ANDRIA

DIDASCALIA
(deest)

CF. DON. 36, 3 W : HAEC PRIMA FACTA EST, ACTA LUDIS MEGALENSIBUS M. FULVIO, M' GLABRIONE Q. MINUCIO VALERIO AEDILIBUS CURULIBUS. EGERUNT L. ATILIUS PRAENESTINUS ET L. AMBIVIUS TURPIO. MODOS FECIT FLACCUS CLAUDI FILIUS (!) TIBIIS PARIBUS DEXTRIS VEL SINISTRIS. ET EST TOTA GRAECA (!) EDITA M. MARCELLO C. SULPICIO CONSULIBUS.  

C. SULPICI APOLLINARIS PERIOCHA 

Sororem falso creditam meretriculae,
Genere Andriae, Glycerium, vitiat Pamphilus 
Gravidaque facta, dat fidem uxorem sibi 
Fore hanc; nam aliam pater ei desponderat, 
Gnatam Chremetis; atque, ut amorem comperit, 
Simulat futuras nuptias, cupiens suus 
Quid haberet animi filins cognoscere. 
Davi suasu, non repugnat Pamphilus. 
Sed ex Glycerio natum ut vidit puerulum 
Chremes, recusat nuptias, generum abdicat. 
Mox fiiam Glycerium insperato adgnitam 
Hanc Pamphilo, aliam dat Charino conjugem.

PERSONAE

PROLOGUS.
SIMO, senex.
SOSIA, libertus. 
DAVOS, servos. 
MYSIS, ancilla. 
PAMPHILUS, adulescens.
CHARINUS, adulescens.
BYRRIA, servos. 
LESBIA, obstetrix. 
GLYCERIUM, virgo.
CHREMES, senex. 
CRITO, senex. 
DROMO, lorarius. 
CANTOR.

PROLOGUS

Poeta quom primum animum ad scribendum adpulit,
id sibi negoti credidit solum dari,
populo ut placerent quas fecisset fabulas.
Verum aliter evenire multo intellegit;
nam in prologis scribundis operam abutitur, 5
non qui argumentum narret, sed qui malevoli
veteris poetae maledictis respondeat.
Nunc quam rem vitio dent, quaeso, animum adtendite.
Menander fecit Andriam et Perinthiam.
Qui utramvis recte norit ambas noverit: 10
non ita dissimili sunt argumento, et tamen
dissimili oratione sunt factae ac stilo.
Quae convenere in Andriam ex Perinthia
fatetur transtulisse atque usum pro suis.
Id isti vituperant factum atque in eo disputant 15
contaminari non decere fabulas.
Faciuntne intellegendo ut nihil intellegant?
Qui quom hunc accusant, Naevium, Plautum, Ennium
accusant, quos hic noster auctores habet,
quorum aemulari exoptat neglegentiam 20
potius quam istorum obscuram diligentiam.
dehinc ut quiescant porro moneo et desinant
male dicere, malefacta ne noscant sua.
Favete, adeste aequo animo et rem cognoscite,
ut pernoscatis ecquid spei sit relicuom, 25
posthac quas faciet de integro comoedias,
spectandae an exigendae sint vobis prius. 

ACTUS I

SIMO, SOSIA

SIMO 
Vos istaec intro auferte: abite. Sosia,
ades dum: paucis te volo. 
SOSIA 
Dictum puta:
nempe ut curentur recte haec? 
SIMO 
Immo aliud. 
SOSIA 
Quid est 30
quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius?
SIMO 
Nil istac opus est arte ad hanc rem quam paro,
sed eis quas semper in te intellexi sitas,
fide et taciturnitate. 
SOSIA 
Exspecto quid velis.
SIMO 
Ego postquam te emi, a parvolo ut semper tibi 35
apud me iusta et clemens fuerit servitus
scis. Feci ex servo ut esses libertus mihi,
propterea quod servibas liberaliter.
Quod habui summum pretium persolvi tibi.
SOSIA 
In memoria habeo. 
SIMO 
Haud muto factum. 
SOSIA 
Gaudeo 40
si tibi quid feci aut facio quod placeat, Simo,
et id gratum fuisse advorsum te habeo gratiam.
Sed hoc mihi molestumst; nam istaec commemoratio
quasi exprobratiost inmemoris benefici.
Quin tu uno verbo dic quid est quod me velis. 45
SIMO 
Ita faciam. Hoc primum in hac re praedico tibi:
quas credis esse has non sunt verae nuptiae.
SOSIA 
Quor simulas igitur? 
SIMO 
Rem omnem a principio audies:
eo pacto et gnati vitam et consilium meum
cognosces, et quid facere in hac re te velim. 50
Nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia, 
liberius vivendi fuit potestas.  Nam antea
qui scire posses aut ingenium noscere,
dum aetas, metus, magister prohibebant? 
SOSIA 
Itast.
SIMO 
Quod plerique omnes faciunt adulescentuli, 55
ut animum ad aliquod studium adiungant, aut equos
alere, aut canes ad venandum, aut ad philosophos,
horum ille nil egregie praeter cetera
studebat et tamen omnia haec mediocriter.
gaudebam. 
SOSIA 
Non iniuria; nam id arbitror 60
adprime in vita esse utile, ut nequid nimis.
SIMO 
Sic vita erat: facile omnis perferre ac pati;
cum quibus erat quomque una, is sese dedere,
eorum obsequi studiis, advorsus nemini,
numquam praeponens se illis; ita ut facillume 65
sine invidia laudem invenias et amicos pares.
SOSIA 
Sapienter vitam instituit; namque hoc tempore
obsequium amicos, veritas odium parit.
SIMO 
Interea mulier quaedam abhinc triennium
ex Andro commigravit huc viciniae, 70
inopia et cognatorum neglegentia
coacta, egregia forma atque aetate integra.
SOSIA 
Ei, vereor nequid Andria adportet mali!
SIMO 
Primo haec pudice vitam parce ac duriter
agebat, lana ac tela victum quaeritans; 75
sed postquam amans accessit pretium pollicens
unus et item alter, ita ut ingeniumst omnium
hominum ab labore proclive ad lubidinem,
accepit condicionem, dehinc quaestum occipit.
Qui tum illam amabant forte, ita ut fit, filium 80
perduxere illuc, secum ut una esset, meum.
Egomet continuo mecum :  « Certe captus est;
habet ». Observabam mane illorum servolos
venientis aut abeuntis: rogitabam « Heus puer,
dic sodes, quis heri Chrysidem habuit? » Nam Andriae 85
illi id erat nomen. 
SOSIA 
Teneo. 
SIMO 
Phaedrum aut Cliniam
dicebant aut Niceratum; nam i tres tum simul
amabant. « Eho quid Pamphilus?  - Quid? symbolam
dedit, cenavit. » Gaudebam. Item alio die
quaerebam: comperibam nil ad Pamphilum 90
quicquam attinere. Enimvero spectatum satis
putabam et magnum exemplum continentiae;
nam qui cum ingeniis conflictatur eiusmodi,
neque commovetur animus in ea re tamen,
scias posse habere iam ipsum suae vitae modum. 95
Quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia
bona dicere et laudare fortunas meas,
qui gnatum haberem tali ingenio praeditum.
Quid verbis opus est? Hac fama inpulsus Chremes
ultro ad me venit, unicam gnatam suam 100
cum dote summa filio uxorem ut daret
placuit: despondi. Hic nuptiis dictust dies.
SOSIA 
Quid obstat quor non verae fiant? 
SIMO 
Audies.
Ferme in diebus paucis quibus haec acta sunt
Chrysis vicina haec moritur. 
SOSIA 
O factum bene! 105
Beasti : ei metui a Chryside. 
SIMO 
Ibi tum filius
cum illis qui amabant Chrysidem una aderat frequens;
curabat una funus; tristis interim,
nonnumquam conlacrumabat. Placuit tum id mihi.
Sic cogitabam « Hic parvae consuetudinis 110
causa huius mortem tam fert familiariter:
quid si ipse amasset? quid hic mihi faciet patri? »
Haec ego putabam esse omnia humani ingeni
mansuetique animi officia. Quid multis moror?
Egomet quoque eius causa in funus prodeo, 115
nil suspicans etiam mali. 
SOSIA 
Hem quid id est? 
SIMO 
Scies.
Efertur. Ius. Interea inter mulieres
quae ibi aderant forte unam aspicio adulescentulam
forma...
SOSIA 
Bona fortasse. 
SIMO 
Et voltu, Sosia,
adeo modesto, adeo venusto ut nil supra. 120
Quia tum mihi lamentari praeter ceteras
visast, et quia erat forma praeter ceteras
honesta ac liberali, accedo ad pedisequas,
quae sit rogo. Sororem esse aiunt Chrysidis.
Percussit ilico animum. Attat hoc illud est, 125
hinc illae lacrumae, haec illast misericordia.
SOSIA 
Quam timeo quorsum evadas! 
SIMO 
Funus interim
procedit. Sequimur; ad sepulcrum venimus;
in ignem inpositast; fletur. Interea haec soror
quam dixi ad flammam accessit inprudentius, 130
satis cum periclo. Ibi tum exanimatus Pamphilus
bene dissimulatum amorem et celatum indicat:
adcurrit; mediam mulierem complectitur:
« Mea Glycerium, » inquit «quid agis? quor te is perditum? »
Tum illa, ut consuetum facile amorem cerneres, 135
reiecit se in eum flens quam familiariter!
SOSIA 
Quid ais? 
SIMO 
Redeo inde iratus atque aegre ferens;
nec satis ad obiurgandum causae. Diceret :
« Quid feci? quid commerui aut peccavi, pater?
Quae sese in ignem inicere voluit, prohibui 140
servavi. » Honesta oratiost. 
SOSIA 
Recte putas;
nam si illum obiurges vitae qui auxilium tulit,
quid facias illi qui dederit damnum aut malum?
SIMO 
Venit Chremes postridie ad me clamitans
indignum facinus; comperisse Pamphilum 145
pro uxore habere hanc peregrinam. Ego illud sedulo
negare factum. Ille instat factum. Denique
ita tum discedo ab illo ut qui se filiam
neget daturum. 
SOSIA 
Non tu ibi gnatum ?...
SIMO 
Ne haec quidem
satis vehemens causa ad obiurgandum. 
SOSIA 
Qui? cedo. 150
SIMO 
« Tute ipse his rebus finem praescripsti, pater.
Prope adest quom alieno more vivendumst mihi:
sine nunc meo me vivere interea modo. »
SOSIA 
Qui igitur relictus est obiurgandi locus?
SIMO 
Si propter amorem uxorem nolet ducere, 155
ea primum ab illo animum advortenda iniuriast.
Et nunc id operam do, ut per falsas nuptias
vera obiurgandi causa sit, si deneget;
simul sceleratus Davos si quid consili
habet, ut consumat nunc, quom nil obsint doli; 160
quem ego credo manibus pedibusque obnixe omnia
facturum, magis id adeo mihi ut incommodet
quam ut obsequatur gnato. 
SOSIA 
Quapropter? 
SIMO 
Rogas?
Mala mens, malus animus. Quem quidem ego si sensero...
Sed quid opust verbis? Sin eveniat quod volo, 165
in Pamphilo ut nil sit morae, restat Chremes
cui mi expurgandus est: et spero confore.
Nunc tuomst officium has bene ut adsimules nuptias,
perterrefacias Davom, observes filium
quid agat, quid cum illo consili captet. 
SOSIA 
Sat est 170
curabo. Eamus nunc iam intro.
SIMO
I prae, sequar. 

