RETOUR À L’ENTRÉE DU SITE ALLER A LA TABLE DES MATIERES DE LA LOI SALIQUE

LEX SALICA - LOI SALIQUE

manuscrit 65 (suppl. lat.)

 

 


LOI SALIQUE ou RECUEIL CONTENANT LES ANCIENNES RÉDACTIONS DE CETTE LOI ET LE TEXTE CONNU SOUS LE NOM DE LEX EMENDATA.

DEUXIÈME TEXTE

D'APRÈS LE MANUSCRIT 65 (SUPPL. LAT.)

Le texte que je donne ici provient du manuscrit 65 (suppl. lat.), dont on trouvera la description dans ma préface, n° XXII, Quoiqu'il consiste uuiquemenl dans les 65 titres que je considère comme formant les capitula principalia, j'ai donné la priorité au manuscrit 4404. qui on contenait un plus grand nombre; j'en ai expliqué les motifs pages 1 et 2.
Maintenant qu'il s'agit de déterminer le texte qui doit être mis au second rang, je crois devoir préférer le manuscrit 65 (supp. lat.) aux manuscrits 4403b (fonds N. D.).
Ceux-ci m'ont paru contenir des interpolations ou des additions nombreuses, dont deux surtout attestent une époque postérieure à la complète abolition de l'idolâtrie parmi Ies Francs.
En premier lieu, le titre XIX, intitulé de raptu mulierum, est terminé par une disposition qui prohibe les mariages entre proches parents,
Évidemment la plus ancienne rédaction de la loi salique, celle qu'on peut, d'après les épilogues publiés à la suite de cette collection, attribuer à Clovis, n'a pas dû s'occuper de ces objets, notamment de ce qui concernait les mariages qualifiés incestueux par les lois ecclésiastiques. Les faits viennent à I'appui des présomptions. Si, dès l'origine, on avait inséré dans la loi ce que nous lisons à ce sujet dans les manuscrits 4403b et 252 fonds N. D, il n'eût pas été nécessaire qu'un édit, attribué par D. Bouquet à Cbildebert Ier, année 532, et par le plus grand nombre des savants, à Childebert II, année 596, eût interdit ces sortes de mariages. Les conciles d'Orléans de 511, can. X; d'Albon (Epaoense de 517, can. XXX; d'Auvergne de 535, can, XII; d'Orléans de 538, can. X et de 541, can. XXVII; de Tours de 567, can XXI, ne se seraient pas bornés à les défendre, au nom de la religion et à prononcer des peines canoniques. Ils eussent évidemment invoqué la loi civile, si elle eût existé.
D'ailleurs le texte de la disposition interpolée est une copie littérale, de verbo ad verbum, de l'interprétation du code d'Alaric sur la constitution II du titre XII du livre III du code Théodosien, interprétation qui n'était point encore rédigée lorsque la première rédaction de la loi salique a été faite par Clovis. Un texte emprunté de cette interprétation n'a pu être inséré que dans une révision faite après 506; et plus certainement encore il l'a été après l'édit de Childebert.
En second lieu le titre LV, de corporibus expoliatis, est terminé par une disposition relative à ceux qui pillent les basilicas sanctificatas.... ubi reliquiae requiescunt.
La manière dont ces interpolations se trouvent dans les manuscrits 4403b et 252, F. 9 (fonds N. D.) est même très remarquable. Le titre XIV est, comme je l'ai dit, relatif aux rapts : on y 'a ajouté la disposition sur les mariages incestueux, que la rubrique n'annonce point. C'est dans le titre LV de corporibus expoliatis, qu'on a ajouté la peine contre ceux qui incendient une église.
Je crois voir dans tout cela une preuve évidente que ces dispositions ont été interpolées, mais que les copistes, n'osant encore changer le nombre et l'ordre des titres, ont ajouté ce qu'ils interpolaient aux titres qui leur présentaient une apparence d'analogie.
Telles sont les principales raisons qui m'ont décidé à donner la seconde place au texte du manuscrit 65 (suppl. lat.)La comparaison de ce texte avec celui des manuscrits 4403b et 252. F. 9 (Fonds N. D.), fournira, je crois, aux lecteurs, de nouvelles preuves qu'il serait trop long d'exposer ici en détail.

INCIPIT TRACTATUS LEGE SALICAE (1).

Le mall ( mallum ) où se déroulait cette procédure était un tribunal local que présidait un personnage appelé thunginus ou centenier. Ce thunginus administrait la justice, assisté de jurés, les rachimbourgs ou bons hommes. Cette organisation judiciaire était très différente de celle qui existait sous le Bas-Empire, où la justice était rendue par des magistrats. (P. Remacle)

Une partie de l'amende va au roi, le fredus, comme rétribution de l'offense infligée à la paix publique, l'autre, le faidus, à la victime comme indemnité personnelle.  (P. remacle)

I. DE MANNIRE.

1. Si quis ad mallum legibus dominicis mannitus fuerit et non venerit, si eum sonies non detenuerit,  DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
2. Ille vero qui alium mannit et ipse non venerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
3. Ille autem qui alium mannit cum testibus ad domum illius ambulet et sic cum manniat aut uxorem illius, vel cuicumque de familia denuntiat, ut ei faciant notum quomodo ab illo est mannitus.
4. Nam si in jussione regis fuerit hoccupatus, mannire non potest.
5. Si vero infra pago in sua ratione fuerit, potest mannire sicut superius dictum est.

II. DE FURTIS PORCORUM.

1 Si quis porcellum lactantem furaverit et ei fuerit adprobatum CXXdenarios, qui faciunt solidos III, culpabilis judicetur.
2. Si quis porcellum de campo furaverit qui sine matrem vivere possit et ei fuerit adprobatum, denarios XX, qui faciunt solidum I, culpabilis judicetur.
3. Si quis scruva in furto subbataerit DC denarios, qui faciunt solidos VII, culpabilis judicetur.
4. Si quis porcellum usque honocolatum furaverit DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur
5. Qui numerum usque ad duos porcos convenit observare.
6. Si quis porcellum de intra porcos furaverit, denarios DC, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
7. Si quis tres porcos aut amplius furaverit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, excepto capitale et dilatura, culpabilis judicetur .
8. Si quis porcellum tortossum furaverit usque ad honocolatum, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
9. Si quis verrum furaverit, DCC denarios, qui faciunt solidos XVII, culpabilis judicetur.
10. Si quis scruva ducaria furaverit, DCC denarios, qui faciunt solidos XVII, culpabilis judicetur.
11. Si quis maiale vodivo furaverit et hoc cum testibus quod votivus fuisset adprobatum fuerit, DCCC denarios, qui faciunt solidos XVII, culpabilis judicetur.
12. Item de alio maiale qui votivus non fuerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, ex culpabilis judicetur.
13. Si quis XXV porcos furaverit hubi amplius in grege illo non fuerit, MDD denarios, qui faciunt solidos XLII, excepto capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
14. Si vero amplius super XXV remanserit qui non fuerint involati, denarios MCCCC dinarios, qui faciunt solidos XXXV, excepto capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
15. Si vero L pocti fuerint furati, MMD denarii, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
 

III. DE FURTIS ANIMALIUM.

1. Si quis vitulum lactantem furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
2. Si quis bonum (leg. bimun) animale furaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
3. Si quis vacca cum vitulo furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
4. Si quis bovem furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solideo XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
5. Si quis tauro furaverit qui illo grege regit et qui junctus non fuisset; MDCCC [denarios], qui faciunt solidos XLV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
6, Si quis tauro furaverit qui de tres villas communis est, MDCCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis ,judicetur.
7. Si XII animalia furaverit ut nec hunus exinde remaneat, MMD denarii, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
8. Si vero de pluribus XXV furaverit ut exinde aliquid qui non fuerint involati, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.

