι περιστέλλουσα χιτῶνι.


B 127 = Aelianus Claudius, De natura animalium XII, 7
λέγει δὲ καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς τὴν ἀρίστην εἶναι μετοίκησιν τὴν τοῦ ἀνθρώπου, εἰ μὲν ἐς ζῶιον ἡ λῆξις αὐτὸν μεταγάγοι, λέοντα γίνεσθαι· εἰ δὲ ἐς φυτόν, δάφνην. ἃ δὲ ᾿Εμπεδοκλῆς λέγει ταῦτά ἐστιν ᾿ἐν ... ἠυκόμοισιν᾿.


B 128
οὐδέ τις ἦν κείνοισιν ῎Αρης θεὸς οὐδὲ Κυδοιμός
οὐδὲ Ζεὺς βασιλεὺς οὐδὲ Κρόνος οὐδὲ Ποσειδῶν,
ἀλλὰ Κύπρις βασίλεια.
τὴν οἵ γ᾿ εὐσεβέεσσιν ἀγάλμασιν ἱλάσκοντο
γραπτοῖς τε ζώιοισι μύροισί τε δαιδαλεόδμοις
σμύρνης τ᾿ ἀκρήτου θυσίαις λιβάνου τε θυώδους,
ξανθῶν τε σπονδὰς μελίτων ῥίπτοντες ἐς οὖδας·
ταύρων δ᾿ ἀκρήτοισι φόνοις οὐ δεύετο βωμός,
ἀλλὰ μύσος τοῦτ᾿ ἔσκεν ἐν ἀνθρώποισι μέγιστον,
θυμὸν ἀπορραίσαντας ἐ<ν>έδμεναι ἠέα γυῖα.

B 128 /1 = Porfyrios, De abst. II, 20
τὰ μὲν ἀρχαῖα τῶν ἱερῶν νηφάλια παρὰ πολλοῖς ἦν· νηφάλια δ᾿ ἐστὶν τὰ ὑδρόσπονδα, τὰ δὲ μετὰ ταῦτα μελίσπονδα· τοῦτον γὰρ ἕτοιμον παρὰ μελιττῶν πρῶτον ἐλάβομεν τὸν ὑγρὸν καρπόν· εἶτ᾿ ἐλαιόσπονδα. τέλος δ᾿ ἐπὶ πᾶσιν τὰ ὕστερον γεγονότα οἰνόσπονδα ...
(21) μαρτυρεῖται δὲ ταῦτα οὐ μόνον ὑπὸ τῶν (ἐν) κύρβεων (στηλῶν), αἳ τῶν Κρήτηθέν εἰσι Κορυβαντικῶν ἱερῶν οἷον ἀντίγραφ᾿ ἄττα πρὸς ἀλήθειαν, ἀλλὰ καὶ παρ᾿ ᾿Εμπεδοκλέους, ὃς περὶ τῆς θεογονίας διεξιὼν καὶ περὶ τῶν θυμάτων παρεμφαίνει λέγων (᾿Εμπεδοκλῆς) ᾿οὐδέ ... βασίλεια᾿,
ἣ ἔστιν ἡ Φιλία ᾿τὴν οἵ γ᾿ ... οὖδας᾿, ἅπερ καὶ νῦν ἔτι σώιζεται παρ᾿
ἐνίοις οἷον ἴχνη τινὰ τῆς ἀληθείας ὄντα, ᾿ταύρων δ᾿ ... βωμός᾿. τῆς γὰρ οἶμαι φιλίας καὶ τῆς περὶ τὸ συγγενὲς αἰσθήσεως πάντα κατεχούσης, οὐθεὶς οὐθὲν ἐφόνευεν οἰκεῖα εἶναι νομίζων τὰ λοιπὰ τῶν ζώιων. ἐπεὶ δὲ ῎Αρης καὶ Κυδοιμὸς καὶ πᾶσα μάχη καὶ πολέμων ἀρχὴ κατέσχεν, τότε πρῶτον οὐθεὶς οὐθενὸς ὅλως ἐφείδετο τῶν οἰκείων.
(27) ᾿ταύρων ... γυῖα᾿.