I, ii

SIMO, DAVOS

SIMO 
Non dubiumst quin uxorem nolit filius,
ita Davom modo timere sensi, ubi nuptias
futuras esse audivit. Sed ipse exit foras.
DAVOS 
Mirabar hoc si sic abiret et eri semper lenitas 175
verebar quorsum evaderet.
Qui postquam audierat non datum iri filio uxorem suo,
numquam quoiquam nostrum verbum fecit neque id aegre tulit.
SIMO 
At nunc faciet, neque, ut opinor, sine tuo magno malo.
DAVOS 
Id voluit, nos sic necopinantis duci falso gaudio, 180
sperantis iam amoto metu, interoscitantis opprimi,
ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias
astute. 
SIMO 
Carnufex quae loquitur? 
DAVOS 
Erus est neque provideram.
SIMO 
Dave. 
DAVOS 
Hem quid est? 
SIMO 
Eho dum ad me ! 
DAVOS 
Quid hic volt?
SIMO 
Quid ais? 
DAVOS 
Qua de re? 
SIMO 
Rogas?
Meum gnatum rumor est amare. 
DAVOS 
Id populus curat scilicet. 185
SIMO 
Hoccin agis, an non? 
DAVOS 
Ego vero istuc. 
SIMO 
Sed nunc ea me exquirere
iniqui patris est; nam quod antehac fecit nil ad me attinet.
Dum tempus ad eam rem tulit, sivi animum ut expleret suom;
nunc hic dies aliam vitam defert, alios mores postulat.
Dehinc postulo, sive aequomst, te oro, Dave, ut redeat iam in viam. 190
Hoc quid sit? Omnes qui amant graviter sibi dari uxorem ferunt.
DAVOS 
Ita aiunt. 
SIMO 
Tum si quis magistrum cepit ad eam rem improbum,
ipsum animum aegrotum ad deteriorem partem plerumque adplicat.
DAVOS 
Non hercle intellego. 
SIMO 
Non? hem ! 
DAVOS 
Non: Davos sum, non Oedipus.
SIMO 
Nempe ergo aperte vis quae restant me loqui? 
DAVOS 
Sane quidem. 195
SIMO 
Si sensero hodie quicquam in his te nuptiis
fallaciae conari, quo fiant minus,
aut velle in ea re ostendi quam sis callidus,
verberibus caesum te in pistrinum, Dave, dedam usque ad necem,
ea lege atque omine ut, si te inde exemerim, ego pro te molam. 200
Quid, hoc intellextin? anondum etiam ne hoc quidem? 
DAVOS 
Immo callide,
ita aperte ipsam rem modo locutu's, nil circumitione usus es.
SIMO 
Ubivis facilius passus sim quam in hac re me deludier.
DAVOS 
Bona verba, quaeso. 
SIMO 
Inrides? nil me fallis. Sed dico tibi:
ne temere facias; neque tu haud dicas tibi non praedictum. Cave! 205 

I, iii

DAVOS

DAVOS
Enimvero, Dave, nil locist segnitiae neque socordiae,
quantum intellexi modo senis sententiam de nuptiis:
quae si non astu providentur, me aut erum pessum dabunt.
Nec quid agam certumst, Pamphilumne adiutem, an auscultem seni.
Si illum relinquo, eius vitae timeo; sin opitulor, huius minas, 210
quoi verba dare difficilest. Primum iam de amore hoc comperit;
me infensus servat, ne quam faciam in nuptiis fallaciam.
Si senserit, perii: [aut] si lubitum fuerit, causam ceperit
quo iure quaque iniuria praecipitem [me] in pistrinum dabit.
Ad haec mala hoc mi accedit etiam: haec Andria, 215
si[ve] ista uxor sive amicast, gravida e Pamphilost.
Audireque <eo>rumst operae pretium audaciam
(nam inceptiost amentium, haud amantium):
quidquid peperisset, decreverunt tollere.
Et fingunt quandam inter se nunc fallaciam 220
civem Atticam esse hanc: « Fuit olim quidam senex
mercator; navim is fregit apud Andrum insulam;
is obiit mortem. » Ibi tum hanc eiectam Chrysidis
patrem recepisse orbam parvam. Fabulae!
Mi quidem hercle non fit verisimile; atque ipsis commentum placet. 225
Sed Mysis ab ea egreditur. At ego hinc me ad forum ut
conveniam Pamphilum, ne de hac re pater inprudentem opprimat. 

I, iv

MYSIS

MYSIS
Audivi, Archylis, iamdudum: Lesbiam adduci iubes.
Sane pol illa temulentast mulier et temeraria,
nec satis digna quoi committas primo partu mulierem. 230
Tamen eam adducam? Inportunitatem spectate aniculae
quia compotrix eius est. Di, date facultatem, obsecro,
huic pariundi atque illi in aliis potius peccandi locum.
Sed quidnam Pamphilum exanimatum video? Vereor quid siet.
Opperiar, ut sciam num quid nam haec turba tristitiae adferat. 235 

I, v

PAMPHILUS, MYSIS

PAMPHILUS 
Hoccinest humanum factum aut inceptum? hoccin[est] officium patris?
MYSIS 
Quid illud est? 
PAMPHILUS 
Pro deum fidem quid est, si haec non
contumeliast?
Uxorem decrerat dare sese mi hodie: nonne oportuit
praescisse me ante? nonne priuS communicatum oportuit?
MYSIS 
Miseram me, quod verbum audio! 240
PAMPHILUS 
Quid? Chremes, qui denegarat se commissurum mihi
gnatam suam uxorem, id mutavit, quia me inmutatum videt?
Itane obstinate operam dat ut me a Glycerio miserum abstrahat?
Quod si fit pereo funditus.
Adeon hominem esse invenustum aut infelicem quemquam ut ego sum! 245
Pro deum atque hominum fidem!
Nullon ego Chremetis pacto adfinitatem effugere potero?
Quot modis contemptus, spretus ! Facta, transacta omnia. Hem
repudiatus repetor. Quam ob rem? nisi si id est quod suspicor:
aliquid monstri alunt: ea quoniam nemini obtrudi potest, 250
itur ad me. 
MYSIS 
Oratio haec me miseram exanimavit metu.
PAMPHILUS 
Nam quid ego dicam de patre? Ah,
tantamne rem tam neglegenter agere! Praeteriens modo
mi apud forum « Uxor tibi ducendast, Pamphile, hodie » inquit:  « para,
abi domum. » Id mihi visust dicere « Abi cito ac suspende te.  » 255
Obstipui. Censen me verbum potuisse ullum proloqui? aut
ullam causam, ineptam saltem, falsam, iniquam? Obmutui.
Quod si ego rescissem id prius, quid facerem si quis nunc me roget:
aliquid facerem ut hoc ne facerem. Sed nunc quid primum exsequar?
Tot me inpediunt curae, quae meum animum divorsae trahunt, 260
amor, misericordia huius, nuptiarum sollicitatio,
tum patris pudor, qui me tam leni passus est animo usque adhuc
quae meo quomque animo lubitumst facere. Eine ego ut advorser? Ei
mihi!
Incertumst quid agam. 
MYSIS 
Misera timeo « incertum » hoc quorsus accidat.
Sed nunc peropust, aut hunc cum ipsa, aut de illa aliquid me advorsum hunc loqui. 265
Dum in dubiost animus, paullo momento huc vel illuc impellitur.
PAMPHILUS 
Quis hic loquitur? Mysis, salve. 
MYSIS 
O salve, Pamphile. 
PAMPHILUS 
Quid agit?
MYSIS 
Rogas?
Laborat e dolore atque ex hoc misera sollicitast, diem
quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae. tum autem hoc timet,
ne deseras se. 
PAMPHILUS 
Hem, egone istuc conari queam? 270
Egon propter me illam decipi miseram sinam,
quae mihi suom animum atque omnem vitam credidit,
quam ego animo egregie caram pro uxore habuerim?
bene et pudice eius doctum atque eductum sinam
coactum egestate ingenium inmutarier? 275
Non faciam. 
MYSIS 
Haud verear, si in te solo sit situm;
sed vim ut queas ferre. 
PAMPHILUS 
Adeon me ignavom putas,
adeon porro ingratum aut inhumanum aut ferum,
ut neque me consuetudo, neque amor, neque pudor
commoveat neque commoneat ut servem fidem? 280
MYSIS 
Unum hoc scio, hanc meritam esse ut memor esses sui.
PAMPHILUS 
Memor essem? O Mysis Mysis, etiam nunc mihi
scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis
de Glycerio. Iam ferme moriens me vocat.
Accessi; vos semotae: nos soli: incipit 285
« Mi Pamphile, huius formam atque aetatem vides,
nec clam te est quam illi nunc utraeque inutiles
et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient.
Quod ego per hanc te dexteram [oro] et genium tuom,
per tuam fidem perque huius solitudinem 290
te obtestor, ne abs te hanc segreges neu deseras.
Si te in germani fratris dilexi loco,
sive haec te solum semper fecit maxumi,
seu tibi morigera fuit in rebus omnibus,
te isti virum do, amicum, tutorem, patrem; 295
bona nostra haec tibi permitto et tuae mando fide[i]. »
Hanc mi in manum dat; mors continuo ipsam occupat.
Accepi: acceptam servabo. 
MYSIS 
Ita spero quidem.
PAMPHILUS 
Sed quor tu abis ab illa? 
MYSIS 
Obstetricem accerso. 
PAMPHILUS 
Propera. Atque audin?
Verbum unum cave de nuptiis, ne ad morbum hoc etiam...
MYSIS 
Teneo. 300 