IV. DE OVIBUS FURATIS.

1. Si quis agnum furaverit, VII denarios componat.
2. Si anniculum vel binum berbicem furaverit, CXX denarios, qui faciount solidos tres. exceptis [capitale et dilatura, culpabilis judicetur].
3. Certe si tres furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis.
4, Si quis [XL] herbices furaverit, et ei fuerit adprobatum, MDD denarios, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis.

V. DE FURTIS CAPRARUM.

1. Si quis tres capras furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis judicetur.
2. Si super ut fueriut capras et eas furaverint, DC, qui faciunt XV, excepto capitale [culpabilis judicetur.]

VI. DE FURTIS CANUM.

1. Si quis siutium magistrum furaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
2. Si quis canem qui ligamus novit post solis hoccasum hocciderit, sicut supra diximus, judicetur.
3. Si quis pastoralem canem hocciderit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis judicetur.

VII. DE AVIBUS FURATIS.

1. Si quis hacceptorem furaverit de arbore, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
2. Si quis hacceptorem furaverit de pertica, et ei fuerit adprobatum, DCC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur. Atque causa superius intimata (2).
3. Si quis hacceptorem firaverit de intra clavem repositum, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
4. Si nuis auserem furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis judicetur.

VIII. DE APIBUS FURATIS.

1. Si quis apem iutro cl[a]vem duraverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.
2. Si quis humum apem, hoc est himum vascellum bubi aut amplius, causa superius compraehensa convenit observare.
3. Si pluribus vero usque ad sex apes foras tectum furati fuerint ut aliquid remaneat, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
4. Si vero septem aut amplius furaverit, et si aliquid remaneant, DCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, excepto capitale et dilatura, culpabilis judicetur.

IX. DE DAMNUM IN MESSEM VEL IN QUALIBET CLAUSURA INLATUM FUERIT.

1. Si quis animalem aut caballum vel qualibet pecus in messe sua invenerit, penitus eam festare non debeat.
2. Sed si fecerit et confessus fuerit, capitale in loco restituat.
3. Si vero confessus non fuerit et ei fuerit adprobatum, DC denarios, qui faciunt solidos XV. culpabilis judicetur.
4. Si quis in messemIne suam pecora aliana invenerit qui pastorem non halent, et eas violenter inclauserit et nulli penitus innotescat, et illa aliqua parte eas ipse pecoribus perierint, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, excepto capitale et dilatura, [culpabilis judicetur] et eas in loco restituat.
5. Si quis animale aut quolibet pecus et per sua neglegentia nocuerit, et ei fuerit adprobatum, capitale in loco restituat.
6. Si vero negaverit et ei fuerit adprobatum, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
7. Si alicui porti aut quemlibet pecora ipso custodiente in messe aliena nocuerint, et illum negantem ipsi fuerit adprobatum, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
8. Si vero pecora de damno inclausa fuerint qui eas violenter expellere praesumpserit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicectur.
9. Si vero pucora de damno inclausas fuerint, ille cujus pecora sunt damno estimando reddat, et insuper X denarios culpabilis judicetur.
10. Si vero aut per inimicitia aut per superbia sepem alienam aperuerit, et in messem aut in qualibet laborem pecora miserit, et ille cujus laborem convinctus testibus fuerit, extimato damne reddat, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.

X. DE SERVIS VEL MANCIPIIS FURATIS.

1 Si quis servum aut ancillam caballum aut jumentum furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura.
2. Si servus aut ancilla cum ipso ingenuo de tribus (leg. rebus) dominae suae aliquid portaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, exceptis capitale et dilatura, adhuc amplius culpabilis judicetur.
3. Si quis ancillam perdiderit valentem solidos XV, sive porcario, sive vinudore, sive fabrum carpentarium, valente solidos XXXV, MMDCC denarios, qui faciunt solidos LXV.

XI. DE FURTIS INGENUORUM VEL EFRACTURIS.

1. Si quis ingenuus foris casa quod valet duos denarios furaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
2. Si vero foris casa quod valent XL denarii furaverint, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
3. Si quis ingenuus effractura fecerit quod valet duos denarios, MCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
4. Si vero super L porcos furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura.
5. Si vero clavem effregerit, et si in domo ingressus fuerit, et sic exinde aliquid furtum tulererit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos LXV, exceptis capitale et dilatura.
6. Si vero nichil tulerit, et fugiens evadat, praeter tanto effractura, MCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis judicetur.

XII. DE FURTIS SERVORUM VEL EFRACTURIS.

1. Si quis servus foris casa quod valet duos denarios furaverit, et ei fuerit adprobatum, exceptis capitale et dilatura, flagellis CXX haccipiat, aut CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis judicetur.
2. Si vero furaverit quod valent XL denarios, aut castretur aut CCLX denarios, qui faciunt solidos VI, reddat. Dominas vero servi qui furtum fecit capitalem in Ioco restituat.

XIII. DE RAPTUM MULIERIS.

1. Si quis tres homines ingenua puella de casa rapuerint MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur hunusquisque.
2. Ex ipsis qui super tres fuerint, ducentenos denarios, qui faciunt solidos quinque, hunusquisque eorum culpabilis judicetur.
3. Qui cum sagittas fuerit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, quisque eorum culpabilis judicetur.
4. Raptor vero MMD denarios, qui faciunt solidos LXII culpabilis.
5. Si vero puella ipsa deintro clave aut de screunia rapuerit, et praetius vel causa superius intimata convenit observare.
6. Si vero puella qui traitur in verbo regis fuerit, furban, exinde MMD denarios, qui faciunt solidos LXX, culpabilis judicetur.
7. Si vero puer Regis vel litus ingenuam feminam traxerit, de vita componat.
8. Si vero ingenuam quicuque de illis sua voluntate secuta fuerit, ingenuaetate sua perdat.
9. Si quis sponsam alienam tulerit et sibi in conjugium copulaverit, MMD denarios, qui faciunt solidos LXXI, culpabilis judicetur.

