RETOUR À L’ENTRÉE DU SITE ALLER A LA TABLE DES MATIERES DE PLAUTE

PLAUTE

Mercator 

 

PERSONAE

CHARINVS ADVLESCENS
ACANTHIO SERVVS
DEMIPHO SENEX
LYSIMACHUS SENEX
SERVUS
EUTYCHUS ADULESCENS
PASICOMPSA MERETRIX
DORIPPA MATRONA
SYRA ANUS
COCUS

ARGUMENTUM I

Missus mercatum ab suo adulescens patre
Emit atque adportat scita forma mulierem.
Requirit quae sit, postquam eam vidit, senex:
Confingit servos emptam matri pedisequam.
Amat senex hanc. Ad se simulans vendere,
Tradit vicino : eum putat uxor sibi
Obduxe scortum : tum Charinum ex fuga
Retrahit sodalis, postquam amicam invenit.

ARGUMENTUM II

Mercatum a se dum filium extrudit pater.
Is peregre missus redimit ancillam hospitis
amore captus, advehit. Nave exilit,
pater advolat, visam ancillam deperit.
Quoius sit, percontatur : servos pedisequam
ab adulescente matri ait emtam ipsius.
Senex sibi prospiciens, ut amico suo
vaeniret, gnatum orabat; natus ut suo.
Hic filium subdiderat vicini; pater
vicinum : praemercatur ancillam senex.
Eam domi deprehensam coniunx illius
vicini scortum insimulat : protelat virum.
mercator expes patria fugere destinat :
prohibetur a sodale, qui patrem illius
orat cum suo patre, gnato ut cederet. 

ACTVS I

I.i
CHARINUS  
Duas res simul nunc agere decretum'st mihi,
et argumentum et meos amores eloquar.
Non ego item facio, ut alios in comoediis
vi vidi facere amoris, qui aut nocti, aut die,
aut soli, aut lunae miserias narrant suas. 5
Quos, pol, ego credo humanas querimonias
non tanti facere, quid velint quid non velint.
Vobis narrabo potius meas nunc miserias.
Graece haec vocatur Emporos Philemonis,
eadem Latine Mercator Macci Titi. 10
Pater ad mercatum hinc me meus misit Rhodum.
Biennium iam factum 'st, postquam abii domo.
Ibi amare obcoepi forma eximia mulierem.
Sed, ea ut sim inplicitus dicam, si opera'st auribus,
atque adadvortendum ad animum adest benignitas. 15
Et hoc parum hercle more amatorum institi:
prius, ac perconatus sum uos, sumsi indicium inlico.
Nam amorem haec cuncta vitia sectari solent,
cura aegritudo, nimiaque elegantia :
haec non illum modo qui amat, sed quemque adtigit, 20
magno atque solido multat infortunio.
Nec, pol, profecto quisquam sine grandi malo,
praequam res patitur, studuit elegantiae.
Sed amori accedunt etiam haec, quae dixi minus,
insomnia, aerumna, error, terror et fuga, 25
ineptia, stultitiaque adeo, et temeritas,
incogitantia excors, inmodestia,
petulantia, cupiditas et malevolentia,
inertia, aviditas, desidia, iniuria,
inopia, contumelia et dispendium, 30
multiloquium, pauciloquium : hoc ideo fit, quia,
quae nihil attingunt ad rem, nec sunt usui,
tam amator profert saepe advorso tempore.
Hoc pauciloquium rursum idcirco praedico,
quia nullus umquam amator adeo'st callide 35
facundus, quae in rem sint suam, ut possit loqui.
Nunc vos mi irasci ob multiloquium non decet;
eodem quo amorem Venus mihi hoc legavit die.
Illuc revorti certum'st, conata eloquar.
Principio ut aetas ex ephebis exiit, 40
atque animus studio amotus puerili'st meus,
amare valide coepi hinc meretricem: inlico
res exulatum ad illam clam abibat patris.
Lleno importunus, dominus eius mulieris,
vi summa ut quicque poterat, rapiebat domum. 45
Obiurigare pater haec nocteis et dies;
perfidiam, iniustitiam lenonum expromere;
lacerari valide suam rem, illius augerier.
Summo haec clamore : interdum mussans conloqui:
abnuere, negitare adeo me gnatum suum : 50
conclamitare tota urbe et praedicere,
omneis tenerent mutuitanti credere.
Amorem multos inlexe in dispendium.
Intemperantem, non modestum, iniurium,
trahere, exhaurire me quod quirem ab se domo. 55
Ratione pessuma a me ea quae ipsus optuma
omneis labores invenisset perferens,
amoris vi disfunditari ac didier.
Convicium tot me annos iam se pascere,
quod nisi puderet, ne luberet vivere. 60
Sese extemplo ex ephebis postquam excesserit,
non, ut ego, amori, neque desidiae in otio
operam dedisse, neque potestatem sibi
fuisse; adeo arte cohibitum esse se a patre:
multo opere inmundo rustico se exercitum : 65
neque nisi quinto anno quoque solitum visere
urbem, atque extemplo inde, ut spectavisset peplum,
rus rusum confestim exigi solitum a patre.
Ibi multo primum sese familiarium
laboravisse, quom haec pater sibi diceret: 70
tibi aras, tibi occas, tibi seris, tibi eidem metis,
tibi denique iste pariet laetitiam labos.
Postquam recesset vita patrio corpore,
agrum se vendidisse, atque ea pecunia
navim, metretas quae trecentas tolleret 75
parasse atque ea se merceis mercatum undique,
adeo dum, quae tum haberet, peperisset bona.
Me idem decere, si, ut deceret me, forem.
Ego me ubi invisum meo patri esse intellego, 79-80
atque esse odio me quoi placere aequom fuit, 81
amens amansque ut animum offirmo meum,
dico esse iturum me mercatum, si velit:
amorem missum facere me, dum illi obsequar.
Agit mihi gratias, atque ingenium adlaudat meum. 85
Sed mea promissa non neglexit persequi.
Aedificat navim cercurum et mercis emit,
parata navi, inponit; praeterea mihi
talentum argenti ipsus sua adnumerat manu;
servom una mittit, qui olim puero parvolo 90
mihi paedagogus fuerat, quasi uti mihi foret
custos; iisce confectis navim solvimus;
Rhodum venimus, ubi quas merces vexeram,
omneis, ut volui, vendidi ex sententia;
lucrum ingens facto, praeterquam mihi meus pater 95
dedit aestimatas merceis: ita peculium
conficio grande. Sed, dum in portu illri ambulo,
hospes me quidam agnovit, ad coenam vocat.
Venio, decumbo, abceptus hilare atque ampliter.
Discubitum noctu ut imus, ecce ad me advenit 100
mulier, qua mulier alia nulla'st pulchrior;
ea nocte mecum illa hospitis iussu fuit.
Vosmet videte, quam mihi valde placuerit,
postridie hospitem adeo, oro ut vendat mihi.
Dico eius pro meritis gratum me et munem fore. 105
Quid verbis opus est? emi, atque advexi heri.
Eam me advexisse nolo resciscat pater.
Modo eam reliqui ad portum in navi, et servolum.
sed quid currentem servom a portu conspicor,
Quem navi abire vetui? Timeo quid siet. 110

