RETOUR À L’ENTRÉE DU SITE | RETOURNER A LA TABLE DES MATIERES DE VITRUVE |
VITRUVE
LIVRE TROISIÈME.
texte bilingue - traduction française
PRAEFATIO 2. Maxime autem id animadvertere possumus ab antiquis statuariis et pictoribus; quod ex his qui dignitatis notas et commendationis gratiam habuerunt, aeterna memoria ad posteritatem sunt permanentes, uti Myron, Polycletus, Phidias, Lysippus, ceterique, qui nobilitatem ex arte sunt consequuti. Namque uti civitatibus magnis aut regibus aut civibus nobilibus opera fecerunt, ita id sunt adepti. At qui non minore studio et ingenio sollertiaque fuerunt, ignobilibus et humili fortuna civibus non minus egregie perfecta fecerunt opera, nullam memoriam sunt adsequuti, quod hi non ab industria neque artis sollertia, sed a felicitate fuerunt deserti, ut Hellas Atheniensis, Chion Corinthius, Myagrus Phocaeus, Pharax Ephesius, Bedas Byzantius, etiamque alii plures. Non minus item pictores, uti Aristomenes Thasius, Polycles Andramytenus, Nicomacus, ceterique, quos neque industria, neque artis studium, neque sollertia defecit, sed aut rei familiaris exiguitas, aut imbecillitas fortunae seu in ambitione certationis contrariorum superatio obstitit eorum dignitati. 3. Nec tamen est admirandum, si propter ignotitiam artis virtutes obscurantur; sed maxime indignandum, quum etiam saepe eblandiatur gratia conviviorum a veris iudiciis falsam probationem. Ergo, uti Socrati placuit, si ita sensus et sententiae scientiaeque disciplinis auctae, perspicuae et perlucidae fuissent, non gratia neque ambitio valeret, sed si qui veris certisque laboribus doctrinarum pervenissent ad scientiam summam, eis ultro opera traderentur. Quoniam autem ea non sunt illustria, neque apparentia in aspectu, ut putamus oportuisse, et animadverto potius indoctos quam doctos gratia superare, non esse certandum iudicans cum indoctis ambitione, potius his praeceptis editis ostendam nostrae scientiae virtutem. 4. Itaque, imperator, in primo volumine tibi de arte, et quas habeat ea virtutes, quibusque disciplinis oporteat esse auctum architectum, exposui, et subieci causas, quid ita earum oporteat eum esse peritum, rationesque summae architecturae partitione distribui, finitionibusque terminavi. Deinde, quod erat primum et necessarium, de moenibus, quemadmodum eligantur loci salubres, ratiocinationibus explicui, ventique qui sint, et e quibus <regionibus> singuli spirent, deformationibus grammicis ostendi; platearumque et vicorum, uti emendate fiant distributiones in moenibus, docui; et ita finitionem primo volumine constitui. Item in secundo de materia, quas habeat in operibus utilitates, et quibus virtutibus e natura rerum sit comparata, peregi. Nunc in tertio de deorum inmortalium aedibus sacris dicam, et uti oporteat perscriptas esse, exponam.
I. Unde symmetriae fuerint
ad aedes sacras translatae
1. Aedium compositio constat
ex symmetria cuius rationem
diligentissime architecti tenere debent. Ea autem paritur a
proportione, quae graece ἀναλογία dicitur. Proportio est ratae
partis membrorum in omni opere totiusque commodulatio, ex qua ratio
efficitur symmetriarum. Namque non potest aedis ulla sine symmetria
atque proportione rationem habere compositionis, nisi uti ad hominis
bene figurati membrorum habuerit exactam rationem.
2. Corpus enim hominis ita
natura composuit, uti os capitis a
mento ad frontem summam et radices
imas capilli esset decimae partis; item manus palma ab articulo ad
extremum medium digitum tantundem; caput a mento ad summum verticem
octavae; tantumdem ab imis radices capillorum sextae, ad summum
verticem quartae. Ipsius autem
oris altitudinis tertia est pars ab imo mento ad imas nares; nasus
ab imis naribus ad finem medio superciliorum tantundem; ab ea fine
ad imas radices capilli, ubi frons efficitur, item tertiae partis.