XIV. DE SUPERVENTIS VEL EXPOLIATIONEM.

1. Si quis hominem ingenuum in superventum expoliaverit, MMD denarios, qui faciunt solidos LXXII, culpabilis judicetur.
2. Si vero Romanum aut barbaro Salico (3) expoliaverit, causa superius conpraehensa convenit observare.
3. Si vero Francus Romanum expoliaverit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
4. Si quis hominem qui alibi hubi migrare disponit et de rege habet praeceptum et se eam abmundivit in mallo publico, et aliquis contra hordinationem regis ei testare praesumpserit, VIIIM denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
5. Si quis hominem migrantem adsallierit, VIIIM denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
6. Si quis villa aliena adsallierit quanti in contubernio ipso fuerint vel superventi fuerint probati, MMD denarios, qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur.
7. Si quis et hominem mortuum antequam in terra mittat et in furtum expoliaverit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.

XV. (sine rubrica).

1. Si quis uxorem alienam tulerit huno (leg. vivo) marito, VIIIM denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis.
2. Si quis ingenuus ingenuam per virtutem mecatus fuerit, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
3. Quicunque ingenua puella spontanea voluntate ambis convenientibus, ut hoccultum maecatus fuerit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos LXV, culpabilis judicetur.

XVI. DE INCENDIIS.

1. Si quis casam quamlibet super homines dormientibus incenderit, quanti ingenui intus fuerint mallare debent; et si aliqui intus cremaverint, MMD, qui faciunt solidos LXII, culpabilis judicetur. De laude solidi CC cui casa est MMD denarios, qui faciunt solidos LXII.
2. Si quis spicarium aut magalum cum anona incenderit, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
3. Si quis sudem cum porcis, scuria aut [cum] animalibus incenderit MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
4. Si quis sepem aut concisam incenderit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
5. Si quis vero sepem aut concisam capulaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.

XVII. DE VULNERIBUS.

1. Si quis alterum voluerit hoccidere et colpus praeter fallierit, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
2. Si quis alterum de sagitta tossecata percutere voluerit [MALB] seulando uena, et causa superius intimata observabitur.
3. Si quis hominem plagaverit, si sanguis ad terra cadit, si ei fuerit adprobatum, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
4. Si quis hominem ingenunm in caput plagaverit, et sanguis ad terram cadit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis. Si exinde tria ossa exierint qui super cerebro jacent, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLII, culpabilis.
5. Si vero intra costas ita vulnus intraverit ut usque ad intranea perveniat, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis. De medicaturas vero, MALB. candechapanus, sunt denarii [CCCXX], qui faciunt solidos VIII.
6. Si quis ingenuus ingenuum de fuste percuterit ut sanguis non exeat, usque ad tres colpos, hoc est pro huno hicto, CXX denarios, qui faciunt solidos III, solvat.
7. Si vero sanguis exierit, tale culpa componat, quantum si eum de ferramento vulneraberit, CCCLX denarios, qui faciunt solidos VIII, culpabilis; et, MALB. uadofalto, ita singulos ictos ternos solidos reddat.
8. Si quis alterum in via expoliaverit et per fugua invaserit, MMD denarios, qui faciunt solidos XLII, culpabilis.

XVIII. DE EO QUI AD REGE HOMINE INNOCENTEM HACCUSAT.

Si quis ad rege haccusaverit homine innocente qui absens est, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.

 

XIX. DE MALEFICIIS.

1, Si quis alterius herbas dederit bibere aut moriatur, MALB uuirio, sunt denarii VIIIM, qui faciunt solidos CC.
2. Si quis alterum dederit herbas bibere et evaserit, MALB. seulando uauas, sunt denarii MMD, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.

XX. SI QUIS INGENUA MULERI MANUM AUT BRACHIUM STRINXERIT.

1. Si quis homo ingenuus feminam digito strinxerit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis.
2. Certe si super cubitum præsumpserit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.

XXI. DE NAVIBUS FURATIS.

1. Si quis extra consilium domini sui navem alienam moverit, et cum ea transierit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si quis nave de intro clave furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV (4), culpabilis.
3. Si quis ascum deintro clave furaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.

XXII. DE FURTIS IN MULINO COMMISSIS.

Si quis ingenuus homo de mulino anona furaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, reddat; et ei vero cujus anona fuisses adprobatum, alios DC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.

 

XXlll. DE CABALLO EX[TRA] CONSILIUM DOMINI SUI ASC[ENSO]

Si quis caballum extra consilium domini sui caballicaverit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis judicetur.

 

XXIV. DE HOMICIDIIS PARVULORUM (6).

1. Si quis puerum infra XII annos usque ad decem annos hocciderit, XXIVM denarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis.
2. Si quis puerum crinitum sine consilium parentum tunderit, MDCCC denarios. qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.
3. Si vero puella si[ne] parentum consilium tunderit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.
4. Si quis puerum crinitum hocciderit, XXIVM [denarios], qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
5. Si quis feminam prognantem hocciderit, XXVIIIM denarios, qui faciunt solidos DCC, culpabilis judicetur.
6. Si quis vero infantem infra ventrem matri suae hocciderit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.
7. Si vero puer in[(fra] XII annos aliqua culpa commiserit, fredus exinde non requiratur.
S, Si quis femina ingenua post quod infantes ceperit habere hocciderit, XXIVM denarios, qui faciunt solidos DC.
9. Post quod infantes non potuerit habere, VIIIM denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.

XXV. DE ADULTERIIS ANCILLARUM.

1. Si quis cum ancilla aliena moecatus fuerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si vero cum rege ancilla moecatus fuerit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis.
3. Si quis cum ancilla aliena sibi in publicum junxerit, ipso cum ea in servitium permaneat.
4. Si vero servus cum ancilla aliena moecatus fuerit, et ex ipsa crimina mortua fuerit, servus ipso CCXL denarios, qui faciunt solidos VI. domino ancillae inferat, aut certe castretur : dominus vero servi capitale quod ancilla valuerit domino ancillae in loco restituat.
5. Si ancilla ex hoc mortua non fuerit, CXX ictus haccipiat, aut CXX denarios, qui faciunt solidos III, domimum ancillae cogatur exsolvere.
6. Si servus ancilla aliena sibi in conjugium sociaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.

XXVI. DE LIBERTIS DIMISSIS.

1. Si quis lidum extra consilium domini sui ante regem ingenuum dimiserit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis. Res vero lidi ipsius domini reformetur.
2. Si quis vero alieno ante regem ingenuum dimiserit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XLX, culpabilis, et praetium dominum custodiat.