B 129 = Porfyrios, Vita Pyth. 30
αὐτὸς δὲ τῆς τοῦ παντὸς ἁρμονίας ἠκροᾶτο συνιεὶς τῆς καθολικῆς τῶν σφαιρῶν καὶ τῶν κατ᾿ αὐτὰς κινουμένων ἀστέρων ἁρμονίας, ἧς ἡμᾶς μὴ ἀκούειν διὰ σμικρότητα τῆς φύσεως. τούτοις καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς μαρτυρεῖ λέγων περὶ αὐτοῦ· ᾿ἦν ... αἰώνεσσιν᾿. τὸ γὰρ περιώσια καὶ τῶν ὄντων λεύσσεσκεν ἕκαστα καὶ πραπίδων πλοῦτον καὶ τὰ ἐοικότα ἐμφαντικὰ μάλιστα τῆς ἐξαιρέτου καὶ ἀκριβεστέρας παρὰ τοὺς ἄλλους διοργανώσεως ἔν τε τῶι ὁρᾶν καὶ τῶι ἀκούειν καὶ τῶι νοεῖν τοῦ Πυθαγόρου
ἦν δέ τις ἐν κείνοισιν ἀνὴρ περιώσια εἰδώς,
ὃς δὴ μήκιστον πραπίδων ἐκτήσατο πλοῦτον,
παντοίων τε μάλιστα σοφῶν <τ᾿> ἐπιήρανος ἔργων·
ὁππότε γὰρ πάσηισιν ὀρέξαιτο πραπίδεσσιν,
ῥεῖ᾿ ὅ γε τῶν ὄντων πάντων λεύσσεσκεν ἕκαστον
καί τε δέκ᾿ ἀνθρώπων καί τ᾿ εἴκοσιν αἰώνεσσιν.

B 130 = Schol. Nic. Ther. 452; p. 36, 22
ἦσαν δὲ κτίλα πάντα καὶ ἀνθρώποισι προσηνῆ,
θῆρές τ᾿ οἰωνοί τε, φιλοφροσύνη τε δεδήει.

B 131 = Hippolytos Rom., Refutationes VII, 31; p. 216 W.
κόσμον γάρ φησιν εἶναι ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς τὸν ὑπὸ τοῦ Νείκους διοικούμενον τοῦ πονηροῦ καὶ ἕτερον νοητὸν τὸν ὑπὸ τῆς Φιλίας ... μέσον δὲ εἶναι τῶν διαφόρων ἀρχῶν δίκαιον λόγον, καθ᾿ ὃν συγκρίνεται τὰ διηιρημένα ὑπὸ τοῦ Νείκους καὶ προσαρμόζεται κατὰ τὴν Φιλίαν τῶι ἑνί. τοῦτον δὲ αὐτὸν τὸν δίκαιον λόγον τὸν τῆι Φιλίαι συναγωνιζόμενον Μοῦσαν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς προσαγορεύων καὶ αὐτὸς αὑτῶι συναγωνίζεσθαι παρακαλεῖ λέγων ὧδέ πως·
εἰ γὰρ ἐφημερίων ἕνεκέν τινος, ἄμβροτε Μοῦσα,
ἡμετέρας μελέτας <ἅδε τοι> διὰ φροντίδος ἐλθεῖν,
εὐχομένωι νῦν αὖτε παρίστασο, Καλλιόπεια,
ἀμφὶ θεῶν μακάρων ἀγαθὸν λόγον ἐμφαίνοντι.

B 132 = Kléméns Alex., Stromata V, 140
ὄλβιος, ὃς θείων πραπίδων ἐκτήσατο πλοῦτον,
δειλὸς δ᾿, ὧι σκοτόεσσα θεῶν πέρι δόξα μέμηλεν.

B 133 = Kléméns Alex., Stromata V, 81
τὸ γάρ τοι θεῖον, ὁ ᾿Ακραγαντῖνός φησι ποιητής,
οὐκ ἔστιν πελάσασθαι ἐν ὀφθαλμοῖσιν ἐφικτόν
ἡμετέροις ἢ χερσὶ λαβεῖν, ἧιπέρ τε μεγίστη
πειθοῦς ἀνθρώποισιν ἁμαξιτὸς εἰς φρένα πίπτει.