Pes vero altitudinis corporis sextae;
cubitus quartae; pectus item quartae.
Reliqua quoque membra suas habent commensus proportiones, quibus
etiam antiqui pictores et statuarii nobiles usi magnas et infinitas
laudes sunt assecuti.
3. Similiter vero sacrarum
aedium membra ad universam totius magnitudinis summam ex partibus
singulis convenientissimum debent habere commensus responsum. Item
corporis centrum medium naturaliter est umbilicus.
Namque si homo collocatus fuerit supinus, manibus et pedibus pansis, circinique collocatum centrum in
umbilico eius, circumagendo rotundationem utrarumque manuum et pedum
digiti linea tangentur. Non minus quemadmodum schema rotundationis
in corpore efficitur, item quadrata designatio in eo invenietur :
nam si a pedibus imis ad summum caput mensum erit,
eaque mensura relata fuerit ad manus pansas, invenietur eadem
latitudo uti altitudo, quemadmodum areae, quae ad normam sunt
quadratae.
4. Ergo si ita natura
composuit corpus hominis, uti proportionibus membra ad summam
figurationem eius respondeant, cum causa constituisse videntur
antiqui, ut etiam in operum perfectionibus singulorum membrorum ad
universae figurae speciem habeant commensus exactionem. Igitur quum
in omnibus operibus ordines traderent, id maxime in aedibus deorum
in quibus operum et laudes et culpae aeternae solent permanere.
5. Nec minus mensurarum
rationes, quae in omnibus operibus videntur necessariae esse, ex
corporis membris collegerunt, uti digitum, palmum, pedem, cubitum,
et eas distrubuerunt in perfectum numerum, quem Graeci τέλειον
dicunt, Perfectum autem antiqui instituerunt numerum, qui decem
dicitur. Namque ex manibus digitorum numerus;
ex digitis vero palmus, et ab palmo pes est inventus. Si autem in
utrisque palmis ex articulis ab natura decem sunt perfecti, etiam
Platoni placuit esse eum numerum ea re perfectum, quod ex
singularibus rebus, quae μονάδες apud Graecos dicuntur, perficitur
decussis; quae simul ac undecim aut duodecim sunt factae, quod
superaverint, non possunt esse perfecti, donec ad alterum decussim
pervenerint. Singulares enim res particulae sunt eius numeri.
6. Mathematici vero contra
disputantes, ea re perfectum dixerunt esse numerum qui sex dicitur,
quod is numerus habet partitiones eorum rationibus sex numero
convenientes sic, sextantem unum,
trientem duo, semissem tria, bessem (quem δίμοιρον dicunt) quatuor,
quintarium (quem πεντάμοιρον dicunt) quinque, perectum sex. Quum ad
superlationem crescat, supra sex adiecto sextante, ἔφεκτον;
quum facta sunt octo (quod est tertia adiecta) tertiarum, qui
ἐπίτριτος dicitur; dimidia adiecta quum facta sunt novem,
sesquialterum, qui ἡμιόλιος appellatur; duabus partibus additis et
decussi facto, bes alterum, quem ἐπιδιμοιρόν vocitant; in undecim
numero quod adiecti sunt quinque, quintarium, quem ἐπίπεμπτον dicunt
: duodecim autem quod ex duobus numeris simplicibus est effectus,
διαπλασίωνα.
7. Non minus etiam quod pes
hominis altitudinis sextam habet partem,
ita etiam est ex eo quod perficitur pedum sex numero corporis sexis
altitudinis terminatio, eum perfectum constituerunt; cubitumque
animadverterunt ex sex palmis constare, digitisque viginti quattuor.
Ex eo etiam videntur civitates Graecorum fecisse uti, quemadmodum
cubitus est sex palmorum, ita in drachma quoque eo nummo uterentur.
