NOTES

588 SIXIÈME ENNÉADE.

LIVRES I, II, III.

DES GENRES DE L'ÊTRE.

Les livres i, ii et iii sont le quarante-unième, le quarante-deuxième et le quarante-troisième dans l'ordre chronologique.

Le paragraphe 13 du livre i a été traduit par M. Barthélémy Saint-Hilaire : De l'École d'Alexandrie, p. 277.

Les écrits que Plotin a eus sous les yeux en composant ces livres sont le Sophiste de Platon, dont il a tiré sa doctrine des genres de l'être intelligible (Voy. p. 216-221, notes), les Catégories et la Métaphysique, d'Aristote, dont il s'est inspiré dans la théorie des genres de l'être sensible, tout en combattant ce philosophe sur beaucoup de points. Les nombreux rapprochements que nous avons joints au texte de notre traduction apprennent au lecteur tout ce qu'il a besoin de savoir à cet égard (Voy. Substance, p. 150-155, 253-266; Quantité, p. 155-160, 228-230, 267-277 ; Qualité, p. 167-176, 230, 277-290; Relation, p. 160-167,192, 232, 303; Quand, p. 176-177, 232 ; Où, p. 177-179,233; Agir et Pâtir 180-191,233 ; Avoir, p. 191-193, 233 ; Être situé, p. 193, 233). Nous avons également éclairci, autant que nous l'avons pu (p. 195-204), les allusions que Plotin fait à la doctrine des Stoïciens (savoir: Substance, p. 194-201, Qualité, p.201-203, Modes, p. 203, Relations, p. 204).

Simplicius, dans son Commentaire des Catégories d'Aristote, a souvent cité notre auteur (Voy. p. 152-153, 156,158, 160,167, 169, 171-173, 176-178, 180-186, 188-190, 192-194, 203, 268, 269, 280, 289-291, 301, 302); et, dans un morceau intéressant dont on trouvera la traduction ci-après (p. 630-632), il nous a fait connaître l'histoire des travaux qui ont précédé ou suivi celui de Plotin et qui s'y rattachent plus ou moins étroitement.

Notre auteur a été également cité par Jean Philopon (Voy. p. 283, 589  589 note 1), et par David l'Arménien, dans son Commentaire des Catégories d'Aristote, dont le texte grec n'a pas encore été publié.

Appréciation de ces livres par Steinhart.

Chez les modernes, l'écrivain qui nous paraît avoir le mieux étudié ces trois livres de Plotin est Steinhart, que nous avons déjà eu l'occasion de citer sur d'autres points, il a fort bien signalé ce qu'il y a d'original et de vraiment philosophique dans ces discussions un peu arides. Nous allons donner ici son jugement, qui nous paraît très propre à en faire apprécier le mérite.
« Gravissima et uberrima illa est Plotini disputatio, in qua Categorias et Peripateticorum ab Aristotele positas et Stoicorum per tres continuos libros sub censuram vocat, et sagacissime, quid in iis veri sit, quid falsi, examinat. Aristoteles quidem ipse Categoriis suis non omnem rerum universitatem quasi includere voluerat, sed id tantum ostendere, quomodo verba et dictiones cum notionibus convenirent, et grammaticae aliquod fundamentum jacere, non summa rerum genera proponere ; neque id peccavit, quod sectatores ejus, qui omnis philosophiœ initia in iis inesse et infinitam rerum ac notionum varietatem his angustis flnibus coerceri arbitrabantur. Quanquam, qui diligentius Aristotelem intelligere cupit, is inveniet jam Categoriis illis indicari quodammodo, quo tota ejus doctrina tendat, quod praecipuein essentiœ notione definienda factum esse cernimus. Plotinus igitur decem illas Categorias ab Aristotele propositas (οὐσία, τὸ ποσόν, τὸ ποίον, τὸ πρός τι, πού, ποτέ, κεῖσθαι, ἔχειν, ποῖειν πάσχειν), in quibus summam quasi universœ Peripateticorum doctrinae opinabatur inesse, non ipsa rerum genera esse ostendit, sed, si earum notiones recte intelligantur, summa rerum gênera in iis latere quodammodo et ex iis cognosci atque explicari posse. Quam ob causam, quum Aristoteles nec mutuum earum inter se nexum neque originem exposuisset, ipse plenam illarum notionum vim perscrutari atque aperire studuit, cujus disputationis hic prima tantum delineamenta possumus describere.