ACTUS II

CHARINUS, BYRRIA, PAMPHILUS

CHARINUS 
Quid ais, Byrria? Daturne illa Pamphilo hodie nuptum? 
BYRRIA 
Sic est.
CHARINUS 
Qui scis? 
BYRRIA 
Apud forum modo e Davo audivi. 
CHARINUS 
Vae misero mihi!
Ut animus in spe atque in timore usque antehac attentus fuit,
ita, postquam adempta spes est, lassus, cura confectus stupet.
BYRRIA 
Quaeso edepol, Charine, quoniam non potest id fieri quod vis, 305
id velis quod possit. 
CHARINUS 
Nil volo aliud nisi Philumenam. 
BYRRIA 
Ah
quanto satiust te id dare operam qui istum amorem ex animo amoveas [tuo],
quam id loqui quo mage lubido frustra incendatur tua!
CHARINUS 
Facile omnes, quom valemus, recta consilia aegrotis damus.
Tu si hic sis aliter sentias. 
BYRRIA 
Age age, ut lubet. 
CHARINUS 
Sed Pamphilum 310
video. Omnia experiri certumst prius quam pereo. 
BYRRIA 
Quid hic agit?
CHARINUS 
Ipsum hunc orabo, huic supplicabo, amorem huic narrabo meum:
credo impetrabo ut aliquot saltem nuptiis prodat dies:
interea fiet aliquid, spero. 
BYRRIA 
Id « aliquid » nil est. 
CHARINUS Byrria,
quid tibi videtur? Adeon ad eum? 
BYRRIA 
Quidni? Si nil impetres, 315
ut te arbitretur sibi paratum moechum, si illam duxerit.
CHARINUS 
Abin hinc in malam rem cum suspicione istac, scelus?
PAMPHILUS 
Charinum video. Salve. 
CHARINUS 
O salve, Pamphile.
Ad te advenio, spem, salutem, auxilium, consilium expetens.
PAMPHILUS 
Neque pol consili locum habeo neque ad auxilium copiam. 320
Sed istuc quidnamst? 
CHARINUS 
Hodie uxorem ducis? 
PAMPHILUS 
Aiunt. 
CHARINUS Pamphile,
si id facis, hodie postremum me vides. 
PAMPHILUS 
Quid ita? 
CHARINUS 
Ei mihi !
vereor dicere: huic dic quaeso, Byrria. 
BYRRIA 
Ego dicam. 
PAMPHILUS 
Quid est?
BYRRIA 
Sponsam hic tuam amat. 
PAMPHILUS 
Ne iste haud mecum sentit. Eho dum dic mihi:
num quid nam amplius tibi cum illa fuit, Charine? 
CHARINUS 
Ah[a], Pamphile, 325
nil. 
PAMPHILUS 
Quam vellem! 
CHARINUS 
Nunc te per amicitiam et per amorem obsecro,
principio ut ne ducas. 
PAMPHILUS 
Dabo equidem operam. 
CHARINUS 
Sed si id non potest
aut tibi nuptiae hae sunt cordi... 
PAMPHILUS 
Cordi ? 
CHARINUS 
Saltem aliquot dies
profer, dum proficiscor aliquo ne videam. 
PAMPHILUS 
Audi nunc iam:
ego, Charine, ne utiquam officium liberi esse hominis puto, 330
quom is nil mereat, postulare id gratiae adponi sibi.
Nuptias effugere ego istas malo quam tu adipiscier.
CHARINUS 
Reddidisti animum. 
PAMPHILUS 
Nunc siquid potes aut tu aut hic Byrria,
facite, fingite, invenite, efficite qui detur tibi;
ego id agam mihi qui ne detur. 
CHARINUS 
Sat habeo. 
PAMPHILUS 
Davom optume 335
video, quoius consilio fretus sum. 
CHARINUS 
At tu hercle haud quicquam mihi,
nisi ea quae nil opus sunt scire. Fugin' hinc? 
BYRRIA 
Ego vero ac lubens.

II, ii

DAVOS, CHARINUS, PAMPHILUS

DAVOS 
Di boni, boni quid porto ! Sed ubi inveniam Pamphilum,
ut metum in quo nunc est adimam atque expleam animum gaudio?
CHARINUS 
Laetus est nescio quid. 
PAMPHILUS 
Nil est: nondum haec rescivit mala. 340
DAVOS 
Quem ego nunc credo, si iam audierit sibi paratas nuptias...
CHARINUS 
Audin' tu illum? 
DAVOS 
Toto me oppido exanimatum quaerere.
Sed ubi quaeram? quo nunc primum intendam? 
CHARINUS 
Cessas conloqui?
DAVOS 
Habeo. 
PAMPHILUS 
Dave, ades, resiste. 
DAVOS 
Quis homost, qui me... ? O Pamphile,
te ipsum quaero. Eugae, Charine! ambo opportune: vos volo. 345
PAMPHILUS 
Dave, perii. 
DAVOS 
Quin tu hoc audi. 
CHARINUS 
Interii. 
DAVOS 
Quid timeas scio.
PAMPHILUS 
Mea quidem hercle certe in dubio vitast. 
DAVOS 
Et quid tu, scio.
PAMPHILUS 
Nuptiae mi... 
DAVOS 
Etsi scio? 
PAMPHILUS 
Hodie... 
DAVOS 
Obtundis, tam etsi intellego?
Id paves, ne ducas tu illam; tu autem ut ducas. 
CHARINUS 
Rem tenes.
PAMPHILUS 
Istuc ipsum. 
DAVOS 
Atque istuc ipsum nil periclist: me vide. 350
PAMPHILUS 
Obsecro te, quam primum hoc me libera miserum metu. 
DAVOS 
Em,
libero: uxorem tibi non dat iam Chremes. 
PAMPHILUS 
Qui scis? 
DAVOS 
Scio.
Tuos pater modo me prehendit: ait tibi uxorem dare
hodie, item alia multa, quae nunc non est narrandi locus.
Continuo ad te properans percurro ad forum, ut dicam haec tibi. 355
Ubi te non invenio, ibi escendo in quendam excelsum locum;
circumspicio. Nusquam. Forte ibi huius video Byrriam;
rogo: negat vidisse. Mihi molestum. Quid agam cogito.
Redeunti interea ex ipsa re mi incidit suspicio «  Hem,
paullulum opsoni; ipsu' tristis; de inproviso nuptiae: 360
non cohaerent. » 
PAMPHILUS 
Quorsus nam istuc? 
DAVOS 
Ego me continuo ad Chremem.
Quom illo advenio, solitudo ante ostium: iam id gaudeo.
CHARINUS 
Recte dicis. 
PAMPHILUS 
Perge. 
DAVOS 
Maneo. Interea intro ire neminem
video, exire neminem, matronam nullam in aedibus,
nil ornati, nil tumulti: accessi. Intro aspexi. 
PAMPHILUS 
Scio: 365
magnum signum. 
DAVOS 
Num videntur convenire haec nuptiis?
PAMPHILUS 
Non opinor, Dave. 
DAVOS « Opinor »  narras? non recte accipis;
certa res est. Etiam puerum inde abiens conveni Chremi;
holera et pisciculos minutos fer[r]e obolo in cenam seni.
CHARINUS 
liberatuS sum hodie, Dave, tua opera. 
DAVOS 
Ac nullus quidem. 370
CHARINUS 
Quid ita? Nempe huic prorsus illam non dat. 
DAVOS 
Ridiculum caput !
Quasi necesse sit, si huic non dat, te illam uxorem ducere,
nisi vides, nisi senis amicos oras ambis. 
CHARINUS 
Bene mones,
ibo, etsi hercle saepe iam me spes haec frustratast. Vale.

II, 3

PAMPHILUS, DAVOS

PAMPHILUS 
Quid igitur sibi volt pater? quor simulat? 
DAVOS 
Ego dicam tibi. 375
Si id suscenseat nunc, quia non det tibi uxorem Chremes,
ipsus sibi esse iniurius videatur, neque id iniuria,
prius quam tuom ut sese habeat animum ad nuptias perspexerit.
Sed si tu negaris ducere, ibi culpam in te transferet:
tum illae turbae fient. 
PAMPHILUS 
Quidvis patiar. 
DAVOS 
Pater est, Pamphile: 380
Difficilest. Tum haec solast mulier. Dictum [ac] factum invenerit
aliquam causam quam ob rem eiciat oppido. 
PAMPHILUS 
Eiciat? 
DAVOS 
Cito.
PAMPHILUS 
Cedo igitur quid faciam, Dave? 
DAVOS 
Dic te ducturum. 
PAMPHILUS 
Hem. 
DAVOS
Quid est?
PAMPHILUS 
Egon dicam? 
DAVOS 
Quor non? 
PAMPHILUS 
Numquam faciam. 
DAVOS 
Ne nega.
PAMPHILUS 
Suadere noli. 
DAVOS 
Ex ea re quid fiat vide. 385
PAMPHILUS 
Ut ab illa excludar, hoc concludar. 
DAVOS 
Non itast.
Nempe hoc sic esse opinor: dicturum patrem
« Ducas volo hodie uxorem »; tu « Ducam » inquies.
Cedo quid iurgabit tecum? hic reddes omnia.
quae nunc sunt certa ei consilia, incerta ut sient, 390
sine omni periclo; nam hoc haud dubiumst quin Chremes
tibi non det gnatam; nec tu ea causa minueris
haec quae facis, ne is mutet s<ua>m sententiam.
Patri dic velle, ut, quom velit, tibi iure irasci non queat.
Nam quod tu speres : « Propulsabo facile uxorem his moribus; 395
dabit nemo », inveniet inopem potius quam te corrumpi sinat.
Sed si te aequo animo ferre accipiet, neglegentem feceris.
Aliam otiosus quaeret; interea aliquid acciderit boni.
PAMPHILUS 
Itan credis? 
DAVOS 
Haud dubium id quidemst. 
PAMPHILUS 
Vide quo me inducas.
DAVOS 
Quin taces?
PAMPHILUS 
Dicam. Puerum autem ne resciscat mi esse ex illa cautiost; 400
nam pollicitus sum suscepturum. 
DAVOS 
O facinus audax! 
PAMPHILUS 
Hanc fidem
sibi me obsecravit, qui se sciret non deserturum, ut darem.
DAVOS 
Curabitur. Sed pater adest. Cave te esse tristem sentiat. 