Illae enim aereos signatos, uti asses, ex aequo sex, quos obolos
appellant, quadrantesque obolorum, quae alii dichalca, nonnulli
trichalca dicunt, pro digitis viginti quatuor in drachma
constituisse.
8. Nostri autem primo decem
fecerunt antiquum numerum, et in denario denos aeros asses
constituerunt, et ea re compositio nummi ad hodiernum diem denarii
retinet; etiamque quartam eius partem, quod efficiebatur ex duobus
assibus et tertio semisse, sestertium vocitaverunt. Postea, quoniam
animadverterunt utrosque numeros esse perfectos, et sex et decem,
utrosque in unum coiecerunt, et fecerunt perfectissimum
decussissexis. Huius autem rei auctorem invenerunt pedem. e cubito
enim quum dempti sunt palmi duo,
relinquitur pes quatuor palmorum; palmus autem habet quatuor digitos; ita efficitur uti habeat pes
sedecim digitos, et totidem asses aereos denarius.
9. Ergo si convenit, ex
articulis hominis numerum inventum esse, et ex membris separatis ad
universam corporis speciem ratae partis commensus fieri responsum,
relinquitur ut suspiciamus eos, qui etiam aedes deorum immortalium
constituentes, ita membra operum ordinaverunt, ut proportionibus et
symmetriis separatae atque universae convenientes efficerentur eorum
distributiones.
II. De sacrarum aedium
compositione et symmetriis
1. Aedium autem principia
sunt e quibus constat figurarum
aspectus :primum in antis, quod
graece ναὸς ἐν παραστάσι dicitur; deinde prostylos, amphiprostylos,
peripteros, pseudodipteros, dipteros, hypaethros. Horum exprimuntur
formationes his rationibus.
2. In antis erit aedis, quum
habebit in fronte antas parietum,
qui cellam circumcludunt, et inter antas in medio columnas duas,
supraque fastigium symmetria ea clnlocatum, quae in hoc libro fuerit
perscripta. Huius ius autem exemplar erit ad tres Fortunas,
ex tribus, quod est proxime portam Collinam.
3. Prostylos omnia habet,
quemadmodum in antis, columnas autem contra antas angulares duas,
supraque epistylia, quemadmodum et in antis, et dextra ac sinistra
in versuris singula. Huius exemplar est in insula Tiberina, in aede
Iovis et Fauni.
4. Amphiprostylos omnia habet
ea quae prostylos, praetereaque
habet in postico ad eundem modum columnas et fastigium.
5. Peripteros autem
erit, quae habebit in fronte et postico senas columnas, in lateribus
cum angularibus undenas, ita autem sint hae columnae collocatae, ut
intercolumnii latitudinis intervallum sit a parietibus circum ad
extremos ordines columnarum, habeatque ambulationem circa cellam
aedis, quemadmodum est in porticu Metelli Iovis Statoris
Hermodori et ad Mariana
Honoris et Virtutis sine postico a
Mucio facta.
6. Pseudodipteros autem
sic collocatur, ut in fronte et postico sint columnae octonae, in
lateribus cum angularibus quindenae,. sint autem parietes cellae
contra quaternas columnas medianas in fronte et postico. Ita duorum
intercolumniorum et imae crassitudinis columnae spatium erit ab
parietibus circa ad extremos ordines columnarum. Huius exemplar
Romae non est, sed Magnesiae Dianae
Hermogenis, Alabandi et Apollinis
a Menesthe facta
7. Dipteros autem
octastylos et pronao et postico, sed circa aedem duplices habet
ordines columnarum, uti est aedes Quirini Dorica
et Ephesi Dianae Ionica a
Chresiphrone constituta.
