Térence : Phormio - Phormion (texte latin)

DIDASCALIA

INCIPIT TERENTI PHORMIO:ACTA LUDIS ROMANIS L. POSTUMIO ALBINO L. CORNELIO MERULA AED. CUR. EGERE L. AMBIVIUS TURPIO L. HATILIUS PRAENESTINUS MODOS FECIT FLACCUS CLAUDI TIBIIS IMPARIBUS TOTA GRAECA APOLLODORU EPIDICAZOMENOS FACTA III C FANNIO M. VALERIO COS.

Periocha Sulpici Apollinaris

Chremetis frater aberat peregre Demipho,
relicto Athenis Antiphone filio.
Chremes clam habebat Lemni uxorem et filiam,
Athenis aliam coniugem et amantem unice
fidicinam gnatum. Mater e Lemno advenit
Athenas; moritur; virgo sola (aberat Chremes)
funus procurat. Ibi eam visam Anthipho
cum amaret, opera parasiti uxorem accipit.
Pater et Chremes reversi fremere. Dein minas
triginta dant parasito, ut illam coniugem
haberet ipse. Argento hoc emitur fidicina.
Uxorem retinet Antipho a patruo adgnitam.

Personae

PROLOGUS
DAVOS SERVOS
GETA SERVOS
ANTIPHO ADULESCENS
DEMIPHO SENEX
PHORMIO PARASITUS
HEGIO ADVOCATUS
CRATINUS ADVOCATUS
CRITO ADVOCATUS
DORIO LENO
CHREMES SENEX
SOPHRONA NUTRIX
NAUSISTRATA MATRONA
(CANTOR)

PROLOGUS

Postquam poeta vetuspoetam non potest
retrahere a studio et transdere hominem in otium,
maledictis deterrere ne scribat parat;
qui ita dictitat, quas ante hic fecit fabulas,
tenui esse oratione et scriptura levi: 5
quia nusquam insanum scripsit adulescentulum
cervam videre fugere et sectari canes,
et eam plorare, orare ut subveniat sibi.
Quod si intellegeret, quom stetit olim nova,
actoris opera mage stetisse quam sua, 10
minus multo audacter quam nunc laedit laederet.
Nunc siquis est qui hoc dicat aut sic cogitet:
« Vetus si poeta non lacessisset prior,
nullum invenire prologum potuisset novos
quem diceret, nisi haberet cui malediceret. » 15
Is sibi responsum hoc habeat, in medio omnibus
palmam esse positam qui artem tractent musicam.
Ille ad famem hunc a studio studuit reicere:
hic respondere voluit, non lacessere.
Benedictis si certasset, audisset bene: 20
quod ab illo adlatumst, [id] sibi esse rellatum putet.
De illo iam finem faciam dicundi mihi,
peccandi quom ipse de se finem non facit.
Nunc quid velim animum attendite; adporto novam
Epidicazomenon quam vocant comoediam 25
Graeci, Latini Phormionem nominant,
quia primas partis qui aget, is erit Phormio
parasitus, per quem res geretur maxume,
voluntas vostra si ad poetam accesserit.
Date operam, adeste aequo animo per silentium, 30
ne simili utamur fortuna atque usi sumus
quom per tumultum noster grex motus locost:
quem actoris virtus nobis restituit locum
bonitasque vostra adiutans atque aequanimitas.

ACTUS I

SCENA I.

DAVOS

DAVOS
Amicus summus meus et popularis Geta 35
heri ad me venit. Erat ei de ratiuncula
iampridem apud me relicuom pauxillulum
nummorum: id ut conficerem. Confeci: adfero.
nam erilem filium eius duxisse audio
uxorem: ei credo munus hoc conraditur. 40
Quam inique comparatumst, i qui minus habent
ut semper aliquid addant ditioribus!
Quod ille unciatim vix de demenso suo,
suom defrudans genium conpersit miser,
id illa univorsum abripiet, haud existumans 45
quanto labore partum. Porro autem Geta
ferietur alio munere ubi era pepererit;
porro autem alio, ubi erit puero natalis dies;
ubi initiabunt. omne hoc mater auferet:
puer causa erit mittundi. Sed videon Getam? 50

SCENA II.

GETA, DAVOS

GETA
Siquis me quaeret rufus...
DAVOS
Praestost, desine.
GETA
oh,
at ego obviam conabar tibi, Dave.
DAVOS
Accipe, em:
lectumst; conveniet numerus quantum debui.
GETA
Amo te, et non neglexisse habeo gratiam.
DAVOS
Praesertim ut nunc sunt mores. Adeo res redit: 55
si quis quid reddit, magna habendast gratia.
Sed quid tu es tristis?
GETA
Egone? Nescis quo in metu et
quanto in periclo simus.
DAVOS
Quid istuc est?
GETA
Scies,
modo ut tacere possis.
DAVOS
Abi, sis, insciens.
Quoius tu fidem in pecunia perspexeris, 60
verere verba ei credere, ubi quid mihi lucrist
te fallere?
GETA
Ergo ausculta.
DAVOS
Hanc operam tibi dico.
GETA
Senis nostri, Dave, fratrem maiorem Chremem
nostin?
DAVOS
Quidni?
GETA
Quid? Eius gnatum Phaedriam?
DAVOS
Tam quam te.
GETA
Evenit senibus ambobus simul 65
iter illi in Lemnum ut esset, nostro in Ciliciam
ad hospitem antiquom. Is senem per epistulas
pellexit, modo non montis auri pollicens.
DAVOS
Quoi tanta erat res et supererat?
GETA
Desinas:
sic est ingenium.
DAVOS
Oh, regem me esse oportuit! 70
GETA
Abeuntes ambo hic tum senes me filiis
relinquont quasi magistrum.
DAVOS
O Geta, provinciam
cepisti duram.
GETA
Mi usu venit, hoc scio:
memini relinqui me deo irato meo.
Coepi advorsari primo: quid verbis opust? 75
Seni fidelis dum sum scapulas perdidi.
DAVOS
Venere in mentem mi istaec: namque inscitiast
advorsus stimulum calces.
GETA
Cepi is omnia
facere, obsequi quae vellent.
DAVOS
Scisti uti foro.
GETA
Noster mali nil quicquam primo; hic Phaedria 80
continuo quandam nactus est puellulam
citharistriam, hanc ardere coepit perdite.
Ea serviebat lenoni inpurissimo,
neque quod daretur quicquam; id curarant patres.
Restabat aliud nil nisi oculos pascere, 85
sectari, in ludum ducere et redducere.
Nos otiosi operam dabamus Phaedriae.
In quo haec discebat ludo, exadvorsum ilico
tonstrina erat quaedam. Hic solebamus fere
plerumque eam opperiri, dum inde iret domum. 90
Interea dum sedemus illi, intervenit
adulescens quidam lacrumans. Nos mirarier.
Rogamus quid sit. « Numquam aeque » inquit « ac modo
paupertas mihi onus visumst et miserum et grave.
Modo quandam vidi virginem hic viciniae 95
miseram suam matrem lamentari mortuam.
Ea sita erat exadvorsum, neque illi benivolus,
neque notus neque vicinus, extra unam aniculam,
quisquam aderat, qui adiutaret funus. Miseritumst.
Virgo ipsa facie egregia. » Quid verbis opust? 100
Commorat omnis nos. Ibi continuo Antipho
« Voltisne eamus visere? » Alius : « Censeo:
eamus: duc nos, sodes.» Imus, venimus,
videmus. Virgo pulchra, et quo mage diceres,
nil aderat adiumenti ad pulchritudinem: 105
capillus passus, nudus pes, ipsa horrida,
lacrumae, vestitus turpis: ut, ni vis boni
in ipsa inesset forma, haec formam exstinguerent.
Ille qui illam amabat fidicinam tantummodo;
« Satis » inquit, « scitast »; noster vero... 110
DAVOS
iam scio:
amare coepit.
GETA
Scin quam? Quo evadat vide.
Postridie ad anum recta pergit: obsecrat
ut sibi eius faciat copiam. Illa enim se negat
neque eum aequom facere ait: illam civem esse Atticam,
bonam bonis prognatam: si uxorem velit, 115
lege id licere facere: sin aliter, negat.
Noster quid ageret nescire: et illam ducere
cupiebat, et metuebat absentem patrem.
DAVOS
Non, si redisset, ei pater veniam daret?
GETA
Ille indotatam virginem atque ignobilem 120
daret illi? Numquam faceret.
DAVOS
Quid fit denique?
GETA
Quid fiat? Est parasitus quidam Phormio,
homo confidens: qui illum di omnes perduint!
DAVOS
Quid is fecit?
GETA
Hoc consilium quod dicam dedit:
« Lex est ut orbae, qui sint genere proxumi, 125
is nubant, et illos ducere eadem haec lex iubet.
Ego te cognatum dicam et tibi scribam dicam;
paternum amicum me adsimulabo virginis:
ad iudices veniemus: qui fuerit pater,
quae mater, qui cognata tibi sit, omnia haec 130
confingam, quod erit mihi bonum atque commodum;
quom tu horum nil refelles, vincam scilicet.
Pater aderit: mihi paratae lites: quid mea?
Illa quidem nostra erit. »
DAVOS
Iocularem audaciam!
GETA
Persuasit homini: factumst: ventumst: vincimur: 135
duxit.
DAVOS
Quid narras?
GETA
Hoc quod audis.
DAVOS
O Geta,
quid te futurumst?
GETA
Nescio hercle; unum hoc scio,
quod fors feret feremus aequo animo.
DAVOS
Placet:
em istuc virist officium.
GETA
In me omnis spes mihist.
DAVOS
Laudo.
GETA
Ad precatorem adeam, credo, qui mihi 140
sic oret: « Nunc amitte quaeso hunc; ceterum
posthac si quicquam, nil precor. » Tantummodo
non addit: « Ubi ego hinc abiero, vel occidito. »
DAVOS
Quid paedagogus ille qui citharistriam ?
Quid rei gerit?
GETA
Sic, tenuiter.
DAVOS
Non multum habet 145
quod det fortasse?
GETA
Immo nil nisi spem meram.
DAVOS
Pater eius rediit, an non?
GETA
Nondum.
DAVOS
quid? Senem
quoad exspectatis vostrum?
GETA
Non certum scio,
sed epistulam ab eo adlatam esse audivi modo
et ad portitores esse delatam: hanc petam. 150
DAVOS
Numquid, Geta, aliud me vis?
GETA
Ut bene sit tibi.
Puer, heus. Nemon hoc prodit? Cape, da hoc Dorcio.