II, iv

SIMO, DAVOS, PAMPHILUS

SIMO 
Reviso quid agant, aut quid captent consili.
DAVOS 
Hic nunc non dubitat quin te ducturum neges. 405
Venit meditatus alicunde ex solo loco:
orationem sperat invenisse se
qui differat te: proin tu fac apud te ut sies.
PAMPHILUS 
Modo ut possim, Dave. 
DAVOS 
Crede, inquam, hoc mihi, Pamphile,
numquam hodie tecum commutaturum patrem 410
unum esse verbum, si te dices ducere. 

II, v

BYRRIA, SIMO, DAVOS, PAMPHILUS

BYRRIA 
Erus me relictis rebus iussit Pamphilum
hodie observare, ut quid ageret de nuptiis
scirem: id propterea nunc hunc venientem sequor.
ipsum adeo praesto video cum Davo: hoc agam. 415
SIMO 
Utrumque adesse video. 
DAVOS 
Em, serva. 
SIMO Pamphile.
DAVOS 
Quasi de inproviso respice ad eum. 
PAMPHILUS 
Ehem pater.
DAVOS 
Probe. 
SIMO 
Hodie uxorem ducas, ut dixi, volo.
BYRRIA 
Nunc nostrae timeo parti quid hic respondeat.
PAMPHILUS 
Neque istic neque alibi tibi erit usquam in me mora. 
BYRRIA 
Hem. 420
DAVOS 
Obmutuit. 
BYRRIA 
Quid dixit? 
SIMO 
Facis ut te decet,
quom istuc quod postulo impetro cum gratia.
DAVOS 
Sum verus? 
BYRRIA 
Herus, quantum audio, uxore excidit.
SIMO 
I nunc iam intro, ne in mora, quom opus sit, sies.
PAMPHILUS 
Eo. - 
BYRRIA 
Nullane in re esse quoiquam homini fidem! 425
Verum illud verbumst, volgo quod dici solet,
omnis sibi malle melius esse quam alteri.
Ego illam vidi: virginem forma bona
memini videri: quo aequior sum Pamphilo,
si se illam in somnis quam illum amplecti maluit. 430
Renuntiabo, ut pro hoc malo mihi det malum. 

II, vi

DAVOS, SIMO

DAVOS 
Hic nunc me credit aliquam sibi fallaciam
portare et ea me hic restitisse gratia.
SIMO 
Quid Davos narrat? 
DAVOS 
Aeque quicquam nunc quidem.
SIMO 
Nilne? Hem. 
DAVOS 
Nil prorsus. 
SIMO 
Atqui exspectabam quidem. 435
DAVOS 
Praeter spem evenit, sentio: hoc male habet virum.
SIMO 
Potin es mihi verum dicere? 
DAVOS 
Nil facilius.
SIMO 
Num illi molestae quidpiam haec sunt nuptiae,
propter huiusce hospitai consuetudinem?
DAVOS 
Nil hercle; aut, si adeo, biduist aut tridui 440
haec sollicitudo, nosti? deinde desinet.
Etenim ipsus secum eam rem reputavit via.
SIMO 
Laudo. 
DAVOS 
Dum licitumst ei dumque aetas tulit,
amavit; tum id clam: cavit ne umquam infamiae
ea res sibi esset, ut virum fortem decet. 445
Nunc uxore opus est: animum ad uxorem adpulit.
SIMO 
Subtristis visus est esse aliquantum mihi.
DAVOS 
Nil propter hanc rem, sed est quod suscenset tibi.
SIMO 
Quidnamst? 
DAVOS 
Puerilest. 
SIMO 
Quid id est? 
DAVOS 
Nil. 
SIMO 
Quin dic, quid est?
DAVOS 
Ait nimium parce facere sumptum. 
SIMO 
Mene? 
DAVOS 
Te. 450
« Vix » inquit « drachumis est opsonatum decem:
non filio videtur uxorem dare.
Quem » inquit « vocabo ad cenam meorum aequalium
potissumum nunc? »Et, quod dicendum hic siet,
tu quoque perparce nimium. Non laudo. 
SIMO 
Tace. 455
DAVOS 
Commovi. 
SIMO 
Ego istaec recte ut fiant videro.
Quidnam hoc est rei? Quid hic volt veterator sibi?
Nam si hic malist quicquam, em illic est huic rei caput. 

ACTVS III

MYSIS, SIMO, DAVOS, LESBIA (GLYCERIUM)

MYSIS 
Ita pol quidem res est, ut dixti, Lesbia:
fidelem haud ferme mulieri invenias virum. 460
SIMO 
Ab Andriast ancilla haec ? 
DAVOS 
Quid narras? 
SIMO
Ita est.
MYSIS 
Sed hic Pamphilus...
SIMO 
Quid dicit? 
MYSIS 
Firmavit fidem. 
SIMO 
Hem.
DAVOS 
Utinam aut hic surdus, aut haec muta facta sit!
MYSIS 
Nam quod peperisset iussit tolli. 
SIMO 
O Iuppiter,
Quid ego audio? Actumst, siquidem haec vera praedicat. 465
LESBIA 
Bonum ingenium narras adulescentis. 
MYSIS 
Optumum.
Sed sequere me intro, ne in mora illi sis. 
LESBIA 
Sequor.-
DAVOS 
Quod remedium nunc huic malo inveniam? 
SIMO 
Quid hoc?
Adeon est demens? Ex peregrina? Iam scio. Ah !
Vix tandem sensi stolidus. 
DAVOS 
Quid hic sensisse ait? 470
SIMO 
Haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia:
hanc simulant parere, quo Chremetem absterreant.
GLYCERIUM (intus) 
Iuno Lucina, fer opem, serva me, obsecro.
SIMO 
Hui, tam cito? Ridiculum: postquam ante ostium
me audivit stare, adproperat. Non sat commode 475
divisa sunt temporibu' tibi, Dave, haec. 
DAVOS 
Mihin?
SIMO 
Num immemores discipuli? 
DAVOS 
Ego quid narres nescio.
SIMO 
Hicin me si inparatum in veris nuptiis
adortus esset, quos mihi ludos redderet!
Nunc huius periclo fit; ego in portu navigo. 480 

III, ii

LESBIA, SIMO, DAVOS

LESBIA 
Adhuc, Archylis, quae adsolent quaeque oportent
signa esse ad salutem, omnia huic esse video.
Nunc primum fac istaec ut lavet; post deinde
quod iussi ei dari bibere et quantum imperavi,
date; mox ego huc revortor. 485
Per ecastor scitus puer est natus Pamphilo.
Deos quaeso ut sit superstes, quandoquidem ipsest ingenio bono,
quomque huic est veritus optumae adulescenti facere iniuriam. -
SIMO 
Vel hoc quis non credat, qui te norit, abs te esse ortum? 
DAVOS
Quidnam id est?
SIMO 
Non imperabat coram quid opus facto esset puerperae; 490
sed postquam egressast, illis quae sunt intus clamat de via.
O Dave, itan contemnor abs te? aut itane tandem idoneus
tibi videor esse quem tam aperte fallere incipias dolis?
Saltem accurate, ut metui videar certe, si resciverim.
DAVOS 
Certe hercle nunc hic se ipsus fallit, haud ego. 
SIMO 
Edixin tibi, 495
interminatus sum ne faceres? Num veritus? Quid re tulit?
Credon tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo?
DAVOS 
Teneo quid erret, et quid agam habeo. 
SIMO 
Quid taces?
DAVOS 
Quid credas? quasi non tibi renuntiata sint haec sic fore.
SIMO 
Mihin quisquam? 
DAVOS 
Eho an tute intellexti [hoc] adsimularier? 500
SIMO 
Inrideor.
DAVOS 
Renuntiatumst; nam qui istaec tibi incidit suspicio?
SIMO 
Qui? quia te noram. 
DAVOS 
Quasi tu dicas factum id consilio meo.
SIMO 
Certe enim scio. 
DAVOS 
Non satis me pernosti etiam qualis sim, Simo.
SIMO 
Egon te? 
DAVOS 
Sed, si quid tibi narrare occepi, continuo dari
tibi verba censes. 
SIMO 
Falso! 
DAVOS 
Itaque hercle nil iam muttire audeo. 505
SIMO 
Hoc ego scio unum, neminem peperisse hic. 
DAVOS 
Intellexti.
Sed nilo setius referetur mox huc puer ante ostium.
Id ego iam nunc tibi, ere, renuntio futurum, ut sis sciens,
ne tu hoc [mihi] posterius dicas Davi factum consilio aut dolis.
Prorsus a me opinionem hanc tuam esse ego amotam volo. 510
SIMO 
Unde id scis? 
DAVOS 
Audivi et credo: multa concurrunt simul
qui coniecturam hanc nunc facio. Iam prius haec se e Pamphilo
gravidam dixit esse: inventumst falsum. Nunc, postquam videt
nuptias domi adparari, missast ancilla ilico
obstetricem accersitum ad eam, et puerum ut adferret simul. 515
Hoc nisi fit, puerum ut tu videas, nil moventur nuptiae.
SIMO 
Quid ais? Quom intellexeras
id consilium capere, quor non dixti extemplo Pamphilo?
DAVOS 
Quis igitur eum ab illa abstraxit nisi ego? nam omnes nos quidem
scimus quam misere hanc amarit. Nunc sibi uxorem expetit. 520
Postremo id mihi da negoti; tu tamen idem has nuptias
perge facere ita ut facis, et id spero adiuturos deos.
SIMO 
Immo abi intro; ibi me opperire et quod parato opus est para. -
non inpulit me haec nunc omnino ut crederem;
SIMO
Atque haud scio an quae dixit sint vera omnia, 525
sed parvi pendo: illud mihi multo maxumumst,
quod mihi pollicitust ipsus gnatus. Nunc Chremem
conveniam, orabo gnato uxorem: si impetro,
quid alias malim quam hodie has fieri nuptias?
Nam gnatus quod pollicitust, haud dubiumst mihi, id 530
si nolit, quin eum merito possim cogere.
Atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam. 