» Et primum quidem Essentiœ (οὐσία) categoriam et per se vagam atque ambiguam esse, nec salis certis finibus a reliquis generibus discerni ostendit, quia id quod non sit ne cogitari quidem possit; omnia igitur quodammodo partem aliquam hujus notionis habeant (1). — Tum Quanti notionem non simplicem esse monet, sed diversis duabus compositam, numero et magnitudine, quum, quidquid magnitudinem aliquam habeat, id jam numeri notione comprehensum 590 et definitum sit ; solos igitur numeros in rerum generibus fuisse ponendos, non quanti notionem admiscendam, quae non in îpsos numeros, sed in res tantum numeratas cadat (2). — Simili vitio etiam Qualis notionem laborare censuit, in quam, quum quatuor contineat species, habitum ac conditionem (ἕξις καὶ διάθεσις), potentiam (δύναμις), affectum (πάθος), formam (μορφή), diversissima collata sint ; praeterea non definivisse Aristotelem quomodo altributa, quœ ad qualitatem pertineant, ab atlributis istis quœ ipsam rei alicujus naturam constituant discernenda sint (3). — Maxime vero sub Relationis categoriam congesta esse multa demonstravit, quae ad diverse rerum genera pertineant: nam relata inter se nominari quae aliquo modo inter se nexa sint, sed non esse expositum quis sit ille nexus,quae ejus causas; insuper, quœ sint qualia, sœpe simul inter se relata esse, ita ut laxior sit et laxior hujus categoriae ambitus (4). — Porro, quas categorias particulis Ubi et Quando indicari voluerit Aristoteles, eas nuilas esse, quia indicent certam aliquam rem in certo aliquo loco vel tempore esse; puras potius temporis et spatii notiones fuisse indicandas (5).— Ultimas denique quatuor categorias, Habendi, Situs, Agendi, Patiendi, non minus esse ambiguas, quod qualia quoque et quanta attributa sua Habere dicantur, Situs et ad formam et ad locum pertineat; Agere denique et Pati aliquid diversis maxime rationibus dici ; fuisse igitur ascendendum ad universam motus notionem, et inde varias agendi patiendique species deducendas (6).

Sic igitur Aristotelis in definiendis categoriis consiiium non certe perspexit, sed id certe vidit, quomodo his cogitationis initiis jam rectior via ipsarum rerum cognoscendarum indicata esset. Ipse vero iis quasi scalis usus est, quibus ad altiora ascenderet. Primum enim res omnes, quas sensu percipimus, et qusecunque de iis praedicamus, ad quinque genera retulit, tum alia eorum quae mente tantum concipiantur, alia rerum sensibilium genera posuit. Essentiœ notionem secundum Aristotelem ita definit, ut materia et forma quasi cumposita sit (7) ; Quale et Quantum ad unum commune genus refert, et ita ab essentia discernit, ut iis non ipsam rei naturam constitui dicat, sed talia esse altributa, que îpsi rei notioni extrinsecus videantur accessisse et fortuiti magis quam necessarii speciem aliquam prae se feran (8) ; Relationem veram tum demum fieri rectissime sensit, si mutuus causarum nexus inter 591 relatas ad se invicem res intercedat (9) ; Motus et Mutationis notione omnia vidit contineri, quœ vel agere aliquid vel pati dicantur (10); denique Tempus et Spatium vacuas esse formas docuit, quibus sensibilia omnia circumscripta sint (11); quœ generum summorum definitio quantum ad accuratiorem rei grammaticae cognitionem conferre possit, infra videbimus.