SCENA III.

ANTIPHO, PHAEDRA

ANTIPHO
Adeon rem redisse ut qui mi consultum optume velit esse,
Phaedria, patrem ut extimescam, ubi in mentem eius adventi venit!
Quodni fuissem incogitans, ita eum exspectarem ut par fuit. 155
PHAEDRIA
Quid istuc [est]?
ANTIPHO
Rogitas, qui tam audacis facinoris mihi conscius sis?
Quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incidisset,
neu me cupidum eo inpulisset, quod mihi principiumst mali!
Non potitus essem: fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,
at non cotidiana cura haec angeret animum...
PHAEDRIA
Audio. 160
ANTIPHO
Dum exspecto quam mox veniat qui adimat hanc mi consuetudinem.
PHAEDRIA
Aliis quia defit quod amant aegrest; tibi quia superest dolet.
Amore abundas, Antipho.
Nam tua quidem hercle certo vita haec expetenda optandaque est.
Ita me di bene ament, ut mihi liceat tam diu quod amo frui, 165
iam depecisci morte cupio. Tu conicito cetera,
quid ego ex hac inopia nunc capiam, et quid tu ex ista copia,
ut ne addam quod sine sumptu ingenuam, liberalem nactus es,
quod habes, ita ut voluisti, uxorem sine mala fama palam:
beatus, ni unum desit, animus qui modeste istaec ferat. 170
Quod si tibi res sit cum eo lenone quo mihist tum sentias.
Ita plerique ingenio sumus omnes: nostri nosmet paenitet.
ANTIPHO
At tu mihi contra nunc videre fortunatus, Phaedria,
quoi de integro est potestas etiam consulendi quid velis:
retinere, amare, amittere; ego in eum incidi infelix locum
ut neque mihi eius sit amittendi nec retinendi copia. 175
Sed quid hoc est? Videon ego Getam currentem huc advenire?
Is est ipsus. Ei, timeo miser quam hic mihi nunc nuntiet rem.

SCENA IV.

GETA, ANTIPHI, PHAEDRIA

GETA
Nullus es, Geta, nisi iam aliquod tibi consilium celere reperis,
ita nunc inparatum subito tanta te inpendent mala, 180
quae neque uti devitem scio, neque quo modo me inde extraham,
quae si non astu providentur, me aut erum pessum dabunt;
nam non potest celari nostra diutius iam audacia.
ANTIPHO
Quid illic commotus venit?
GETA
Tum temporis mihi punctum ad hanc rem est: erus adest.
ANTIPHO
Quid illuc malist?
GETA
Quod quom audierit, quod eius remedium inveniam iracundiae? 185
Loquarne? incendam; taceam? instigem; purgem me? laterem lavem.
Heu me miserum! quom mihi paveo, tum Antipho me excruciat animi:
eius me miseret, ei nunc timeo, is nunc me retinet: nam absque eo esset,
recte ego mihi vidissem et senis essem ultus iracundiam:
aliquid convasassem atque hinc me conicerem protinam in pedes. 190
ANTIPHO
Quam hic fugam aut furtum parat?
GETA
Sed ubi Antiphonem reperiam, aut qua quaerere insistam via?
PHAEDRIA
Te nominat.
ANTIPHO
Nescio quod magnum hoc nuntio exspecto malum.
PHAEDRIA
Ah !
sanus es?
GETA
Domum ire pergam: ibi plurimumst.
PHAEDRIA
Revocemus hominem.
ANTIPHO
Sta ilico.
GETA
Hem, 195
satis pro imperio, quisquis es.
ANTIPHO
Geta.
GETA
Iipsest quem volui obviam.
ANTIPHO
Cedo quid portas, obsecro? atque id, si potes, verbo expedi.
GETA
Faciam.
ANTIPHO
Eloquere.
GETA
Modo apud portum...
ANTIPHO
Meumne?
GETA
Intellexti.
ANTIPHO
Occidi.
PHAEDRIA
Hem.
ANTIPHO
Quid agam?
PHAEDRIA
Quid ais?
GETA
Guius patrem vidisse me, et patruom tuom.
ANTIPHO
Nam quod ego huic nunc subito exitio remedium inveniam miser? 200
Quod si eo meae fortunae redeunt, Phanium, abs te ut distrahar,
nullast mihi vita expetenda.
GETA
ergo istaec quom ita sunt, Antipho,
tanto mage te advigilare aequomst: fortis fortuna adiuvat.
ANTIPHO
Non sum apud me.
GETA
Atqui opus est nunc quom maxume ut sis, Antipho;
nam si senserit te timidum pater esse, arbitrabitur 205
commeruisse culpam.
PHAEDRIA
Hoc verumst.
ANTIPHO
Non possum inmutarier.
GETA
Quid faceres, si aliud quid gravius tibi nunc faciundum foret?
ANTIPHO
Quom hoc non possum, illud minus possem.
GETA
Hoc nil est, Phaedria: ilicet.
Quid hic conterimus operam frustra? Quin abeo?
PHAEDRIA
Et quidem ego?
ANTIPHO
Obsecro,
quid si adsimulo? Satinest?
GETA
Garris. 210
ANTIPHO
Voltum contemplamini: em,
satine sic est?
GETA
Non.
ANTIPHO
Quid si sic?
GETA
Propemodum.
ANTIPHO
Quid sic?
GETA
Sat est:
em istuc serva; et verbum verbo, par pari ut respondeas,
ne te iratus suis saevidicis dictis protelet.
ANTIPHO
Scio.
GETA
Vi coactum te esse invitum.
PHAEDRIA
Lege, iudicio.
GETA
Tenes?
Sed hic quis est senex quem video in ultima platea? Ipsus est. 215
ANTIPHO
Non possum adesse.
GETA
Ah, quid agis? Quo abis Antipho?
Mane inquam.
ANTIPHO
Egomet me novi et peccatum meum:
vobis commendo Phanium et vitam meam.-
PHAEDRIA
Geta, quid nunc fiet?
GETA
Tu iam litis audies;
ego plectar pendens, nisi quid me fefellerit.
Sed quod modo hic nos Antiphonem monuimus,
id nosmet ipsos facere oportet, Phaedria.
PHAEDRIA
Aufer mi « oportet »: quin tu quid faciam impera.
GETA
Meministin olim ut fuerit vostra oratio
in re incipiunda ad defendendam noxiam,
iustam illam causam facilem vincibilem optumam?
PHAEDRIA
Memini.
GETA
Em nunc ipsast opus ea aut, si quid potest,
meliore et callidiore.
PHAEDRIA
Fiet sedulo.
GETA
Nunc prior adito tu, ego in insidiis hic ero
succenturiatus, si quid deficias.
PHAEDRIA
Age.

ACTUS II

SCENA I

DEMIPHO, PHAEDRIA, GETA

DEMIPHO
Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo?
Nec meum imperium, ac mitto imperium, non simultatem meam
revereri saltem! non pudere! o facinus audax, o Geta
monitor!
GETA
Vx tandem.
DEMIPHO
Quid mihi dicent aut quam causam reperient?
demiror.
GETA
Atqui reperiam: aliud cura.
DEMIPHO
An hoc dicet mihi: 235
« Invitus feci. Lex coegit »? Audio, fateor.
GETA
Places.
DEMIPHO
Verum scientem, tacitum causam tradere advorsariis,
etiamne id lex coegit?
PHAEDRIA
Illud durum.
GETA
Ego expediam: sine!
DEMIPHO
Incertumst quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi
optigit:
ita sum irritatus animum ut nequeam ad cogitandum instituere. 240
Quam ob rem omnis, quom secundae res sunt maxume, tum maxume
meditari secum oportet quo pacto advorsam aerumnam ferant,
pericla damna exsilia: peregre rediens semper cogitet
aut fili peccatum aut uxoris mortem aut morbum filiae,
communia esse haec : fieri posse, ut ne quid animo sit novom; 245
quidquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.
GETA
O Phaedria, incredibile[st] quantum erum ante eo sapientia,
meditata mihi sunt omnia mea incommoda, erus si redierit.
Molendum esse in pistrino, vapulandum; habendae compedes,
opus ruri faciundum, horum nil quicquam accidet animo novom. 250
quidquid praeter spem eveniet, omne id deputabo esse in lucro.
Sed quid cessas hominem adire et blande in principio adloqui?
DEMIPHO
Phaedriam mei fratris video filium mi ire obviam.
PHAEDRIA
Mi patrue, salve.
DEMIPHO
Salve; sed ubist Antipho?
PHAEDRIA
Salvom venire...
DEMIPHO
Credo; hoc responde mihi. 255
PHAEDRIA
Valet, hic est; sed satin omnia ex sententia?
DEMIPHO
Vellem quidem.
PHAEDRIA
Quid istuc est?
DEMIPHO
Rogitas, Phaedria?
Bonas, me absente, hic confecistis nuptias.
PHAEDRIA
Eho, an id suscenses nunc illi?
GETA
Artificem probum!
DEMIPHO
Egon illi non suscenseam? Ipsum gestio 260
dari mi in conspectum, nunc sua culpa ut sciat
lenem patrem illum factum me esse acerrimum.
PHAEDRIA
Atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas.
DEMIPHO
Ecce autem similia omnia! omnes congruont:
unum quom noris, omnis noris.
PHAEDRIA
Haud itast. 265
DEMIPHO
Hic in noxast, ille ad defendundam causam adest;
quom illest, hic praestost: tradunt operas mutuas.
GETA
Probe horum facta inprudens depinxit senex.
DEMIPHO
Nam ni haec ita essent, cum illo haud stares, Phaedria.
PHAEDRIA
Si est, patrue, culpam ut Antipho in se admiserit, 270
ex qua re minus rei foret aut famae temperans,
non causam dico, quin quod meritus sit ferat.
Sed si quis forte malitia fretus sua
insidias nostrae fecit adulescentiae
ac vicit, nostran culpa east an iudicum, 275
qui saepe propter invidiam adimunt diviti
aut propter misericordiam addunt pauperi?
GETA
Ni nossem causam, crederem vera hunc loqui.
DEMIPHO
An quisquam iudex est qui possit noscere
tua iusta, ubi tute verbum non respondeas, 280
ita ut ille fecit?
PHAEDRIA
Functus adulescentulist
officium liberalis: postquam ad iudices
ventumst, non potuit cogitata proloqui,
ita eum tum timidum ibi obstupefecit pudor.
GETA
Laudo hunc, sed cesso adire quam primum senem? 285
Ere, salve: salvom te advenisse gaudeo.
DEMIPHO
Oh,
bone custos, salve, columen vero familiae,
quoi commendavi filium hinc abiens meum.
GETA
Iamdudum te omnis nos accusare audio
inmerito, et me omnium horunc inmeritissimo. 290
Nam quid me in hac re facere voluisti tibi?
Servom hominem causam orare leges non sinunt,
neque testimoni dictiost.
DEMIPHO
Mitto omnia.
Do istuc : « inprudens timuit adulescens »; sino
« tu servo's »; verum si cognata est maxume, 295
non fuit necessum habere; sed id quod lex iubet,
dotem daretis, quaereret alium virum.
Qua ratione inopem potius ducebat domum?
GETA
Non ratio, verum argentum deerat.
DEMIPHO
Sumeret
alicunde.
GETA
Alicunde? nil est dictu facilius. 300
DEMIPHO
Postremo si nullo alio pacto, fenore.
GETA
Hui, dixti pulchre! siquidem quisquam crederet
te vivo.
DEMIPHO
Non, non sic futurumst: non potest.
egon illam cum illo ut patiar nuptam unum diem?
Nil suave meritumst. Hominem conmonstrarier 305
mihi istum volo, aut ubi habitet demonstrarier.
GETA
Nempe Phormionem?
DEMIPHO
Istum patronum mulieris.
GETA
Iam faxo hic aderit.
DEMIPHO
Antipho ubi nunc est?
GETA
Foris.
DEMIPHO
Abi, Phaedria, eum require atque huc adduce.
PHAEDRIA
Eo:
recta via quidem illuc.
GETA
Nempe ad Pamphilam. 310
DEMIPHO
Ego deos penatis hinc salutatum domum
devortar; inde ibo ad forum atque aliquos mihi
amicos advocabo, ad hanc rem qui adsient,
ut ne inparatus sim si veniat Phormio