8. Hypaethros vero decastylos est in
pronao et postico; reliqua omnia eadem habet quae dipteros, sed
interiore parte columnas in altitudine duplices, remotas a
parietibus, ad circumitionem, ut porticus, peristylorum. Medium
autem sub divo est sine tecto. Huius autem exemplar Romae non est,
sed Athenis octastylos, est templo Iovis Olympii. µ
III. De quinque
aedium speciebus
2. Ergo pycnostylos est,
cuius intercolumnio unius et dimidiatae columnae crassitudo
interponi potest : quemadmodum est divi Iuli et in Caesaris foro
Veneris, et si quae aliae sic sunt
compositae. Item systylos est, in qua duarum columnarum crassitudo
in intercolumnio poterit collocari, et spirarum plinthides aeque
magnae sint ei spatio, quod fuerit
inter duas plinthides; quemadmodum est Fortunae Equestris
ad Theatrum lapideum, et reliquae,
quae eisdem rationibus sunt compositae.
3. Haec utraque genera
vitiosum habent usum. Matres enim familiarum, quum ad supplicationem
gradibus ascendunt, non possunt
per intercolumnia amplexae adire,
nisi ordines fecerint, Item valvarum aspectus abstruditur columnarum
crebritate, ipsaque signa obscurantur, Item circa aedem propter
angustias inpediuntur ambulationes.
4. Diastyli autem
haec erit compositio, quum trium columnarum crassitudinem
intercolumnio interponere possumus, tamquam est Apollinis
et Dianae aedis. Haec dispositio hanc habet difficultatem, quod
epistylia propter intervallorum magnitudinem franguntur.
5. In araeostylis
autem nec lapideis nec marmoreis epistyliis uti datur, sed
inponendae de materia trabes perpetuae; et ipsarum aedium species
barycae barycephalae, humiles,
latae; ornantque signis fictilibus aut aereis inauratis earum
fastigia, Tuscanico more, uti est ad Circum Maximum Cereris,
et Herculis Pompeiani, item
Capitolii.
6. Reddenda nunc est eustyli
ratio, quae maxime probabilis, et
ad usum et ad speciem et ad firmitatem rationes habet explicatas :
namque facienda sunt in intervallis spatia duarum columnarum et
quartae partis columnae crassitudinis, mediumque intercolumnium
unum, quod erit in fronte, alterum quod in postico, trium columnarum
crassitudine. Sic enim habebit et figuratio aspectum venustum, et
aditus usum sine inpeditionibus, et circa cellam ambulatio
auctoritatem.
7. Huius autem rei ratio
explicabitur sic : frons loci, quae in aede constituta fuerit, si
tetrastylos facienda fuerit, dividatur in partes undecim semis,
praeter crepidines et proiecturas
spirarum; si sex erit columnarum, in partes decem et octo; si
octastylos constituetur, dividatur in quatuor et viginti et
semissem. Item ex his partibus sive tetrastyli sive hexastyli sive
octastyli una pars sumatur eaque erit modulus, cuius moduli unius
erit crassitudo columnarum. Intercolumnia singula, praeter mediana,
modulorum duorum et moduli quartae partis; mediana in fronte et
postico singula ternum modulorum. Ipsarum columnarum altitudo
modulorum octo et dimidiae moduli partis. Ita ex ea divisione
intercolumnia altitudinesque columnarum habebunt iustam rationem.
8. Huius exemplar Romae
nullam habemus, sed in Asia Teo hexastylon
Liberi Patris. Eas autem
symmetrias constituit Hermogenes, qui etiam primus octastylon
pseudodipterive invenit rationem. Ex dipteri enim aedis symmetria
distulit interiores ordines columnarum quatuor et triginta,
eaque ratione sumptus operasque compendii fecit. Is in medio
ambulationi laxamentum egregie circa cellam fecit, de aspectuque
nihil inminuit, sed sine desiderio supervacuorum conservavit
auctoritatem totius operis distributione.
9. Pteromatos enim ratio et
columnarum circum aedem dispositio ideo est inventa, ut aspectus
propter asperitatem
intercolumniorum habeat auctoritatem; praeterea si ex imbribus aquae
vis occupaverit et intercluserit hominum multitudinem, ut habeat in
aede circaque cellam cum laxamento liberam moram. Haec autem ita
explicantur in pseudodipteris aedium dispositionibus. Quare videtur
acuta magnaque sollertia effectus operum Hermogenes fecisse,
reliquisseque fontes, unde posteri possent haurire disciplinarum
rationes.