B 134
οὐδὲ γὰρ ἀνδρομέηι κεφαλῆι κατὰ γυῖα κέκασται,
οὐ μὲν ἀπαὶ νώτοιο δύο κλάδοι ἀίσσονται,
οὐ πόδες, οὐ θοὰ γοῦν(α), οὐ μήδεα λαχνήεντα,
ἀλλὰ φρὴν ἱερὴ καὶ ἀθέσφατος ἔπλετο μοῦνον,
φροντίσι κόσμον ἅπαντα καταΐσσουσα θοῆισιν.

B 134 /1 = Ammónios, In Aristotelis librum de interpretatione comm, 249, 1 Busse
διὰ ταῦτα δὲ καὶ ὁ ᾿Ακραγαντῖνος σοφὸς ἐπιρραπίσας τοὺς περὶ θεῶν ὡς ἀνθρωποειδῶν ὄντων παρὰ τοῖς ποιηταῖς λεγομένους μύθους, ἐπήγαγε προηγουμένως μὲν περὶ ᾿Απόλλωνος, περὶ οὗ ἦν αὐτῶι προσεχῶς ὁ λόγος, κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ περὶ τοῦ θείου παντὸς ἁπλῶς ἀποφαινόμενος ᾿οὔτε ... θοῆισι᾿ διὰ τοῦ ᾿ἱερή᾿ καὶ τὴν ὑπὲρ νοῦν αἰνιττόμενος αἰτίαν.


B 135
ἀλλὰ τὸ μὲν πάντων νόμιμον διά τ᾿ εὐρυμέδοντος
αἰθέρος ἠνεκέως τέταται διά τ᾿ ἀπλέτου αὐγῆς ...

B 135 /1 = Aristotelés, Rhetorica I, 13; p. 1373b 6
ἔστι γὰρ ὃ μαντεύονταί τι πάντες φύσει κοινὸν δίκαιον καὶ ἄδικον, κἂν μηδεμία κοινωνία πρὸς ἀλλήλους ἦι μηδὲ συνθήκη καὶ ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς λέγει περὶ τοῦ μὴ κτείνειν τὸ ἔμψυχον· τοῦτο γὰρ οὐ τισὶ μὲν δίκαιον τισὶ δ᾿ οὐ δίκαιον
᾿ἀλλὰ ... αὖ γῆς᾿.

B 135 /2 = Cicero, De rp. 11, 19
Pythagoras et Empedocles unam omnium animantium condicionem iuris esse denuntiant clamantque inexpiabilis poenas impendere iis a quibus violatum sit animal.

B 135 /3 = Sextos Empeirikos, Adversus mathematicos IX, 126
εἴπερ καὶ ἡ δικαιοσύνη κατὰ τὴν ἐπιπλοκὴν τῶν ἀνθρώπων πρός τε ἀλλήλους καὶ πρὸς θεοὺς εἰσῆκται, εἰ μὴ εἰσὶ θεοί, οὐδὲ δικαιοσύνη συστήσεται.

B 135 /4 = Iamblichos, Vita Pyth. 108
προσέταξεν ἀπέχεσθαι τῶν ἐμψύχων· ἅτε γὰρ βουλομένους ἄκρως δικαιοπραγεῖν ἔδει δήπου μηδὲν ἀδικεῖν τῶν συγγενῶν ζώιων. ἐπεὶ πῶς ἂν ἔπεισαν δίκαια πράττειν τοὺς ἄλλους αὐτοὶ ἁλισκόμενοι ἐν πλεονεξίαι <καίπερ ἐχόμενοι> συγγενικῆι τῆι τῶν ζώιων μετοχῆι, ἅπερ διὰ τὴν τῆς ζωῆς καὶ τῶν στοιχείων τῶν αὐτῶν κοινωνίαν καὶ τῆς ἀπὸ τούτων συνισταμένης συγκράσεως ὡσανεὶ ἀδελφότητι πρὸς ἡμᾶς συνέζευκται;