SCENA II

PHORMIO, GETA

PHORMIO
Itane patris ais adventum veritum hinc abiisse?
GETA
Admodum. 315
PHORMIO
Phanium relictam solam?
GETA
Sic.
PHORMIO
Et iratum senem?
GETA
Oppido.
PHORMIO
Ad te summa solum, Phormio, rerum redit:
tute hoc intristi: tibi omnest exedendum. Accingere.
GETA
Obsecro te.
PHORMIO
Si rogabit...
GETA
In te spes est.
PHORMIO
Eccere,
quid si reddet?
GETA
Tu inpulisti.
PHORMIO
Sic opinor.
GETA
Subveni. 320
PHORMIO
Cedo senem: iam instructa sunt mi in corde consilia omnia.
GETA
Quid ages?
PHORMIO
Quid vis, nisi uti maneat Phanium atque ex crimine hoc
Antiphonem eripiam atque in me omnem iram derivem senis?
GETA
O vir fortis atque amicus. Verum hoc saepe, Phormio,
vereor, ne istaec fortitudo in nervom erumpat denique.
PHORMIO
Ah, 325
non ita est: factumst periclum, iam pedum visast via.
Quot me censes homines iam deverberasse usque ad necem,
hospites, tum civis? quo mage novi, tanto saepius.
Cedo dum, enumquam iniuriarum audisti mihi scriptam dicam?
GETA
Qui istuc?
PHORMIO
Quia non rete accipitri tennitur neque miluo, 330
qui male faciunt nobis: illis qui nil faciunt tennitur,
quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur.
Aliis aliundest periclum, unde aliquid abradi potest:
mihi sciunt nil esse. Dices : « Ducent damnatum domum. »
Alere nolunt hominem edacem et sapiunt mea sententia, 335
pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere.
GETA
Non potest satis pro merito ab illo tibi referri gratia.
PHORMIO
Immo enim nemo satis pro merito gratiam regi refert.
Ten asymbolum venire unctum atque lautum e balineis,
otiosum ab animo, quom ille et cura et sumptu absumitur! 340
Dum tibi fit quod placeat, ille ringitur: tu rideas,
prior bibas, prior decumbas; cena dubia apponitur.
GETA
Quid istuc verbist?
PHORMIO
Ubi tu dubites quid sumas potissimum.
Haec quom rationem ineas quam sint suavia et quam cara sint,
ea qui praebet, non tu hunc habeas plane praesentem deum? 345
GETA
Senex adest: vide quid agas: prima coitiost acerrima.
Si eam sustinueris, postilla iam ut lubet ludas licet.

SCENA III

DEMIPHO, GETA, PHORMIO

DEMIPHO
Enumquam quoiquam contumeliosius
audistis factam iniuriam quam haec est mihi?
Adeste quaeso.
GETA
Iratus est.
PHORMIO
Quin tu hoc age: 350
iam ego hunc agitabo. Pro deum inmortalium,
negat Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho?
Hanc Demipho negat esse cognatam?
GETA
Negat.
PHORMIO
Neque eius patrem se scire qui fuerit?
GETA
Negat.
DEMIPHO
Ipsum esse opinor de quo agebam. Sequimini. 355
PHORMIO
Nec Stilponem ipsum scire qui fuerit?
GETA
Negat.
PHORMIO
Quia egens relictast misera, ignoratur parens,
neglegitur ipsa: vide avaritia quid facit.
GETA
Si erum insimulabis malitiae male audies.
DEMIPHO
O audaciam! etiam me ultro accusatum advenit? 360
PHORMIO
Nam iam adulescenti nil est quod suscenseam,
si illum minusnorat; quippe homo iam grandior,
pauper, quoi opera vita erat, ruri fere
se continebat; ibi agrum de nostro patre
colendum habebat. Saepe interea mihi senex 365
narrabat se hunc neglegere cognatum suom:
at quem virum! quem ego viderim in vita optumum.
GETA
Videas te atque illum ut narras!
PHORMIO
I in malam crucem !
Nam ni ita eum existumassem, numquam tam gravis
ob hanc inimicitias caperem in vostram familiam, 370
quam is aspernatur nunc tam inliberaliter.
GETA
Pergin ero absenti male loqui, inpurissime?
PHORMIO
Dignum autem hoc illost.
GETA
Ain tandem, carcer?
DEMIPHO
Geta.
GETA
Bonorum extortor, legum contortor!
DEMIPHO
Geta.
PHORMIO
Responde.
GETA
Quis homost? Eem.
DEMIPHO
Tace.
GETA
Absenti tibi 375
te indignas seque dignas contumelias
numquam cessavit dicere hodie.
DEMIPHO
Desine.
Adulescens, primum abs te hoc bona venia peto,
si tibi placere potis est, mi ut respondeas:
quem amicum tuom ais fuisse istum, explana mihi, 380
et qui cognatum me sibi esse diceret.
PHORMIO
Proinde expiscare quasi non nosses.
DEMIPHO
Nossem?
PHORMIO
Ita.
DEMIPHO
Ego me nego: tu qui ais redige in memoriam.
PHORMIO
Eho tu, sobrinum tuom non noras?
DEMIPHO
Enicas.
Dic nomen.
PHORMIO
Nomen? Maxume.
DEMIPHO
Quid nunc taces? 385
PHORMIO
Perii hercle, nomen perdidi.
DEMIPHO
Quid ais?
PHORMIO
Geta,
si meministi id quod olim dictumst, subice. Hem,
non dico: quasi non nosses, temptatum advenis.
DEMIPHO
Ego autem tempto?
GETA
Stilpo.
PHORMIO
Atque adeo quid mea?
Stilpost.
DEMIPHO
Quem dixti?
PHORMIO
Stilponem inquam noveras. 390
DEMIPHO
Neque ego illum noram nec mihi cognatus fuit
quisquam istoc nomine.
PHORMIO
Itane? Non te horum pudet?
At si talentum rem reliquisset decem !
DEMIPHO
Di tibi malefaciant!
PHORMIO
Primus esses memoriter
progeniem vostram usque ab avo atque atavo proferens. 395
DEMIPHO
Ita ut dicis. Ego tum quom advenissem qui mihi
cognata ea esset dicerem: itidem tu face.
cedo qui est cognata?
GETA
Eu noster, recte. Heus tu, cave.
PHORMIO
Dilucide expedivi quibus me oportuit
iudicibus. Tum id si falsum fuerat, filius 400
quor non refellit?
DEMIPHO
Filium narras mihi?
Quoius de stultitia dici ut dignumst non potest.
PHORMIO
At tu qui sapiens es magistratus adi,
iudicium de eadem causa iterum ut reddant tibi,
quandoquidem solus regnas et soli licet 405
hic de eadem causa bis iudicium adipiscier.
DEMIPHO
Etsi mihi facta iniuriast, verum tamen
potius quam litis secter aut quam te audiam,
itidem ut cognata si sit, id quod lex iubet
dotis dare, abduce hanc, minas quinque accipe. 410
PHORMIO
Hahahae, homo suavis
DEMIPHO
Qid est? Num iniquom postulo?
An ne hoc quidem ego adipiscar, quod ius publicumst?
PHORMIO
Itan tandem, quaeso, itidem ut meretricem ubi abusus sis,
mercedem dare lex iubet ei atque amittere?
An, ut nequid turpe civis in se admitteret 415
propter egestatem, proxumo iussast dari,
ut cum uno aetatem degeret? Quod tu vetas.
DEMIPHO
Ita, proxumo quidem. At nos unde? Aut quam ob rem?
PHORMIO
Ohe,
« Actum » aiunt « ne agas ».
DEMIPHO
Non agam? Immo haud desinam
donec perfecero hoc.
PHORMIO
Ineptis.
DEMIPHO
Sine modo. 420
PHORMIO
Postremo tecum nil rei nobis, Demipho, est:
tuos est damnatus gnatus, non tu; nam tua
praeterierat iam ducendi aetas.
DEMIPHO
Omnia haec
illum putato, quae ego nunc dico dicere;
aut quidem cum uxore hac ipsum prohibebo domo. 425
GETA
Iratus est.
PHORMIO
Tu te idem melius feceris.
DEMIPHO
Itan es paratus facere me advorsum omnia,
infelix?
PHORMIO
Metuit hic nos, tam etsi sedulo
dissimulat.
GETA
Bene habent tibi principia.
PHORMIO quin quod est
Ferundum fers? Tuis dignum factis feceris, 430
ut amici inter nos simus?
DEMIPHO
Egon tuam expetam
amicitiam? aut te visum aut auditum velim?
PHORMIO
Si concordabis cum illa, habebis quae tuam
senectutem oblectet: respice aetatem tuam.
DEMIPHO
Te oblectet, tibi habe.
PHORMIO
Minue vero iram.
DEMIPHO
Hoc age: 435
satis iam verborumst: nisi tu properas mulierem
abducere, ego illam eiciam. Dixi, Phormio.
PHORMIO
Si tu illam attigeris secus quam dignumst liberam,
dicam tibi inpingam grandem. Dixi, Demipho.
Si quid opus fuerit, heus, domo me.
GETA
Intellego. 440