III, iii

SIMO, CHREMES

SIMO 
Iubeo Chremetem...
CHREMES 
O te ipsum quaerebam. 
SIMO 
Et ego te. 
CHREMES
Optato advenis.
Aliquot me adierunt, ex te auditum qui aibant hodie filiam
meam nubere tuo gnato. Id viso tune an illi insaniant. 535
SIMO 
Ausculta pauca, et quid ego te velim et tu quod quaeris scies.
CHREMES 
Ausculto: loquere quid velis.
SIMO 
Per te deos oro et nostram amicitiam, Chreme,
quae, incepta a parvis, cum aetate adcrevit simul,
perque unicam gnatam tuam et gnatum meum, 540
quoius tibi potestas summa servandi datur,
ut me adiuves in hac re atque ita uti nuptiae
fuerant futurae, fiant. 
CHREMES 
Ah, ne me obsecra,
quasi hoc te orando a me impetrare oporteat.
Alium esse censes nunc me atque olim quom dabam? 545
Si in remst utrique ut fiant, accersi iube;
sed si ex ea re plus malist quam commodi
utrique, id oro te, in commune ut consulas,
quasi si illa tua sit Pamphilique ego sim pater.
SIMO 
Immo ita volo itaque postulo ut fiat, Chreme, 550
neque postulem abs te ni ipsa res moneat. 
CHREMES 
Quid est?
SIMO 
Irae sunt inter Glycerium et gnatum. 
CHREMES 
Audio.
SIMO
Ita magnae ut sperem posse avelli. 
CHREMES 
Fabulae!
SIMO 
Profecto sic est. 
CHREMES 
Sic hercle ut dicam tibi:
amantium irae amoris integratiost. 555
SIMO 
Em id te oro ut ante eamus, dum tempus datur
dumque eius lubido occlusast contumeliis,
prius quam harum scelera et lacrumae confictae dolis
redducunt animum aegrotum ad misericordiam,
uxorem demus. Spero consuetudine et 560
coniugio liberali devinctum, Chreme,
dein facile ex illis sese emersurum malis.
CHREMES 
Tibi ita hoc videtur; at ego non posse arbitror
neque illum hanc perpetuo habere neque me perpeti.
SIMO 
Qui scis ergo istuc, nisi periclum feceris? 565
CHREMES 
At istuc periclum in filia fieri gravest.
SIMO 
Nempe incommoditas denique huc omnis redit
si eveniat, quod di prohibeant, discessio.
At si corrigitur, quot commoditates vide:
principio amico filium restitueris, 570
tibi generum firmum et filiae invenies virum.
CHREMES 
Quid istic? Si ita istuc animum induxti esse utile,
nolo tibi ullum commodum in me claudier.
SIMO 
Merito te semper maxumi feci, Chreme.
CHREMES 
Sed quid ais? 
SIMO 
Quid? 
CHREMES 
Qui scis eos nunc discordare inter se? 575
SIMO 
Ipsus mihi Davos, qui intumust eorum consiliis, dixit;
et is mihi persuadet nuptias quantum queam ut maturem.
Num censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velle?
Tute adeo iam eius audies verba. Heus, evocate huc Davom.
Atque eccum video ipsum foras exire. 580 

III, iv

DAVOS, SIMO, CHREMES

DAVOS 
Ad te ibam. 
SIMO 
Quidnamst?
DAVOS 
Quor uxor non accersitur? Iam advesperascit. 
SIMO 
Audin?
Ego dudum non nil veritus sum, Dave, abs te ne faceres idem
quod volgus servorum solet, dolis ut me deluderes
propterea quod amat filius. 
DAVOS 
Egon istuc facerem? 
SIMO 
Credidi,
idque adeo metuens vos celavi quod nunc dicam. 
DAVOS 
Quid? 
SIMO 
Scies; 585
nam propemodum habeo iam fidem. 
DAVOS 
Tandem cognosti qui siem?
SIMO 
Non fuerant nuptiae futurae.
DAVOS 
Quid? non? 
SIMO 
Sed ea gratia
simulavi vos ut pertemptarem. 
DAVOS 
Quid ais? 
SIMO 
Sic res est. 
DAVOS 
Vide:
numquam istuc quivi ego intellegere. Vah, consilium callidum!
SIMO 
Hoc audi: ut hinc te intro ire iussi, opportune hic fit mi obviam. 
DAVOS 
Hem, 590
numnam perimus? 
SIMO 
Narro huic quae tu dudum narrasti mihi.
DAVOS 
Quidnam audio? 
SIMO 
Gnatam ut det oro vixque id exoro. 
DAVOS 
Occidi.
SIMO 
Hem,
quid dixti? 
DAVOS 
Optume inquam factum. 
SIMO 
Nunc per hunc nullast mora.
CHREMES 
Domum modo ibo, ut adparetur dicam, atque huc renuntio. -
SIMO 
Nunc te oro, Dave, quoniam solus mi effecisti has nuptias... 595
DAVOS 
Ego vero solus. 
SIMO 
Corrigere mihi gnatum porro enitere.
DAVOS 
Faciam hercle sedulo. 
SIMO 
Potes nunc, dum animus inritatus est.
DAVOS 
Quiescas. 
SIMO 
Age igitur, ubi nunc est ipsus? 
DAVOS 
Mirum ni domist.
SIMO 
Ibo ad eum atque eadem haec quae tibi dixi dicam idem illi. - 
DAVOS
Nullus sum.
Quid causaest quin hinc in pistrinum recta proficiscar via? 600
Nil est preci loci relictum: iam perturbavi omnia:
erum fefelli; in nuptias conieci erilem filium;
feci hodie ut fierent, insperante hoc atque invito Pamphilo.
Em astutias! quod si quiessem, nil evenisset mali.
Sed eccum ipsum video: occidi. 605
Utinam mi[hi] esset aliquid hic quo nunc me praecipitem darem! 

III, v

PAMPHILUS, DAVOS

PAMPHILUS 
Ubi illic[e]st scelus qui perdidit me? 
DAVOS 
Perii. 
PAMPHILUS 
Atque hoc confiteor iure
mi obtigisse, quandoquidem tam iners, tam nulli consili sum.
Servon fortunas meas me commisisse futtili!
Ego pretium ob stultitiam fero: sed inultum numquam id auferet. 610
DAVOS 
Posthac incolumem sat scio [fore] me, nunc si devito hoc malum.
PAMPHILUS 
Nam quid ego nunc dicam patri? Negabon velle me, modo
qui sum pollicitus ducere? Qua audacia id facere audeam?
Nec quid nunc me faciam scio. 
DAVOS 
Nec me quidem, atque id ago sedulo.
Dicam aliquid me inventurum, ut huic malo aliquam productem moram. 615
PAMPHILUS 
Oh[e]! 
DAVOS 
Visus sum.
PAMPHILUS 
Eho dum, bone vir, quid ais? Viden me consiliis tuis
miserum inpeditum esse? 
DAVOS 
At iam expediam. 
PAMPHILUS 
Expedies? 
DAVOS 
Certe, Pamphile.
PAMPHILUS 
Nempe ut modo. 
DAVOS 
Immo melius spero. 
PAMPHILUS 
Oh tibi ego ut credam, furcifer?
tu rem inpeditam et perditam restituas? Em quo fretus sim,
qui me hodie ex tranquillissuma re coniecisti in nuptias. 620
An non dixi esse hoc futurum? 
DAVOS 
Dixti. 
PAMPHILUS 
Quid meritu's? 
DAVOS 
Crucem.
Sed sine paullulum ad me redeam: iam aliquid dispiciam.
PAMPHILUS 
Ei mihi,
quom non habeo spatium ut de te sumam supplicium ut volo!
Namque hoc tempus praecavere mihi me, haud te ulcisci sinit.