XXVII. DE FURTIS DIVERSIS.

1. Si quis tintinno de portina alterius furaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si vero de pecoribus furaverit, CXX den. qui faciunt sol. III, culp.
3. Si quis vero pedica caballo furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
4. Si vero caballi ipsi perierint, ipsos in capitale reddat.
5. Si quis messem alienam in furto mederit et inventus fuerit, DC denarios, qui faciuut solidos XV, culpabilis,
6. Si quis in orto alieno in furtum ingressus fuerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
7. Si quis de campo alieno lino furaverit ut eum aut in caballum, aut in carrum portet, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
8. Si vero in dorsum suum portaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, excepto capitale et dilatura.
9. Si quis pratum alienum secaverit, opera sua perdat.
10. Et si exinde ad domum suam duxerit et discargaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
11. Si vero tantum praesumpserit quantum in dorsum suum portaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
12. Si quis vinea aliena in furtum vindemiaverit et inventus fuerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
13. Si exinde vinum ad domum suam duxerit et discargaverit, MDCCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, excepto capit, et dilat., culp.
14. De messibus vero similiter observandum est.
15. Si quis in silva materium alienum incenderit aut concapulaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
16. Si vero materium ex huna parte dilatum in furtum praesumpserit, CXX denarios, qui feciunt solidos III, culpabilis.
17. Si quis ligna in silva aliena furaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLX, culpabilis.
18. Si quis statua, tremagilo aut vertivolo de fluvio furavit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
19. Si quis screunia qui clavem habet effregerit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
20. Si quis campo alieno araverit et seminaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
21. Si quis cum servo alieno negociaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culplabilis.

XXVIII. DE ELOGATIONIBUS.

1. Si quis in furtum aliquid elogare voluerit et non fecerit, cui fuerit adprobatum, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
2. Si quis in furtum, accepto præcio, hominem hoccidere voluerit et non fecerit, et ei fuerit adprobatum, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
3. Si quis post tertio aelogatio ipsa fuerit transmissa, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis. Hoc sic dans, haccipiens LXII semis singuli eorum culpabilis.

XXVIIII.  DE DEBILITATIBUS.

1. Si quis alterum manum, pede, hoculumant auriculam, vel nasum amputaverit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis.
2. Si vero manus ipsa emancada penderit, MMD denarios, qui faciunt solidos LXV, culpabilis.
3. Si quis policem de manum vel pede cxcusserit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
5. Si vero esmancatus penderit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis.
5. Si secundo vero digito, id est quidem sagittator, excusserit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis.
6. Sequenti vero digito excusserit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
7. Quarto vero digito qui excussus fuerit, solidos IX, culpabilis.
8. Minimo digito qui excussus fuerit, DC denarios. qui faciunt solidos XV, culpabilis,
9. Si vero tres digitos in hunum hictum excusserit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
10. Si quis hominem ingenuum castraverit, VIIIM denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis.

XXX. DE CONVITIIS.

1. Si quis alterum cinitum vocaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si quis alterum concagatum appellaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
3. Si quis mulierem ingenuam, seu vir seu mulier, allera meretrice clamaverit et non poterit adprobare, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
4. SI quis alterum vulpiga clamaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
5. Si quis alterum deladore aut falsatore clamaverit et non potuerit adprobare, CLX denarios, qui faciunt solidos VII, culpabilis.
6. Si quis altero inputaverit quod scutum suum jactasset et ei non potuerit adprobare, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.

XXXI. DE VIA LAICINA.

1. Si quis baronem de via sua ostaverit aut inpinxerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
2. Si quis mulieremingenuam de via sua ostaverit aut inpinxerit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.

XXXII. DE LIGAMENTIBUS.

1. Si quis hominem ingemuun sine causa ligaverit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis.
2, Si vero ipsum ligaverit et ligatum aliqua parte duxerit, MDCCCt denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.

XXXIII. DE VENATIONIBUS.

1. Si quis vero diversis venationibus furaverit et celaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis. Qualem legem de venationibus et de piscationibus couvenit observare.
2. Si quis cervum signum habentem furaverit aut hocciderit, quia de venationibus mansuetus sit, et per testibus adprobatum ei fuerit quod eum dominus ejus in venationem habuisset et eum ipso duas et tres feras hocciderit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
3. AIio vero domestico qui in venatione adhuc non fuit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis.

XXXIV. DE PISCIBUS (leg. DE SEPIBUS) FURATIS.

1. Si quis vero tres virgas quod sepis superligator vel retorta unde sepes continetur capulaverit, aut tres cambortos involaverit, aut hunde labor clausa est excervicaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si quis per alienam messem postquam levaverit spice art herbice traxerit, aut cum carro sine via transierit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
3. Si quis per alienam messem expalmetantes sine via transierit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
4. Si quis per malum ingenium in curte alterius, aut in casa vel hubi aliquid de furtum amiserit, hoc est nesciente domino curte, et ibidem inventus fuerit, MMD denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.

XXXV. DE HOMICIDIIS SERVORUM VEL EXPOLIATIONIBUS.

1. Si vero servus servumr hocciderit aut ancilla sibi similem, homicidium ilium domini inter se divident.
2. Si quis ingenuus servum alienum expoliaverit et insuper XL denarios quod valet tulerit et convinctus fuerit, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis.
3. Si vero minus XL denarios expolia ejus valebit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis.
4. Si quis vassum ad ministerium, quod est horogavo, puellam ad ministerium aut fabro, ferrarium, vel aurifice furaverit aut hocciderit, solidos XXX culpabilis judicetur.

XXXVI. DE QUATRUPEDIPUS HOMINEM HOCCIDERINT.

Si quis homo ex quolibet quadrupedia domestica fuerit hoccisus et hoc per testibus potuerit adprobare, mediaetatem compositionem in quadrupedis cogatur exsolvere. Ipsum vero quadrupedem auctorem criminis pro mediætatem conpositionem restituat requirenti.

XXXVIII. DE VESTIGIO MENANDO.

1. Si quis bovem aut vaccam, caballum vel qualibet animale perdiderit, et eum dum per vestigium sequerit consecutus fuerat usque in tres noctes. Ille qui cum duxerit aut emisit aut camiasset, si dixerit vel proclamaverit, ille qui per vestigium res suas per tertia manu debet adramire.
2. Si vero jam tribus noctibus exhactis qui res suas inquirit eas invenire, ille apud quem inveniuntur eas emisse aut cambiasse dixerit, liceat adramire.
3. Si Ille vero qui per vestignum sequitur ad se cognoscere dicit illos alium reclamatur in eo offerre per tertia manu voluerit, nec solum (leg. solem) secundum legem cognoverit, et ei violenter quod se cognoscere dicit tulisse contravincit, MCC denarios. qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.

XXXVIII. DE FURTIS CABALLORUM VEL AEQUIS.

1. Si quis caballum qui carrucam trahit furaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
2. Si quis uuaranione furaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
3. Si vero admasserium furati fuerant, præcius superius conpraehensam convenit observare.
4. Si quis pulletrum anniculum furaverit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
5. Si vero sequenti pulletro furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabills,
6. Si quis caballum alienum scortaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.