SCENA IV

DEMIPHO, GETA, HEGIO, CRATINUS, CRITO

DEMIPHO
Quanta me cura et sollicitudine adficit
gnatus, qui me et se hisce inpedivit nuptiis!
Neque mi in conspectum prodit, ut saltem sciam
quid de hac re dicat quidve sit sententiae.
Abi, vise redieritne iam an nondum domum. 445
GETA
Eo.-
DEMIPHO
Videtis quo in loco res haec siet.
Quid ago? Dic, Hegio.
HEGIO
Ego? Cratinum censeo,
si tibi videtur.
DEMIPHO
Dic, Cratine.
CRATINUS
Mene vis?
DEMIPHO
Te.
CRATINUS
Ego quae in rem tuam sint, ea velim facias. Mihi
sic hoc videtur: quod, te absente, hic filius 450
egit, restitui in integrum aequomst et bonum,
et id impetrabis. Dixi.
DEMIPHO
Dic nunc, Hegio.
HEGIO
Ego sedulo hunc dixisse credo; verum itast,
quot homines tot sententiae: suos quoique mos.
Mihi non videtur quod sit factum legibus 455
rescindi posse; et turpe inceptust.
DEMIPHO
Dic, Crito.
CRITO
Ego amplius deliberandum censeo:
res magnast.
CRATINUS
Numquid nos vis?
DEMIPHO
Fecistis probe:
incertior sum multo quam dudum.-
GETA
Negant
redisse.
DEMIPHO
Frater est exspectandus mihi: 460
is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar.
Percontatum ibo ad portum, quoad se recipiat.-
GETA
At ego Antiphonem quaeram, ut quae acta hic sint sciat.
Sed eccum ipsum video in tempore huc se recipere.

ACTUS III

SCENA I

ANTIPHO, GETA

ANTIPHO
Enimvero, Antipho, multimodis cum istoc animo es vituperandus: 465
itane te hinc abisse et vitam tuam tutandam aliis dedisse ?
Alios tuam rem credidisti mage quam tete animum advorsuros?
Nam, utut erant alia, illi certe quae nunc tibi domist consuleres,
nequid propter tuam fidem decepta poteretur mali.
Quoi nunc miserae spes opesque sunt in te uno omnes sitae. 470
GETA
Et quidem, ere, nos iamdudum hic te absentem incusamus, qui abieris.
ANTIPHO
Te ipsum quaerebam.
GETA
Sed ea causa nihilo mage defecimus.
ANTIPHO
Loquere obsecro, quonam in loco sunt res et fortunae meae?
Num quid patri subolet?
GETA
Nil etiam.
ANTIPHO
Ecquid spei porrost?
GETA
Nescio.
ANTIPHO
Ah !
GETA
Nisi Phaedria haud cessavit pro te eniti.
ANTIPHO
Nil fecit novi. 475
GETA
Tum Phormio itidem in hac re, ut in aliis strenuom hominem praebuit.
ANTIPHO
Quid is fecit?
GETA
Confutavit verbis admodum iratum senem.
ANTIPHO
Eu, Phormio!
GETA
Ego quod potui porro.
ANTIPHO
Mi Geta, omnis vos amo.
GETA
Sic habent principia sese ut dico: adhuc tranquilla res est,
mansurusque patruom pater est, dum huc adveniat.
ANTIPHO
Quid eum?
GETA ut aibat, 480
de eius consilio sese velle facere quod ad hanc rem attinet.
ANTIPHO
Quantum metus est mihi videre huc salvom nunc patruom, Geta!
nam per eius unam, ut audio, aut vivam aut moriar sententiam.
GETA
Phaedria tibi adest.
ANTIPHO
Ubinam?
GETA
Eccum ab sua palaestra exit foras.

SCENA II

PHAEDRIA, DORIO, ANTIPHO, GETA

PHAEDRIA
Dorio, 485
audi obsecro.
DORIO
Non audio.
PHAEDRIA
Parumper.
DORIO
Quin omitte me.
PHAEDRIA
Audi quod dicam.
DORIO
At enim taedet iam audire eadem miliens.
PHAEDRIA
At nunc dicam quod lubenter audias.
DORIO
Loquere, audio.
PHAEDRIA
Non queo te exorare ut maneas triduom hoc? Quo nunc abis?
DORIO
Mirabar si tu mihi quicquam adferres novi.
ANTIPHO
Ei, 490
metuo lenonem ne quid suo suat capiti.
GETA
Idem ego vereor.
PHAEDRIA
Nondum mihi credis?
DORIO
Hariolare.
PHAEDRIA
Sin fidem do?
DORIO
Fabulae!
PHAEDRIA
Feneratum istuc beneficium pulchre tibi dices.
DORIO
Logi!
PHAEDRIA
Crede mi, gaudebis facto: verum hercle hoc est.
DORIO
Somnium!
PHAEDRIA
Experire: non est longum.
DORIO
Cantilenam eandem canis. 495
PHAEDRIA
Tu mihi cognatus, tu parens, tu amicus, tu...
DORIO
Garri modo.
PHAEDRIA
Adeon ingenio esse duro te atque inexorabili
ut neque misericordia neque precibus molliri queas!
DORIO
Adeon te esse incogitantem atque inpudentem, Phaedria,
me ut phaleratis ducas dictis et meam ductes gratiis! 500
ANTIPHO
Miseritumst.
PHAEDRIA
Ei, veris vincor!
GETA
Quam uterquest similis sui!
PHAEDRIA
Neque Antipho alia quom occupatus esset sollicitudine,
tum hoc esse mihi obiectum malum!
ANTIPHO
Quid istuc est autem, Phaedria?
PHAEDRIA
O fortunatissime Antipho.
ANTIPHO
Egone?
PHAEDRIA
Quoi quod amas domist.
neque cum huius modi umquam [tibi] usus venit ut conflictares malo. 505
ANTIPHO
Mihin domist? immo, id quod aiunt, auribus teneo lupum;
nam neque quo pacto a me amittam, neque uti retineam scio.
DORIO
Ipsum istuc mihi in hoc est.
ANTIPHO
Heia, ne parum leno sies.
Numquid hic confecit?
PHAEDRIA
Hicine? Quod homo inhumanissimus,
Pamphilam meam vendidit.
ANTIPHO
Quid? Vendidit?
GETA
Ain? Vendidit? 510
PHAEDRIA
Vendidit.
DORIO
Quam indignum facinus, ancillam aere emptam suo!
PHAEDRIA
Nequeo exorare ut me maneat et cum illo ut mutet fidem
triduom hoc, dum id quod est promissum ab amicis argentum aufero.
Si non tum dedero, unam praeterea horam ne oppertus sies.
DORIO
Optunde.
ANTIPHO
Haud longumst id quod orat: Dorio, exoret sine. 515
Idem hoc tibi, quod boni promeritus fueris, conduplicaverit.
DORIO
Verba istaec sunt.
ANTIPHO
Pamphilamne hac urbe privari sines?
Tum praeterea horunc amorem distrahi poterin pati?
DORIO
Neque ego neque tu.
PHAEDRIA
Di tibi omnes id quod es dignus duint!
DORIO
Ego te compluris advorsum ingenium meum mensis tuli 520
pollicitantem et nil ferentem, flentem; nunc contra omnia haec
repperi qui det neque lacrumet: da locum melioribus.
ANTIPHO
Certe hercle, ego si satis commemini, tibi quidem est olim dies,
quam ad dares huic, praestituta.
PHAEDRIA
Factum.
DORIO
Num ego istuc nego?
ANTIPHO
Iam ea praeteriit?
DORIO
Non, verum haec ei antecessit.
ANTIPHO
Non pudet 525
vanitatis?
DORIO
Minime, dum ob rem.
GETA
Sterculinum!
PHAEDRIA
Dorio,
itane tandem facere oportet?
DORIO
Sic sum: si placeo, utere.
ANTIPHO
Sicin hunc decipis?
DORIO
Immo enimvero, Antipho, hic me decipit:
nam hic me huius modi scibat esse, ego hunc esse aliter credidi:
iste me fefellit, ego isti nihilo sum aliter ac fui. 530
Sd utut haec sunt, tamen hoc faciam: cras mane argentum mihi
miles dare se dixit: si mi prior tu attuleris, Phaedria,
mea lege utar, ut potior sit qui prior ad dandumst. Vale.