10. Aedibus araeostylis
columnae sic sunt faciendae, uti crassitudines earum sint partis
octavae ad altitudines; item in diastylo dimetienda est altitudo
columnae in partes octo et dimidiam, et unius partis columnae
crassitudo collocetur. In systylo altitudo dividatur in novem et
dimidiam partem, et ex eis una ad crassitudinem columnae detur :
item in pycnostylo dividenda est altitudo in partem decem, et eius
una pars facienda est columnae crassitudo. Eustyli autem aedis
columnae uti systyli in novem partes altitudo dividatur et dimidiam,et eius una pars constituatur in
crassitudine imi scapi : ita habebitur pro rata parte
intercolumniorum ratio.
11. Quemadmodum enim crescunt
spatia inter columnas,
proportionibus adaugendae sunt crassitudines scaporum : namque si in
araeostylo nona aut decima pars crassitudini fuerit, tenuis et
exilis apparebit, ideo quod per latitudinem intercolumniorum aer
consumit et imminuit aspectus scaporum crassitudinem. Contra vero
pycnostylis si octava pars crassitudini fuerit, propter crebritatem
et angustias intercolumniorum, tumidam et invenustam efficiet
speciem. Itaque generis operis oportet persequi symmetrias. Etiamque
angulares columnae crassiores faciendae sunt ex sua diametro
quinquagesima parte, quod
eae ab aere circumciduntur, et graciliores videntur esse
aspicientibus. Ergo quod oculus fallit, ratiocinatione est
exaequandum.
12. Contracturae autem in
summis columnarum hypotracheliis
ita faciendae videntur, uti si columna sit ab minimo ad pedes
quindenos, ima crassitudo dividatur in partes sex, et earum partium
quinque summa constituatur; item quae erit ab quindecim pedibus ad
pedes viginti, scapus imus in partes sex et semissem dividatur, ex
earumque partium quinque et semisse superior crassitudo columnae
fiat; item quae erit a pedibus viginti ad pedes triginta, scapus
imus dividatur in partes septem, earumque sex summa contractura
perficiatur; quae autem ab triginta pedibus ad quadraginta alta
erit, ima dividatur in partes septem et dimidiam, ex his sex et
dimidiam in summo habeat contracturae ratione. Quae erunt ab
quadraginta pedibus ad quinquaginta, item dividendae sunt in octo
partes, et earum septem in summo scapo sub capitulo contrahantur;
item si quae altiores erunt, eadem
ratione pro rata constituantur contracturae.
13. Haec autem, propter
altitudinis intervallum scandentis oculi speciem, adiiciuntur
crassitudinis temperaturae; venustatem enim persequitur visus; cuius
si non blandimur voluptati proportione et modulorum adiectionibus,
uti, quod fallitur, temperatione id augeatur, vascus et invenustus
conspicientibus remittetur aspectus. De adiectione, quae adiicitur
in mediis columnis, quae apud
Graecos ἔντασις appellatur, in extremo libro erit forma et ratio
eius, quemadmodum mollis et conveniens efficiatur, subscripta.
IV. De fundationibus tam
in locis solidis quam in congestitiis
1. Fundationes eorum operum
fodiantur, si queat inveniri, ad solidum, et in solido, quantum ex
amplitudine operis pro ratione videbitur; extruaturque structura per
totum solum quam solidissima; supraque terram parietes extruantur
sub columnas, dimidio crassiores quam columnae sunt futurae,
uti firmiora sint inferiora superioribus; quae stereobatae
appellantur, nam excipiunt onera.
Spirarumque proiecturae non procedant extra solidum. item supra
parietis ad eundem modum crassitudo servanda est : intervalla autem
concamaranda aut solidanda festucationibus,
uti distineantur.