XXXIX. DE PLAGIATORIBUS.

1. Si quis mancipia aliena sublicitare voluerit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si servus alienus fuerit flagitatus et ipse trans mare ductus, et ibidem ipso domino suo fuerit perventus, et a quo ipse in patria plagiatus est in mallo publico nominaverit, tres ibidem testes debent colligi. lterum cum servus ipse citra fuerit remedatus, in altero mallo debet iterum nominare, hibi similiter tres testes debent collegi; ad tertio vero mallo similiter facere debent, ut novem testes jurent quod servum ipsum aequaliter super plagituram dicentem audientes, sic postea qui eum plagiavit, hoc est MDCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabills. Quod confessus servus usque ad tres plagiatores admittat, si eam tamen rationem ut nominavit nomina hominum et villarum semper debeat nominare.
3. Si quis hominem ingenuum plagiaverit aut vendiderit, VIIIM denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis,

XL. SI SERVUS IN FURTUM FUERIT INCULPATUS.

1. Si talis fuerit causa unde ingenuus solidos XV componeret, servus super scamnum tensus CXX ictus haccipiat.
2. Si vero antequam torquaetur confessus fuerit et cum domino servi convenerit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis pro dorsum servi et capitali dominus reddat.
3. Si tamen major culpa fuerit hunde ingenuus MCCCC denarios, id est solidos XXXV, solvere posset, similiter servus CCXX colobos CCCCC (leg. accipiat).
5. Et si confessus non fuerit, ille qui eum torquid, si adhuc noluerit

page 53

XLI. DE HOMICIDIIS A CONTUBERNIO FACTUS (leg. DE HOMOCIDIIS INGENUORUM).

1. Si quis ingenuo Franco aut barbarum qui legem salega vivit, occiderit, cui fuerit adprobatum, VIIIM dinarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
2. Si vero eum in poteum aut sub aqua miserit, aut de rammis aut de quibuslibet rebus celaturus texerit, XXIVM dinarios, qui faciunt solidos DC, culpahilis judicetur.
3. Si vero eum qui in truste dominica fuit, aut mulierem ingenuam occiderit, MALB. leadem, hoc est XXIVM dinarios, qui faciunt solidos DC, culpahilis judicetur.
4. Si vero eam in aquam aut in poteum miserit aut de quibuslibet celaturis texerit, MALB. maltheleode, hoc est LXXXIIM dinarios, qui faciunt solidos MDCCC, culpabilis judicetur. Si vero eam (leg. cum) alesum eum percoperueri, DC solidos judicetur.
5. Si quis vero Romano homine conviva rege occiderit, cui fuerit adprobatum, XIIM dinarios, qui faciunt solidos CCC, culpabilis judicetur.
6. Si vero Romano possessore et conviva regis non fuerit, qui eum occiderit IVM dinarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.
7. Si vero Romanum tributarium occiderit, solidos LXIII culpabilis judicetur.
8. Si quis vero hominem in quaduvio invenerit sine manus et sine pedes, quem inimici sui demisserunt, et eum perocciderunt (leg. perocciderit), cui fuerit adprobatum, MAMB. frio freto, hoc est IVM dinarios, qui faciunt [solidos] C, culpabilis judicetur.
9. Si quis hominem ingenuum in poteum jactaverit et vvrus inde exierit, MAMB. aliofedo, hoc est IVM dinarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.

XLII. DE HOMICIDIO IN CONTUBERNO FACTO.

1. Si quis, colecto contubernio, hominem ingenuo in domo sua adsalierit et ibi eum occiderit, sine (leg. si in) truste dominica fuit ille qui occisus est, MALB. ambistaile, hoc est LXXIIM dinarios, qui faciunt solidos MDCCC, culpabilis judicetur.
2. Si vero in truste dominica non fuit ille qui occisus est, XXIVM dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
3. Si rem corpus occisi hominis tres vel amplius habuerit plagas, tres quihus inculpatur qui in eo contubernio fuisse probatur, legem superius conpraehensa cogantur exsolvere. Alii vero ires de eo contubernio MMMDC dinarios, hoc est nonaginus solidus, solvant. Et tres adhuc in tertio loco de eo contubernio MDCCC dinarios, qui faciunt solidos XLV, culpabiles judicentur.
4. De Romanis vero vel letis et pueris haec lex superius conpraehensa ex medietat solvantur.
5. Si quis villam alienam expugrnaverit et res ibi invaserit, si tamen probatio certa non fuerit, cum XXV juratores medius electus exsolvat: si juratores non potuerit iurenire, MMD dinarios, qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur.

XLIII. DE. HOMICIDIO IN CONTUBERNO (leg. CONVIVIO) FACTO.

1. Si quis in convivio ubi quinque fuerint ex ipsis fuerit interfectus, illi qui remanent aut unum convictum dare debent aut totae morte illa conjactent quae lex usque [ad septem] qui fuerint sic permanet.
2. Si vero in convivio illo plus quam septem fuerint, non omnes teneantur obnoxii, sed quibus fuerit adprobatum, ille secundum legem couponat.
3. Si vero foris casa sibi (leg. sive) iter agens sibi (leg. sive) in agro positus a contubernio fuerit interfectus tres amplius habuerit plagas, tunc tres de eo contubernio qui adprobati fuerint singillatim mortem illius conjactant. Et tres su (leg. si) plures fuerint MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, solvant. Et tres adhuc de eo contubernio DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabiles judicentur.

XLIV. DE REIPUS.

1. Sicut adsolit homo moriens et viduam dimiserit qui eam voluerit accipere, antequam sibi copulet ante thunginum aut centenario, hoc est ut thunginus aut centenarius mallo indicant; et in ipso mallo scutum habere debet, et tres homines tres causas demandare debent Et tune ale qui viduam accipere debet tres solides orgue pensantes et denario habere debet. Et Ires erunt qui solidos illius pensare sel probare debent, et hoc factum, si cis convenit, accipiat.
2. Si vero istud non fecerit et sic eam acciperit. MALB. reipas, nihil sinus, hoc est MMD denarios, qui faciunt solidos LXIII, [ei cui] reipi debentur exsolvere debet.
3. Si vero quod superius diximus omnia secundum legem impleverit, tres solidos et denario electo reipi debeantur (05).
4. Si nepus seroris filius fuerit senussimus, ipse eos accipiat.
5. Si neptus non fuerit, neptis filius senior reipus illus accipiat.
6. Si vero neptas filius non fuerit, consobrine filius qui ex maternae genere venit, ille eos accipiat.
7. Si vero nec consobrine filius fuerit, tunc avunculus frater matris reipus ille accipiat.
8. Si vero nec adhuc avunculus fuerit tunc frater illius qui eam mulierem ante habuit, si in hereditatem non est venturus, ipse eos reipus accipiat.
9. Et si nec ire frater fuerit, qui proximior fuerit, extra superiores nominatos, singillatim dicti secundum parentilla usque ad sextum genuculum, si hereditatem illius mariti defuncti non accipiat, ille reipus illus accipiat.
10. Jam post sexto genuculum si non fuerunt, in fisco reipus ipse vel causa quae exinde orta fuerit colligatur.