SCENA III

PHAEDRIA, ANTIPHO, GETA

PHAEDRIA
Quid faciam? Unde ego nunc tam subito huic argentum inveniam miser,
quoi minus nihilost? Quod, hic si pote fuisset exorarier 535
triduom hoc, promissum fuerat.
ANTIPHO
Itane hunc patiemur, Geta,
fieri miserum, qui me dudum ut dixti adiuerit comiter?
Quin, quom opust, beneficium rursum ei experiemur reddere?
GETA
Scio equidem hoc esse aequom.
ANTIPHO
Age ergo, solus servare hunc potes.
GETA
Quid faciam?
ANTIPHO
Invenias argentum.
GETA
Cupio; sed id unde edoce. 540
ANTIPHO
Pater adest hic.
GETA
Scio; sed quid tum?
ANTIPHO
Ah, dictum sapienti sat est.
GETA
Itane?
ANTIPHO
Ita.
GETA
Sane hercle pulchre suades: etiam tu hinc abis?
Non triumpho, ex nuptiis tuis si nil nanciscor mali,
ni etiamnunc me huius causa quaerere in malo iubeas crucem?
ANTIPHO
Verum hic dicit.
PHAEDRIA
Quid? Ego vobis, Geta, alienus sum?
GETA
Haud puto; 545
sed parumne est quod omnibus nunc nobis suscenset senex,
ni instigemus etiam ut nullus locus relinquatur preci?
PHAEDRIA
Alius ab oculis meis illam in ignotum abducet locum? Hem !
tum igitur, dum licet dumque adsum, loquimini mecum, Antipho,
contemplamini me.
ANTIPHO
Quam ob rem? aut quidnam facturu's? Cedo. 550
PHAEDRIA
Quoquo hinc asportabitur terrarum, certumst persequi
aut perire.
GETA
Di bene vortant quod agas! pedetemptim tamen.
ANTIPHO
Vide si quid opis potes adferre huic.
GETA
« Si quid »? Quid?
ANTIPHO
Quaere, obsecro,
ne quid plus minusve faxit quod nos post pigeat, Geta.
GETA
Quaero. Salvos est, ut opinor; verum enim metuo malum. 555
ANTIPHO
Noli metuere: una tecum bona mala tolerabimus.
GETA
Quantum opus est tibi argenti, loquere.
PHAEDRIA
Solae triginta minae.
GETA
Triginta? Hui, percarast, Phaedria.
PHAEDRIA
Istaec vero vilis est.
GETA
Age age, inventas reddam.
PHAEDRIA
O lepidum!
GETA
Aufer te hinc.
PHAEDRIA
Iam opust.
GETA
Iam feres:
sed opus est mihi Phormionem ad hanc rem adiutorem dari. 560
PHAEDRIA
Praestost: audacissime oneris quidvis inpone, ecferet;
solus est homo amico amicus.
GETA
Eeamus ergo ad eum ocius.
ANTIPHO
Num quid est quod opera mea vobis opus sit?
GETA
Nil; verum abi domum,
et illam miseram, quam ego nunc intus scio esse exanimatam metu,
consolare. Cessas?
ANTIPHO
Nil est aeque quod faciam lubens.- 565
PHAEDRIA
Qua via istuc facies?
GETA
Dicam in itinere: modo te hinc amove.

ACTUS IV

SCENA I

DEMIPHO, CHREMES

DEMIPHO
Quid? Qua profectus causa hinc es Lemnum, Chreme,
adduxtin tecum filiam?
CHREMES
Non.
DEMIPHO
Quid ita non?
CHREMES
Postquam videt me eius mater esse hic diutius,
simul autem non manebat aetas virginis 570
meam neglegentiam, ipsam cum omni familia
ad me profectam esse aibant.
DEMIPHO
Quid illi tam diu,
quaeso, igitur commorabare, ubi id audiveras?
CHREMES
Ool me detinuit morbus.
DEMIPHO
Unde? aut qui?
CHREMES
Rogas?
Senectus ipsast morbus. Sed venisse eas 575
salvas audivi ex nauta qui illas vexerat.
DEMIPHO
Quid gnato optigerit, me absente, audistin, Chreme?
CHREMES
Quod quidem me factum consili incertum facit.
Nam hanc condicionem siquoi tulero extrario,
quo pacto aut unde mihi sit dicundum ordinest. 580
Te mihi fidelem esse aeque atque egomet sum mihi
scibam. Ille, si me alienus adfinem volet,
tacebit dum intercedet familiaritas;
sin spreverit me, plus quam opus est scito sciet.
Vereorque ne uxor aliqua hoc resciscat mea: 585
quod si fit, ut me excutiam atque egrediar domo,
id restat; nam ego meorum solu' sum meus.
DEMIPHO
Scio ita esse, et istaec mihi res sollicitudinist,
neque defetiscar usque adeo experirier,
donec tibi id quod pollicitus sum effecero. 590

SCENA II

GETA, DEMOPHO, CHREMES

GETA
Ego hominem callidiorem vidi neminem
quam Phormionem. Venio ad hominem, ut dicerem
argentum opus esse, et id quo pacto fieret.
Vixdum dimidium dixeram, intellexerat:
gaudebat, me laudabat, quaerebat senem, 595
dis gratias agebat tempus sibi dari,
ubi Phaedriae esse ostenderet nihilo minus
amicum sese quam Antiphoni. Hominem ad forum
iussi opperiri: eo me esse adducturum senem.
Sed eccum ipsum. Quis est ulterior? Attat Phaedriae 600
pater venit. Sed quid pertimui autem belua?
An quia, quos fallam, pro uno duo sunt mihi dati?
Commodius esse opinor duplici spe utier.
Petam hinc unde a primo institi: is si dat, sat est;
si ab eo nil fiet, tum hunc adoriar hospitem. 605

SCENA III

ANTIPHO, GETA, CHREMES, DEMIPHO

ANTIPHO
Exspecto quam mox recipiat sese Geta.
Sed patruom video cum patre astantem. Ei mihi,
quam timeo adventus huius quo inpellat patrem !
GETA
Adibo hosce. O noster Chreme...
CHREMES
Salve, Geta.
GETA
Venire salvom volup est.
CHREMES
Credo.
GETA
Quid agitur? 610
Multa advenienti, ut fit, nova hic?
CHREMES
Compluria.
GETA
Ita. De Antiphone audistin quae facta?
CHREMES
Omnia.
GETA
Tun dixeras huic? Facinus indignum, Chreme,
sic circumiri!
CHREMES
Id cum hoc agebam commodum.
GETA
Nam hercle ego quoque id quidem agitans mecum sedulo 615
inveni, opinor, remedium huic rei.
CHREMES
Quid, Geta?
DEMIPHO
Quod remedium?
GETA
Ut abii abs te, fit forte obviam
mihi Phormio.
CHREMES
Qui Phormio?
DEMIPHO
Is qui istanc...
CHREMES
Scio.
GETA
Visumst mihi ut eius temptarem sententiam.
Prendo hominem solum: « Quor non, » inquam, « Phormio, 620
vides inter nos sic haec potius cum bona
ut componamus gratia quam cum mala?
Erus liberalis est et fugitans litium;
nam ceteri quidem hercle amici omnes modo
uno ore auctores fuere ut praecipitem hanc daret. » 625
ANTIPHO
Quid hic coeptat aut quo evadet hodie?
GETA
« An legibus
daturum poenas dices si illam eiecerit?
Iam id exploratumst. Heia sudabis satis,
si cum illo inceptas homine: ea eloquentiast.
Verum pone esse victum eum; at tandem tamen 630
non capitis eius res agitur sed pecuniae. »
Postquam hominem his verbis sentio mollirier :
« Soli sumus nunc hic » inquam: « eho [dic] quid vis dari
tibi in manum, ut erus his desistat litibus,
haec hinc facessat, tu molestus ne sies? » 635
ANTIPHO satin illi di sunt propitii?
GETA
« Nam sat scio,
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
ut est ille bonus vir, tria non commutabitis
verba hodie inter vos. »
DEMIPHO
Quis te istaec iussit loqui?
CHREMES
Immo non potuit melius pervenirier 640
eo quo nos volumus.
ANTIPHO
Occidi!
DEMIPHO
Perge eloqui.
GETA
A primo homo insanibat.
CHREMES
Cedo quid postulat?
GETA
Quid? nimium; quantum libuit.
CHREMES
Dic.
GETA
« Si quis daret
talentum magnum. »
DEMIPHO
Immo malum hercle: ut nil pudet!
GETA
Quod dixi adeo ei: « Quaeso, quid si filiam 645
suam unicam locaret? Parvi retulit
non suscepisse: inventast quae dotem petat. »
Ut ad pauca redeam ac mittam illius ineptias,
haec denique eius fui> postrema oratio:
« Ego » inquit « a principio amici filiam, 650
ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere;
nam mihi veniebat in mentem eius incommodum,
in servitutem pauperem ad ditem dari.
Sed mi opus erat, ut aperte tibi nunc fabuler,
aliquantulum quae adferret qui dissolverem 655
quae debeo: et etiamnunc si volt Demipho
dare quantum ab hac accipio quae sponsast mihi,
nullam mihi malim quam istanc uxorem dari. »
ANTIPHO
Utrum stultitia facere ego hunc an malitia
dicam, scientem an inprudentem, incertus sum. 660
DEMIPHO
Quid si animam debet?
GETA
« Ager oppositust pignori ob
decem minas est. »
DEMIPHO
Age, age, iam ducat: dabo.
GETA
« Aediculae item sunt ob decem alias. »
DEMIPHO
Oiei,
nimiumst.
CHREMES
Ne clama: <re>petito hasce a me decem.
GETA
« Uxori emunda ancillulast; tum pluscula 665
supellectile opus est; opus est sumptu ad nuptias:
his rebus pone sane », inquit « decem minas. »
DEMIPHO
Sescentas perinde scribito iam mihi dicas:
nil do. Inpuratus me ille ut etiam inrideat?
CHREMES
Quaeso, ego dabo, quiesce: tu modo filium 670
fac ut illam ducat nos quam volumus.
ANTIPHO
Ei mihi !
Geta, occidisti me tuis fallaciis.
CHREMES
Mea causa eicitur: me hoc est aequom amittere.
GETA
« Quantum potest me certiorem », inquit « face,
si illam dant, hanc ut mittam, ne incertus siem; 675
nam illi mihi dotem iam constituerunt dare. »
CHREMES
Iam accipiat: illis repudium renuntiet;
hanc ducat.
DEMIPHO
Quae quidem illi res vortat male!
CHREMES
Opportune adeo argentum nunc mecum attuli,
fructum quem Lemni uxoris reddunt praedia: 680
inde sumam; uxori tibi opus esse dixero.