I.ii
ACANTHIO 
Ex summis opibus viribusque usque experire, nitere,
herus ut minor opera tua servetur. Agedum, Acanthio,
abige abs te lassitudinem, cave pigritiae praevorteris;
simul enicat suspiritus (vix suffero hercle anhilitum),
simul autem plenis sume tis, qui advorsum eunt, abspellito, 115
detrude, deturba in viam. Haec heic disciplina pessuma'st:
currenti properanti haud quisquam dignum habet decedere.
Ita tres simitu res agendae sunt, quando unam occeperis:
et currendum, et pugnandum, et autem iurigandum est in via.
CHARINUS 
Quid illuc est, quod ille tam expedite, exquirit cursuram sibi? 120
cura'st, negoti quid sit aut quid nunciet. 
ACANTHIO  
Nugas ago;
quam restito, tam maxume res in periclo vortitur.
CHARINUS 
Mali nescio quid nunciat. 
ACANTHIO  
Genua hunc cursorem deserunt.
Perii ! seditionem facit lien, occupat praecordia.
Perii ! animam nequeo vortere, nimis nihili tibicen siem. 125
CHARINUS 
At tu, edepol, sume laciniam, atque absterge sudorem tibi.
ACANTHIO  
Numquam, edepol, omneis balineae mi hanc lassitudinem eximent.
domin' an foris dicam esse herum Charinum? 
CHARINUS 
Ego animi pendeo.
quid illud sit negoti : lubet scire, ex hoc metu, ut sim certus..
ACANTHIO  
At etiam adsto? at etiam cesso foribus facere hisce assulas? 130
aperite aliquis : ubi Charinus herus? domin' est, an foris?
num quisquam adire ad ostium dignum arbitratur? 
CHARINUS 
Ecce me,
Acanthio, quem quaeris. 
ACANTHIO  
Nusquam'st disciplina ignavior.
CHARINUS 
Quae te malae res agitant? 
ACANTHIO  
Multae, here, te atque me.
CHARINUS 
Quid est negoti? 
ACANTHIO  
Periimus. 135
CHARINUS 
Principium inimicis dato.
ACANTHIO  
At tibi sortito id optigit.
CHARINUS 
Loquere id negoti, quidquid est. 
ACANTHIO  
Placide; volo adquiescere.
Tua causa rupi ramices, iamdudum sputo sanguinem.
CHARINUS 
Resinam ex melle aegyptiam vorato, salvom feceris.
ACANTHIO  
At edepol, tu, calidam picem bibito, aegritudo abscesserit. 140
CHARINUS 
Hominem ego iracundiorem, quam te, gnovi neminem.
ACANTHIO  
At ego maledicentiorem, quam te, govi neminem.
CHARINUS 
Sin saluti quod tibi esse censeo, id consuadeo.
ACANTHIO  
Apage istiusmodi salutem, cum cruciatu quae advenit.
CHARINUS 
Dic mihi an boni quid usquam'st, quod quisquam uti possiet 145
sine malo omni; aut ne laborem capias, quom illo uti voles?
ACANTHIO  
Nescio ego istaec: philosophari numquam didici, neque scio.
ego bonum, malum quo adcedit, mihi dari haud desidero.
CHARINUS 
Cedo tuam mihi dexteram, agedum, Acanthio. 
ACANTHIO. 
Hem, dabitur: tene.
CHARINUS 
Vin' tu te mihi ob esse sequentem, an nevis? 
ACANTHIO  
Opera licet 150
experiri, qui me rupi causa currendo tua,
ut quae scirem, scire actutum tibi liceret. 
CHARINUS 
Liberum
caput tibi faciam, paucos menseis. 
ACANTHIO  
Palpo percutis.
CHARINUS 
Egon' ausim tibi usquam quicquam facinus falsum proloqui? 154-155
quin iam prius quam sum elocutus, scis si mentiri volo. 
ACANTHIO. 
Ah, 156
lassitudinem hercle verba tua mihi addunt, enicas.
CHARINUS 
Siccine mi obsequens es? 
ACANTHIO  
Quid vis faciam? 
CHARINUS 
Tun'? id quod volo.
ACANTHIO  
Quid est igitur quod vis? 
CHARINUS 
Dicam. 
ACANTHIO  
Dice. 
CHARINUS 
At enim placide volo.
ACANTHIO  
Dormienteis spectatores metuis ne ex somno excites? 160
CHARINUS 
Vae tibi. 
ACANTHIO  
Tibi equidem a portu adporto hoc.
CHARINUS 
Quid fers? dic mihi.
ACANTHIO  
Vim, metum, cruciatum, curam, iurgiumque atque inopiam.
CHARINUS 
Perii ! tu quidem thensaurum huc mihi adportavisti mali.
Nullus sum. 
ACANTHIO  
Imo es.
CHARINUS 
Scio iam, miserum dices tu. 
ACANTHIO  
Dixi, ego tacens.
CHARINUS 
Quid istuc est mali? 
ACANTHIO  
Ne rogites : maxumum infortunium'st. 165
CHARINUS 
Obsecro, dissolve iam me; nimis diu animi pendeo.
ACANTHIO  
Placide, multa exquirere etiam prius volo, quam vapulem.
CHARINUS 
Hercle, vero vapulabis, nisi iam loquere, aut hinc abis.
ACANTHIO  
Hoc, sis vide, ut palpatur ! nullus est, quando obcoepit, blandior.
CHARINUS 
Obsecro, hercle, oroque ut, istuc quid sit, actutum indices, 170
quandoquidem mihi supplicandum servolo video meo.
ACANTHIO  
Tandem indignus videor? 
CHARINUS 
Imo dignus. 
ACANTHIO  
Equidem credidi.
CHARINUS 
Obsecro, num navis periit? 
ACANTHIO  
Salva'st navis, ne time.
CHARINUS 
Quid alia armamenta ! 
ACANTHIO  
Salva et sana sunt. 
CHARINUS 
Quin tu expedis,
quid siet, quod me per urbem currens quaerebas modo. 175
ACANTHIO  
Tu quidem ex ore orationem mi eripis. 
CHARINUS Taceo. 
ACANTHIO  
Tace.
Credo, si boni quid ad te nunciem, instes acriter,
qui nunc, quom malum audiendum'st, flagitas me ut eloquar.
CHARINUS 
Obsecro, hercle, te, istuc uti tu mihi malum facias palam.
ACANTHIO  
Eloquar, quandoquidem me oras : tuus pater...
CHARINUS 
Quid meus pater? 180
ACANTHIO  
Tuam amicam.
CHARINUS 
Quid eam? 
ACANTHIO  
Vidit. 
CHARINUS 
Vidit? vae misero mihi ? hoc 
quod te interrogo, responde. 
ACANTHIO  
Quin tu, si quid vis, roga.
CHARINUS 
Qui potuit videre? 
ACANTHIO  
Oculis. 
CHARINUS 
Quo pacto? 
ACANTHIO  
Hiantibus.
CHARINUS 
In' hinc dierectus : nugare in re capitali mea.
ACANTHIO  
Qui, malum, ego nugor, si tibi, quod me rogas, respondeo? 185
CHARINUS 
Certen' vidit? 
ACANTHIO  
Tam, hercle, certe, quam ego te, aut tu me vides.
CHARINUS 
Ubi eam vidit? 
ACANTHIO  
Intus intra navim, ut prope adstitit,
et cum ea confabulatu'st. 
CHARINUS 
Perdidisti me, pater !
eho tu, eho tu, quin cavisti ne eam videret, verbero?
quin, sceleste, abstrudebas, ne eam conspiceret pater? 190
ACANTHIO  
Quia negotiosi eramus nos nostris negotiis:
armamentis conplicandis et componendis studuimus.
Dum haec aguntur, lembo advehitur tuus pater pauxillulo:
neque quisquam hominem conspicatu'st, donec in navim subit.
CHARINUS 
Nequiquam mare subterfugi a tuis tempestatibus. 195
Equidem me iam censebam esse in terra atque in tuto loco :
verum video med ad saxa ferri saevis fluctibus.
Loquere porro, quid sit actum. 
ACANTHIO  
Postquam adspexit mulierem,
rogitare obcoepit quoia esset. 
CHARINUS 
Quid respondit? 
ACANTHIO  
Inico 199-200
obscucurri, atque interpello, matri te ancillam tuae 201
emisse illam. 
CHARINUS 
Visun'st tibi credere id? 
ACANTHIO  
Etiam rogas?
sed scelestus subigitare obcoepit. 
CHARINUS 
Illamne, obsecro?
ACANTHIO  
Mirum, quin me subigitaret. 
CHARINUS 
Edepol, cor miserum meum,
quod guttatim contabescit, quasi in aquam indideris salem. 205
Perii ! 
ACANTHIO  
Hem istuc unum verbum dixisti verissumum :
stultitia istaec est. 
CHARINUS 
Quid faciam? credo, non credet pater,
si illam matri meae emisse dicam : post autem mihi
scelus videtur, me parenti proloqui mendacium.
Neque ille credet, neque credibile'st forma eximia mulierem, 210
eam me emisse ancillam matri. 
ACANTHIO  
Non taces, stultissime?
credet, hercle : nam credebat iam mihi. 
CHARINUS 
Metuo miser,
ne patrem prehendat, ut sit gesta res, subspicio.
Hoc quod te rogo responde, quaeso. 
ACANTHIO  
Quid rogas?
CHARINUS 
Num esse amicam subspicari visus est? 
ACANTHIO  
Non visus est. 215
Quin, quidque ut dicebam mihi credebat. 
CHARINUS Verum, ut tibi quidem
visus est. 
ACANTHIO  
Non; sed credebat. 
CHARINUS 
Vae mihi misero, nullus sum.
Sed quid ego hic in lamentando pereo, an navim non eo?
sequere. 
ACANTHIO  
Si istac ibis, commodum obviam venies patri.
Posteaquam adspiciet te timidum esse atque exanimatum, inlico 220
retinebit, rogitabit unde illam emeris, quanti emeris:
timidum temptabit te. 
CHARINUS 
Hac ibo potius : iam censes patrem
abiisse a portu? 
ACANTHIO  
Quin ea ego huc praecucurri gratia,
ne te oprimeret inprudentem atque electaret. 
CHARINUS
Optume.

ACTVS II

II.i
DEMIPHO 
Miris modis di ludos faciunt hominibus, 225
mirisque exemplis somnia in somnis danunt.
Velut ego nocte hac, quae praeteriit, proxuma
in somnis egi satis, et fui homo exercitus.
Mercari visus mihi sum formosam capram.
Ei ne noceret, quam domi ante habui capram, 230
neu discordarent, si ambo in uno essent loco,
posterius quam mercatus fueram, visu' sum
in custodelam etiam simiae concredere.
Ea simia adeo post haud multo ad me venit,
male mihi precatur, et facit convicium: 235
ait sese illius opera atque adventu caprae
flagitium et damnum fecisse haud mediocriter.
Dicit capram, quam dederam servandam sibi,
suae uxoris dotem ambedisse oppido.
Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra 240
uxoris simiae dotem ambedederit.
Instare factum simia, atque hoc denique
respondet, ni properem illam ab sese abducere,
ad me domum intro ad uxorem ducturum meam.
Atque oppido, hercle bene velle illi visus sum, 245
ast non habere quoi commendarem capram;
quo magis, quid facerem, cura cruciabar miser.
Interea ad me haedus visu'st adgredirier,
infit mi praedicare, sese ab simia
capram abduxisse, et coepit inridere me. 250
Ego enim lugere, atque illam abductam conqueri.
Hoc quam ad rem credam pertinere somnium,
nequeo invenire : nisi capram illam suspicor
iam me invenisse quae sit, aut quid voluerit.
Ad portum hinc abii mane cum luci simul; 255
postquam id quod volui, transegi, atque ego conspicor
navim ex Rhodo, qua est heri advectus filius,
conlibitum'st illuc mi, nescio qui, visere;
inscendo in lembum, atque ad navim advehor.
atque ego illi aspicio forma eximia mulierem, 260
filius quam advexit meus matri ancillam suae.
Quam ego postquam aspexi, non ita amo ut sani solent
homines, sed eodem pacto ut insani solent.
Amavi, hercle, equidem ego olim in adulescentia;
verum ad hoc exemplum numquam, ut nunc insanio. 265
Unum quidem, hercle, iam scio, periisse me.
Vosmet videte caeterum quanti siem.
Nunc hoc profecto sic est : haec illa'st capra.
Sed simia illa atque haedus timeo quid velint
sed conticiscam :  nam eccum it vicinus foras. 270