ACTVS IV

CHARINUS, PAMPHILUS, DAVOS

CHARINUS 
Hoccinest credibile aut memorabile, 625
tanta vecordia innata quoiquam ut siet,
ut malis gaudeant atque ex incommodis
alterius sua ut comparent commoda? Ah,
idnest verum? Immo id est genus hominum pessumum in
denegando modo quis pudor paullum adest; 630
post ubi tempus promissa iam perfici,
tum coacti necessario se aperiunt,
et timent et tamen res premit denegare;
ibi tum eorum inpudentissuma oratiost
« Quis tu es? quis mihi es? quor meam tibi? Heus, 635
proxumus sum egomet mihi. »
Attamen « ubi fides? » si roges,
nil pudet hic, ubi opus [est]; illi ubi
nil opust, ibi verentur. 
sed quid agam? adeamne ad eum et cum eo iniuriam hanc expostulem?
Ingeram mala multa? Atque aliquis dicat « Nil promoveris »:
multum: molestus certe ei fuero atque animo morem gessero.
PAMPHILUS 
Charine, et me et te inprudens, nisi quid di respiciunt, perdidi.
CHARINUS 
Itane « inprudens »? Tandem inventast causa. Solvisti fidem.
PAMPHILUS 
Quid « tandem »? 
CHARINUS 
Etiam nunc me ducere istis dictis postulas?
PAMPHILUS 
Quid istuc est? 
CHARINUS 
Postquam me amare dixi, conplacitast tibi. 645
Heu me miserum, qui tuom animum ex animo spectavi meo!
PAMPHILUS 
Falsu's. 
CHARINUS 
Nonne tibi sat esse hoc solidum visumst gaudium,
nisi me lactasses amantem et falsa spe produceres?
Habeas. 
PAMPHILUS 
Habeam? Ah ! nescis quantis in malis vorser miser
quantasque hic s<ui>s consiliis mihi conflavit sollicitudines 650
meus carnufex. 
CHARINUS 
Quid istuc tam mirumst, de te si exemplum capit?
PAMPHILUS 
Haud istuc dicas, si cognoris vel me vel amorem meum.
CHARINUS 
Scio: cum patre altercasti dudum, et is nunc propterea tibi
suscenset nec te quivit hodie cogere illam ut duceres.
PAMPHILUS 
Immo etiam, quo tu minus scis aerumnas meas, 655
haec nuptiae non adparabantur mihi
nec postulabat nunc quisquam uxorem dare.
CHARINUS 
Scio: tu coactustua voluntate es. 
PAMPHILUS 
Mane:
nondum scis. 
CHARINUS 
Scio equidem illam ducturum esse te.
PAMPHILUS 
Quor me enicas? Hoc audi: numquam destitit 660
instare ut dicerem me ducturum patri;
suadere, orare usque adeo donec perpulit.
CHARINUS 
Quis homo istuc? 
PAMPHILUS 
Davos...
CHARINUS 
Davos? 
PAMPHILUS 
Interturbat. 
CHARINUS
Quam ob rem? 
PAMPHILUS 
Nescio,
nisi mihi deos satis scio fuisse iratos qui auscultaverim.
CHARINUS 
Factum hoc est, Dave? 
DAVOS 
Factum. 
CHARINUS 
Hem, quid ais? scelus! 665
At tibi di dignum factis exitium duint!
Eho, dic mi, si omnes hunc coniectum in nuptias
inimici vellent, quod nisi hoc consilium darent?
DAVOS 
Deceptus sum, at non defetigatus. 
PAMPHILUS 
Scio.
DAVOS 
Hac non successit, alia adoriemur via, 670
nisi si id putas, quia primo processit parum,
non posse iam ad salutem convorti hoc malum.
PAMPHILUS 
Immo etiam; nam satis credo, si advigilaveris,
ex unis geminas mihi conficies nuptias.
DAVOS 
Ego, Pamphile, hoc tibi pro servitio debeo, 675
conari manibus, pedibus, noctesque et dies,
capitis periclum adire, dum prosim tibi;
tuomst, si quid praeter spem evenit, mi ignoscere.
Parum succedit quod ago; at facio sedulo.
Vel melius tute reperi, me missum face. 680
PAMPHILUS 
Cupio. Restitue in quem me accepisti locum.
DAVOS 
Faciam. 
PAMPHILUS 
At iam hoc opust. 
DAVOS 
Em... sed mane; concrepuit a Glycerio ostium.
PAMPHILUS 
Nil ad te. 
DAVOS 
Quaero. 
PAMPHILUS 
Hem, nuncin demum? 
DAVOS 
At iam hoc tibi inventum dabo. 

IV, ii

MYSIS, PAMPHILUS, CHARINUS, DAVOS

MYSIS 
Iam ubi ubi erit, inventum tibi curabo et mecum adductum
tuom Pamphilum. Modo tu, anime mi, noli te macerare. 685
PAMPHILUS 
Mysis. 
MYSIS 
Quis est? <E>hem Pamphile, optume mihi te offers. 
PAMPHILUS
Quid <id> est?
MYSIS 
Orare iussit, si se ames, era, iam ut ad sese venias:
videre te ait cupere. 
PAMPHILUS 
Vah, perii: hoc malum integrascit.
Sicin me atque illam opera tua nunc miseros sollicitari[er]!
Nam idcirco accersor, nuptias quod mi adparari sensit. 690
CHARINUS 
Quibus quidem quam facile potuerat quiesci, si hic quiesset!
DAVOS 
Age, si hic non insanit satis sua sponte, instiga. 
MYSIS 
Atque edepol
ea res est, proptereaque nunc misera in maerorest. 
PAMPHILUS 
Mysis,
per omnis tibi adiuro deos numquam eam me deserturum,
non, si capiundos mihi sciam esse inimicos omnis homines. 695
Hanc mi expetivi: contigit; conveniunt mores; valeant
qui inter nos discidium volunt. Hanc nisi mors mi adimet nemo.
MYSIS 
Resipisco. 
PAMPHILUS 
Non Apollinis mage verum atque hoc responsumst.
Si poterit fieri ut ne pater per me stetisse credat
quo minus haec fierent nuptiae, volo; sed si id non poterit, 700
id faciam, in proclivi quod est, per me stetisse ut credat.
Quis videor? 
CHARINUS 
Miser, aeque atque ego. 
DAVOS 
Consilium quaero. 
PAMPHILUS
Forti's!
Scio quid conere.
DAVOS 
Hoc ego tibi profecto effectum reddam.
PAMPHILUS 
Iam hoc opus est. 
DAVOS 
Quin iam habeo. 
CHARINUS 
Quid est? 
DAVOS 
Huic, non tibi habeo, ne erres.
CHARINUS 
Sat habeo. 
PAMPHILUS 
Quid facies? Cedo. 
DAVOS 
Dies hic mi ut satis sit vereor 705
ad agendum, ne vacuom esse me nunc ad narrandum credas.
Proinde hinc vos amolimini; nam mi inpedimento estis.
PAMPHILUS 
Ego hanc visam.
DAVOS 
Quid tu? quo hinc te agis? 
CHARINUS 
Verum vis dicam? 
DAVOS 
Immo etiam.
Narrationis incipit mi initium. 
CHARINUS 
Quid me fiet?
DAVOS 
Eho tu inpudens, non satis habes quod tibi dieculam addo, 710
quantum huic promoveo nuptias? 
CHARINUS 
Dave, at tamen...
DAVOS 
Quid ergo?
CHARINUS 
Ut ducam. 
DAVOS 
Ridiculum. 
CHARINUS 
Huc face ad me ut venias, si quid poteris.
DAVOS 
Quid veniam? Nil habeo. 
CHARINUS 
At tamen, si quid. 
DAVOS 
Age, veniam.
CHARINUS 
Si quid,
domi ero.
DAVOS 
Tu, Mysis, dum exeo, parumper me opperire hic.
MYSIS 
Quapropter? 
DAVOS 
Ita factost opus. 
MYSIS 
Matura. 
DAVOS 
Iam, inquam, hic adero. 715 

IV, iii

MYSIS, DAVOS

MYSIS 
Nilne esse proprium quoiquam! Di vostram fidem!
Summum bonum esse erae putabam hunc Pamphilum,
amicum, amatorem, virum in quovis loco
paratum; verum ex eo nunc misera quem capit
laborem! Facile hic plus malist quam illic boni. 720
Sed Davos exit. Mi homo, quid istuc obsecrost?
Quo portas puerum? 
DAVOS 
Mysis, nunc opus est tua
mihi ad hanc rem exprompta memoria atque astutia.
MYSIS 
Quidnam incepturu's? 
DAVOS 
Accipe a me hunc ocius
atque ante nostram ianuam adpone. 
MYSIS 
Obsecro, 725
humine? 
DAVOS 
Ex ara hinc sume verbenas tibi
atque eas substerne. 
MYSIS 
Quam ob rem id tute non facis?
DAVOS 
Quia, si forte opus sit ad erum iurandum mihi
non adposisse, ut liquido possim. 
MYSIS 
Intellego:
nova nunc religio in te istaec incessit. Cedo! 730
DAVOS 
Move ocius te, ut quid agam porro intellegas.
Pro Iuppiter! 
MYSIS 
Quid est? 
DAVOS 
Sponsae pater intervenit.
Repudio quod consilium primum intenderam.
MYSIS 
Nescio quid narres. 
DAVOS 
Ego quoque hinc ab dextera
venire me adsimulabo; tu, ut subservias 735
orationi, ut quomque opus sit, verbis vide.
MYSIS 
Ego quid agas nil intellego; sed, si quid est
quod mea opera opu' sit vobis, [a]ut tu plus vides,
manebo, ne quod vostrum remorer commodum. 