Intellexit vero id quoque, in Mente divina, cujus etiam nostri animi non sint expertes, discrimina, quibus quinque illa rerum genera distineantur, nulle esse : nam in Mente nihil esse fortuitum, nihil alienum vel extrinsecus adscitum, sed omnia libera aliqua nécessitate ex ipsa Mentis actione prodire. Primariam igitur notionem, quam de se Mens concipiat, Essentiœ esse, sed purioris istius, quœ non materia et forma composita sit, sed ipsa in se causam, quod sit, habeat (12); quale autem et quantum Mentis non esse attributa (13), sed quum una œterna Mens inflnitam aliquam notionum atque idearum varietatem contineat, neque vero unquam naturam suam vere mutare possit, tantum hoc de ea praedicari posse, eam esse eamdem simul et diversam ; sic in quanti et qualis locum prœdicata Ejusdem (ταὐτότης) et Diversi (ἑτερότης), jam a Platone indicata, successerunt, quœ notiones cogitatione quidem distinguant, vere eœdem sint (14). Tum etiam viderat, Mentem neque in tempore neque in loco esse, neque ab alienis rebus impulsam agi ac pati, sed perpetuo sua vi, suo impetu moveri et simul sua natura immotam perstare. Remotis igitur agendi, patiendi, loci, temporis categoriis, Motus (κίνησις) et Status (στάσις) notiones in res intelligibiles transtulit, ita quidem, ut hœ quoque non per se sed cogitatione tantum diversae sint (15). Denique, quum cognovisset Mentem ad se tantum posse referri, quum alia omnia ex ipsa exoriantur et prodeant, relationi, quam ibi nuliam esse ostendit, mutuum istum causœ atque effectus nexum substituit, quo Mens œterna sui simul causa atque effectus sit ; sed novum aliquod genus, quo hic nexus indicaretur, non induxit, quia jam in notionibus motus et status eum inesse intellexerat. » (Meletemata plotiniana, p. 25-38.)

Steinhart a en outre, sous le titre de Plotinus grammaticus, présenté sur les termes techniques employés par Plotin plusieurs considérations intéressantes, dont nous donnons la partie la plus 592  importante, parce qu'elle se rapporte principalement aux discussions traitées dans les trois livres des genres de l'être.

«Plotinus quamvisde rebus grammaticis non ex ordine loquatur, neque ex ejus disciplina ars grammatica illo tempore aliquid profecisse videatur, multa tamen in ejus libris dispersa invenias, quœ ad accuratiorem et subtiliorem hujus doctrinœ cognitionem utilissima sint ; quae quum a nullo, quantum equidem scio, observata sint, hic composuisse a fine huic scriptioni proposito haud alienum erit. Omnino enim, uti corpus umbra, sic grammatica philosophiam sequitur, neque unquam verus exstitit philosophus, qui non aut ipse grammaticus fuerit aut doctrina sua novam iis, qui hanc artem tractant, viam ac rationem aperuerit : nam quo quis altius notionum summarum, quas cogitando mens invenit, naturam atque ubertatem cognovit, eo rectius de linguae origine ac legibus judicabit, quum verbis notiones quasi speculo, in quo fidissimam rerum imaginem inspicimus, reddantur atque exprimantur. Quamobrem grammatici grœci, quos multo sublilius recentioribus plerisque linguae leges ac rationes explorasse nemo negabit, et ex Aristotelica philosophia et ex Stoicorum doctrina artis suae et summa praecepta et initia ac principia haurire consueverant : nam aut ad decem Aristotelis aut ad quatuor Stoicorum categorias singulas orationis partes revocare studebant, et ex disciplina Iogica utriusque scholœ repetere supremas verborum construendorum et copulandorum leges. Multo minus vero grammatici antiqui Platonem ejusque scholam sectati sunt, quod sane admirabile alicui videatur: nam primus omnium Plato rectiori grammaticae cognitioni fundamenta jecit in Cratylo (16), qui liber etiam nunc minime negligendus est iis qui altius has res indagare volunt. Sed non sine causa aliqua factum esse videtur ut, qui de linguarum legibus disputarent, Platonicam philosophiam minus curarent : nam in Peripateticorum et Stoicorum disciplina notiones fixas, certas, stabilitas, et formulas 593 quasdam constantes inveniebant, quas in suum usum adhibere possent, in Platonica vero doctrina omnia iis diffluere videbantur, quum in ea notiones non solum fixœ, sed etiam motae et quasi fluentes proponerentur, et ostenderetur quomodo vel diversissimse notiones inter se nexae essent et commune aliquod vinculum haberent. Sic, quod multos grammaticos a Piatonica philosophie absterruit, id potius eos excitare debebat ut diligentissime eam tractarent... Sed jam ad Plotinum nobis redeundum esse video, qui quamvis, ut solent philosophi, haud raro in verborum originibus et radicibus explicandis sit infelicissimus, multa tamen invenit quœ ad altiorem grammaticœ cognitionem pertinerent.