B 136 = Sextos Empeirikos, Adversus mathematicos IX, 127
οἱ μὲν οὖν περὶ τὸν Πυθαγόραν καὶ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα καὶ τὸ λοιπὸν τῶν ᾿Ιταλῶν πλῆθός φασι μὴ μόνον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους καὶ πρὸς τοὺς θεοὺς εἶναί τινα κοινωνίαν, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὰ ἄλογα τῶν ζώιων. ἓν γὰρ ὑπάρχειν πνεῦμα τὸ διὰ παντὸς τοῦ κόσμου διῆκον ψυχῆς τρόπον τὸ καὶ ἑνοῦν ἡμᾶς πρὸς ἐκεῖνα. διόπερ καὶ κτείνοντες αὐτὰ καὶ ταῖς σαρξὶν αὐτῶν τρεφόμενοι ἀδικήσομέν τε καὶ ἀσεβήσομεν ὡς συγγενεῖς ἀναιροῦντες. ἔνθεν καὶ παρήινουν οὗτοι οἱ φιλόσοφοι ἀπέχεσθαι τῶν ἐμψύχων καὶ ἀσεβεῖν ἔφασκον τοὺς ἀνθρώπους ᾿βωμὸν ἐρεύθοντας μακάρων θερμοῖσι φόνοισιν᾿, καὶ ᾿Εμπεδοκλῆς πού φησιν·
οὐ παύσεσθε φόνοιο δυσηχέος; οὐκ ἐσορᾶτε
ἀλλήλους δάπτοντες ἀκηδείηισι νόοιο;


B 137
μορφὴν δ᾿ ἀλλάξαντα πατὴρ φίλον υἱὸν ἀείρας
σφάζει ἐπευχόμενος μέγα νήπιος· οἱ δ᾿ ἀπορεῦνται
λισσόμενον θύοντες· ὁ δ᾿ αὖ νήκουστος ὁμοκλέων
σφάξας ἐν μεγάροισι κακὴν ἀλεγύνατο δαῖτα.
ὡς δ᾿ αὔτως πατέρ᾿ υἱὸς ἑλὼν καὶ μητέρα παῖδες
θυμὸν ἀπορραίσαντε φίλας κατὰ σάρκας ἔδουσιν.

B 137 /1 = Sextos Empeirikos, Adversus mathematicos IX, 129
καὶ ᾿μορφὴν ... ἔδουσιν᾿.

B 137 /2 = Órigenés, Contra Celsum V, 49
ἐκεῖνοι μὲν γὰρ διὰ τὸν περὶ ψυχῆς μετενσωματουμένης μῦθον ἐμψύχων ἀπέχονται καί τις ᾿φίλον ... νήπιος᾿.


B 138 = Aristotelés, Poetica 21; p. 1457b 13
ἀπ᾿ εἴδους δὲ ἐπὶ εἶδος οἷον
χαλκῶι ἀπὸ ψυχὴν ἀρύσας
καὶ ᾿ταμὼν ἀτειρέι χαλκῶι᾿ (Β 143)· ἐνταῦθα γὰρ τὸ μὲν ἀρύσαι ταμεῖν, τὸ δὲ ταμεῖν ἀρύσαι εἴρηκεν.


B 139 = Porfyrios, De abstinentia II, 31
ἐπεὶ δ᾿ ἀναμάρτητος οὐδείς, λοιπὸν δὴ ἀκεῖσθαι αὐτοῖς ὕστερον διὰ τῶν καθαρμῶν τὰς πρόσθε περὶ τὴν τροφὴν ἁμαρτίας. τοῦτο δὲ ὁμοίως γένοιτ᾿ ἄν, εἰ πρὸ ὀμμάτων ποιησάμενοι τὸ δεινὸν ἀνευφημίσαιμεν κατὰ τὸν ᾿Εμπεδοκλέα λέγοντες·
οἴμοι ὅτι οὐ πρόσθεν με διώλεσε νηλεὲς ἦμαρ,
πρὶν σχέτλι᾿ ἔργα βορᾶς περὶ χείλεσι μητίσασθαι.