II.ii

LYSIMACHUS 
Profecto ego illunc hircum castrari volo,
ruri qui vobis exhibet negotium.
DEMIPHO 
Nec omen illud mi, nec auspicium placet.
Quasi hircum, metuo, ne uxor me castret mea, 275
atque illius hic nunc simiae parteis ferat.
LYSIMACHUS 
I tu hinc ad villam, atque istos rastros villico
Pisto ipsi facito coram ut tradas in manum.
Uxori facito ut nunvies, negotium
mihi esse in urbe, ne me exspectet : nam mihi 280
treis hodie liteis iudicandas dicito.
i, et hoc memento dicere. 
LORARII 
Numquid amplius?
LYSIMACHUS 
Tantum'st. 
DEMIPHO 
Lysimache, salve. 
LYSIMACHUS 
Euge, Demipho,
salveto : quid agis? quid fit ! 
DEMIPHO 
Quod miserrumus.
LYSIMACHUS 
Di melius faxint. 
DEMIPHO 
Di hoc quidem faciunt. 
LYSIMACHUS 
Quid est? 285
DEMIPHO 
Dicam, si videam tibi esse operam aut otium.
LYSIMACHUS 
Quamquam negotium'st, si quid vis, Demipho,
non sum obcupatus unquam amico operam dare.
DEMIPHO 
Benignitatem tuam mi experto praedicas.
Quid tibi ego aetatis videor? 
LYSIMACHUS 
Acherunticus, 290
senex, vetus, decrepitus. 
DEMIPHO 
Pervorse vides.
Puer sum, Lysimache, septuennis. 
LYSIMACHUS 
Sanun' es,
qui puerum te esse dicas? 
DEMIPHO 
Vera praedico.
LYSIMACHUS 
Modo, hercle, in mentem venit, quid tu diceres.
Senex quom extemplo est, iam nec sentit, nec sapit, 295
aiunt solere eum rusum repuerascere.
DEMIPHO 
Imo bis tanto valeo, quam valui prius.
LYSIMACHUS 
Bene, hercle, factum, et gaudeo. 
DEMIPHO 
Imo si scias;
oculis quoque etiam plus iam video, quam prius.
LYSIMACHUS 
Ben'st. 
DEMIPHO 
Malam rem dico. 
LYSIMACHUS 
Iam istuc non ben'st. 300
DEMIPHO 
Sed ausimne ego tibi eloqui si quid velim?
LYSIMACHUS 
Audacter. 
DEMIPHO 
Animum advorte. 
LYSIMACHUS 
Fiet sedulo.
DEMIPHO 
Hodie ire in ludum obcoepi litterarium,
Lysimache : ternas scio iam. 
LYSIMACHUS 
Quid ternas? 
DEMIPHO 
Amo.
LYSIMACHUS 
Tun' capite cano amas, senex nequissime? 305
DEMIPHO 
Si canum, seu istuc rutilum, sive atrum'st, amo.
LYSIMACHUS 
Ludificas nunc tu me heic, opinor, Demipho.
DEMIPHO 
Decide collum, si falsum'st uti loquor :
vel, ut scias me amare, cape cultrum, seca
digitum vel aurem, vel tu nasum, vel labrum: 310
sei movero me, seu secari sensero,
Lysimache, auctor sum uti med amando heic enices.
LYSIMACHUS 
Si umquam vidistis pictum amatorem, hem illic est.
Nam meo quidem animo vetulus, decrepitus senex
tantidem'st, quasi sit signum pictum in pariete. 315
DEMIPHO 
Nunc tu me, credo, castigare cogitas.
LYSIMACHUS 
Egon' te? 
DEMIPHO Nihil est iam quod tu mihi suscenseas:
fecere tale ante alii spectati viri.
Mumanum amare'st, humanum autem ignoscere'st. 319-320
Ne, sis, me obiurga : hoc non voluntas me ipulit. 321
LYSIMACHUS 
Quin non obiurgo. 
DEMIPHO 
At ne deteriorem tamen
hoc facto ducas. 
LYSIMACHUS 
Egone te? ah, ne di siverint !
DEMIPHO 
Vide sis modo etiam. 
LYSIMACHUS
Visum'st. 
DEMIPHO 
Certen'? 
LYSIMACHUS 
Perdi' me.
Hic homo ex amore insanit. Numquid vis?
DEMIPHO 
Vale. 325
LYSIMACHUS 
Ad portum propero; nam ibi mihi negotium'st.
DEMIPHO 
Bene ambulato. 
LYSIMACHUS 
Bene vale. 
DEMIPHO 
Bene sit tibi.
Quin mihi quoque etiam'st ad portum negotium.
Nunc adeo ibo illuc. Sed optume gnatum meum
video eccum; obperiar hominem : hoc nunc mihi viso'st opus, 330
huic persuadere, quomodo potis siem,
ut illam vendat, neve det matri suae :
nam ei dono advexe audivi : sed praecauto'st opus,
ne ad illam me animum adiecisse aliqua sentiat.

II.iii

CHARINUS 
Homo me miserior nullu est aeque, opinor, 335
neque advorsa quoi sint plura sempiterna.
Satin', quidquid est, quam rem agere obcoepi,
proprium nequit mi quod cupio evenire ?
Ita mihi mala res obiicitur aliqua,
bonum quae meum conprimit consilium. 340
Miser amicam mihi paravi, animi causa, praetio;
ratus clam patrem meum posse habere.
Is rescivit, et vidit, et perdidit me.
Neque, is quom roget, quid loquar cogitatum'st,
ita animi decem in pectore incerti certant ; 345
nec, quid corde nunc consili capere possim,
scio, tantus cum cura meost error animo;
dum servi mei perplacet mihi consilium,
dum rursum haud placet : nec pater potis videtur
induci, ut putet matri ancillam emptam esse illam. 350
Nunc si dico ut res est, atque illam mihi me
emisse indico, quemadmodum existumet me !
Atque illam abstrahat, trans mare hinc venum absportet.
Scio saevos quam sit, domo doctus : igitur 354-355
hoccine est amare? arare mavelim, quam sic amare. 356
Iam hinc olim invitum domo extrusit ab sese,
mercatum ire iussit: ibi hoc malum ego inveni.
ubi voluptatem aegritudo vincat, quid ibi inest amoeni?
Nequiquam abdidi, abscondidi, abstrusam habebam. 360
Musca est meus pater, nihil potest clam illum haberi.
Nec sacrum, nec tam profanum quicquam'st, quin ibi inlico adsit.
Nec, qui rebus meis confidam mi ulla spes in corde certa'st.
DEMIPHO 
Quid illuc est, quod solus secum fabulatur filius?
sollicitus mihi nescio quare videtur.
CHARINUS 
Attate ! 365
meus pater hic quidem est, quem video : ibo, adloquar. 
Quid fit, pater?
DEMIPHO 
Unde incedis, quid festinas, gnate mi?
CHARINUS 
Recte, pater.
DEMIPHO 
Ita volo : sed istuc quid est, tibi quod commutatu'st color?
numquid tibi dolet?
CHARINUS 
Nescio quid meo animo'st aegre, pater.
Postea hac nocte non quievi satis mea ex sententia. 370
DEMIPHO 
Per mare ut vectus, nunc oculi terram mirantur tui.
CHARINUS 
Magis opinor.
DEMIPHO  
Id est profecto : verum actutum abscesserit.
Ergo, edepol, palles : si sapias, eas ac decumbas domi.
CHARINUS 
Otium non est, mandatis rebus praevorti volo.
DEMIPHO 
Cras agito, perendie agito.
CHARINUS 
Saepe ex te audivi, pater, 375
rei mandatae omneis sapienteis primum praevorti decet.
DEMIPHO 
Age igitur, nolo advorsari tuam advorsum sententiam.
CHARINUS 
Salvos sum, siquidem isti dicto solida et perpetua'st fides.
DEMIPHO 
Quid illuc est, quod ille a me solus se in consilium sevocat?
iam non vereor, ne illam me amare hic potuerit resciscere. 380
Quippe haud etiam quicquam inepte feci, amanteis ut solent.
CHARINUS 
Res adhuc quidem, hercle, in tuto'st, nam hunc nescire sat scio
de illa amica : quod si sciret, esset alia oratio.
DEMIPHO  
Quin ego hunc adgredior de illa? 
CHARINUS 
Quin ego hinc me amolior?
eo ego, ut quae mandata, amicus amicis tradam. 
DEMIPHO 
Imo mane. 385
Paucula etiam sciscitare prius volo.
CHARINUS 
Dic quid velis.
DEMIPHO 
Usquene valuisti?
CHARINUS 
Perpetuo recte, dum quidem illic fui.
Verum in portum huc ut sum advectus, nescio qui animus mi dolet.
DEMIPHO 
Nausea, edepol, factum credo : verum actutum abscesserit.
sed quid ais ! ecquam tu advexti tuae matri ancillam Rhodo? 390
CHARINUS 
Advexi. 
DEMIPHO 
Quid? ea ut videtur mulier? 
CHARINUS 
Non, edepol, mala.
DEMIPHO 
Ut morata est?
CHARINUS 
Nullam vidi melius mea sententia.
DEMIPHO  
Mihi quidem, edepol, visa'st, quom illam vidi. 
CHARINUS 
Eho, an vidisti, pater?
DEMIPHO 
Vidi : verum non ex usu nostro est, neque adeo placet.
CHARINUS 
Qui vero? 
DEMIPHO  
Quia non nostra formam habet dignam domo. 395
Nihil opus nobis ancilla, nisi quae texat, quae molat,
lignum caedat, pensum faciat, aedis verrat, vapulet :
quaeque habeat cottidianum familiae coctum cibum.
Horunc illa nihilum quidquam facere poterit.
CHARINUS 
Admodum
ea causa equidem illam emi, dono quam darem matri meae. 400
DEMIPHO 
Ne duis, neu te advexisse dixeris.
CHARINUS 
Di me adiuvant ! 401-402
DEMIPHO 
Labefacto paulatim : verum quod praeterii dicere, 403
neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes,
neque sinam.
CHARINUS 
Qui vero? 
DEMIPHO 
Quia illa forma matremfamilias
flagitium sit si sequatur, quando incedat per vias :
contemplent, conspiciant omneis, nutent, nictent, sibilent,
vellicent, vocent, molesti sint; occentent ostium.
Impleantur meae foreis elegeorum carbonibus,
atque, ut nunc sunt maledicenteis homines, uxori meae 410
mihique obiectent lenocinium facere : nam quid eo est opus?
CHARINUS 
Hercle, qui tu recte dicis, et tibi adsentior.
Sed quid illa nunc fiet? 
DEMIPHO 
Recte : ego emero matri tuae
ancillam viraginem aliquam non malam, forma mala,
ut matrem addecet familias, aut Syram, aut Aegyptiam: 415
ea molet, coquet, conficiet pensum, pinsetur flagro,
neque propter eam quicquam eveniet nostris foribus flagiti.
CHARINUS 
Quid si igitur reddatur illi unde empta'st? 
DEMIPHO 
Minime gentium.
CHARINUS 
Dixit se redhibere, si non placeat. 
DEMIPHO Nihil istoc opu'st:
litigari nolo ego vos, quam tuam autem adcusari fidem; 420
multo, edepol, si quid faciendum'st facere damni mavolo,
quam obprobramentum aut flagitium muliebre ecferri domo.
Me tibi illam posse opinor luculente vendere.
CHARINUS 
Dum quidem, hercle, ne minoris vendas, quam ego emi, pater. 424-425
DEMIPHO 
Tace modo : senex est quidam, qui illam mandavit mihi 426
ut emerem ad istanc faciem.
CHARINUS 
At mihi quidam adulescens, pater,
mandavit ad illam faciem, ita ut illaec est, emerem sibi.
DEMIPHO 
Viginti minis, opinor, posse me illam vendere.
CHARINUS 
At ego, si velim, iam dantur septem et viginti minae. 430
DEMIPHO 
At ego...
CHARINUS 
Quin ego, inquam.
DEMIPHO 
At nescis quid dicturus sum, tace.
Treis minas adcudere etiam possum, ut triginta sient.
CHARINUS 
Quo vortisti? 
DEMIPHO  
Ad illum, qui emit. 
CHARINUS 
Ubinam est is homo gentium?
DEMIPHO 
Eccillum video, iubet quinque me addere etiam nunc minas. 434-435
CHARINUS 
Hercle, illunc di infelicent, quisquis est. 
DEMIPHO 
Ibidem mihi 436
etiam nunc adnutat, addam sex minas.
CHARINUS 
Septem mihi.
Numquam, edepol, me vincet hodie : commodis poscit, pater.
DEMIPHO 
Nequiquam poscit : ego habeo.
CHARINUS 
At illic, pol, licitu'st prior.
DEMIPHO 
Nihili facio.
CHARINUS 
Quinquaginta poscit. 
DEMIPHO 
Non centum datur. 440
Potin' ut ne licitere advorsum animi mei sententiam?
Maxumam, hercle, habebis praedam: ita ille est, quoi emitur, senex;
sanus non est ex amore illius : quod posces feres.
CHARINUS 
Certe, edepol, adulescens ille, quoi ego emo, ecflictim perit
eius amore. 
DEMIPHO 
Multo, hercle, ille magis senex, si tu scias. 445
CHARINUS 
Nunquam, edepol, fuit, neque fiet ille senex insanior
ex amore, quam ille adulescens, quoi ego do hanc operam, pater.
DEMIPHO  
Quiesce, inquam. Istanc rem ego recte videro. 
CHARINUS 
Quid agis? 
DEMIPHO  
Quid est?
CHARINUS 
Non ego illam mancupio abcepi. 
DEMIPHO  
Sed ille illam abcepit : sine.
CHARINUS 
Non potes tu lege vendere illam. 
DEMIPHO 
Ego aliquid videro. 450
CHARINUS 
Post autem communeis est illa mihi cum alio : qui scio
quid sit ei animi, vaenirene eam velit, an non velit?
DEMIPHO 
Ego scio velle.
CHARINUS 
At pol, ego esse credo aliquem qui non velit.
DEMIPHO  
Quid id mea refert ! 
CHARINUS 
Quia illi suam rem esse aequom'st in manu.
DEMIPHO  
Quid ais? 
CHARINUS 
Communis mihi illa est cum alio; is nunc hic non adest. 455
DEMIPHO 
Prius respondes, quam rogo.
CHARINUS 
Prius, tu emis, quam vendo, pater.
Nescio, inquam, velit ille illam, necne abalienarier.
DEMIPHO 
Sed ille qui mandavit, si emitur tibi, tum volet,
si ego emo illi qui mandavit, tum ille nolet? nihil agis.
Nmquam, edepol, quisquam illam habebit potius quam ille quem ego volo. 460
Certum'st? 
CHARINUS 
Censen' certum esse? 
DEMIPHO 
Quin ad navim iam hinc eo,
ibi vaenibit.
CHARINUS 
Vin' me tecum illo ire? 
DEMIPHO 
Nolo.
CHARINUS 
Non placet.
DEMIPHO 
Meliu'st te, quae sunt mandatae res tibi, praevortier.
CHARINUS 
Tu prohibes. 
DEMIPHO 
At me excusato, te fecisse sedulo.
Ad portum ne bitas, dico iam tibi.
CHARINUS 
Auscultabitur. 465
DEMIPHO 
Ibo ad portum, et ne hic resciscat, cauto opu'st: non ipse emam,
sed Lysimacho amico mandabo : is se ad portum dixerat
ire dudum : me moror quom heic asto.
CHARINUS 
Nullus sum, obcidi.