» Nolumus igitur hic lusus istos persequi, quibus, Platonis exemplum secutus, in etymis indagandis interdum indulget: quod enim in nominibus divinis Κρόνος, Ἑστία, Ἅιδης, notiones mentis ejusque satietatis (κορός νοῦ), aeternœ essentiœ, naturae reconditœ atque oculis mortalium occultœ invenit, hac in re ingeniosum illum Platonis In Cratylo lusum imitatur (17); neque primus excogitavit islud, quod Apollinis nomen, ex ἀ et πολύς compositum, purae mentis simplicitatem indicare dicit (18); tum quod ποιός ad ποιεῖν (19) refert, et voces καιρος et κύριος (20), συνεῖναι et συνιέναι (21) etc., inter se cognatas esse putat, vel certe paronomasias aliquas in iis componendis aucupatur, haec omnia falsamillam, quam Plato deridet, Heracliteorum aliorumque sophistarum artem spirant. — Et omnino, quum multi multa de litterarum elementorumque linguae interna vi et significatione somniaverint, minime hoc studium, si circumspecte et caute agatur, rejiciendum erit : nam homines dicentes saepe inscii naturali quodam recti verique sensu moti certam aliquam legem sequuntur. Quam ob rem sagacissime quidem nec sine aliqua veri specie de vocabulis ἕν et ὄv, εἷς et εἶναι, quœ ab origine cognata esse censuit, ita disserit, ut in arcana mentis, quœ sonis sui aliquam imaginem exhibere voluerit, descendere videatur : nam, postquam mens vocabula εἶναι, ὄν, formaverit, jam ultra dicit progredi noluisse, sed, quum se unam esse intellexisset, sono quasi cohibito et temperato enuntîasse istud ἕν quod tenui magis atque exiliori sono a voce ὄν differt (22).