2. Sin autem solidum non
invenietur, sed locus erit congestitius ad imum aut paluster, tunc
is locus fodiatur exianiaturque,
et palis alneis aut oleagineis, aut robusteis ustilatis configatur,
sublicaeque machinis adigantur
quam creberrimae, carbonibusque expleantur intervalla palorum,
et tunc structuris solidissimis fundamenta impleantur.
Extructis autem fundamentis ad libramentum stylobatae sunt
colnlocandi.
3. Supra stylobatas columnae
disponendae, quemadmodum supra scriptum est, sive in pycnostylo,
quemadmodum pycnostyla, sive systylo aut diastylo aut eustylo,
quemadmodum supra scriptae sunt et constituae. In araeostylis enim
libertas est, quantum cuique libet constituendi; sed ita columnae in
peripteris collocentur, uti quot
intercolumnia sunt in fronte,
totidem bis intercolumnia fiant in lateribus : ita enim erit duplex
longitudo operis ad latitudinem. Namque qui columnarum duplicationes
fecerunt, erravisse videntur, quod unum intercolumnium in
longitudine plus quam oportet procurrere videtur.
4. Gradus in fronte
constituendi sunt, uti sint semper impares : namque cum dextro pede
primus gradus ascendatur, item in summo primus erit ponendus.
Crassitudines autem eorum graduum
ita finiendas censeo, ut neque crassiores dextante nec tenuiores
dodrante sint collocatae : sic
enim durus non erit ascensus. Retractiones autem graduum nec minus
quam sesquipedales nec plus quam bipedales faciendae videntur. Item
si circa aedem gradus futuri sunt, ad eumdem modum fieri debent.
5. Sin autem circa aedem ex tribus
lateribus podium faciendum erit,
ad id constituatur, uti quadrae, spirae, trunci, coronae, lysis
ad ipsum stylobatam, qui erit sub columnarum spiris, conveniant.
Stylobatam ita oportet exaequari, uti habeat per medium adiectionem
per scamillos impares. Si enim ad
libellam dirigetur, alveolatus oculo videbitur. Hoc autem ut
scamilli ad id convenientes fiant, item in extremo libro forma et
demonstratio erit descripta.
V. De columnis Ionicis atque
earum ornatu
1. His perfectis in suis
locis spirae collocentur, eaeque ad symmetriam sic perficiantur, uti
crassitudo cum plintho sit columnae ex dimidia crassitudine
proiecturamque, quam Graeci ἐκφορὰν vocitant, habeant quadrantem.
ita tum lata et longa erit columnae crassitudinis unius et dimidiae.
2. Altitudo eius, si
atticurges erit, ita dividatur, ut
superior pars tertia parte sit crassitudinis columnae,
reliquum plintho relinquatur : dempta plintho,
reliquum dividatur in partes quatuor, fiatque superior torus
quartae, reliquae tres aequaliter
dividantur,
et una sit inferior torus, altera pars cum suis quadris
scotia, quem Graeci τρόχιλον
dicunt.
3. Sin autem Ionicae erunt
faciendae, symmetriae earum sic erunt constituendae uti latitudo
spirae quoqueversus sit columnae crassitudinis, adiecta
crassitudinis quarta et octava;
altitudo uti Atticurgis; ita et eius plinthus; reliquumque praeter
plinthon, quod erit tertia pars crassitudinis columnae dividatur in
partes septem. Inde trium partium
torus, qui est in summo; reliquae quatuor partes dividendae sunt
aequaliter, et una pars fiat cum suo astragalo et supercilis
superior trochilus, altera pars
inferiori trochilo relinquatur; sed inferior maior apparebit
ideo, quod habebit ad extremam plinthum proiecturam. Astragali
faciendi sunt octavae partis trochili; proiectura erit spirae pars
octava et sexta decuma pars crassitudinis columnae.
4. Spiris perfectis et
collocatis, columnae sunt medianae
in pronao et postico ad perpendiculum medii centri collocandae;
angulares autem quaeque e regione earum futurae sunt in lateribus
aedis dextra ac sinistra, uti partes interiores quae ad parietes
cellae spectant, ad perpendiculum latus habeant collocatum,
Exteriores autem partes uti dictum ante de earum contractura. Sic
enim erunt figurae compositionis aedium contracturae iusta ratione
exactae.