II.iv

CHARINUS 
Pentheum diripuisse aiunt Bacchas: nugas maxumas
fuisse credo, praeut quo pacto ego divorsus distrahor. 470
Cur ego vivo? cur non morior? quid mi'st in vita boni?
Certum'st, ibo ad medicum atque ibi me toxico morti dabo,
Quando id mihi adimitur, qua causa vitam cupio vivere.
EUTYCHUS 
Mane, mane obsecro, Charine. 
CHARINUS 
Quis me revocat? 
EUTYCHUS 
Eutychus,
tuus amicus et sodalis, simul vicinus proxumus. 475
CHARINUS 
Non tu scis, quantum malarum rerum sustineam. 
EUTYCHUS  
Scio :
omnia ego istaec auscultavi ab ostio, omnem rem scio.
CHARINUS 
Quid id est, quod scis? 
EUTYCHUS
Tuos pater volt vendere...
CHARINUS 
Omnem rem tenes.
EUTYCHUS  
Tuam amicam. 
CHARINUS 
Nimium multum scis. 
EUTYCHUS  
Tuis ingratiis.
CHARINUS 
Plurimum tu scis; sed qui scis esse amicam illam meam? 480
EUTYCHUS  
Tute heri ipsus mihi narrasti. 
CHARINUS 
Satin' ut oblitus fui,
tibi me narravisse? 
EUTYCHUS  
Haud mirumst factum'st. 
CHARINUS 
Te nunc consulo.
Responde, quo letho censes me ut peream potissimum?
EUTYCHUS  
Non taces? cave tu istuc dixis. 
CHARINUS 
Quid vis me igitur dicere?
EUTYCHUS  
Vin' patri sublinere pulchre me os tuo? 
CHARINUS Sane volo. 485
EUTYCHUS  
Visne eam ad portum ?
CHARINUS 
Qui potius, quam voles? 
EUTYCHUS  
Atque eximam
mulierem pretio? 
CHARINUS 
Qui potius, quam auro expendas? 
EUTYCHUS  
Unde erit?
CHARINUS 
Achillem orabo, aurum ut mihi det, Hector qui expensus fuit.
EUTYCHUS  
Sanun' es? 
CHARINUS 
Pol, sanus si sim, non te medicum mihi expetam.
EUTYCHUS  
Tanti quanti poscit, vin' tanti illam emi? 
CHARINUS 
Auctarium 490
adiicito, vel mille nummum plus quam poscet. 
EUTYCHUS  
Iam tace.
CHARINUS 
Sed quid ais? unde erit argentum quod des, quom poscet pater?
EUTYCHUS  
Invenietur, exquiretur, aliquid fiet; 
CHARINUS 
Enicas.
Iam istuc, aliquid fiet, metuo. 
EUTYCHUS  
Quin taces? 
CHARINUS 
Muto imperas.
EUTYCHUS  
Satin' istuc mandatum'st? Potin' ut aliud cures? 
CHARINUS 
Non potest. 495
EUTYCHUS  
Bene vale. 
CHARINUS 
Non, edepol, possum, priusquam tu ad me redieris.
EUTYCHUS  
Melius sanus sis. 
CHARINUS 
Vale, et vince, et me serva. 
EUTYCHUS  
Ego fecero.
Domi maneto me. 
CHARINUS 
Ergo actutum face cum praeda recipias.

ACTVS III  i

LYSIMACHUS 
Amice amico operam dedi: vicinus quod rogavit,
hoc emi mercimonium. Mea es tu, sequere sane. 500
Ne plora: nimis stulte facis, oculos corrumpis taleis.
Quid ? tibi quidem quod rideas magis est, quam ut lamentere.
PASICOMPSA 
Amabo, ecastor, mi senex, eloquere.
LYSIMACHUS 
Exquire quidvis.
PASICOMPSA 
Cur emeris me ? 
LYSIMACHUS 
Tene ego? ut quod inperetur facias;
item quod tu mihi inperes, ego faciam. 
PASICOMPSA 
Facere certum'st, 505
pro copia et sapientia, quae te velle arbitrabor.
LYSIMACHUS 
Laboriosi nihil tibi quidquam operis imperabo.
PASICOMPSA 
Namque, edepol, quidem, mi senex, non didici baiolare,
nec pecua ruri pascere, neque pueros nutricare.
LYSIMACHUS 
Bona si esse vis, bene erit tibi. 
PASICOMPSA 
Tum, pol, ego perii misera. 510
LYSIMACHUS 
Qui? 
PASICOMPSA 
Quia illeic, unde huc advecta sum, malis bene esse solitum'st :
nec mos men'st ut praedicem quod ego omnis scire credam.
LYSIMACHUS 
Oratio, edepol, pluris est huius quam quanti haec emta'st.
Quasi dicas nullam mulierem bonam esse. 
PASICOMPSA 
Haud equidem dico,
LYSIMACHUS 
Rogare hoc unum te volo. 
PASICOMPSA 
Roganti respondebo. 515
LYSIMACHUS 
Quid ais tu? quid nomen tibi dicam esse? 
PASICOMPSA 
Pasicompsae.
LYSIMACHUS 
Ex forma nomen inditum'st. Sed quid ais, Pasicompsa?
possin' tu, si usus venerit, subtemen tenue nere?
PASICOMPSA 
Possum. 
LYSIMACHUS 
Si tenue scis, scio te, uberius posse nere.
PASICOMPSA 
De lanificio neminem metuo, una aetate quae sit. 520
LYSIMACHUS 
Bonam, hercle, te et frugi arbitror, matura iam inde aetate,
quom scis facere opficium tuum, mulier. 
PASICOMPSA 
Pol, docta didici.
Operam adcusari non sinam meam. 
LYSIMACHUS 
Hem istaec, hercle, res est;
ovem tibi eccillam dabo gnatam annos sexaginta,
peculiarem. 
PASICOMPSA 
Mi senex, tam vetulam? 
LYSIMACHUS 
Generis graeci'st. 525
Eam si curabis, perbona'st, tondetur nimium scite.
PASICOMPSA 
Honoris causa, quidquid est, quod dabitur, gratum habebo.
LYSIMACHUS 
Nunc, mulier, ne tu frustra sis, mea non es, ne arbitrere.
PASICOMPSA 
Dic igitur quaeso, quoia sum? 
LYSIMACHUS 
Tuo hero redempta es rursum.
Ego redemi te, ille mecum oravit. 
PASICOMPSA 
Animus rediit. 530
Si mecum servatur fides. 
LYSIMACHUS 
Bono animo es, liberabit
ille te homo: edepol, deperit, atque hodie primum vidit.
PASICOMPSA 
Ecastor, iam biennium'st, quom mecum rem coepit.
Nunc, quando amicum te scio esse illius, indicabo.
LYSIMACHUS 
Quid ais tu? iam biennium'st, quom tecum rem habet? 
PASICOMPSA 
Certo. 535
Et inter nos coniuravimus, ego cum illo, et ille mecum.
Ego cum viro, et ille cum muliere : nisi cum illo, aut ille mecum, 536a
neuter stupri causa caput limaret. 
LYSIMACHUS 
Di immortaleis
etiam cum uxore non cubet? 
PASICOMPSA 
Amabo, an maritus est?
neque est, neque erit. 
LYSIMACHUS 
Nolim quidem : homo, hercle, periuravit.
PASICOMPSA 
Nullum adulescentem plus amo. 
LYSIMACHUS 
Puer est ille quidem, stulta. 540
Nam illi quidem hau sane diust quom dentes exciderunt.
PASICOMPSA 
Quid, denteis? 
LYSIMACHUS 
Nihil est : sequere sis, hunc me diem unum oravit
ut apud me praehiberem locum, ideo quia uxor ruri'st. 