B 140 = Plútarchos, Quaestiones conviv. III 1, 2; p. 646d
καὶ οὐ μόνης ὡς ἔοικε κατ᾿ ᾿Εμπεδοκλέα τῆς δάφνης τῶν φύλλων ἀπὸ πάμπαν ἔχεσθαι χρή, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων φείδεσθαι δένδρων ἁπάντων.
δάφνης φύλλων ἄπο πάμπαν ἔχεσθαι.


B 141
δειλοί, πάνδειλοι, κυάμων ἄπο χεῖρας ἔχεσθαι.

B 141 /1 = Gellius IV, 11, 9-10
videtur autem de κυάμωι non esitato causam erroris fuisse, quia in Empedocli carmine qui disciplinas Pythagorae secutus est, versus hic invenitur ᾿δειλοί ... ἔχεσθαι᾿.
(10) opinati enim sunt plerique κυάμους legumentum dici ut a vulgo dicitur. sed qui diligentius scitiusque carmina Empedocli arbitrati sunt, kuŁmouj hoc in loco testiculos significare dicunt eosque more Pythagorae operte atque symbolice κυάμους appellatos, quod sint αἴτιοι τοῦ κυεῖν et geniturae humanae vim praebeant idcircoque Empedoclen versu isto non a fabulo edendo, sed a rei veneriae proluvio voluisse homines deducere.

B 141 /2 = Didymus in Geopon. II, 35, 8
πρῶτος δὲ ἀπέσχετο κυάμων ᾿Αμφιάραος διὰ τὴν δι᾿ ὀνείρων μαντείαν· φέρεται δὲ καὶ ᾿Ορφέως τοιάδε ἔπη ᾿δειλοὶ ... ἔχεσθαι᾿.

B 141 /3 = Kallimachos fr. 128. Kratés, Θῆρες fr. 17 (I, 135 K.)
ἡμῶν δ᾿ ἄπο χεῖρας ἔχεσθαι.


B 142
τὸν δ᾿ οὔτ᾿ ἄρ τε Διὸς τέγεοι δόμοι αἰγ<ιόχοιο>
οὔ>τε ποτ᾿ ᾿Αΐδεω δέ<χετ᾿ ἠδ᾿ οἰ->κτ<ρ>ῆς τέγος <αὐ>δ<ῆς.

B 142 /1 = Voll. Herc. N. 1012 col. 18 (coll. alt. VII, fol. 15)
σοφίην (Callim. Epigr. 7, 3. 4: σχῆμα ἀπὸ κοινοῦ) δῆλον γὰρ ὡς οἱ | μὲν κήρυκες φθένξονται, | ἡ δ᾿ ῾Ελλὰς φθένξεται. μία | δὴ δύναμις τοῦ σημαινομέ-|(5)νου. τἀτὸ δὲ κα(ὶ) παρ᾿ ᾿Εμ-|πεδ(οκ)λεῖ γέγονεν ὅτε λέ-|(γ)ε(ται) ᾿τὸν δ᾿ οὔτ᾿ ἄρ τε Διὸς | ΤΕΓΕΟΙΔΟΜΟΙΑΙΓ.......| ΤΕΠ.ΟΑΙΔΟΥΔΕ.......
ΚΤ.ΗΣΤΕΓΟΣ..Δ....... | ...ΛΟΥ...Ε


B 143 /1 = Theón Smyrn., De utilitate mathematicae 15, 7 Hiller
κατὰ ταὐτὰ δὴ καὶ ἡ τῶν πολιτικῶν (πλατονικῶν?) λόγων παράδοσις τὸ μὲν πρῶτον ἔχει καθαρμόν τινα οἷον ἡ ἐν τοῖς προσήκουσι μαθήμασιν ἐκ παίδων συγγυμνασία. ὁ μὲν γὰρ ᾿Εμπεδοκλῆς ᾿κρηνάων ἀπὸ πέντε ταμόντα, φησίν, ἀτειρέι χαλκῶι᾿ δεῖν ἀπορρύπτεσθαι.

B 143 /2 = Aristotelés, Poetica 21; p. 1457b 13 (B 138).
κρηνάων ἄπο πέντε ταμόντ᾿ <ἐν> ἀτειρέι χαλκῶι ...