SCENA IV

ANTIPHO, GETA

ANTIPHO
Geta.
GETA
Hem.
ANTIPHO
Quid egisti?
GETA
Emunxi argento senes.
ANTIPHO
Satin est id?
GETA
Nescio hercle: tantum iussus sum.
ANTIPHO
Eho, verbero, aliud mihi respondes ac rogo?
GETA
Quid ergo narras?
ANTIPHO
Quid ego narrem? Opera tua 685
ad restim miquidem res redit planissume.
Ut tequidem omnes di deaeque, superi, inferi,
malis exemplis perdant! Em, si quid velis,
huic mandes, quod quidem recte curatum velis.
Quid minus utibile fuit quam hoc ulcus tangere 690
aut nominare uxorem? Iniectast spes patri
posse illam extrudi. Cedo nunc porro: Phormio
dotem si accipiet, uxor ducendast domum:
quid fiet?
GETA
Non enim ducet.
ANTIPHO
Novi. Ceterum
quom argentum repetent, nostra causa scilicet 695
in nervom potius ibit.
GETA
Nil est, Antipho,
quin male narrando possit depravarier.
Tu id quod bonist excerpis, dicis quod malist.
Audi nunc contra: iam si argentum acceperit,
ducendast uxor, ut ais, concedo tibi: 700
spatium quidem tandem apparandi nuptias,
vocandi sacruficandi dabitur paullulum.
Interea amici quod polliciti sunt dabunt:
inde iste reddet.
ANTIPHO
Quam ob rem? aut quid dicet?
GETA Rogas?
« Quot res postilla monstra evenerunt mihi! 705
Intro iit in aedis ater alienus canis;
anguis per inpluvium decidit de tegulis;
gallina cecinit; interdixit hariolus;
haruspex vetuit; ante brumam autem novi
negoti incipere! » Quae causast iustissima. 710
Haec fient.
ANTIPHO
Ut modo fiant!
GETA
Fient: me vide.
pater exit: abi, dic esse argentum Phaedriae.

SCENA V

DEMIPHO, CHREMES, GETA

DEMIPHO
Quietus esto, inquam: ego curabo nequid verborum duit.
Hoc temere numquam amittam ego a me quin mihi testis adhibeam.
Quom dem, et quam ob rem dem commemorabo.
GETA
Ut cautust ubi nil opust! 715
CHREMES
Atque ita opus factost: et matura, dum lubido eadem haec manet;
nam si altera illaec magis instabit, forsitan nos reiciat.
GETA
Rem ipsam putasti.
DEMIPHO
Duc me ad eum ergo.
GETA
Non moror.
CHREMES
Ubi hoc egeris,
transito ad uxorem meam, ut conveniat hanc prius quam hinc abit.
Dicat eam dare nos Phormioni nuptum, ne suscenseat; 720
et magis esse illum idoneum, qui ipsi sit familiarior;
nos nostro officio nil digressos esse: quantum is voluerit,
datum esse dotis.
DEMIPHO
Quid tua, malum, id refert?
CHREMES
Magni, Demipho.
Non sat[is] est tuom te officium fecisse si non id fama adprobat:
volo ipsius quoque voluntate haec fieri, ne se eiectam praedicet. 725
DEMIPHO
Idem ego istuc facere possum.
CHREMES
Mulier mulieri mage convenit.
DEMIPHO
Rogabo.
CHREMES
Ubi illas nunc ego reperire possim cogito.

ACTUS V

SCENA I

SOPHRONA, CHREMES

SOPHRONA
Quid agam? Quem mi amicum inveniam misera? Aut quoi consilia haec
referam?
Aut unde auxilium petam?
Nam vereor era ne ob meum suasum indigne iniuria adficiatur: 730
ita patrem adulescentis facta haec tolerare audio violenter.
CHREMES
Nam quae haec anus est exanimata a fratre quae egressast meo?
SOPHRONA
Quod ut facerem egestas me inpulit, quom scirem infirmas nuptias
hasce esse, ut id consulerem, interea vita ut in tuto foret.
CHREMES
Certe edepol, nisi me animus fallit aut parum prospiciunt oculi, 735
meae nutricem gnatae video.
SOPHRONA
Neque ille investigatur,
CHREMES
Quid ago?
SOPHRONA
Qui est pater eius.
CHREMES
Adeo, maneo dum haec quae loquitur mage cognosco?
SOPHRONA
Quodsi eum nunc reperire possim, nil est quod verear.
CHREMES
east ipsa:
conloquar.
SOPHRONA
Quis hic loquitur?
CHREMES
Sophrona.
SOPHRONA
Et meum nomen nominat?
CHREMES
Respice ad me.
SOPHRONA
Di obsecro vos, estne hic Stilpo?
CHREMES
Non. 740
SOPHRONA
Negas?
CHREMES
Concede hinc a foribus paullum istorsum, sodes, Sophrona.
Ne me istoc posthac nomine appellassis.
SOPHRONA
Quid? Non, obsecro, es
quem semper te esse dictitasti?
CHREMES
St.
SOPHRONA
Quid has metuis fores?
CHREMES
Conclusam hic habeo uxorem saevam. Verum istoc de nomine,
eo perperam olim dixi ne vos forte inprudentes foris 745
effuttiretis atque id porro aliqua uxor mea rescisceret.
SOPHRONA
Em istoc pol nos te hic invenire miserae numquam potuimus.
CHREMES
Eho dic mihi quid rei tibist cum familia hac unde exis?
Ubi illae sunt?
SOPHRONA
Miseram me!
CHREMES
Hem, quid est? Vivontne?
SOPHRONA
Vivit gnata.
Matrem ipsam ex aegritudine hac miseram mors consecutast. 750
CHREMES
Male factum.
SOPHRONA
Ego autem, quae essem anus deserta egens ignota,
ut potui, nuptum virginem locavi huic adulescenti,
harum qui est dominus aedium.
CHREMES
Antiphonin?
SOPHRONA
Em isti<c> ipsi.
CHREMES
Quid? Duasne uxores habet?
SOPHRONA
Au, obsecro, unam illequidem hanc solam.
CHREMES
Quid illam alteram quae dicitur cognata?
SOPHRONA
Haec ergost.
CHREMES
Quid ais? 755
SOPHRONA
Cmposito factumst quo modo hanc amans habere posset
sine dote.
CHREMES
Di vostram fidem, quam saepe forte temere
eveniunt quae non audeas optare! Offendi adveniens
quicum volebam et ut volebam conlocatam <gnatam>.
Quod nos ambo opere maxumo dabamus operam ut fieret, 760
sine nostra cura, maxuma sua cura solu' fecit.
SOPHRONA
Nunc quid opus facto sit vide. Pater adulescentis venit,
eumque animo iniquo hoc oppido ferre aiunt.
CHREMES
Nil periclist.
Sed per deos atque homines meam esse hanc cave resciscat quisquam.
SOPHRONA
Nemo e me scibit.
CHREMES
Sequere me: intus cetera <audietis> 765

SCENA II

DEMIPHO, GETA

DEMIPHO
Nostrapte culpa facimus ut malis expediat esse,
dum nimium dici nos bonos studemus et benignos.
Ita fugias ne praeter casam, quod aiunt. Nonne id sat erat,
accipere ab illo iniuriam? etiam argentumst ultro obiectum,
ut sit qui vivat dum aliud aliquid flagiti conficiat. 770
GETA
Planissime.
DEMIPHO
Is nunc praemiumst qui recta prava faciunt.
GETA
Verissime.
DEMIPHO
Ut stultissime quidem illi rem gesserimus.
GETA
Modo ut hoc consilio possiet discedi, ut istam ducat.
DEMIPHO
Etiamne id dubiumst?
GETA
Haud scio hercle, ut homost, an mutet animum.
DEMIPHO
Hem mutet autem?
GETA
Nescio; verum, si forte, dico. 775
DEMIPHO
Ita faciam, ut frater censuit, ut uxorem eius huc adducam,
cum ista ut loquatur. Tu, Geta, abi prae, nuntia hanc venturam.-
GETA
Argentum inventumst Phaedriae; de iurgio siletur;
provisumst ne in praesentia haec hinc abeat. Quid nunc porro?
Quid fiet? In eodem luto haesitas; vorsuram solves, 780
Geta: praesens quod fuerat malum in diem abiit: plagae crescunt,
nisi prospicis. Nunc hinc domum ibo ac Phanium edocebo,
nequid vereatur Phormionem aut eius orationem.

SCENA III

DEMIPHO, NAUSITRATA, CHREMES

DEMIPHO
Agedum, ut soles, Nausistrata, fac illa ut placetur nobis,
ut sua voluntate id quod est faciundum faciat.
NAUSISTRATA
Faciam. 785
DEMIPHO
Pariter nunc opera me adiuves ac re dudum opitulata es.
NAUSISTRATA
Factum volo. Ac pol minus queo viri culpa quam me dignumst.
DEMIPHO
Quid autem?
NAUSISTRATA
Quia pol mei patris bene parta indiligenter
tutatur; nam ex is praediis talenta argenti bina
statim capiebat: vir viro quid praestat!
DEMIPHO
Bina quaeso? 790
NAUSISTRATA
Ac rebus vilioribus multo, tamen duo talenta.
DEMIPHO
Hui !
NAUSISTRATA
Qid haec videntur?
DEMIPHO
Scilicet.
NAUSISTRATA
Virum me natam vellem:
ego ostenderem,
DEMIPHO
Certo scio.
NAUSISTRATA
Quo pacto...
DEMIPHO
Parce, sodes,
ut possis cum illa, ne te adulescens mulier defetiget.
NAUSISTRATA
Faciam ut iubes. sed meum virum ex te exire video. 795
CHREMES
Ehem, Demipho,
iam illi datumst argentum?
DEMIPHO
Curavi ilico.
CHREMES
Nollem datum.
Ei, video uxorem: paene plus quam sat erat.
DEMIPHO
Quor nolles, Chreme?
CHREMES
Iam recte.
DEMIPHO
Quid tu? Ecquid locutu's cum istac quam ob rem hanc ducimus?
CHREMES
Transegi.
DEMIPHO
Quid ait tandem?
CHREMES
Abduci non potest.
DEMIPHO
Qui non potest?
CHREMES
Quia uterque utrique est cordi.
DEMIPHO
Quid istuc nostra?
CHREMES
Magni. Praeterhac 800
cognatam comperi esse nobis.
DEMIPHO
Quid? Deliras.
CHREMES
Sic erit.
Non temere dico: redii mecum in memoriam.
DEMIPHO
Satin sanus es?
NAUSISTRATA
Au, obsecro, vide ne in cognatam pecces.
DEMIPHO
Non est.
CHREMES
Ne nega:
patris nomen aliud dictum est: hoc tu errasti.
DEMIPHO
Non norat patrem?
CHREMES
Norat.
DEMIPHO
Quor aliud dixit?
CHREMES
Numquamne hodie concedes mihi 805
neque intelleges?
DEMIPHO
Si tu nil narras?
CHREMES
Perdis.
NAUSISTRATA
Miror quid hoc siet.
DEMIPHO
Equidem hercle nescio.
CHREMES
Vin scire? At ita me servet Iuppiter,
ut propior illi quam ego sum ac tu homo nemost.
DEMIPHO
Di vostram fidem.
Eamus ad ipsam: una omnis nos aut scire aut nescire hoc volo.
CHREMES
Ah !
DEMIPHO
Quid est?
CHREMES
Itan parvam mihi fidem esse apud te?
DEMIPHO
Vin me credere? 810
Vin satisquaesitum mi istuc esse? Age, fiat. Quid ? Illa filia
amici nostri quid futurumst?
CHREMES
Recte.
DEMIPHO
Hanc igitur mittimus?
CHREMES
Quidni?
DEMIPHO
Illa maneat?
CHREMES
Sic.
DEMIPHO
Ire igitur tibi licet, Nausistrata.
NAUSISTRATA
Sic pol commodius esse in omnis arbitror quam ut coeperas,
manere hanc; nam perliberalis visast, quom vidi, mihi.- 815
DEMIPHO
Quid istuc negotist?
CHREMES
Iamne operuit ostium?
DEMIPHO
Iam.
CHREMES
O Iuppiter,
di nos respiciunt: gnatam inveni nuptam cum tuo filio.
DEMIPHO
Hem,
quo pacto potuit?
CHREMES
Non satis tutus est ad narrandum hic locus.
DEMIPHO
At tu intro abi.
CHREMES
Heus, ne filii quidem hoc nostri resciscant volo.