5. Scapis columnarum
statutis, capitulorum ratio, si
pulvinata erunt, his symmetriis
conformabuntur, uti quam crassus imus scapus fuerit, addita octava
decuma parte scapi, abacus
habeat longitudinem et latitudinem, crassitudinem cum volutis eius
dimidiam. Recedendum autem est
ab extremo abaco in interiorem partem frontibus volutarum
parte duodevicgesima, et eius
dimidia; et secundum
abacum in quatuor partibus volutarum
secundum extremi abaci quadram
lineae demittendae, quae catheti dicuntur. Tunc crassitudo dividenda
est in partes novem et dimidiam;
ex novem partibus et dimidia una pars et dimidia abaci crassitudo
relinquatur, reliquae octo volutis constituantur.
6. Tunc ab linea, quae
secundum abaci extremam partem demissa erit,
in interiorem partem <alia> recedat unius et dimidiatae partis
latitudine. Deinde eae lineae dividantur ita, ut quatuor partes et
dimidia sub abaco relinquantur.
Tunc in eo loco, qui locus dividit quatuor et dimidiam et tres et
dimidiam partem, centrum oculi signetur, ducaturque ex eo centro
rotunda circinatio, terram magna in diametro, quam una pars ex octo
partibus est; ea erit oculi magnitudo, et in ea catheto respondens
diametros agatur. Tunc ab summo
sub abaco incepto in singulis tetrantorum anconibus
dimidiatum oculi spatium minuatur,
donicum in eundem tetrantem, qui est sub abaco, veniat.
7. Capituli autem crassitudo
sic est facienda, ut ex novem partibus et dimidia, tres partes
praependeant infra astragalum
summi scapi; cymatio, adempto
abaco et canali, reliqua sit pars. Proiectura autem cymatii
habeat extra abaci quadram oculi magnitudinem. Pulvinorum baltei
ab abaco hanc habeant proiecturam, uti circini centrum
unum quum sit positum in capituli tetrante et alterum diducatur ad
extremum cymatium, circumactum balteorum extremas partes tangat.
Axes volutarum ne crassiores
sint quam oculi magnitudo,
volutaeque ipsae sic caedantur,
uti altitudines habeant latitudinis suae duodecimam partem. Hae
erunt symmetriae capitulorum, quum columnae
futurae sunt ab minimo ad pedes qindecim; quae supra erunt reliquae,
habebunt ad eumdem modum symmetrias. Abacus autem erit longus et
latus, quam crassa columna est ima, adiecta parte nona, uti quo
minus habuerit altior columna contractum, eo ne minus habeat
capitulum suae symmetriae proiecturam et in latitudine rat0ae partis
adiectionem.
8. De volutarum
descriptionibus, uti ad circinum sint recte involutae, quemadmodum
describantur, in extremo libro forma et ratio earum erit subscripta.
Capitulis perfectis, deinde in
summis columnarum scapis, non ad libellam, sed ad aequalem modulum,
collocatis, ut quae adiectio in stylobatis facta fuerit, in
superioribus membris respondeat, epistyliorum ratio
sic est habenda, ut si columnae fuerint a minimo duodecim pedum ad
quindecim pedes, epistylii sit altitudo dimidia crassitudinis imae
columnae; item ab quidecim pedibus ad viginti, columnae altitudo
dimetiatur in partes tredecim, et unius partis altitudo epistylii
fiat; item si a viginti ad quinque et viginti pedes, dividatur
altitudo in partes duodecim et semissem, et eius una pars altitudo
fiat; item si a quinque et viginti pedibus ad triginta,
dividatur in partes duodecim, et eius una pars altitudo fiat; item
rata parte ad eumdem modum ex altitudine columnarum expediendae sunt
altitudines epistyliorum.
9. Quo altius enim scandit
oculi species, non facile
persecat aeris crebritatem; dilapsa itaque altitudinis spatio et
viribus exsucta incertam modulorum renuntiat sensibus quantitatem.