B 144 = Plútarchos, De coh. ira 16; p. 464b
τὸ μὲν τοῦ ᾿Εμπεδοκλέους μέγα καὶ θεῖον ἡγούμην τὸ
νηστεῦσαι κακότητος.

B 145 = Kléméns Alex., Protrepticus 2, 27
ταύτηι τοι ἡμεῖς οἱ τῆς ἀνομίας υἱοί ποτε ... υἱοὶ γεγόναμεν τοῦ θεοῦ· ὑμῖν δὲ καὶ ὁ ὑμέτερος ὑποδύεται ποιητὴς ὁ ᾿Ακραγαντῖνος ᾿Εμπεδοκλῆς·
τοιγάρτοι χαλεπῆισιν ἀλύοντες κακότησιν
οὔποτε δειλαίων ἀχέων λωφήσετε θυμόν.

B 146 = Kléméns Alex., Stromata IV, 150
φησὶ δὲ καὶ ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς τῶν σοφῶν τὰς ψυχὰς θεοὺς γίνεσθαι ὧδέ πως γράφων·
εἰς δὲ τέλος μάντεις τε καὶ ὑμνοπόλοι καὶ ἰητροί
καὶ πρόμοι ἀνθρώποισιν ἐπιχθονίοισι πέλονται,
ἔνθεν ἀναβλαστοῦσι θεοὶ τιμῆισι φέριστοι.

B 147 = Kléméns Alex., Stromata V, 122
ἢν δὲ ὁσίως καὶ δικαίως διαβιώσωμεν, μακάριοι μὲν ἐνταῦθα, μακαριώτεροι δὲ μετὰ τὴν ἐνθένδε ἀπαλλαγήν, οὐ χρόνωι τινὶ τὴν εὐδαιμονίαν ἔχοντες, ἀλλ᾿ ἐν αἰῶνι ἀναπαύεσθαι δυνάμενοι ᾿ἀθανάτοις ... ἀτειρεῖς᾿, ἡ φιλόσοφος ᾿Ευπεδοκλέους λέγει ποιητική.
ἀθανάτοις ἄλλοισιν ὁμέστιοι, αὐτοτράπεζοι
ἐόντες, ἀνδρείων ἀχέων ἀπόκληροι, ἀτειρεῖς.


B 148, 149, 150
ἀμφιβρότην χθόνα. ἀέρα .. νεφεληγερέτην. πολυαίματον ἧπαρ.

B 148, 149, 150 /1 = Plútarchos, Quaestiones conviv. V, 8, 2; p. 683e
καὶ μάλιστα τοῦ ἀνδρὸς οὐ καλλιγραφίας ἕνεκα τοῖς εὐπροσωποτάτοις τῶν ἐπιθέτων ὥσπερ ἀνθηροῖς χρώμασι τὰ πράγματα γανοῦν εἰωθότος, ἀλλ᾿ ἕκαστον οὐσίας τινὸς ἢ δυνάμεως δήλωμα ποιοῦντος οἷον ᾿ἀμφιβρότην χθόνα᾿ τὸ τῆι ψυχῆι περικείμενον σῶμα καὶ ᾿νεφεληγερέτην᾿ τὸν ἀέρα καὶ ᾿πολυαίματον᾿ τὸ ἧπαρ.


B 151 = Plútarchos, Amat. 13; p. 756e
ζείδωρον γὰρ αὐτὴν (sc. ᾿Αφροδίτην) ᾿Εμπεδοκλῆς, εὔκαρπον δὲ Σοφοκλῆς ἐμμελῶς πάνυ καὶ πρεπόντως ὠνόμασαν.
ζείδωρος ... ᾿Αφροδίτη.

B 152 = Aristotelés, Poetica 21; p. 1457b 22
ἢ ὃ γῆρας πρὸς βίον καὶ ἑσπέρα πρὸς ἡμέραν. ἐρεῖ τοίνυν τὴν ἑσπέραν γῆρας ἡμέρας, ἢ ὥσπερ ᾿Εμπεδοκλῆς, καὶ τὸ γῆρας ἑσπέραν βίου ἢ δυσμὰς βίου.

B 153 = Hésychios, Lexicon, c.v. βαυβώ
βαυβώ: τιθήνη Δήμητρος. σημαίνει δὲ καὶ κοιλίαν ὡς παρ' ᾿Εμπεδοκλεῖ·
βαυβώ.