IV, iv

CHREMES, MYSIS, DAVOS

CHREMES
Revortor, postquam quae opus fuere ad nuptias 740
gnatae paravi, ut iubeam accersi. Sed quid hoc?
Puer herclest. Mulier, tun posisti hunc? 
MYSIS 
Ubi illic est?
CHREMES
Non mihi respondes? 
MYSIS 
Nusquam est. Vae miserae mihi!
Reliquit me homo atque abiit. 
DAVOS 
Di vostram fidem,
quid turbaest apud forum! Quid illi hominum litigant! 745
Tum annona carast. Quid dicam aliud nescio.
MYSIS 
Quor tu obsecro hic me solam? 
DAVOS 
Hem, quae haec est fabula?
Eho, Mysis, puer hic undest? Quisve huc attulit?
MYSIS 
Qatin sanu's, qui me id rogites? 
DAVOS 
Quem ego igitur rogem
qui hic neminem alium videam? 
CHREMES
Miror unde sit. 750
DAVOS 
Dictura es quod rogo? 
MYSIS 
Au! 
DAVOS 
Concede ad dexteram.
MYSIS 
Deliras: non tute ipse ?
DAVOS 
Verbum si mihi
unum praeter quam quod te rogo faxis, cave.
Male dicis undest. Dic clare. 
MYSIS 
A nobis. 
DAVOS 
Hahae!
Mirum vero inpudenter mulier si facit 755
meretrix! 
CHREMES
Ab Andriast [ancilla] haec, quantum intellego.
DAVOS 
Adeon videmur vobis esse idonei
in quibus sic inludatis? 
CHARINUS 
Veni in tempore.
DAVOS 
Propera adeo puerum tollere hinc ab ianua.
Mane: cave quoquam ex istoc excessis loco! 760
MYSIS 
Di te eradicent! ita me miseram territas.
DAVOS 
Tibi ego dico, an non? 
MYSIS 
Quid vis? 
DAVOS 
At etiam rogas?
Cedo, quoium puerum hic adposisti? dic mihi.
MYSIS 
Tu nescis? 
DAVOS 
Mitte id quod scio: dic quod rogo.
MYSIS 
Vostri. 
DAVOS 
Quoius nostri?
MYSIS 
Pamphili. 
DAVOS 
Hem ! quid? Pamphili? 765
MYSIS 
Eho an non est? 
CHREMES
Recte ego has semper fugi nuptias.
DAVOS 
O facinus animadvortendum! 
MYSIS 
Quid clamitas?
DAVOS 
Quemne ego heri vidi ad vos adferri vesperi?
MYSIS 
O hominem audacem! 
DAVOS 
Verum: vidi Cantharam
suffarcinatam. 
MYSIS 
Dis pol habeo gratiam 770
quom in pariundo aliquot adfuerunt liberae.
DAVOS 
Ne illa illum haud novit quoius causa haec incipit.
« Chremes si positum puerum ante aedis viderit,
suam gnatam non dabit. » Tanto hercle mage dabit.
CHREMES
Non hercle faciet. 
DAVOS 
Nunc adeo, ut tu sis sciens, 775
nisi puerum tollis, iam ego hunc in mediam viam
provolvam teque ibidem pervolvam in luto.
MYSIS 
Tu pol homo non es sobrius. 
DAVOS 
Fallacia
alia aliam trudit. Iam susurrari audio
civem Atticam esse hanc. 
CHREMES
Hem. 
DAVOS 
« Coactus legibus 780
eam uxorem ducet. » 
MYSIS 
Eho, obsecro, an non civis est?
CHREMES
Iocularium in malum insciens paene incidi.
DAVOS 
Quis hic loquitur? O Chreme, per tempus advenis.
Ausculta. 
CHREMES
Audivi iam omnia. 
DAVOS 
An tu haec tu omnia?
CHREMES
Audivi, inquam, a principio. 
DAVOS 
Audistin, obsecro? Em 785
scelera! Hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi.
hic est ille: non te credas Davom ludere.
MYSIS 
Me miseram! nil pol falsi dixi, mi senex.
CHREMES
Novi omnem rem. Est Simo intus? 
DAVOS 
Est. - 
MYSIS 
Ne me attigas,
sceleste ! Si pol Glycerio non omnia haec... 790
DAVOS 
Eho inepta, nescis quid sit actum? 
MYSIS 
Qui sciam?
DAVOS 
Hic socer est. Alio pacto haud poterat fieri
ut sciret haec quae voluimus. 
MYSIS 
Praediceres.
DAVOS 
Paullum interesse censes ex animo omnia,
ut fert natura, facias an de industria? 795 

IV, v

CRITO, MYSIS, DAVOS

CRITO 
In hac habitasse platea dictumst Chrysidem,
quae sese inhoneste optavit parere hic ditias
potius quam honeste in patria pauper viveret.
Eius morte ea ad me lege redierunt bona.
Sed quos perconter video. Salvete. 
MYSIS 
Obsecro, 800
quem video? Estne hic Crito sobrinus Chrysidis?
Is est. 
CRITO 
O Mysis, salve! 
MYSIS 
Salvos sis, Crito.
CRITO 
Itan Chrysis? Hem ! 
MYSIS 
Nos quidem pol miseras perdidit.
CRITO 
Quid vos? Quo pacto hic? Satine recte? 
MYSIS 
Nosne? Sic :
ut quimus, aiunt, quando ut volumus non licet. 805
CRITO 
Quid Glycerium? Iam hic suos parentis repperit?
MYSIS 
Utinam! 
CRITO 
An nondum etiam? Haud auspicato huc me appuli;
nam pol, si id scissem, numquam huc tetulissem pedem.
Semper eius dictast esse haec atque habitast soror;
quae illius fuere possidet. Nunc me hospitem 810
litis sequi, quam id mihi sit facile atque utile,
aliorum exempla commonent. Simul arbitror
iam aliquem esse amicum et defensorem ei; nam fere
grandicula iam profectast illinc. Clamitent
me sycophantam, hereditatem persequi 815
mendicum. Tum ipsam despoliare non lubet.
MYSIS 
O optume hospes! pol, Crito, antiquom obtines.
CRITO 
Duc me ad eam, quando huc veni, ut videam. 
MYSIS 
Maxume.
DAVOS 
Sequar hos. Nolo me in tempore hoc videat senex. 

ACTVS V i

CHREMES, SIMO

CHREMES
Satis iam satis, Simo, spectata erga te amicitiast mea, 820
satis pericli incepi adire; orandi iam finem face.
Dum studeo obsequi tibi, paene inlusi vitam filiae.
SIMO 
Immo enim nunc quom maxume abs te postulo atque oro, Chreme,
ut beneficium verbis initum dudum nunc re comprobes.
CHREMES
Vide quam iniquos sis prae studio: dum id efficias quod cupis, 825
neque modum benignitatis neque quid me ores cogitas;
nam si cogites remittas iam me onerare iniuriis.
SIMO 
Quibus? 
CHREMES
At rogitas? Perpulisti me ut homini adulescentulo,
in alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria,
filiam ut darem in seditionem atque in incertas nuptias, 830
eius labore atque eius dolore gnato ut medicarer tuo.
Impetrasti: incepi, dum res tetulit. Nunc non fert: feras.
Illam hinc civem esse aiunt; puer est natus; nos missos face.
SIMO 
Per ego te deos oro, ut ne illis animum inducas credere,
quibus id maxume utilest illum esse quam deterrumum. 835
Nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia.
Ubi ea causa quam ob rem haec faciunt erit adempta his, desinent.
CHREMES
Erras: cum Davo egomet vidi iurgantem ancillam. 
SIMO 
Scio. 
CHREMES
At
vero voltu, quom ibi me adesse neuter tum praesenserant.
SIMO 
Credo et id facturas Davos dudum praedixit mihi; 840
et nescio qui tibi sum oblitus hodie, ac volui, dicere. 

V, ii

DAVOS, CHREMES, SIMO, DROMO

DAVOS 
Animo nunciam otioso esse impero. 
CHREMES
Em Davom tibi!
SIMO 
Unde egreditur? 
DAVOS 
Meo praesidio atque hospitis. 
SIMO 
Quid illud malist?
DAVOS 
Ego commodiorem hominem adventum tempus non vidi. 
SIMO 
Scelus,
quemnam hic laudat? 
DAVOS 
Omnis res est iam in vado. 
SIMO 
Cesso adloqui? 845
DAVOS 
Erus est. Quid agam? 
SIMO 
O salve, bone vir. 
DAVOS 
Ehem Simo, o noster Chremes,
omnia adparata iam sunt intus. 
SIMO 
Curasti probe.
DAVOS 
Ubi voles accerse. 
SIMO 
Bene sane; id enimvero hinc nunc abest.
Etiam tu hoc respondes quid istic tibi negotist? 
DAVOS 
Mihin? 
SIMO 
Ita.
DAVOS 
Mihin? 
SIMO 
Tibi ergo. 
DAVOS 
Modo introii. 
SIMO 
Quasi ego quam dudum rogem. 850
DAVOS 
Cum tuo gnato una. 
SIMO 
Anne est intus Pamphilus? Crucior miser.
Eho, non tu dixti esse inter eos inimicitias, carnufex?
DAVOS 
Sunt. 
SIMO 
Qor igitur hic est? 
CHREMES
Quid illum censes? Cum illa litigat.
DAVOS 
Immo vero indignum, Chreme, iam facinus faxo ex me audies.
Nescio quis senex modo venit, ellum, confidens catus; 855
quom faciem videas, videtur esse quantivis preti:
tristisseveritas inest in voltu atque in verbis fides.
SIMO 
Quidnam adportat? 
DAVOS 
Nil equidem nisi quod illum audivi dicere.
SIMO 
Quid ait tandem? 
DAVOS 
Glycerium se scire civem esse Atticam. 
SIMO 
Hem !
Dromo, Dromo. 
DAVOS 
Quid est? 
SIMO 
Dromo. 
DAVOS 
Audi. 
SIMO 
Verbum si addideris... ! Dromo.860
DAVOS 
Audi obsecro. 
DROMO
Quid vis? 
SIMO 
Sublimem intro rape hunc, quantum potest.
DROMO 
Quem? 
SIMO 
Davom. 
DAVOS 
Quam ob rem? 
SIMO 
Quia lubet. Rape inquam.
DAVOS 
Quid feci? 
SIMO 
Rape.
DAVOS 
Si quicquam invenies me mentitum, occidito. 
SIMO 
Nil audio.
Ego iam te commotum reddam. 
DAVOS 
Tamen etsi hoc verumst? 
SIMO
Tamen.
Cura adservandum vinctum, atque audin? quadrupedem constringito. 865
Age nunc iam. Ego pol hodie, si vivo, tibi
ostendam erum quid sit pericli fallere,
et illi patrem. 
CHREMES
Ah ! ne saevi tanto opere. 
SIMO 
O Chreme,
pietatem gnati! nonne te miseret mei?
Tantum laborem capere ob talem filium! 870
Age, Pamphile, exi, Pamphile. Ecquid te pudet? 