» Multo plura de partibus orationis earumque significatione et distributione exhibet. Nam ut ipsius vocabuli tres partes discernendas esse vidit, Elementa individua (ἄτομα), Species (εἴδη), quas 594 in syllabis posuit, Genus (γένος) (23), vel totum vocabutum, et litteras et species in se continent, sic etiam rectissime inlellexit triplicem singulorum verborum usum et quasi functionem esse ; unumquodque enim verbum primum esse vocem (φωνή), si sonum tantum et elementa ejus species, tum nomen (ὄνομα), quo rerum notiones signiflcentur, denique verbum (λόγος), si enuntiati pars sit (24). Praeivit igitur jam Plotinus rectiorem illam grammaticae distributionem a Reisigio inventant, qui inter Etymologiam et Syntaxin semasialogiam, quam dicebat, interposuit. - Singulas erationis partes quum vidisset secundum Aristotelis categorias minus definite discerni, quod nec numeralia omnia sub notionem quanti redigi possent, neque agendi et patiendi notiones vere inter se essent diversae, denique quod, si Verbum quatuor diversis categoriis, agendi, patiendi, habendi, situs attribueretur, prœter neoessitatein divellerentur quœ conjungenda essent (25), ipse quinque iila rerum genera posuit, quibus verborum genera haud immerito putabat melius posse accommodari. Nam, quum primum essentiœ genus Nomini substantivo assignandum esse intellexisset (quidquid enim substantivis enuntiatur materia quodammodo et forma constat), notiones illas quœ, quum non ad ipsam rei notionem pértinerent, sed fortuito atque extrinsecus viderentur accessisse, accidentia vel adjuncta nominari possent, duobus censuit verborum generibus exprimi, quorum unum numerorum, alterum aliorum attributarum definitiones comprehenderet; recte igitur vidit Adjectiva et Numeranda, quamvis inter se diversa, sub unum commune genus revocanda esse. Tum, quœcumque ad motum pertinerent, Verbo iudicari existimavit ; loci vero et temporis categoriœ Particulas temporis et loci attribuat; scilicet discrimen istud, quod etiam nunc libri grammatici servant, Propositionum et Adverbiorum loci ac temporis, neque ipse neque Aristoteles agnovit; relationem denique non eodem semper verborum genere, sed substantivi Genitivo, adjectivi Comparatione indicari sentit, quibus etiam Pronomina correlativa, Conjunctiones, Nominum compositiones addere potuit (26). — Sed uti Plotinus judicavit, in puris, quas ex se mens gignit, notionibus, categoriis istis nullum locum esse, sed in iis ab essentia tantum motum ejus et statum, quo eadem simul et diversa esset cogitatione discerni, sic non poterat non intelligere, verborum genera secundum banc rationem aliter et rectiua distribui posse. Nam, quum 595 essentia de tota mente, summo et cogitandi et loquendl princlpio, praedicaretur, duplex ex ilia ab initio orationli pars exstitft, una, qua stantes, altera, qua motae atque efficaces notiones enuntiarentur; status igitur notio Substantivo, motus Verbo attribuenda erat. Quare, quum etiam nunc grammatici in diversas partes dlscedere soleant, quaerentes utrum a Nominibus Verba an Verba a Nominibus derivanda sint, Plotinum recte vidisse conjicias, jam in primis linguœ initiis et Verba fuisse et Nomina, quum eaedem notiones tum moveri videantur, tum stare. Idem vero (ταὐτόν) et diversum (τὸ ἕτερον) exprimendum erat reliquis Nominum generibus : nam mera notio unius et alterius et cujusvis numeri Numeralibus, mera notio ejusdem et diversi Pronominibus, diversae denique notionum ac rerum proprietates, quibus inter se distinguuntur, Adjectivis enuntiantur. Uberrima igitur et utilissima hœc notionum, quas mens ex se concipit, distributio ad grammaticam melius cognoscendam et disponendam fuit, in qua si quis Particulas loco suo motas aegre ferat, eum velimus recordari, et secundarias has esse orationis partes, quum aut Nominibus ac Verbis aut enuntiatis copulandis tantum inserviant, et Particulas omnes, id quod jam satis docuit rectior linguarum notitia, aut a Nominibus aut a Verbis aut a Pronominibus originem suam deducere (27).