XLV. DE MIGRANTIBUS.

1. Si quis super alterum in villa migrare voluerit, si unus vel aliquid (leg. aliqui) de ipsis qui in villa consistunt eum suscipere voluerit, si vel unus exteterit qui contradicat, migranti ibidem licentiam non habebit.
2. Si vero contra interdicto unius vel duorum in villa ipsa adsedere praesumpserit, tunc ei testare debet, et si noluerit inde exire ille qui testat, cum testibus sic ei debet testare : Hic tibi testo in hac nocte proxima in hoc quod lex est Saliga babet sedeas, et testo tibi ut in X noctes de villa ipsa egredere debeas. Postea adhuc post decem noctes iterum veniat ad ipsum, et ei testet ut iterum in decem noctes exeat. Si adhuc noluerit exire, item tertio decem noctis ad placitum suum addatur, ut sic XXX noctes impleatur. Si nec tunc voluerit exire, tunc maniat eum ad mallum et testes super singula placita qui fuerunt ibi praestos habeat. Si ipse cui testatum est noluerit inde exire, et eum aliqua sunnis non tenuerit, et ista mania quae superius diximus secundum legem est testatus et tunc ipse qui testavit super furtuna sua ponat et roget grafionem ut accedat ad locum ut eum inde expellat. Et quia legem noluit audire quod ibi laboravit, demittat et insuper, MAB. viij drisittolo, hoc est MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
3. Si vero quis migraverit et infra XII menses nullus testatus fuerit, serurus sicut et alii vicinis maneat.

XLVI. DE HAC FAMIREM.

Hoc convenit observare ut thunginus aut centenarius mallo indicant, et scutum in illo mallo habere debent; et tres homines tres causas demandare debent. Postea requirent hominem qui ei non perteneat et sic fistucam in Iaisum jactet. Et ipse in cui laisum de furtuna sua quantum voluerit, aut totam fortunam suam cui voluerit dare. Ipse in cujus laisum fistucam jactavit in casa ipsius manere debet. Et hospites tres vel amplius collegere debet, et de facultatem quantum ei creditum est in potestatem suam habere debet. Et postea ipsi cui isto creditum est ista omnia cum testibus collectis agere debet. Postes aut ante rege, aut in mallo illius cui fortuna sua depotavit reddere, accipiat fistucam in mallo ipso ante XII menses quos heredes apellavit in laisum jactet; nec minor nec major et nisi quantum ei creditum est. Et si contra hoc aliquis aliquid dicere voluerit, debent tres testes jurati dicere quod ibi fuissent in mallo quem thunginus aut centenarius indixerit, et quomodo vidissent hominem ilium qui furtuna sua dare voluerit in laisum ille jam quem elegit fistucam jactare; nominare debent denominatim illo qui furtuna sua in laiso jactat, et illo quem heredem appellit similiter nominet et altere tres testes jurati dicere debent quod in casa illius qui furtuna sua donavit ille in cujus laisu fistuca jactata est ibidem mansisset et hospites tres vel amplius ibidem collegisset, et in beodum pultis manducassent et testes collegissent et illi hospites ei de susceptione gratias egissent. Ista omnia illi alii testes jurati dicere debent, et hoc quod in mallo ante regem, vel legitimo mallo publico ille quem accepit in laisum furtuna ipsa aut ante regem aut in mallo publico legitimo, hoc est in mallobergo ante teoda aut thunginum, furtunam illam quos heredes apellavit publice coram populo fistucam in laiso jactasset, hoc est novem testes ista omnia debent adfirmare.

XLVII. DE FILTORTIS.

Si quis servum aut caballum, vel bovem aut qualibet rem, super alterum agnoverit, mittat eum in tertia manu, et ille super quem cognoscitur debea[t] agramire; et sic eligere (leg. et si eis Ligere) aut Carbonariam ambo manent et qui agnoscit et apud quem cognoscitur, in noctis XL placitum faciant, et inter ipso placito qui interfuerit qui caballo ipso aut venderit aut cambiaverit aut fortasse in solitudinem (leg. solutionem) dederit; omnes intro placito isto communiantur, hoc est ut unusquisque de cura negotiatoribus alter alterum admoneat. Et si quis commonitus fuerit et eum sunnis non tenuerit et ad placitum venire distulerit, tunc ille qui cum eum negotiavit mittat tres testes quomodo ei nunciasset ut ad placitum veniret et alteros tres quod publicae ab eo negociasset. Istud si fecerit, exuit se de latrorinio. Et ille qui non venerit super quem testes juravenunt, ille erit latro illius qui agnoscit, et pretium reddat ille qui cum illo negociavit, et ille secundum Iegem conponat ille qui res suas agnoscit. Ista omnia in illo mallo debent fieri ubi ille est gamallus super quem res illa primitus fuit agnita aut intertiata. Quod si trans Legerem aut Carbonaria mannent cum quibus res illa agnoscitur, LXXX noctis lex ista custodiatur.

XLVlll. DE FALSO TESTIMONIO.

1. Si quis falso testimonio perhibuerit, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
2. Si cuicumque fuerit inculpatum quod perjurasset, juratores quinos solidos condemnentur.
3. Ille vero cui adprobatum fuerit, excepto capitale et dilatura atque causa extra hoc, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.

XLIX. DE TESTIBUS.

1. Si quis testis necesse abuerit ut donit, et fortasse testes nolunt ad placitum venire, ille qui eos necessarius habet satisfacere et manere eos cum testibus debet ad placitum, ut ea quae noverunt jurati dicant.
2. Si venire noluerint et eos sunnis non tricraverunt, MALB. uuidridarchi, hoc est DL dinarios, qui faciunt solidos XV, quisque illorum culpabilis judicetur.
3. Si vero praesentes fuerint vocati in testimonium, et noluerint ea quae noverint jurati dicere, et ferbanniti fuerint, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.