B 153a = Theón Smyrn., De utilitate mathematicae 104, 1 Hiller
τὸ γοῦν βρέφος δοκεῖ τελειοῦσθαι ἐν ἑπτὰ ἑβδομάσιν, ὡς ᾿Εμπεδοκλῆς αἰνίττεται ἐν τοῖς Καθαρμοῖς.

B 154 = Plútarchos, De esu carn. I, 2; p. 993c
ἢ τοῖς μὲν πρώτοις ἐκείνοις ἐπιχειρήσασι σαρκοφαγεῖν τὴν αἰτίαν ἂν εἴποι πᾶς εἶναι τὴν ἀπορίαν· οὐ γὰρ ἐπιθυμίαις ἀνόμοις συνδιάγοντες οὐδ᾿ ἐν περιουσίαι τῶν ἀναγκαίων ὑβρίσαντες εἰς ἡδονὰς παρὰ φύσιν ἀσυμφύλους ἐπὶ ταῦτ᾿ ἦλθον, ἀλλ᾿ εἴποιεν ἂν αἴσθησιν ἐν τῶι παρόντι καὶ φωνὴν λαβόντες· ὦ μακάριοι καὶ θεοφιλεῖς οἱ νῦν ὄντες ὑμεῖς, οἷον βίου λαχόντες αἰῶνα καρποῦσθε καὶ νέμεσθε κλῆρον ἀγαθῶν ἄφθονον, ὅσα φύεται ὑμῖν, ὅσα τρυγᾶται, ὅσον πλοῦτον ἐκ πεδίων, ὅσας ἀπὸ φυτῶν ἡδονὰς δρέπεσθαι πάρεστιν. ἔξεστιν ὑμῖν καὶ τρυφᾶν μὴ μιαινομένοις. ἡμᾶς δὲ σκυθρωπότατον καὶ φοβερώτατον ἐδέξατο βίου καὶ χρόνου μέρος, εἰς πολλὴν καὶ ἀμήχανον ἐκπεσόντας ἀπὸ τῆς πρώτης γενέσεως ἀπορίαν· ἔτι μὲν οὐρανὸν ἔκρυπτεν ἀὴρ καὶ ἄστρα, θολερῶι καὶ δυσδιαστατοῦντι πεφυρμένος ὑγρῶι καὶ πυρὶ καὶ ζάλαις ἀνέμων. ᾿οὔπω δ᾿ ἥλιος ἵδρυτο ἀπλανῆ καὶ βέβαιον ἔχων δρόμον, ἠῶ
καὶ δύσιν ἔκρινεν, περὶ δ(ὲ) ἤγαγεν αὖθις ὀπίσσω
καρποφόροισιν ἐπιστέψας καλυκοστεφάνοισιν
῞Ωραις, γῆ δ᾿ ὕβριστο᾿
ποταμῶν ἐκβολαῖς ἀτάκτοις καὶ πολλὰ λίμναισιν ἄμορφα καὶ πηλοῖς βαθέσι καὶ λόχμαις ἀφόροις καὶ ὕλαις ἐξηγρίωτο· φορᾶς δὲ ἡμέρων καρπῶν καὶ τέχνης ὄργανον οὐδὲν <ἦν> οὐδὲ μηχανὴ σοφίας· ὁ δὲ λιμὸς οὐκ ἐδίδου χρόνον οὐδὲ ὥρας ἐτησίους σπόρος <πυρ>ῶν τότ᾿ ἀνέμενε. τί θαυμαστόν, εἰ ζώιων ἐχρησάμεθα σαρξὶ παρὰ φύσιν, ὅτ᾿ ἰλὺς ἠσθίετο καὶ ᾿φλοιὸς ἐβρώθη ξύλου᾿ καὶ ᾿ἄγρωστιν εὑρεῖν βλαστάνουσαν ἢ φλεώ᾿ τινα ῥίζαν εὐτυχὲς ἦν; βαλάνου δὲ γευσάμενοι καὶ φαγόντες ἐχόρευσαν ὑφ᾿ ἡδονῆς περὶ δρῦν τινα καὶ φηγὸν ζείδωρον (δὲ) καὶ μητέρα καὶ τροφὸν ἀποκαλοῦντες. ἐκείνην (994) οὖν ὁ τότε βίος ἑορτὴν ἔγνω, τὰ δ᾿ ἄλλα φλεγμονῆς ἦν ἅπαντα μεστὰ καὶ στυγνότητος. ὑμᾶς δὲ τοὺς νῦν τίς λύσσα καὶ τίς οἶστρος ἄγει πρὸς μιαιφονίαν οἷς τοσαῦτα περίεστι τῶν ἀναγκαίων; ...