III.ii

DEMIPHO 
Tandem inpetravi, egomet me conrumperem.
Emta'st amica clam uxore et iam filio. 545
Certum'st, antiqua recolam, et servibo mihi.
Decurso in spatio, breve quod vitae reliquom est,
voluptate, vino et amore delectavero.
Nam hanc se bene habere aetatem nimio'st aequius.
Adulescens quom sis, tum quom est sanguis integer, 550
rei tuae quaerundae convenit operam dare ?
Demum igitur quom senex sis, tunc in otium
te conloces, dum potestur; id iam lucruo est
quod vivis. Hoc ut dico, factis persequar.
Interea tamen huc intro ad me invisam domum. 555
Uxor me exspectat iamdudum esuriens domi.
Iam iurgio enicabit, si intro rediero.
Verum, hercle, postremo, ut ut est, non ibo tamen,
sed hunc vicinum prius conveniam, quam domum
redeam; ut mihi aedeis aliquas conducat volo, 560
ubi habitet istaec mulier : atque eccum it foras.

III.iii

LYSIMACHUS 
Adducam ego illum iam ad te, si convenero.
DEMIPHO 
Me dicit. 
LYSIMACHUS 
Quid ais, Demipho? 
DEMIPHO 
Est mulier domi?
LYSIMACHUS 
Quid censes? 
DEMIPHO 
Quid si visam? 
LYSIMACHUS Quid properas? mane.
DEMIPHO 
Quid faciam? 
LYSIMACHUS 
Quod opus est facto, facito ut cogites. 565
DEMIPHO 
Quid cogitem? equidem, hercle, opus hoc facto existimo;
ut illo intro eam. 
LYSIMACHUS 
Itane vero, vervex? intro eas?
DEMIPHO 
Quid aliud faciam?
LYSIMACHUS 
Prius hoc ausculta, atque ades
prius etiam'st, quod te facere ego aequom censeo.
Nam nunc si illo introieris, amplecti voles, 570
confabulari atque osculari. 
DEMIPHO Tu quidem
meum animum gestas: scis quid acturus siem.
LYSIMACHUS 
Pervorse facies. 
DEMIPHO Quodne ames ? 
LYSIMACHUS 
Tanto minus.
Ieiunitatis plenus, anima foetida,
senex hircosus, tu osculere mulierem? 575
Utine adveniens vomitum excutias mulieri?
DEMIPHO 
Scio, pol, te amare, quom istaec praemonstras mihi.
Quid si igitur unum faciam hoc. Si censes, cocum
aliquem adripiamus, prandium qui percoquat
apud te heic usque ad vesperum. 
LYSIMACHUS 
Hem istuc censeo. 580
Nunc tu sapienter loquere atque amatorie.
DEMIPHO 
Quid stamus? quin ergo imus, atque opsonium
curamus, pulchre ut simus? 
LYSIMACHUS 
Equidem, te sequor.
Atque, hercle, invenies tu locum illi, si sapis:
nullum, hercle, praeter hunc diem illa apud me erit. 585
Metuo ego uxorem, cras si rure redierit
ne illam heic offendat. 
DEMIPHO 
Res parata'st, sequere me.

III. iv

CHARINUS 
Sumne ego homo miser, qui nusquam bene queo quiescere?
si domi sum, foris est animus : sin foris sum, animus domi'st.
Ita mihi in pectore atque in corde facit amor incendium: 590
ni oculos lacrumae defendant, iam ardeat credo caput.
Spem teneo, salutem amisi; redeat an non, nescio.
Si obprimit pater, quod dixit, exsulatum abiit salus :
sin sodalis, quod promisit, fecit, non abiit salus.
Sed tandem si podagrosis pedibus esset Eutychus, 595
iam a portu rediisse potuit. Id illi vitium maxumumest,
quod nimis tardus est, advorsum mei animi sententiam.
Sed isne est, quem currentem video? ipsus est, ibo obviam.
Nunc, quod restat ? ei disperii ! voltus neutiquam huius placet.
Tristis incedit (pectus ardet, haereo), quassat caput. 600
Eutyche. 
EUTYCHUS 
Heu, Charine. 
CHARINUS 
Priusquam recipias anhelitum,
uno verbo eloquere: ubi ego sum? heicine an apud mortuos?
EUTYCHUS  
Neque apud mortuos neque heic es. 
CHARINUS 
Salvos sum, inmortalitas
mihi data est: hic emit illam; polchre os sublevit patri.
Impetrabilior qui vivat nullus est; dice, obsecro: 605
si neque heic, neque Acherunti sum, ubi sum? 
EUTYCHUS  Nusquam gentium.
CHARINUS 
Disperii ! illaec interemit me modo oratio.
Odiosa est oratio, quom rem agas longinquom loqui.
Quidquid est, ad capita rerum perveni. 
EUTYCHUS  Primum omnium,
periimus. 
CHARINUS 
Quin tu illud potius nuncias quod nescio? 610
EUTYCHUS  
Mulier alienata'st abs te. 
CHARINUS 
Eutyche, capital facis.
EUTYCHUS  
Qui? 
CHARINUS 
Quia aequalem et sodalem, liberum civem enicas.
EUTYCHUS  
Ne di sirint. 
CHARINUS 
Demisisti gladium in iugulum: iam cadam.
EUTYCHUS  
Quaeso, hercle, animum ne desponde. 
CHARINUS 
Nullu'st quem despondeam.
Loquere porro aliam malam rem; quoi est empta? 
EUTYCHUS  
Nescio. 615
Iam addicta, atque abducta erat, quom ad portum venio. 
CHARINUS 
Vae mihi !
monteis tu quidem mali in me ardenteis iamdudum iacis.
Perge, excrucia, carnufex, quandoquidem obcoepisti semel.
EUTYCHUS  
Nec tibi istuc magis dividiae'st, quam mihi hodie fuit.
CHARINUS 
Dic, quis emit? 
EUTYCHUS  
Nescio hercle. 
CHARINUS 
Hem, istuccine'st operam dare 620
bonum sodalem?
EUTYCHUS  
Quid me facere vis? 
CHARINUS 
Idem quod me vides,
ut pereas. Quin percontatu's, hominis quae facies foret,
qui illam emisset: eo si pacto posset indagarier
mulier? 
EUTYCHUS  
Heu me miserum !
CHARINUS 
Flere omitte, istuc quod nunc agis.
EUTYCHUS  
Quid ego feci? 
CHARINUS 
Perdidisti me et fidem mecum tuam. 625
EUTYCHUS  
Di sciunt culpam meam istanc non esse ullam. 
CHARINUS 
Euge, papae !
deos absenteis testeis memoras: qui ego istuc credam tibi?
EUTYCHUS  
Quin tibi in manu est, quod credas, ego quod dicam, id mihi mea in manu'st.
CHARINUS 
De istac re argutus es, ut par pari respondeas;
ad mandata claudus, caecus, mutus ,mancus, debilis. 630
Promittebas te os sublinere meo patri; egomet credidi
homini docto rem mandare, is lapidi mando maximo.
EUTYCHUS  
Quid ego facerem? 
CHARINUS 
Quid tu faceres? men' rogas? requireres,
rogitares, quis esset, aut unde esset, qua prosapia,
civisne esset, an peregrinus. 
EUTYCHUS  
Civem esse aibant atticum. 635
CHARINUS 
Ubi habitaret, invenires saltem, si nomen nequis.
EUTYCHUS  
Nemo aiebat scire. 
CHARINUS 
At saltem hominis faciem exquireres.
EUTYCHUS  
Feci. 
CHARINUS 
Qua forma esse aiebant? 
EUTYCHUS  Ego dicam tibi:
canum, varum, ventriosum, bucculentum, breviculum,
subnigris oculis, oblongis malis, pansam aliquantulum. 640
CHARINUS 
Non hominem mihi, sed thesaurum nescio quem memoras mali.
Numquid est quod dicas aliud de illo? 
EUTYCHUS  
Tantum, quod sciam.
CHARINUS 
Edepol, nae ille oblongis malis dedit mihi magnum malum.
Non possum durare, certum'st exulatum hinc ire me.
Sed quam capiam civitatem, cogito, potissimum; 645
Megara, Eretriam, Corinthum, Chalcidem, Cretam, Cyprum,
Sicyonem, Gnidum, Zacynthum, Lesbiam, Boeotiam.
EUTYCHUS  
Cur istuc caeptas consilium? 
CHARINUS 
Quia enim me adflictat amor.
EUTYCHUS  
Quid tu ais? quid, quom illuc, quo nunc ire paritas, veneris,
si ibi amare forte obcipias atque item eius sit inopia, 650
iam inde porro aufugies ? deinde item illinc, si item evenerit?
Quis modus tibi exilio tandem eveniet ? qui finis fugae?
quae patria aut domus tibi stabilis esse poterit? dic mihi.
Cedo, si hac urbe abis, amorem te heic relicturum putas?
si id fore ita sat animo acceptum'st, id pro certo si habes, 655
quanto te satiu'st rus aliquo abire, ibi esse, ibi vivere
adeo dum illius te cupiditas atque amor missum facit?
CHARINUS 
Iam dixisti?
EUTYCHUS  
Dixi. 
CHARINUS Frustra dixti. hoc mihi certissumum'st.
Eo domum, patrem atque matrem ut meos salutem: postea
clam patrem patria hac effugiam, aut aliquid capiam consili. 660
EUTYCHUS  
Ut corripuit se repente, atque abiit ? heu misero mihi,
si ille abierit, mea factum omneis dicent esse ignavia.
Certum'st praeconum iubere iam quantum'st conducier,
qui illam investigent, qui inveniant; post ad praetorem inlico
ibo, orabo, ut conquaestores det mi in vicis omnibus : 665
nam mi nil relicti quidquam aliud iam esse intellego.