» Neque vero solum in universa grammalica distribuenda, sed etiam In singulis verborum generibus definiendis multa egregie et indieavit et exposuit. Nomina enim quum vulgo dicantur esse aut abstracta aut concreta, quae ipsa in collectiva, appelletiva, propria discedant, Plotinus paulo aliter distribuenda censuit: nam quum vîdisset divarsos esae modos et gradus, quibus singuli rerum ordines Unius supremi, quo omnia continentur, partem haberent, tria Nominum genera distinxit; allia enim nihil nisi multitudinem aliquam, non certa aliqua notione sed numero minus definito comprehbensam (collectiva), allia res quœ in loco  extensae continuam aliquam magnitudinem haberent (inanimata, materialia), allia denique talia quae interna quadam vi atque anima continerentur (animata), significari censuit, quod uitimum genus denuo et genera ac speciee (appellativa), et res singulas (propria) comprehendlt (28). Quod si quia ex Plotino quaereret, quamobrem non etiam abstracta in hunc suum ordinem recepisset, responderet ille, se hic de rebus sensibilitnu tantum dixisse, puras vero notiones, quœ abstractœ nominantur, aliud esse genus supra illas maxime 596 elatum (29). Alio loco Nominum collectivorum vim ac naturam accuratissime descripsit : dixit enim, notiones istas multitudinis non deflnitœ proxime ad numerorum notiones accedere, quum per se nihil prorsus signiflcarent, sed semper ad res numeratas referendae essent (30); vidit igitur collectiva medium quasi inter substantiva et numeralia locum tenere. — Uti vero in summo loco posuit illas notiones quae ab Uno supremo proxime abessent, sic etiam intellexit, perfectius quodammodo atque amplius Nominum notiones numero Singulari exprimi, quam Plurali: nam, quum rebus multiplicandis notiones earum non vere intendantur et perficiantur, sed ipsae tantum extrinsecus augeantur atque accrescant, Plurali numero distrahuntur et diducuntur, quae conjuncta et sub unam notionem redacta in Singulari proponuntur ; quamobrem etiam Nomina abstracta aut Pluralem omnino non formant, aut, si formant, vis eorum magis debilitatur quam augetur. ltaque sagacissime Plotinus dixit, materiam infinitam, quia nullis unquam limitibus circumscriberetur et alia ubique esset, rectius alia (ἄλλα) quam aliud (ἄλλο) nominari, quia istud multo minus definite dictum esset quam hoc (31). Simul vero sensit notiones quae non varietalem aliquam rerum continerent nullas esse : Plurali igitur numero necessario locum esse in omnibus rerum sensibilium generibus, quum non solum genera ac species maximam in se baberent individuorum varietatem ; sed etiam individua ipsa, adeo singula ejus membra similem exhiberent varietatem. Hinc, nisi fallor, explicavit, quod membrorum Nomina saepe aut sunt Pluralia tantum aut in Plurali poni consueverunt, quamvis de uno tantum membro agatur (32). — Etiam quid inleresset inter Substantivum verbale et Inflnitivum bene perspexerat : temporis enim notionem, quae semper adhaereret Infinitivis, quorum exemplum affert μεταβεβληκέναι, in Nominibus verbalibus, ut  μεταβολή, non inesse dixit (33); contradiceret igitur etiam illis, qui Inflnitivum substantivum Verbi dicere soient, et Infinitivis puram actionem, Substantivis purum statum exprimi doceret. — Adjectiva multa, quia notio eorum mutabilis minusque certa esset, relativa, ut grammatici dicunt, vidit esse (34). Quod si magis persecutus esset, invenisset, quod nemo grammaticorum vidit, omnia Adjectiva in duas discedere classes, absoluta et relativa, quorum illis attributa necessaria, quae ad ipsam rei notionem definiendam pertinent, bis mutabilia minusque definita indicantur. Quod discrimen etiam 597 diversa Comparationis ratione confirmatur : nam, quam illa non forment comparationis gradus, hœc sola comparationem adsciscunt. Sed recte Plotinus, uti numerum Singularem Plurali ampliorem et perfectiorem quodammodo vim habere