LX. (leg. L) DE FIDES FACTAS.

1. Si quis ingenuus aut letus alteri fidem fecerit, tunc ille cui fides facta est in XL noctes aut quomodo illius cum testibus vel cum illo qui praecium adpreciare debent accedere debet. Et si ei noluerit fidem facta solvere, MALB. thalasci asco, hoc est solidos XV super debitum quod fidem fecerit culpabilis judicetur.
2. Si adhuc noluerit conponere, debet eum ad mallum manire, et sic nexti canthichius mallare debet, "Rogo te, thungine, ut nexti canthichus gasacio meo illo qui mihi fidem fecit, et debitum debet; " et nominare debet quale debitum debeat unde ei fidem fecerat. Tunc thunginus dicere debet nexthe ganthichio : " Ego illo in hoc quod lex Salega ait. " Tunc ipse cui fides facta est testare debet ut nulli alteri nec solvat nec pignus donet solutionis, nisi ante ille impleat quod ei fidem fecerat. Et festinanter ad domum illius illa die, antequam sol collocet, cum testibus ambulare debet et rogare sibi debitum solvere. Si hoc noluerit facere, solem ei collocet; tunc si solem collocaverit, CXX dinarios, qui faciunt solidos III, super debitum adcrescant. Istud usque ad tres vices per tres notinas fieri debet, et in tercio ista onmia facta voluerit conponere, usque ad CCCLX dinarios, hoc est solidos nove aderescat : id est ut per singulas admonitiones vel solem collocatum terni solidi super debitum adcrescant.
3. Si quis ad placitum legitimi fidem factam noluerit solvere, tunc ille cui fides facta est ambulet ad grafionem loci illius in cujus pago manet et adprehendat fistucam et dicat verbum : " Tu grafio homo ille mihi fidem fecit quem legitime habeo jactivo aut admallatum in hoc quod tex Saliga continet. Ego super me et furtuna mea pono quod securus mitto in furtuna sua manum: " et dicat de qua causa et quantum ei fidem fecerat. Tunc grafio collegat secum septem rachineburgius idoneos, et sic cum eos ad casa illius qui [fidem] fecit ambulet et dicat : " Qui ad praasens es, voluntatem tuam solve homine isto quod ei fidem fecisti, et elege tu duos quos volueris cum rachineburgius istos de quo solvere debeas adpreciare debeant haec quae debet secundum justum praecium satisfaciatis. " Quod si audire noluerit praesens aut absens, tunc rachineburgii praecium quantum valuerit debitus quod debet hoc de furtuna sua illi tollant; et de ipsa secundum legem quae debet duas partes cuius causa est, tertia parte grafio frito ad se recolligat, si tamen fritus jam ante de ipsa causa non fuit solutus.
2. Si grafio rogitus fuerit et sunnis eum non tenuerit aut certa ratio dominica, et si distulerit ut non ambulet neque in rem mittat, qui cum legem et institiam exire debeat, de vita culpabilis esse debet, aut quantum valet se redemat.

L. (leg. LI) Sine rubrica.

1. Si quis grafionem iniuste ad res alienas tollendas invitat, et rogaverit ambulare et legitime eum jactivum aut admallatum non habuerit, aut fides ei facta fuerit, VIIIM. denarios, qui faciunt solidos CC, culp. jud.
2. Si vero grafio invitatus, supra lege aut debitum justum aliquid amplius tollere praesumpserit, aut se redimat aut de vita conponet.

LI. (leg. LII) DE REM PRISTINA.

1. Si aliquis alteri aliquid praestiterit de rebus suis, et ei noluerit reddere, sic eum debet admallare. Cum testibus ad domum illius cujus res suas praestetit accedat, et sic contestetur: Quia res meas noluisti reddere quem tibi praestiteram, in hoc eas teneas nocte proxima quod Saliga lex continet; si ei solem collocit. Si nec tunc reddere voluerit, adhuc super septem noctes ei spacium dare debet. Et ad septem noctes ad eum similiter [accedat et contestetur] cum testior (leg. testibus) ut nocte proxima in hoc quod lex Saliga habet res suas teneat. Si nес tunc voluerit reddere, ad alias septem noctes ad eum similiter cum testibus veniat et tunc ei roget ut debitum suum reddat. Si nec tunc voluerit conponere, solem ei collocit. Quod si per III, tres vices solem ei collicaverit, semper per singulas vices CXX denarii, hoc est terni solidi, ad debitum adcrescant. Et si nec tunc voluerit nec reddere nec fidem facere reddendi super debitum ei qui praestetit et super illos novem solidos qui per tres admonitiones adcreverunt, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur adhuc amplius super debitum.

LII. (leg LIII) DE MANU IDONEUM (leg. ENEUM) REDEMENDAM.

1. Si quis ad hineum admallatus fuerit, forsitan convenit ut ille qui admallatus est manum suam redemat et juratores debeat dare; si talis causa est unde legitimi DC dinarii, qui faciunt solidos XV, si adprobatus fuerit, reddere debuerat CXX dinarios, hoc est solidos III, manum suam redemat.
2. Si plus ad manum redemendum dederit, fritus grafione (leg. grafioni) solvatur quantum de causa illa si convictus fuisset.
3. Si vero fuerit causa que XXXV solidos si adprobatus fuisset culpabilem judicare, et si convenerit ut manum suam redimat, CCXL dinarios, qui faciunt solidos VI, manum suam redemat.
4. Quod si amplius dederit, fretus grafione solvatur, quantum de causa illa si convictus fuisset erit redditurus. Ista redemptio de manu redemendam usque ad leudem sic permanet.
5. Si vero leod est (leg. leodem)  alteri impotaverit et eum ad hinneum admallatum habuerit, et cumvenerit joratores donet et manum suam redemat, MCC dinarios qui faciunt solidos XXX, manum suam redemat.
6. Quod si amplius dederit, fretus de leodem grafionem solvat.

LIII (leg. LIV). DE GRAFIONE OCCISUM.

1. Si quis grafionem occiderit, XXIVM. dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
2. Si quis sacebarone aut obgrafionem occiderit qui puer regius fuit, XIIM dinarios, qui faciunt solidos CCC, culpabilis judicetur.
3. Si quis sacebarone qui ingenuus est occiderit, XXIVM dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
4. Sacibaronis vero in singulis mallibergiis plus quam tres non debent esse, et de causes aliquid de quod eis solvuntur, factum dixerint, hoc ad grafionem non requiratur unde ille securitatem fecerit.

LV. DE CORPORIBUS EXPOLIATIS.

1. Si quis corpus occisi hominis antequam in terra mittatur expoliaverit in furtum, MALB. uuaderido, hoc est MMD dinarios, qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur.
2. Si corpus jam sepultum effuderit et expoliaverit, et ei fuerit adprobatum, wargus sit usque in die ilia quam ille cum parentibus ipsius defuncti conveniat, et ipsi pro eum rogare debent ut ille inter homines liceat accedere. Et qui ei, antequam parentibus conponat, aut panem dederit aut hospitalitatem dederit, seu parentes seu uxor proxima, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
3. Ipse vero qui hoc admisisse probatur, VIIIM dinarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
4. Si quis hominem mortuum super alterum in nauco aut in poteo miserit, et ei fuerit adprobatum, MDCCC dinarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.

LVI. DE EUM QUI AD MALLUM VENIRE CONTEMNIT.

Si quis ad mallum venire contempserit, aut quod ei a rachineburgiis fuerit judicatum adimplere distulerit, si nec de compositione nec hineo, nec de ulla legem fidem facere voluerit, tunc ad regis praesentia ipso manire debet. Et ibi duodicem testes erunt qui per singulas vices tres jurati dicant quod ibi fuerunt ubi rachineburgius iudicavit ut aut ad hineo ambularet aut fidem de conpositione facere, et ille dispexerit. Iterum alii tres jurare debent ut ubi fuisset die quando rachineburgii iudicaverunt ut aut per hineo aut per conpositione se deducerit, hoc est de ilia die in XL noctis in mallobergo iterum ei solem collocaverit et nullatenus legem voluerit adimplere. Tunc eum debet manire ante regem, hoc est in noctes XIV, et tria testimonia jurare debent quod ibi fuerunt ubi eum manibit et solem collocavit. Si nec tunc venit, ista nove testimonia jurati sicut superius diximus dicant similiter. Illi die si non venerit, collocet ei solem et ilia tria testimonia ubi collocavit solem, tunc si ille qui admallat ista omnia, et qui admallatus est ad nullum placitum venire voluerit, tunc [rex] ad que manitus est extra sermonem suum ponat eum. Tunc ipse culpabilis et omnes res suas erunt. Et quicumque eum aut paverit aut hospitalem dederit, etiam si uxor sua proxima, MALB. lampicii, hoc est DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur, donec omnia quae inpotatur conponat.