ACTVS IV, i

DORIPPA 
Quoniam a viro ad me rus advenit nuncius,
rus non iturum, feci ego ingenium meum,
reveni, ut illum persequar qui me fugit.
Sed anum non video consequi nostram Syram, 670
atque eccam incedit tandem : quin is ocius?
SYRA 
Nequeo, mecastor, tantum hoc oneri'st quod fero.
DORIPPA 
Quid oneris? 
SYRA 
Annos octoginta et quattuor;
et eodem adcedit servitus, sudor, sitis:
simul haec, quae porto, deprimunt. 
DORIPPA 
Aliquid cedo 675
qui hanc vicini nostri aram augeam.
SYRA 
Da sane hanc virgam lauri. 
DORIPPA 
Abi iam tu intro. 
SYRA 
Eo.
DORIPPA 
Apollo, quaeso te, ut des pacem propitius,
salutem et sanitatem nostrae familiae,
meoque ut parcas gnato pace propitius. 680
SYRA 
Disperii, perii misera, vae miserae mihi !
DORIPPA 
Satin' tu sana es, obsecro? quid eiulas?
SYRA 
Dorippa, mea Dorippa. 
DORIPPA 
Quid clamas, obsecro?
SYRA 
Nescio quae est mulier intus heic in aedibus.
DORIPPA 
Quid, mulier? 
SYRA 
Mulier meretrix. 
DORIPPA 
Veron' serio? 685
SYRA 
Nimium scis sapere, ruri quae non manseris :
quamvis insipiens poterat persentiscere
illam esse amicam tui viri bellissumi.
DORIPPA 
Credo, mecastor. 
SYRA 
I hac mecum, ut videas simul
tuam Alcumenam paelicem, Iuno mea. 690
DORIPPA 
Ecastor, vero istuc eo, quantum pote'st. 

IV. ii

LYSIMACHVS 
Parum ne est malae rei, quod amat Demipho,
ni sumptuosus insuper etiam siet?
Decem si vocasset summos ad cenam viros,
nimium opsonavit : sed cocos, quasi in mari 695
solet hortator remiges hortarier,
ita hortabatur : egomet conduxi cocum.
Sed eum demiror non venire ut iusseram.
Sd quinam hinc a nobis exit? aperitur foris.

IV. iii

DORIPPA 
 Miserior mulier, me nec fiet, nec fuit, 700
tali viro quae nubserim : heu miserae mihi !
Hem, quoi te, et tu quae habeas, commendes viro !
hem, quoi decem talenta dotis detuli,
haec ut viderem, ut ferrem has contumelias.
LYSIMACHUS 
Perii, hercle, rure iam rediit uxor mea 705
vidisse credo mulierem in aedibus.
Sed quae loquatur, exaudire hinc non queo.
accedam propius. 
DORIPPA 
Vae miserae mihi !
LYSIMACHUS 
Imo mihi.
DORIPPA 
Disperii ! 
LYSIMACHUS 
Ego quidem, hercle, oppido perii miser !
vidit. Ut te omnes, Demipho, di perduint ! 710
DORIPPA 
Pol, hoc est, ire quod rus meus vir noluit.
LYSIMACHUS 
Quid nunc ego faciam nisi uti adeam, atque adloquar
iubet salvere suos vir uxorem suam.
Urbani fiunt rustici? 
DORIPPA 
Pudicius
faciunt illi quam qui non fiunt rustici. 715
LYSIMACHUS 
Num quid delinquunt rustici? 
DORIPPA 
Ecastor, minus
quam urbani, et multo minus mali quaerunt sibi.
LYSIMACHUS 
Quid autem urbani deliquerunt? dic mihi,
cupio, hercle, scire. 
DORIPPA 
Sed tu me temptas sciens. 721
quoia illa mulier intus est? 
LYSIMACHUS 
Vidistine eam? 719
DORIPPA 
Vidi. 
LYSIMACHUS 
Quoia ea sit, rogitas? 
DORIPPA 
Resciscam tamen.
LYSIMACHUS 
Vin' dicam quoiast? Illa... edepol, vae mihi ! 722
nescio quid dicam. 
DORIPPA 
Haeres. 
LYSIMACHUS 
Haud vidi magis.
DORIPPA 
Quin dicis? 
LYSIMACHUS 
Quin si liceat. 
DORIPPA 
Dictum oportuit.
LYSIMACHUS 
Non possum, ita instas : urges quasi pro noxio. 725
DORIPPA 
Scio, innoxius. 
LYSIMACHUS 
Audacter quamvis dicito.
DORIPPA 
Dic igitur. 
LYSIMACHUS 
Ego dicam. 
DORIPPA 
At qui dicundum'st tamen.
LYSIMACHUS 
Illa est... Num etiam vis nomen dicam?
DORIPPA 
Nihil agis,
manifesto teneo, in noxia es. 
LYSIMACHUS 
Qua noxia?
ista quidem illa est. 
DORIPPA 
Quae illa est? 
LYSIMACHUS Illa... 
DORIPPA 
Iohia 730
LYSIMACHUS 
Iam si nihil usus esset, iam non dicerem.
DORIPPA 
Non tu scis quae sit illa? 
LYSIMACHUS 
Imo iam scio: 732-735
de istac sum iudex captus. 
DORIPPA 
Iudex ! iam scio: 736
nunc tu in consilium istam advocavisti tibi.
LYSIMACHUS 
Imo sic, sequestro mihi data est. 
DORIPPA 
Intellego.
LYSIMACHUS 
Nihil, hercle, istius quidquam 'st. 
DORIPPA 
Numero purigas.
LYSIMACHUS 
Nimium negoti reperi : enim vero haereo. 740

IV. iv

COCUS 
Agite, ite actutum : nam mi amatori seni
coquenda'st coena : atque, quom recogito,
nobis coquenda'st, non quoi conducti sumus.
Nam qui amat, quod amat, si habet, id habet pro cibo:
videre, amplecti, osculari, alloqui. 745
Sed nos confido onustos redituros domum.
Ite hac : sed eccum qui nos conduxit senex.
LYSIMACHUS 
Ecce autem, perii, cocus adest. 
COCUS 
Advenimus.
LYSIMACHUS 
Abi. 
COCUS 
Quid, abeam? 
LYSIMACHUS 
St, abi. 
COCUS 
Abeamne? 
LYSIMACHUS 
Abi.
COCUS 
Non estis coenaturi?
LYSIMACHUS 
Iam saturi sumus. 750
COCUS 
Sed...
LYSIMACHUS 
Interii ! 
DORIPPA 
Quid ais tu? etiamne haec illi tibi
iusserunt ferri, quos inter iudex datus?
COCUS 
Haecine tua est amica, quam dudum mihi
te amare dixti, quom obsonabas? 
LYSIMACHUS 
Non taces?
COCUS 
Satis scitum filum mulieris : verum, hercle, anet. 755
LYSIMACHUS 
Abin' dierectus? 
COCUS 
Haud mala est. 
LYSIMACHUS 
At tu malus.
COCUS 
Scitam, hercle, opinor concubinam hanc. 
LYSIMACHUS 
Quin abis?
non ego sum qui te dudum conduxi. 
COCUS 
Quid est?
imo, hercle, tu istic ipsus. 
LYSIMACHUS 
Vae misero mihi !
COCUS 
Nempe uxor ruri est tua, quam dudum dixeras 760
te odisse aeque atque angueis.
LYSIMACHUS 
Egon' istuc dixi tibi?
COCUS 
Mihi quidem, hercle. 
LYSIMACHUS 
Ita me amabit Iuppiter,
uxor, ut ego illud numquam dixi. 
DORIPPA 
Etiam negas?
palam istaec fiunt, te me odisse. 
LYSIMACHUS 
Quin nego.
COCUS 
Non, non te odisse aiebat, sed uxorem suam; 765
et uxorem suam ruri esse aiebat. 
LYSIMACHUS 
Haec ea est.
Quid mihi molestus? 
COCUS 
Quia novisse me negas;
nisi metuis tu istanc. 
LYSIMACHUS 
Sapio, nam mihi unicast'.
COCUS 
Vin' me experiri? 
LYSIMACHUS 
Nolo. 
COCUS 
Mercedem cedo.
LYSIMACHUS 
Cras petito, dabitur : nunc abi. 
DORIPPA 
Heu miserae mihi ! 770
LYSIMACHUS 
Nunc ego verum illud verbum esse experior vetus:
aliquid mali esse propter vicinum malum.
COCUS 
Cur heic adstamus? quin abimus? incommodi
si quid tibi evenit, id non est culpa mea.
LYSIMACHUS 
Quin, me eradicas miserum. 
COCUS 
Scio iam quid velis, 775
nempe me hinc abire vis. 
LYSIMACHUS 
Volo, inquam. 
COCUS 
Abibitur.
Drachmam dato. 
LYSIMACHUS 
Dabitur. 
COCUS 
Dari ergo sis iube.
Dari potest interea dum illi ponunt. 
LYSIMACHUS 
Quin abis?
potin' ut molestus ne sis? 
COCUS 
Agite, adponite
opsonium istuc ante pedes illi seni. 780
Haec vasa aut mox aut cras iubebo abs te peti :
sequimini.
LYSIMACHUS 
Fortasse te illum mirari cocum,
quod venit, atque haec adtulit : dicam quid est.
DORIPPA 
Non miror, si quid damni facis, aut flagiti.
Nec, pol, ego patiar, sic me nubtam tam male, 785
measque in aedeis sic scorta obductarier.
Syra, i, rogato meum patrem verbis meis,
ut veniat ad me iam simul tecum.
SYRA
Eo.
LYSIMACHUS 
Nescis negoti quid sit, uxor, obsecro :
conceptis verbis iam iusiurandum dabo, 790
me numquam quidquam cum illa : iamne abiit Syra?
perii, hercle ! ecce autem haec abiit : vae misero mihi.
at te, vicine, di deaeque perduint,
cum tua amica cumque amationibus.
Suspicione implevit me indignissume; 795
concivit hosteis. Domi uxor est acerruma.
Ibo ad forum, atque haec Demiphoni eloquar,
me istanc capillo protracturum esse in viam,
nisi hinc abducit, quo volt ex hisce aedibus.
Uxor, heus uxor, quamquam tu irata es mihi, 800
iubeas, si sapias, haec intro auferrier:
eadem licebit mox coenare rectius.