Quare semper adiiciendum est rationis supplementum in symmetriarum
membris, quum fuerint aut altioribus locis opera, aut etiam ipsa
colossicotera, habeant magnitudinum rationem. Epistylii latitudo in
imo quod supra capitulum erit, quanta crassitudo summae columnae sub
capitulo erit, tanta fiat; summum, quantum imus scapus.
10. Cymatium epistylii
septima parte suae altitudinis est faciendum, et in proiectura
tantundem; reliqua pars praeter cymatium dividenda est in partes
duodecim, et earum trium ima
fascia est facienda, secunda quattuor, summa quique. Item zophorus
supra epistylium quarta parte
minus, quam epistylium; sin autem sigilla designari oportuerit,
quarta parte altior, quam epistylium, uti auctoritatem habeant
scalpturae. Cymatium suae altitudinis
partis septimae; proiectura cymatii quantum crassitudo.
11. Supra zophorum denticulus
est faciendus tam altus, quam
epistylii media fascia; proiectura eius, quantum altitudo.
Intersectio, quae Graece μετόπη dicitur, sic est dividenda, uti
denticulus altitudinis suae dimidiam partem habeat in fronte, cavum
autem intersectionis huius frontis e tribus duas partes; huius
cymatium altitudinis eius
sextam partem. Corona cum
cymatio, praeter simam quantum
media fascia epistylii, Proiectura coronae cum denticulo facienda
est, quantum erit altitudo a zophoro ad summum coronae cymatium; et
omnino omnes ecphorae
venustiorem habent speciem, quae quantum altitudinis, tantundem
habeant proiecturae.
12. Tympani autem,
quod est in fastigio, altitudo sic est facienda, uti frons coronae
ab extremis cymatiis tota dimetiatur in partes novem, et ex eis una
pars in medio cacumine tympani constituatur, dum contra epistylia
columnarumque hypotrachelia ad perpendiculum respondeat. Coronae
quae supra tymphanum fiunt, aequaliter
imis praeter simas sunt collocandae; insuper coronas simae, quas
Graeci ἐπωτίδας dicunt,
faciendae sunt altiores octava parte
coronarum altitudinis. Acroteria angularia tam alta, quantum est
tympanum medium ;
mediana altiora octava parte, quam angularia.
13. Membra omnia, quae supra
capitula columnarum sunt
futura, id est epistylia, zophori, coronae, tympana, fastigia,
acroteria, inclinanda sunt in fronte suae cuiusque altitudinis parte
duodecim, ideo quod quum steterimus contra frontes, ab oculo lineae
duae si extensae fuerint, et una tetigerit imam operis partem,
altera summam, quae summam tetigerit longior fiet. Ita quo longior
visus lineae in superiorem partem procedit, resupinatam facit eius
speciem. Quum autem, uti supra scriptum est, in fronte inclinata
fuerint, tunc in aspectu videbuntur esse ad perpendiculum et normam.
14. Columnarum striae
faciendae sunt quatuor et viginti, ita excavatae, uti norma in cavo
striae quum fuerit coniecta, circumacta anconibus,
striarum dextra ac sinistra angulos tangat, cacumenque normae circum
rotundationem tangendo pervagari possit. Crassitudines striarum
faciendae sunt, quantum adiectio in media columna
ex descriptione invenietur.
15. In simis, quae supra
coronam in lateribus sunt aedium, capita leonina
sunt scalpenda ita posita,uti contra columnas singulas primum sint
designata, cetera autem aequali modo disposita, uti singula singulis
mediis tegulis respondeant :
haec autem, quae erunt contra columnas, perterebrata sint ad
canalem, qui excipit e tegulis aquam caelestem; mediana autem sint
solida, uti quae cadit vis aquae per tegulas in canalem, ne
deiiciatur per intercolumnia, neque transeuntes perfundat, sed quae
sunt contra columnas videantur emittere vomentia ructus aquarum ex
ore. |