putabat, sic etiam Positivo perfectius aliquid et angustius enuntiari existimavit, quam Comparativo et Superlativo (35), qui gradus non, uti Positivus, absolutam, sed comparatione debilitatam habent notionem ; quamobrem bene observavit, non modo Superlativum et Comparativum sœpe inter se permutari, sed etiam eorum Adjectivorum, quœ vim minus definitam et absolutam habeant, Positivum pro Comparativo poni posse (36). — In Pronominis deflnitione etiam nunc multi laborant grammatici, quanquam hodie merito explosa est eorum opinio qui Pronomina servorum instar Substantivorum, ut dominorum, munere ac vice tantum fungi opinabantur; facile autem invenias, si Pronominum vim cognoscere studeas, notiones iis indicari per se prorsus incertas, nudas, materia quasi et argumento vacuas, quum nihil iis definiatur, nisi esse aliquid aut idem vel aliud, aut hoc vel alio loco situm : nam ad has notiones revocanda sunt Pronomina omnia et personalia et demonstrativa et correlativa et interrogativa ; idem etiam rectior linguarum cognitio et comparatio docuit, quum ubique Pronominum formœ et simplicissimœ inveniantur et antiquissimœ earum partes esse videantur, ita ut prima quasi linguœ fundamenta et tirocinia habenda sint. Quod non fugerat Plotini sagacitatem, qui vidit Pronominibus, quia notiones eorum maxime essent simplices neque ullam rerum varietatem exprimerent, videri sœpe indicari ea quœ absoluta essent, œterna, supra singularum rerum inconstantiam et varietatem elata (37). — Usu recepta est Verborum in transitiva atque intransitiva distributio, sed vulgo non animadvertitur, et incertos sœpe fines esse, quibus transitiva ab intransitivis distinguantur, et intransitiva non eamdem omnia rationem sequi, sed plures eorum classes esse discernendas. Meliora docuit Plotinus : intellexerat enim, omnia Verba actionem aliquam et motum indicare, sed aliis motum et actionem durantem, aliis perfectam significari ; utrumque vero Verborum genus in duas species discedere ostendit : nam actionem durantem aut esse absolutam, qua nihil prœter ipsum agentem afflecretur, ut eundi, cogitandi, aut relatam, quœ ad externam aliquam rem referretur eamque mutare vel omnino affectione aliqua afficere studeret (38) ; jam vidit passiva vulgo ab his tantum formari, non ab illis, nihilominus 598 vero illa bis perfectiorem prabere sententiam, quia perfectlor esset motus qui non haberet finem nisl se ipsum, quam qui externum aliquam rem seu efficere seu afficere aliquo modo νellet ; agendi autem et patiendi notiones vere non esse diversas dixit, sed οppοsitos tantum ejusdem motus fines : quamobrem neque passivis diversum aliquod Verborum genus assignandum esse, quum perpetuo Verbls activis relativis adhaererent, neque ipsam puram actionis notionem, que et Infinitivis et Nominibus verballbus indlcaretur, discrimen aiiquod signiflcationis activae et passivae ostendere (39). Alterum vero Verborum genus, quo actio perfecta indicaretur, et ipsum duplex esse sensit (40): nam viderat, alia hujus generls Verba energeticam magis (ut cum Graecorum grammaticis loquar) vim servare; alia, plerumque ab Adjectlvis derivata, qualitatis notionem proxime tangere et conditionem aliquam vel statum videri indicare (41); bene vero perspexerat etiam bis Verbis (ut ἐρυθαίνεσθαι, θερμαίνεσθαι, νοσεῖν) semper aliquam motus slgnificationem subesse, quam ob causam etiam Participia nonnunquam eamdem, quam Adjectiva, vim habere posse intellexit (42). Adverbiorum denique numero eximenda vidit illa, quae, quum ab Adjectivis derivata essent, qualitatis aliquam notionem assumpsissent, et Adjectlvis potius accensenda esse (43), quod vero Adverbla illa temporis et locl, quae non certum sed incertum vel termus vel locum enuntiant, gradus comparationis formant, hoc recte inde explicat, quod notio eorum, ut multorum Adjectivorum, incerta et quasi perpetuo ad aliquid relata sit (44).