SCENA IV

ANTIPHO

ANTIPHO
Laetus sum, utut meae res sese habent, fratri optigisse quod volt. 820
Quam scitumst eius modi in animo parare cupiditates
quas, quom res advorsae sient, paullo mederi possis ?
Hic simul argentum repperit, cura sese expedivit;
ego nullo possum remedio me evolvere ex his turbis,
quin, si hoc celetur, in metu, sin patefit, in probro sim. 825
Neque me domum nunc reciperem, ni mi esset spes ostenta
huiusce habendae. Sed ubinam Getam invenire possim, ut
rogem quod tempus conveniundi patris me capere iubeat?

SCENA V

PHORMIO, ANTIPHO

PHORMIO
Argentum accepi, tradidi lenoni, abduxi mulierem,
curavi propria ut Phaedria poteretur; nam emissast manu. 830
Nunc una mihi res etiam restat quae est conficiunda, otium
ab senibus ad potandum ut habeam; nam aliquot hos sumam dies.
ANTIPHO
Sed Phormiost. Quid ais?
PHORMIO
Quid?
ANTIPHO
Quidnam nunc facturust Phaedria?
Quo pacto satietatem amoris ait se velle absumere?
PHORMIO
Vicissim partis tuas acturus est.
ANTIPHO
Quas?
PHORMIO
Ut fugitet patrem. 835
Te suas rogavit rursum ut ageres, causam ut pro se diceres;
nam potaturus est apud me. Ego me ire senibus Sunium
dicam ad mercatum, ancillulam emptum dudum quam dixit Geta:
ne quom hic non videant me, conficere credant argentum suom.
Sed ostium concrepuit abs te.
ANTIPHO
Vide quis egreditur.
PHORMIO
Getast. 840

SCENA VI

GETA, ANTIPHO, PHORMIO

GETA
O Fortuna, o Fors Fortuna, quantis commoditatibus,
quam subito meo ero Antiphoni ope vostra hunc onerastis diem!
ANTIPHO
Quidnam hic sibi volt?
GETA
Nosque amicos eius exonerastis metu!
Sed ego nunc mihi cesso, qui non umerum hunc onero pallio,
atque hominem propero invenire, ut haec quae contigerint sciat. 845
ANTIPHO
Num tu intellegis quid hic narret?
PHORMIO
Num tu?
ANTIPHO
Nil.
PHORMIO
Tantundem ego.
GETA
Ad lenonem hinc ire pergam: ibi nunc sunt.
ANTIPHO
Heus, Geta!
GETA
Em tibi.
Num mirum aut novomst revocari, cursum quom institeris?
ANTIPHO
Geta.
GETA
Pergit hercle. Numquam tu odio tuo me vinces.
ANTIPHO
Non manes?
GETA
Vapula.
ANTIPHO
Id quidem tibi iam fiet nisi resistis. Verbero. 850
GETA
Familiariorem oportet esse hunc: minitatur malum.
Sed isne est quem quaero, an non? Ipsust, congredere actutum.
ANTIPHO
Quid est?
GETA
O omnium quantumst qui vivont, hominum homo ornatissime!
Nam sine controvorsia ab dis solus diligere, Antipho.
ANTIPHO
Ita velim; sed qui istuc credam ita esse mihi dici velim. 855
GETA
Satine est si te delibutum gaudio reddo?
ANTIPHO
Enicas.
PHORMIO
Quin tu hinc pollicitationes aufer et quod fers cedo.
GETA
Oh,
tu quoque aderas, Phormio?
PHORMIO
Aderam. Sed tu cessas.
GETA
Accipe, em:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum
sumus profecti; interea mittit erus me ad uxorem tuam. 860
ANTIPHO
Quam ob rem?
GETA
Omitto proloqui; nam nil ad hanc rem est, Antipho.
Ubi in gynaeceum ire occipio, puer ad me adcurrit Mida,
pone reprendit pallio, resupinat: respicio, rogo
quam ob rem retineat me: Ait esse vetitum intro ad eram accedere.
« Sophrona modo fratrem huc » inquit, «senis introduxit Chremem 865
eumque nunc esse intus cum illis. » Hoc ubi ego audivi, ad fores
suspenso gradu placide ire perrexi accessi, astiti,
animam compressi, aurem admovi: ita animum coepi attendere,
hoc modo sermonem captans.
PHORMIO
Eu, Geta!
GETA
Hic pulcherrimum
facinus audivi: itaque paene hercle exclamavi gaudio. 870
ANTIPHO
Quod?
GETA
Quodnam arbitrare?
ANTIPHO
Nescio.
GETA
Atqui mirificissimum:
patruos tuos est pater inventus Phanio uxori tuae.
ANTIPHO
Hem,
quid ais?
GETA
Cum eius consuevit olim matre in Lemno clanculum.
PHORMIO
Somnium! utine haec ignoraret suom patrem?
GETA
Aliquid credito,
Phormio, esse causae. Sed censen me potuisse omnia 875
intellegere extra ostium intus quae inter sese ipsi egerint?
ANTIPHO
Atque ego quoque inaudivi illam fabulam.
GETA
Immo etiam dabo
quo mage credas: patruos interea inde huc egreditur foras;
haud multo post cum patre idem recipit se intro denuo;
ait uterque tibi potestatem eius adhibendae dari : 880
denique ego sum missus, te ut requirerem atque adducerem.
ANTIPHO
Quin ergo rape me; quid cessas?
GETA
Fecero.
ANTIPHO
Heus, Phormio,
vale.
PHORMIO
Vale, Antipho. GBene, ita me di ament, factum: gaudeo.

SCENA VII

PHORMIO

PHORMIO
Tantam fortunam de inproviso esse his datam!
Summa eludendi occasiost mihi nunc senes 885
et Phaedriae curam adimere argentariam,
ne quoiquam suorum aequalium supplex siet.
Nam idem hoc argentum, ita ut datumst, ingratiis
ei datum erit: hoc qui cogam re ipsa repperi.
Nunc gestus mihi voltusque est capiundus novos. 890
Sed hinc concedam in angiportum hoc proxumum;
inde hisce ostendam me, ubi erunt egressi foras.
Quo me adsimularam ire ad mercatum, non eo.