LVII. DE RACHINEBURGIIS.

1. Si quis rachineburgii in mallobergo sedentes dum causam inter duos discutiunt et legem dicere noluerint debet ei dicere ab illo qui causa prosequitur: " Hic ego vos tancono ut legem dicatis secundum legem Salegam." Quod si ille dicere noluerint, septem de illos rachineburgios, MALB. shodo, hoc est CXX dinarios, qui faciunt solidos III, ante solem collocatum culpabiles judicentur.
2. Quod si nec legem dicere noluerint, nec de ternos solidos fidem facerent, solem illis collocatum, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
Si vero illi rachineburgii sunt et non secundum legem judicaverint, his contra quem sen[ten]tiam dederint causa sua agat et potuerit adprobare quod non secundum legem iudicassent, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, quisque illorum culpabilis judicetur.

LVIII. DE CHRENE CRUDA.

Si quis hominem occiderit, et, totam facultatem data, non habuerit unde tota lege conpleat, XII juratoros donare debet, [quod] nec super terram nec subtus terram plus facultatem non habeat, quam jam donavit. Et postea debet in casa sua introire et de quattuor angulos terre in pugno collegere, et sic postea in duropullo, hoc est in limitare, stare debet intus in casa respiciens, et sic de sinistra manum de illa terra trans scapulas suas jactare super illum quem proximiorem parentem habet. Quod si jam pater et fratres solserunt, tunc super suos debet illa terra iactare, id est super tres de generatione matris et super tres de generatione patris qui proximiores sunt. Et sic postea in camisia discinctus, discalcius, palo in manu, sepe sallire debet, ut pro medietate quantum de compositione diger est, aut quantum lex addicat, illi tres solvant, hoc est illi alii qui de paterno generatione veniunt facere debent. Si vero de illis quicumque proximior fuerit ut non habeat unde integrum debitum salvat, quicumque de illis plus habet iterum super ilium chrenecruda ille qui paurerior est iactet ut ille tota lege solvat. Quam si vero nec ipse habuerit unde tota persolvat, tunc ilium qui homicidium fecit qui eum sub fidem habuit, in mallo praesentare debent, et sic postea eum per quattuor mallos ad suam fidem tollant. Et si eum in conposititone nullus ad fidem tullerunt, hoc est ut redimant de quo domino persolvit, tunc de sua vita conponat.

LIX. DE ALODIS

1. Si quis mortuus fuerit et filios non demiserit, si mater sua superfuerit, ipsa in hereditatem succedat.
2. Si mater non fuerit et fratrem aut sororem dimiserit, ipsi in hereditatem succedant.
3. Tunc si ipsi non fuerint, soror matris in hereditatem succedat.
4. Et inde de illis generationibus, quicumque proximior fuerit, ille in hereditatem succedat.
5. De terra vero nulla in muliere hereditas non pertinebit, sed ad virilem secum (leg. sexum) qui fratres fuerint tota terra perteneunt.

LX. DE EUM QUI SE DE PARENTILLA TOLLERE VULT.

1. In mallo ante thunginum ambulare debet et ibi tres fustis alninus super caput suum frangere debet. Et illos per quattuor partes in mallo jactare debet, et ibi dicere debet quod juramento et de hereditatem et totam rationem illorum tollat.
2. Et sic postea aliquis de suis parentibus aut occidatur aut moriatur, nulla ad eum nec hereditas nec conpositio perteneat, sed hereditatem ipsius fiscus adquirat.

LXI. DE CHARONEA.

1. Si quis alteri de manum suam desuper alterum aliquid rapuerit, rem in caput reddat, et insuper MALB. alcham, hoc est MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
2. Si quis vero hominem mortuum expoliaverit violenter, MM dinarios, qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur. Similiter et super hominem vivo aliqua expolia tulerit violenter, MALB. mosido, hoc est solidos LXIII, culpabilis judicetur.
3. Si vero quicumque homo quemlibet rem desuper hominem mortuum in terra (leg. hominem in tertia) manum mittere voluerit, sed si haec manum violenter tulerit, MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.

LXII. DE CONPOSITIONE HOMICIDII.

1. Si cuiuscumque pater occisus fuerit, medietate conpositionis filii collegant, et alia medietate parentes quae proximiores sunt, tam de patre quam de matre inter se dividant.
2. Quod si de nulla paterna seu materna nullus parens non fuerit, ilia portio in fisco colligatur.

LXIII. DE HOMINE INGENUO QUI IN HOSTE OCCIDITUR.

1. Si quis hominem ingenuum in oste occiserit et in truste dominica non fuit ille qui occisus est, MALB. leude, hoc est, XXIVM dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
2. Si vero in truste dominica fuerit ille qui occisus est, cui fuerit adprobatum, MALB. mother hoc est, MDCCC solidos, culpabilis judicetur.

LXIV. DE HERBUGIUM.

1. Si quis alterum herburgium clamaverit, hoc est strioporcium, aut ilium qui hineo portare dicitur ubi strias coccinant, MALB. humnifith, hoc est MM dinarios, qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur.
2. Si quis milierem ingenuam stria clamaverit et probare non potuerrit, MMD dinarios, qui faciunt in triplum solidos LXXXIX, culpabilis judicetur.

LXV. DE CABALLO MORTUO EXTRA CONSILIUM DOMINI SUI DECOTATO.

1. Si quis caballum alicujus extra consilium domini sui decotaverit interrogatus confessus fuerit, caballum in capite reddat.
2. Si vero negare voluerit et ei fuerit adprobatum, excepto capitale et dilatura, MALB. sechtils, hoc est MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.

(1) Le texte est précédé d'une table de rubriques : voir page 3, note 2.
(2) Ces quatre mots me paraissent être un fragment d'une disposition dont on ne peut connaître l'objet.
(3) Le texte est évidemment corrompu ici. L'accusatif Romani suivi de aut semblerait comprendre le vol commis contre un Romain avec le vol commis conte un barbare; et le § 3 prouve qu'il n'en peut être ainsi. II faut donc substituer Romanus à Romanum et supprimer aut, ce qui est conforme à tous les autres textes.
(4) Ce § est deux fois dans le manuscrit, mais la première fois il y a XV solidos.
(6) Voir le titre XLI, dont les §§ 12 et 13 reproduisent les §§ 4, 8 et 9 de ce titre.