» Etiam syntacticae linguae railones dlligentissime eum exploravisse, quamvis minus sœpe de iis disputet, haud pauci loci testantur. Sic, quum in rebus quas sensu perclpimus Subjectum a Praedicato distinguendum esse cognovisset, ita ut illud ipsam Essentiam, hoc attributa Accidentia indlcaret, simul intetlexit, in puris mentis notionibus specie magis quam re a Subjecto Praedicata discerni, quia quidquid de mente diceretur, ad ejus naturam constituendam pertineret. In Deo autern hoc discrimen prorsus sublatum esse vidit, neque aliquid in eo nisi solum Istud ἔστι cogitarl posse, adeo, si omnem diversitatis notionem plane tollere velis, etiam hoc Praedicatum, quamvis vacuum fere argumenta, negandum esse; vidit igitur Verbum εἶναι esse omnium reliquorum fundamentum, absolutum et vere, ut grammatici dicunt, substantivum (45) » (Meletemata plotiniana, p. 33-44.)
 

(1)  Voy. ci-dessus p. 150-155.

(2) Voy. p. 155 160.

(3) Voy. p. 167-176.

(4)  Voy. p. 160-167.

(5)  Voy. p. 176-179.

(6) Voy. p. 180-193.

(7) Voy. p. 255-280.

(8) Voy. p. 252, 287-290.

(9) Voy. p. 160-167, 252, 292, 303.

(10) Voy. p. 179-191, 290-300.

(11)  Voy. p. 252.

(12)  Voy. p. 215.

(13) Voy. p. 228-230.

(14) Voy. p. 218-219.

(15) Voy. p. 215-218.

(16) Si quis, remotis lepidissimis istis verborum derivationibus, quas non serio sed per jocum et ut Heracliteos quosdam derideret Plato instiluit, hujus dialogi consilium cognoscere studeat, is inveniet jam indicatam in eo mediam illam et regiam viam, qua grammaticis semper incedendum est. Nam lingua nec simplices puraeque mentis notiones nec sensuum tantum praeceptiones exprimi docet, sed cunctas in ea animi actiones operari; vidit qooque plurima quidem in linguis e.naturae quadam imitatione exorta esse, sed etiam, usui et arbitrio loquentium haud pauca deberi ; denique intellexit, jam prima linguae elementa debere aliquid significare. Ad quae omnia si semper recte attendissent qui de rebus grammaticis scripserunt, minus saepe in contraria vitia incidissent.

(17) Voy. t. III, p. 17, 78, 330.

(18) Voy. t III, p. 81.

(19) Voy. t. III, p. 174.

(20)  Voy. t. III, p. 530.

(21)  Voy. t. III, p. 560.

(22) Voy. t. III, p. 78.

(23) Voy. t. III,  p. 246-247.

(24) Voy t III, p. 285-286.

(25) Voy. t. III,  p. 191-193.

(26) Voy. le livre III des Genres de l'être.

(27) Voy. le livre II des Genres de l'être.

(28) Voy. liv. III, p. 536.

(29)  Voy. t. III, p. 536.

(30)  Voy. t. III, p. 386.

(31) Voy. t. II, p. 217.

(32) Voy. t. III, p. 439.

(33) Voy. t. III p. 181.

(34)  Voy. t. III, p. 268.

(35) Voy. t. III, p. 269.

(36) Voy. t III, p. 270.

(37)  Voy. ce que Plotin dit sur le pronom τοῦτο, cela, t. III, p. 389.

(38) Voy. t. III, p. 182-183.

(39)   Voy. t. III, p. 185.

(40) Ibidem.

(41) Voy. t. III, p. 189 190.

(42)  Voy. t. III, p. 280-287.

(43) Voy. t. III, p. 386.

(44) Voy. t. III, p. 271.

(45)  Voy. t. III, p. 483,