SCENA VIII

DEMIPHO, CHREMES, PHORMIO

DEMIPHO
Dis magnas merito gratias habeo atque ago,
quando evenere haec nobis, frater, prospere. 895
Quantum potest, nunc conveniundust Phormio,
prius quam dilapidat nostras triginta minas,
ut auferamus.
PHORMIO
Demiphonem si domist
visam, ut quod...
DEMIPHO
At nos ad te ibamus, Phormio.
PHORMIO
De eadem hac fortasse causa?
DEMIPHO
Ita hercle.
PHORMIO
Credidi: 900
quid ad me ibatis?
DEMIPHO
Ridiculum.
PHORMIO
Verebamini
ne non id facerem quod recepissem semel?
Heus, quanta quanta haec mea paupertas est, tamen
adhuc curavi unum hoc quidem, ut mi esset fides.
CHREMES
Estne ita ut<i> dixi liberalis?
DEMIPHO
Oppido. 905
PHORMIO
Idque ad vos venio nuntiatum, Demipho,
paratum me esse: ubi voltis, uxorem date.
Nam omnis posthabui mihi res, ita uti par fuit,
postquam id tanto opere vos velle animum advorteram.
DEMIPHO
At hic dehortatus est me ne illam tibi darem: 910
« Nam qui erit rumor populi » inquit, « si id feceris?
olim quom honeste potuit, tum non est data:
eam nunc extrudi turpest. » Ferme eadem omnia
quae tute dudum coram me incusaveras.
PHORMIO
Satis superbe inluditis me.
DEMIPHO
Qui?
PHORMIO
Rogas? 915
Quia ne alteram quidem illam potero ducere;
nam quo redibo ore ad eam quam contempserim?
CHREMES
« Tum autem Antiphonem video ab sese amittere
invitum eam » inque.
DEMIPHO
Tum autem video filium
invitum sane mulierem ab se amittere. 920
Sed transi, sodes, ad forum atque illud mihi
argentum rursum iube rescribi, Phormio.
PHORMIO
Quodne ego discripsi porro illis quibus debui?
DEMIPHO
Quid igitur fiet?
PHORMIO
Si vis mi uxorem dare
quam despondisti, ducam; sin est ut velis 925
manere illam apud te, dos hic maneat, Demipho.
Nam non est aequom me propter vos decipi,
quom ego vostri honoris causa repudium alterae
remiserim, quae dotis tantundem dabat.
DEMIPHO
In' in malam rem cum istac magnificentia, 930
fugitive? Etiam nunc credis te ignorarier
aut tua facta adeo?
PHORMIO
Irritor.
DEMIPHO
Tune hanc duceres,
si tibi daretur?
PHORMIO
Fac periclum.
DEMIPHO
Ut filius
cum illa habitet apud te, hoc vostrum consilium fuit.
PHORMIO
Quaeso quid narras?
DEMIPHO
Quin tu mi argentum cedo. 935
PHORMIO
Immo vero uxorem tu cedo.
DEMIPHO
In ius ambula.
PHORMIO
Enimvero si porro esse odiosi pergitis...
DEMIPHO
Quid facies?
PHORMIO
Egone? Vos me indotatis modo
patrocinari fortasse arbitramini:
etiam dotatis soleo.
CHREMES quid id nostra?
PHORMIO
Nihil. 940
Hic quandam noram quoius vir uxorem...
CHREMES
Hem.
DEMIPHO
Quid est?
PHORMIO
Lemni habuit aliam,
CHREMES
Nullus sum.
PHORMIO
Ex qua filiam
suscepit; et eam clam educat.
CHREMES
Sepultus sum.
PHORMIO
Haec adeo ego illi iam denarrabo.
CHREMES
Obsecro,
ne facias.
PHORMIO
Oh, tune is eras?
DEMIPHO
Ut ludos facit! 945
CHREMES
Missum te facimus.
PHORMIO
Fabulae!
CHREMES
Quid vis tibi?
Argentum quod habes condonamus te.
PHORMIO
Audio.
Quid vos, malum, ergo me sic ludificamini
inepti vostra puerili sententia?
Nolo, volo; volo, nolo rursum; cape cedo; 950
quod dictum indictumst; quod modo erat ratum inritumst.
CHREMES
Quo pacto aut unde hic haec rescivit?
DEMIPHO
Nescio,
nisi me dixisse nemini certo scio.
CHREMES
Monstri, ita me di ament, simile.
PHORMIO
Inieci scrupulum.
DEMIPHO
hem,
hicine ut a nobis hoc tantum argenti auferat 955
tam aperte inridens? Emori hercle satius est.
Animo virili praesentique ut sis para.
Vides peccatum tuom esse elatum foras
neque iam id celare posse te uxorem tuam:
Nunc quod ipsa ex aliis auditura sit, Chreme, 960
id nosmet indicare placabilius est.
Tum hunc inpuratum poterimus nostro modo
ulcisci.
PHORMIO
Attat, nisi mi prospicio, haereo.
Hi gladiatorio animo ad me adfectant viam.
CHREMES
At vereor ut placari possit.
DEMIPHO
Bono animo es: 965
ego redigam vos in gratiam, hoc fretus, Chreme,
quom e medio excessit unde haec susceptast tibi.
PHORMIO
Itan agitis mecum? Satis astute adgredimini.
Non hercle ex re istius me instigasti, Demipho.
Ain tu? Ubi quae lubitum fuerit peregre feceris, 970
neque huius sis veritus feminae primariae
quin novo modo ei faceres contumeliam,
venias nunc precibus lautum peccatum tuom?
Hisce ego illam dictis ita tibi incensam dabo
ut ne restinguas lacrumis si exstillaveris. 975
DEMIPHO
Malum quod isti di deaeque omnes duint!
Tantane adfectum quemquam esse hominem audacia!
Non hoc publicitus scelus hinc asportarier
in solas terras!
CHREMES
In id redactus sum loci
ut quid agam cum illo nesciam prorsum.
DEMIPHO
Ego scio: 980
in ius eamus.
PHORMIO
In ius? Huc, si quid lubet.
CHREMES
Adsequere, retine, dum ego huc servos evoco.
DEMIPHO
Enim nequeo solus: accurre.
PHORMIO
Una iniuriast
tecum.
DEMIPHO
Lege agito ergo.
PHORMIO
Alterast tecum, Chreme.
CHREMES
Rape hunc.
PHORMIO
Sic agitis? Enimvero vocest opus: 985
Nausistrata, exi!
CHREMES
Os opprime inpurum: vide
quantum valet.
PHORMIO
Nausistrata! inquam.
DEMIPHO
Non taces?
PHORMIO
Taceam?
DEMIPHO
Nisi sequitur, pugnos in ventrem ingere.
PHORMIO
Vel oculum exclude: est ubi vos ulciscar probe.

SCENA IX

NAUSISTRATA, CHREMES, DEMIPHO, PHORMIO

NAUSISTRATA
Qui nominat me? Hem, quid istuc turbaest, obsecro, 990
mi vir?
PHORMIO
Ehem, quid nunc obstipuisti?
NAUSISTRATA
Quis hic homost?
Non mihi respondes?
PHORMIO
Hicine ut tibi respondeat,
qui hercle ubi sit nescit?
CHREMES
Cave isti quicquam cred<u>as.
PHORMIO
Abi, tange: si non totus friget, me enica.
CHREMES
Nil est.
NAUSISTRATA
Quid ergo? quid istic narrat?
PHORMIO
Iam scies: 995
ausculta.
CHREMES
Pergin credere?
NAUSISTRATA
Quid ego, obsecro,
huic credam, qui nil dixit?
PHORMIO
Delirat miser
timore.
NAUSISTRATA
Non pol temerest quod tu tam times.
CHREMES
Egon timeo?
PHORMIO
Recte sane: quando nil times.
Et hoc nil est quod ego dico, tu narra.
DEMIPHO
Scelus, 1000
tibi narret?
PHORMIO
Ohe tu, factumst abs te sedulo
pro fratre.
NAUSISTRATA
Mi vir, non mihi narras.
CHREMES
At...
NAUSISTRATA
Quid « at » ?
CHREMES
Non opus est dicto.
PHORMIO
Tibi quidem; at scito huic opust.
in Lemno...
DEMIPHO
Hem quid ais?
CHREMES
Non taces?
PHORMIO
Clam te ...
CHREMES
Ei mihi!
PHORMIO
Uxorem duxit.
NAUSISTRATA
Mi homo, di melius duint! 1005
PHORMIO
Sic factumst.
NAUSISTRATA
Perii misera!
PHORMIO
Et inde filiam
suscepit iam unam, dum tu dormis.
CHREMES
Quid agimus?
NAUSISTRATA
Pro di inmortales, facinus miserandum et malum!
PHORMIO
Hoc actumst.
NAUSISTRATA
An quicquam hodiest factum indignius?
Qui mi, ubi ad uxores ventumst, tum fiunt senes! 1010
Demipho, te appello: nam cum hoc ipso distaedet loqui.
Haecin erant itiones crebrae et mansiones diutinae
Lemni? Haecin erat ea quae nostros minuit fructus vilitas?
DEMIPHO
Ego, Nausistrata, esse in hac re culpam meritum non nego;
sed ea qui sit ignoscenda.
PHORMIO
Verba fiunt mortuo. 1015
DEMIPHO
Nam neque neglegentia tua neque odio id fecit tuo.
Vinolentus fere abhinc annos quindecim mulierculam
eam compressit unde haec natast, neque postilla umquam attigit.
Ea mortem obiit, e medio abiit qui fuit in re hac scrupulus.
Quam ob rem te oro, ut alia facta tua sunt, aequo animo hoc feras. 1020
NAUSISTRATA
Quid ego aequo animo? Cupio misera in hac re iam defungier.
Sed quid sperem? aetate porro minus peccaturum putem?
Iam tum erat senex, senectus si verecundos facit.
An mea forma atque aetas nunc magis expetendast, Demipho?
Quid mi hic adfers quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore? 1025
PHORMIO
Exsequias Chremeti quibus est commodum ire, em tempus est.
Sic dabo: age nunc, Phormionem qui volet lacessito:
« Faxo tali sum mactatum atque hic est infortunio. »
Redeat sane in gratiam iam: supplici satis est mihi.
Habet haec ei quod, dum vivat, usque ad aurem ogganniat. 1030
NAUSISTRATA
At meo merito credo. Quid ego nunc commemorem, Demipho,
singulatim qualis ego in hunc fuerim?
DEMIPHO
Novi aeque omnia
tecum.
NAUSISTRATA
Merito[n] hoc meo videtur factum?
DEMIPHO
Minime gentium.
Verum iam, quando accusando fieri infectum non potest,
ignosce: orat confitetur purgat: quid vis amplius? 1035
PHORMIO
Enimvero prius quam haec dat veniam, mihi prospiciam et Phaedriae.
heus Nausistrata, prius quam huic respondes temere, audi.
NAUSISTRATA
Quid est?
PHORMIO
Ego minas triginta per fallaciam ab illoc abstuli:
eas dedi tuo gnato: is pro sua amica lenoni dedit.
CHREMES
Hem, quid ais?
NAUSISTRATA
Adeo hoc indignum tibi videtur, filius 1040
homo adulescens si habet unam amicam, tu uxores duas?
Nil pudere! Quo ore illum obiurgabis? Responde mihi.
DEMIPHO
Faciet ut voles.
NAUSISTRATA
Immo ut meam iam scias sententiam,
neque ego ignosco, neque promitto quicquam, neque respondeo
prius quam gnatum videro: eius iudicio permitto omnia. 1045
Quod is iubebit faciam.
PHORMIO
Mulier sapiens es, Nausistrata.
NAUSISTRATA
Satis tibi<n> est?
PHORMIO
Immo vero pulchre discedo et probe
et praeter spem.
NAUSISTRATA
Tu tuom nomen dic quid est.
PHORMIO
Mihin? Phormio:
vostrae familiae hercle amicus et tuo summus Phaedriae.
NAUSISTRATA
Phormio, at ego ecastor posthac tibi quod potero, quae voles 1050
faciamque et dicam.
PHORMIO
Benigne dicis.
NAUSISTRATA
Pol meritumst tuom.
PHORMIO
Vin primum hodie facere quod ego gaudeam, Nausistrata,
et quod tuo viro oculi doleant?
NAUSISTRATA
Cupio.
PHORMIO
Me ad cenam voca.
NAUSISTRATA
Pol vero voco.
DEMIPHO
Eeamus intro hinc.
NAUSISTRATA
Fiat. Sed ubist Phaedria
iudex noster?
PHORMIO
Iam hic faxo aderit.
CANTOR
Vos valete et plaudite!