B 154a = Plútarchos, De esu carn. II, 1; p. 996e
καὶ πέποται ὁ τῆς συνηθείας κυκεών, ὥσπερ ὁ τῆς Κίρκης
ὠδῖνάς <τ᾿> ὀδύνας <τε> κυκέων ἀπάτας τε γόους τε.

B 154c = Suidás, Lexicon, s.v. αὐτίκα
αὐτίκα. καὶ παροιμία· ᾿αὐτίκα ... ἔσεσθαι᾿ ἐπὶ τῶν εὐθὺς ἀπὸ πρώτης ἀρχῆς πρὸς ἀγαθὸν τέλος ἀποβλεπόντων.
αὐτίκα καὶ φυτὰ δῆλα, τὰ μέλλει κάρπιμ᾿ ἔσεσθαι.

B 155 = Diogenés Laertios, Vita philosophorum VIII, 43
ἦν καὶ Τηλαύγης υἱὸς αὐτοῖς, ὃς καὶ διεδέξατο τὸν πατέρα καὶ κατά τινας ᾿Εμπεδοκλέους καθηγήσατο· ῾Ιππόβοτός γέ τοί φησι λέγειν ᾿Εμπεδοκλέα·
Τήλαυγες, κλυτὲ κοῦρε Θεανοῦς Πυθαγόρεω τε.

B 156 = Diogenés Laertios, Vita philosophorum VIII, 60
ἀλλὰ καὶ ἐπίγραμμα εἰς αὐτὸν ἐποίησε·

Παυσανίην ἰητρὸν ἐπώνυμον ᾿Αγχίτεω υἱόν
φῶτ᾿ ᾿Ασκληπιάδην πατρὶς ἔθρεψε Γέλα,
ὃς πολλοὺς μογεροῖσι μαραινομένους καμάτοισιν
φῶτας ἀπέστρεψεν Φερσεφόνης ἀδύτων.

B 157 = Diogenés Laertios, Vita philosophorum VIII, 65
ἄκρον ἰατρὸν ῎Ακρων᾿ ᾿Ακραγαντῖνον πατρὸς ῎Ακρου
κρύπτει κρημνὸς ἄκρος πατρίδος ἀκροτάτης.
τινὲς δὲ τὸν δεύτερον στίχον οὕτω προσφέρονται ᾿ἀκροτάτης κορυφῆς τύμβος ἄκρος κατέχει᾿. τοῦτό τινες Σιμωνίδου φασὶν εἶναι.

B 158 = Hieroklés, In aureum carmen 24 Köhler (Stobaios, Anthologium ed. Gaisf. II, 143, 8)
ἡ δὲ ἔφεσις τοῦ φεύγοντος τὸν τῆς ῎Ατης λειμῶνα πρὸς τὸν τῆς ᾿Αληθείας ἐπείγεται λειμῶνα, ὃν ἀπολιπὼν τῆι ὁρμῆι τῆς πτερορρυήσεως εἰς γήινον ἔρχεται σῶμα ὀλβίου αἰῶνος ἀμερθείς.

B 159 = Aristotelés, De generatione et corruptione I, 8; p. 325b 19
᾿Εμπεδοκλεῖ δὲ τὰ μὲν ἄλλα φανερόν, ὅτι μέχρι τῶν στοιχείων ἔχει τὴν γένεσιν καὶ τὴν φθοράν, αὐτῶν δὲ τούτων πῶς γίνεται καὶ φθείρεται τὸ σωρευόμενον μέγεθος οὔτε δῆλον ...