IV. v

SYRA 
Hera quo me misit, ad patrem, non est domi:
rus abiisse aibant : nunc domum renuntio.
Ecastor, lege dura vivont mulieres,
multoque iniquiore miserae quam viri.
Nam si vir scortum duxit clam uxorem suam,
id si rescivit uxor, inpune 'st viro; 820
uxor virum si clam domo egressa 'st foras,
viro fit causa, exigitur matrimonio.
Utinam lex esset eadem, quae uxori est, viro !
nam uxor contenta est, quae bona est, uno viro.
Qui minus vir una uxore contentus siet? 825
ecastor, faxim, si itidem plectantur viri,
si quis clam uxorem duxerit scortum suam,
ut illae exiguntur, quae in se culpam commerent;
plures viri sint vidui, quam nunc mulieres.
EVTYCHUS 
Defessus sum urbem totam pervenarier: 805
nihil investigo quidquam de illa muliere.
Sed mater rure rediit, nam video Syram
adstare ante aedeis. Syra ! 
SYRA 
Quis est, qui me vocat?
EUTYCHUS  
Herus atque alumnus tuos sum. 
SYRA
Salve, alumnule.
EUTYCHUS  
Iam mater rure rediit? responde mihi. 810
SYRA 
Sua quidem salute ac familiae maxuma.
EUTYCHUS  
Quid istuc negoti'st? 
SYRA 
Tuos pater bellissumus
amicam adduxit intro in aedeis. 
EUTYCHUS  
Quomodo?
SYRA 
Adveniens mater rure eam obfendit domi.
EUTYCHUS  
Pol, haud censebam istarum esse operarum patrem. 815
Etiam nunc mulier intu'st? 
SYRA 
Etiam. 
EUTYCHUS  
Sequere me.

ACTVS V, l

CHARINVS 
Limen superum inferumque, salve, simul autem vale. 830
Huc hodie postremum extollo mea domo patria pedem.
Usus, fructus, victus, cultus iam mihi harunc aedium
interemptu'st, interfectu'st, alienatu'st : obcidi !
Di penates meum parentum, familiae Lar pater,
vobis mando, meum parentum rem bene ut tutemini. 835
Ego mihi alios deos penateis persequar, alium Larem,
aliam urbem, aliam civitatem: ab Atticis abhorreo.
Nam ubi mores deteriores increbrescunt in dies,
ubi, qui amici, qui infideleis sint, nequeas pernoscere,
ubique id eripiatur, animo tuo quod placeat maxume, 840
ibi quidem si regnum detur, non cupita'st civitas. 

V.ii

EUTYCHUS Divom atque hominum quae spectatrix atque era eadem es hominibus,
spem speratam quom obtulisti hanc mihi, grates ago.
Ecquisnam deus est, qui mea nunc laetus laetitia fuat?
Domi erat quod quaeritabam: sex sodaleis repperi, 845
Vitam, Amicitiam, Civitatem, Laetitiam, Ludum, Iocum;
eorum inventu res decem simitu pessumas pessumdedi,
Iram, Inimicitiam, Stultitiam, Exitium, Pertinaciam,
Maerorem, Lacrumas, Exilium, Inopiam, Solitudinem.
Date, di, quaeso, conveniundi mi eius celerem copiam. 850
CHARINUS 
Apparatus sum, ut videtis: abicio superbiam.
Egomet mihi comes, calator, equos, agaso, armiger;
egomet sum mihi imperator, idem egomet mihi oboedio :
egomet mihi fero, quod usu'st : o Cupido, quantus es !
Nam tu quemvis confidentem facile tuis factis facis 855
eundem ex confidente actutum diffidentem denuo.
EUTYCHUS  
Cogito, quonam ego illum curram quaeritatum. 
CHARINUS 
Certa re'st,
me usque quaerere illam, quoquo hinc abducta'st gentium.
Neque mihi ulla obsistet amnis, nec mons, neque adeo mare;
nec calor, nec frigus metuo, neque ventum, neque grandinem. 860
Imbrem perpetiar, laborem sufferam, solem, sitim.
Non concedam, neque quiescam usquam noctu, neque dius
prius profecto, quam aut amicam aut mortem investigavero.
EUTYCHUS  
Nescio quoia vox ad aures mi advolavit. 
CHARINUS 
Invoco
vos, Lares vialeis, ut me bene tutetis. 
EUTYCHUS  
Iuppiter ! 865
estne illic Charinus? 
CHARINUS 
Cives, bene valete. 
EUTYCHUS  
Inlico
sta, Charine. 
CHARINUS 
Qui me revocat? 
EUTYCHUS  
Spes, Salus, Victoria.
CHARINUS 
Quid me voltis? 
EUTYCHUS  
Ire tecum. 
CHARINUS 
Alium comitem quaerite.
Non admittunt hi me comites, qui tenent. 
EUTYCHUS  
Qui sunt ei?
CHARINUS 
Cura, Miseria, Aegritudo, Lacrumae, Lamentatio. 870
EUTYCHUS  
Repudia istos comites, atque hoc respice, et revortere.
CHARINUS 
Si quidem mecum fabulari vis, subsequere. 
EUTYCHUS  
Sta inlico.
CHARINUS 
Malefacis, properantem qui me commorare. Sol abit.
EUTYCHUS  
Si huc item properes, ut istuc properas, facias rectius:
huc secundus ventus nunc est, cape modo vorsoriam: 875
hic favonius, serenu'st, isteic auster imbricus :
hic facit tranquillitatem, iste omneis fluctus conciet.
Recipe te ad terram, Charine, huc : huc ex advorso vides
nimbus ut ater imberque instat? Aspicias nunc ad sinisteram.
Coelum ut est splendore plenum nonne ex advordo vides. 880
CHARINUS 
Religionem illic obiecit: recipiam me illuc. 
EUTYCHUS  Sapis,
o Charine, contra pariter fer gradum, et confer pedem,
porrige bracchium, prehende : iam tenes? 
CHARINUS 
Teneo. 
EUTYCHUS  
Tene.
Quo nunc ibas? 
CHARINUS 
Exulatum. 
EUTYCHUS  
Quid ibi faceres? 
CHARINUS 
Quod miser.
EUTYCHUS 
Ne pave, restituam iam ego te in gaudio, antequo ut sies. 885
Maxume quod vis audire, id audies, quod gaudeas.
Sta inlico, amicus advenio multum beneuolens.
Tuam amicam...
CHARINUS 
Quid eam? 
EUTYCHUS  
Ubi sit ego scio. 
CHARINUS 
Tun', obsecro?
EUTYCHUS  
Sanam et salvam. 
CHARINUS 
Ubi eam salvam? 
EUTYCHUS  
Quo ego scio. 
CHARINUS 
Ego me mavelim.
EUTYCHUS  
Potin' ut animo sis tranquillo? 
CHARINUS 
Quid si animus fluctuat? 890
EUTYCHUS  
Ego istum in tranquillo et tuto sistam, ne time.
CHARINUS 
Obsecro te, loquere ubi sit, ubi eam videris.
Quid taces? dic : enicas me miserum tua reticentia.
EUTYCHUS  
Non longe hinc abest a nobis. 
CHARINUS 
Quin ergo coomostras, si tu vides?
EUTYCHUS  
Non video, hercle, nunc; sed vidi modo. 
CHARINUS 
Quin ego videam facis? 895
EUTYCHUS  
Faciam. 
CHARINUS 
Longum istuc amanti est. 
EUTYCHUS  
Etiam metuis? omnia
conmonstrabo : amicior mihi nullus vivit, atque is est,
qui illam habet, neque est quoi magis me velle melius aequum siet.
CHARINUS 
Non curo istuc, illam quaero. 
EUTYCHUS  
De illa ergo ego dico tibi.
Sane hoc non in mentem venit dudum, ut tibi sit dicerem. 900
CHARINUS 
Dic igitur, ubi illa est? 
EUTYCHUS  
In nostris aedibus. 
CHARINUS 
Aedeis probas,
si tu vera dicis, polchre aedificatas arbitro.
Sed qui ego istuc credam? vidistin' ? an de audito nuntias?
EUTYCHUS  
Egomet vidi. 
CHARINUS 
Quis eam adduxit ad vos, inque? 
EUTYCHUS  
Tu rogas ?
CHARINUS
Vera dicis
EUTYCHUS
Nihil, Charine, te quidem quidquam pudet.
Quid tua refert, quicum istaec venerit? 
CHARINUS 
Dum isteic siet. 906
EUTYCHUS  
Est profecto. 
CHARINUS 
Opta ergo ob istunc nuncium quid vis tibi. 907
EUTYCHUS  
Quid si optabo ! 
CHARINUS 
Deos orato, ut eius faciant copiam.
EUTYCHUS  
Derides. 
CHARINUS 
Servata res est demum, si illam videro.
Sed quin ornatum hunc reicio? Heus aliquis actutum huc foras 910
exite, illinc, pallium mi ecferte. 
EUTYCHUS  
Hem nunc tu mihi places.
CHARINUS 
Optume adveniens, puere, cape chlamydem atque istic sta inlico;
ut, si haec non sint vera, inceptum hoc itiner perficere exsequar.
EUTYCHUS  
Non mihi credis? 
CHARINUS 
Omnia equidem credo, quae dicis mihi.
sed quin introducis me ad eam, ut videam? 
EUTYCHUS  
Paulisper mane. 915
CHARINUS 
Quid, manebo?
EUTYCHUS  
Tempus non est intro eundi. 
CHARINUS 
Enicas.
EUTYCHUS  
Non opus est, inquam, nunc intro te ire. 
CHARINUS 
Responde mihi,
qua causa? 
EUTYCHUS  
Operae non est. 
CHARINUS 
Cur? 
EUTYCHUS  
Quia non est illi commodum.
CHARINUS 
Itane? commodum illi non est, quae me amat, quam ego contra amo?
Omnibus hic ludificatur me modis : ego stultior, 920
qui isti credam : commoratur : chlamydem sumam denuo.
EUTYCHUS  
Mane parumper, atque haec audi. 
CHARINUS 
Cape sis, puere, hoc pallium.
EUTYCHUS  
Mater irata est patri vehementer, quia scortum sibi
ob oculos adduxerit in aedeis, dum ruri ipsa abest:
subspicatur illam amicam esse illi. 
CHARINUS 
Zonam sustuli. 925
EUTYCHUS  
Eam rem nunc exquirit intus. 
CHARINUS 
Iam machaera'st in manu.
EUTYCHUS  
Nam si eo ted intro ducam... 
CHARINUS 
Tollo ampullam, atque hinc eo.
EUTYCHUS  
Mane, mane, Charine. 
CHARINUS Erras, me decipere haud potes.
EUTYCHUS  
Neque, edepol, volo. 
CHARINUS 
Quin tu ergo itiner exsequi meum me sinis?
EUTYCHUS  
Non sino. 
CHARINUS 
Egomet me moror. Tu puere, abi hinc intro ocius. 930
Iam in currum escendi, iam lora in manus cepi meas.
EUTYCHUS  
Sanus non es. 
CHARINUS 
Quin, pedes, vos in curriculum conicitis
in Cyprum recta ? quandoquidem pater mihi exilium parat?
EUTYCHUS  
Stultus es : noli istuc quaeso dicere. 
CHARINUS 
Certum exsequ'ist,
operam ut sumam ad pervestigandum, ubi sit illaec. 
EUTYCHUS  
Quin domi est. 935
CHARINUS 
Nam hic quod dixit, id mentitu'st. 
EUTYCHUS  
Vera dixi equidem tibi.
CHARINUS 
Iam Cyprum veni. 
EUTYCHUS  
Quin sequere, ut illam videas quam expetis.
CHARINUS 
Percontatus non inveni. 
EUTYCHUS  
Matris iam iram neglego.
CHARINUS 
Porro proficiscor quaesitum. Nunc perveni Chalcidem;
video ibi hospitem Zacyntho; dico quid eo advenerim; 940
rogito quis eam vexerit, quis habeat, si ibi indaudiverit.
EUTYCHUS  
Quin tu istas omittis nugas, ac mecum huc intro ambulas?
CHARINUS 
Hospes respondit, Zacyntho ficos fieri non malas.
EUTYCHUS  
Nil mentitu est. 
CHARINUS 
Sed de amica se indaudivisse autumat,
hic Athenis esse. 
EUTYCHUS  
Calchas iste quidem Zacynthiu'st. 945
CHARINUS 
Navem conscendo, proficiscor inlico. iam sum domi,
iam redii exsilio : salve, mi sodalis Eutyche:
ut valuisti? quid, parenteis mei? valent mater pater?
bene vocas, benigne dicis: cras apud te, nunc domi.
sic decet, sic fieri oportet. 
EUTYCHUS  
Eho, quae mi somnias ? 950
hic homo non sanus est. 
CHARINUS 
Medicari amicus quin properas ?
EUTYCHUS  
Sequere, sis. 
CHARINUS 
Sequor. 
EUTYCHUS  
Clementer, quaeso, calceis deteris.
audin' tu? 
CHARINUS 
Iamdudum audivi. 
EUTYCHUS  
Pacem componi volo
meo patri cum matre: nam nunc est irata...
CHARINUS 
I modo.
EUTYCHUS  
Propter istanc. 
CHARINUS 
I modo. 
EUTYCHUS  
Ergo cura... 
CHARINUS 
Quin tu ergo i modo. 955
Tam propitiam reddam, quam quom propitia est Iuno Iovi.

V. iii

DEMIPHO 
Quasi tu nunquam quicquam adsimile huius facti feceris.
LYSIMACHUS 
Edepol, numquam.  Cavi ne quid facerem. Vix vivo miser !
Nam mea uxor propter illam tota in fermento iacet.
DEMIPHO 
At ego expurigationem habebo, ut ne suscenseat. 960
LYSIMACHUS 
Sequere me : sed exeuntem filium video meum.

V. iv

EUTYCHUS 
Ad patrem ibo, ut matris iram sibi esse sedatam sciat.
Iam redeo. 
LYSIMACHUS 
Placet principium. Quid agis? quid fit, Eutyche?
EUTYCHUS  
Optuma opportunitate ambo advenistis. 
LYSIMACHUS Quid rei est?
EUTYCHUS  
Uxor tibi placida et placata'st : cette dextras nunciam. 965
LYSIMACHUS 
Di me servant. 
EUTYCHUS  
Tibi amicam esse nullam nuncio.
DEMIPHO 
Di te perdant : quid negoti'st nam, quaeso, istuc? 
EUTYCHUS  
Eloquar.
Animum advortite igitur ambo. 
DEMIPHO 
Quin, tibi ambo operam damus.
EUTYCHUS  
Qui bono sunt genere gnati, si sunt ingenio malo,
suopte culpam generi capiunt, genus ingenio inprobant. 970
DEMIPHO 
Verum hic dicit. 
LYSIMACHUS 
Tibi ergo dicit. 
EUTYCHUS  
Eo illud est verum'st magis.
Nam te istac aetate haud aequom fuerat filio tuo,
adulescenti amanti amicam eripere emptam argento suo.
DEMIPHO 
Quid tu ais? Charini amica'st illa? 
EUTYCHUS  
Ut dissimulat malus !
DEMIPHO 
Ille quidem illam sese ancillam matri emisse dixerat. 975
EUTYCHUS  
Propterea igitur tu mercatus, novos amator, vetus puer !
LYSIMACHUS 
Optume, hercle, perge, ego adsistam hinc altrinsecus.
Quibus est dictis dignus, usque oneremus ambo. 
DEMIPHO
Nullus sum.
LYSIMACHUS 
Filio suo qui innocenti fecit tantam iniuriam.
EUTYCHUS  
Quem quidem, hercle, ego, in exilium quom iret, redduxi domum; 980
nam ibat exulatum. 
DEMIPHO 
An abiit? 
LYSIMACHUS 
Etiam loquere, larva?
temperare istac aetate istis decet ted artibus.
DEMIPHO 
Fateor, deliqui profecto. 
EUTYCHUS  
Etiam loquere, larva?
vacuom esse istac ted aetate iis decebat noxiis; 983a
itidem, ut tempus anni, aetatem aliam aliud factum convenit.
Nam si istuc ius est, senecta aetate scortari senes,
ubi loci res summa nostra est publica? 
DEMIPHO 
Hei, perii miser.
LYSIMACHUS 
Adulescentes rei agundae isti magis solent operam dare.
DEMIPHO 
Iam, obsecro, vobis, hercle, habete cum porcis, cum fiscina.
EUTYCHUS  
Redde illi. 
DEMIPHO 
Sibi habeat, iam ut volt, per me sibi habeat licet.
EUTYCHUS  
Temperi, edepol, quoniam ut aliter facias, non est copia. 990
DEMIPHO 
Supplici sibi sumat quid volt ipse ob hanc iniuriam,
modo pacem faciatis; oro, ut ne mihi iratus siet.
Si, hercle, scivissem, sive adeo ioculo dixisset mihi,
se illam amare, numquam facerem, ut illam amanti abducerem.
Eutyche, ted oro, sodalis eius es, serva et subveni. 995
Hunc senem para me clientem : memorem dices benefici.
LYSIMACHUS 
Ora ut ignoscat delictis eius atque adulescentiae.
DEMIPHO 
Pergin' tu autem? Heia ! superbe invehere? spero ego mihi quoque
tempus tale eventurum, ut tibi gratiam referam parem.
LYSIMACHUS 
Missas iam ego istas arteis feci. 
DEMIPHO Et quidem ego dehinc iam. 1000
EUTYCHUS  
Nihil.
Consuetudine animus rursus te huc inducet. 
DEMIPHO 
Obsecro.
Satis iam ut habeatis : quin loris caedite etiam, si lubet.
LYSIMACHUS 
Recte dicis : sed istuc uxor faciet, quom hoc resciverit.
DEMIPHO 
Nihil opu'st resciscat. 
EUTYCHUS  
Quid istuc? non resciscet, ne time.
Eamus intro, non utibilis hic locus, factis tuis, 1005
dum memoramus, arbitri ut sint, qui praetereant per vias.
DEMIPHO 
Hercle, qui tu recte dicis: eadem brevior fabula
erit : eamus. 
EUTYCHUS  
Heic est intus filius apud nos tuus.
DEMIPHO 
Optume'st : illac per hortum nos domum transibimus.
LYSIMACHUS 
Eutyche, hanc volo prius rem agi, quam meum intro refero pedem. 1010
EUTYCHUS  
Quid istuc est? 
LYSIMACHUS 
Suam quisque homo rem meminit : responde mihi:
certon' scis non subcensere mihi tuam matrem? 
EUTYCHUS  
Scio.
LYSIMACHUS 
Vide. 
EUTYCHUS  
Mea fide. 
LYSIMACHUS 
Satis habeo : sed quaeso hercle, etiam vide.
EUTYCHUS  
Non mihi credis? 
LYSIMACHUS 
Imo credo, sed tamen metuo miser.
DEMIPHO 
Eamus intro. 
EUTYCHUS 
Imo dicamus senibus legem censeo, 1015
priusquam abeamus, qua se lege teneant, contentique sint.
Annos gnatus sexaginta qui erit, si quem scibimus,
seu maritum, seu, hercle, adeo caelibem scortarier,
cum eo nos heic lege agemus: inscitum arbitrabimur.
Et per nos quidem, hercle, egebit qui suou prodegerit. 1020
Neu quisquam posthac prohibeto adulescentem filium
quin amet, et scortum ducat : quod bono fiat modo;
Si quis prohibuerit, plus perdet clam, quam si praehibuerit palam.
Haec adeo, ut ex hac nocte primum lex teneat senes.
Bene valete, atque, adulescenteis, haec si vobis lex placet, 1025
ob senum, hercle, industriam vos aequom'st clare plaudere.