V, iii

PAMPHILUS, SIMO, CHREMES

PAMPHILUS 
Quis me volt? Perii, pater est. 
SIMO 
Quid ais, omnium... ?
CHREMES 
Ah !
Rem potius ipsam dic ac mitte male loqui.
SIMO 
Quasi quicquam in hunc iam gravius dici possiet.
Ain tandem, civis Glyceriumst? 
PAMPHILUS 
Ita praedicant. 875
SIMO 
« Ita praedicant » ? O ingentem confidentiam!
Num cogitat quid dicat? num facti piget?
vide num eius color pudoris signum usquam indicat.
adeo[n] inpotenti esse animo ut praeter civium
morem atque legem et sui voluntatem patris, 880
tamen hanc habere studeat cum summo probro!
PAMPHILUS 
Me miserum! 
SIMO 
Hem, modone id demum sensti, Pamphile?
olim istuc, olim quom ita animum induxti tuom,
quod cuperes aliquo pacto efficiundum tibi,
eodem die istuc verbum vere in te accidit. 885
Sed quid ego? quor me excrucio? quor me macero?
quor meam senectutem huius sollicito amentia?
An ut pro huius peccatis ego supplicium sufferam?
Immo habeat, valeat, vivat cum illa. 
PAMPHILUS 
Mi pater!
SIMO 
Quid « mi pater » ? quasi tu huius indigeas patris. 890
Domus uxor liberi inventi invito patre;
adducti qui illam hinc civem dicant: viceris.
PAMPHILUS 
Pater, licetne pauca? 
SIMO 
Quid dices mihi? 
CHREMES 
Tamen, Simo, audi. 
SIMO 
Ego audiam? Quid audiam,
Chreme? 
CHREMES 
At tandem dicat. 
SIMO 
Age dicat, sino. 895
PAMPHILUS 
Ego me amare hanc fateor. Si id peccarest, fateor id quoque.
Tibi, pater, me dedo. Quidvis oneris inpone, impera.
Vis me uxorem ducere? hanc vis [a]mittere? Ut potero feram.
Hoc modo te obsecro, ut ne credas a me adlegatum hunc senem.
Sine me expurgem atque illum huc coram adducam. 
SIMO 
Adducas? 
PAMPHILUS 900
Sine, pater.
CHREMES 
Aequom postulat: da veniam. 
PAMPHILUS 
Sine te hoc exorem. 
SIMO 
Sino.
Quidvis cupio dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme.
CHREMES 
Pro peccato magno paullum supplici satis est patri. 

V, iv

CRITO, CHREMES, SIMO, PAMPHILUS 

CRITO 
Mitte orare. Una harum quaevis causa me ut faciam monet,
vel tu, vel quod verum est, vel quod ipsi cupio Glycerio. 905
CHREMES
Andrium ego Critonem video? Certe is est. 
CRITO 
Salvos sis, Chreme.
CHREMES
Quid tu Athenas insolens? 
CRITO 
Evenit. Sed hicinest Simo?
CHREMES
Hic. 
CRITO 
Simo,  men quaeris? 
SIMO
Eho tu, Glycerium hinc civem esse ais?
CRITO 
Tu negas? 
SIMO 
Itane huc paratus advenis? 
CRITO 
Qua re? 
SIMO 
Rogas?
Tune inpune haec facias? tune hic homines adulescentulos 910
inperitos rerum, eductos libere, in fraudem inlicis?
Sollicitando et pollicitando eorum animos lactas? 
CRITO 
Sanun es?
SIMO 
Ac meretricios amores nuptiis conglutinas?
PAMPHILUS 
Perii, metuo ut substet hospes. 
CHREMES
Si, Simo, hunc noris satis,
non ita arbitrere: bonus est hic vir. 
SIMO 
Hic vir sit bonus? 915
Itane adtemperate evenit, hodie in ipsis nuptiis
ut veniret, antehac numquam? Est vero huic credundum, Chreme.
PAMPHILUS 
Ni metuam patrem, habeo pro illa re illum quod moneam probe.
SIMO 
Sycophanta. 
CRITO 
Hem. 
CHREMES
Sic, Crito, est hic: mitte. 
CRITO 
Videat qui siet.
Si mihi perget quae volt dicere, ea quae non volt audiet. 920
Ego istaec moveo aut curo? Non tu tuom malum aequo animo feras ?
Nam ego quae dico, vera an falsa audierim, iam sciri potest.
Atticus quidam olim navi fracta ad Andrum eiectus est,
et istaec una parva virgo. Tum ille egens forte adplicat
primum ad Chrysidis patrem se. 
SIMO 
Fabulam inceptat. 
CHREMES
Sine. 925
CRITO 
Itane vero obturbat? 
CHREMES
Perge tu. 
CRITO 
Is mihi cognatus fuit
qui eum recepit. Ibi ego audivi ex illo sese esse Atticum.
Is ibi mortuost. 
CHREMES
Eius nomen? 
CRITO 
Nomen tam cito? Phania? 
PAMPHILUS
Hem !
Perii! 
CRITO
Verum hercle opinor fuisse Phaniam. Hoc certo scio,
Rhamnusium se aiebat esse. 
CHREMES
O Iuppiter! 
CRITO 
Eadem haec, Chreme, 930
multi alii in Andro tum audivere. 
CHREMES
Utinam id sit quod spero! Eho dic mihi,
quid eam tum? suamne esse aibat? 
CRITO 
Non. 
CHREMES
Quoiam igitur? 
CRITO
Fratris filiam.
CHREMES
Certe meast. 
CRITO 
Quid ais? 
SIMO 
Quid tu ais? 
PAMPHILUS 
Arrige auris, Pamphile!
SIMO 
Qui credis ? 
CHREMES
Phania illic frater meus fuit. 
SIMO 
Noram et scio.
CHREMES
Is bellum hinc fugiens meque in Asiam persequens proficiscitur: 935
tum illam relinquere hic est veritus. Postid nunc primum audio
quid illo sit factum. 
PAMPHILUS 
Vix sum apud me, ita animus commotust metu
spe gaudio, mirando tanto tam repentino hoc bono.
SIMO 
Ne istam multimodis tuam inveniri gaudeo. 
PAMPHILUS 
Credo, pater.
CHREMES
At mi unus scrupulus etiam restat, qui me male habet. 
PAMPHILUS 
Dignus es 940
cum tua religione, odium... ! nodum in scirpo quaeris. 
CRITO 
Quid istuc est?
CHREMES
Nomen non convenit. 
CRITO 
Fuit hercle huic aliud parvae. 
CHREMES
Quod, Crito?
Num quid meministi? 
CRITO 
Id quaero. 
PAMPHILUS 
Egon huius memoriam patiar meae
voluptati obstare, quom ego possim in hac re medicari mihi?
Heus, Chreme, quod quaeris, Pasibulast. 
CHREMES
Ipsa <ea>st. 
CRITO 
Est. 945
PAMPHILUS 
Ex ipsa miliens audivi. 
SIMO 
Omnis nos gaudere hoc, Chreme,
te credo credere. 
CHREMES
Ita me di ament, credo. 
PAMPHILUS 
Quod restat, pater...
SIMO 
Iamdudum res redduxit me ipsa in gratiam. 
PAMPHILUS 
O lepidum patrem!
De uxore, ita ut possedi, nil mutat Chremes? 
CHREMES
Causa optumast,
nisi quid pater ait aliud. 
PAMPHILUS 
Nempe id. 
SIMO 
Scilicet. 
CHREMES
Dos, Pamphile, est 950
decem talenta. 
PAMPHILUS 
Accipio. 
CHREMES
Propero ad filiam. Eho mecum, Crito :
nam illam me credo haud nosse.
SIMO 
Quor non illam huc transferri iubes?
PAMPHILUS 
Recte admones. Davo ego istuc dedam iam negoti. 
SIMO 
Non potest.
PAMPHILUS 
Qui? 
SIMO 
Quia habet aliud magis ex sese et maius. 
PAMPHILUS 
Quidnam? 
SIMO 
Vinctus est.
PAMPHILUS 
Pater, non recte vinctust. 
SIMO 
Haud ita iussi. 
PAMPHILUS 
Iube solvi, obsecro. 955
SIMO 
Age fiat. 
PAMPHILUS 
At matura. 
SIMO 
Eo intro. 
PAMPHILUS 
O faustum et felicem diem! 

V, v

CHARINUS, PAPHILUS

CHARINUS 
Proviso quid agat Pamphilus. Atque eccum. 
PAMPHILUS 
Aliquis fors[itan] me putet
non putare hoc verum; at mihi nunc sic esse hoc verum lubet.
Ego deorum vitam propterea sempiternam esse arbitror,
quod voluptates <eo>rum propriae sunt; nam mi inmortalitas 960
partast, si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit.
sed quem ego mihi potissumum optem nunc, quoi haec narrem, dari?
CHARINUS 
Quid illud gaudist? 
PAMPHILUS 
Davom video. Nemost quem mallem omnium;
nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudia.

V, vi

PAPHILUS, CHARINUS, DAVOS

DAVOS 
Pamphilus ubinam hic est? 
PAMPHILUS 
Dave. 
DAVOS 
Quis homost? 
PAMPHILUS 
Ego sum. 965
DAVOS 
O Pamphile.
PAMPHILUS 
Nescis quid mi obtigerit. 
DAVOS 
Certe; sed quid mihi obtigerit scio.
PAMPHILUS 
Et quidem ego. 
DAVOS 
More hominum evenit ut quod sim nanctus mali
prius rescisceres tu quam ego illud quod tibi evenit boni.
PAMPHILUS 
Glycerium mea suos parentis repperit. 
DAVOS 
Factum bene. 
CHARINUS 
Hem !
PAMPHILUS 
Pater amicus summus nobis. 
DAVOS 
Quis? 
PAMPHILUS 
Chremes. 
DAVOS 
Narras probe. 970
PAMPHILUS 
Nec mora ullast quin eam uxorem ducam. 
CHARINUS 
Num illic somniat
ea quae vigilans voluit? 
PAMPHILUS 
Tum de puero, Dave...
DAVOS 
Ah desine :
solus est quem diligant di. 
CHARINUS 
Salvos sum, si haec vera sunt.
Conloquar. 
PAMPHILUS 
Quis homost? [o] Charine, in tempore ipso mi advenis.
CHARINUS 
Bene factum. 
PAMPHILUS 
Audisti[n]? 
CHARINUS 
Omnia. Age, me in tuis secundis respice.975
Tuos est nunc Chremes: facturum quae voles scio esse omnia.
PAMPHILUS 
Memini: atque adeo longumst illum me exspectare dum exeat.
Sequere hac me: intus apud Glycerium nunc est. Tu, Dave, abi domum,
propera, accerse hinc qui auferant. Qd stas? Quid cessas? 
DAVOS
Eo.
Ne exspectetis dum exeant huc: intus despondebitur, 980
intus transigetur, si quid est quod restet. 
CANTOR. 
Plaudite! 

ALTER EXITUS SUPPOSITICIUS

SCENA VII

PAMPHILUS, CHARINUS, CHREMES, DAVOS

PAMPHILUS 
Te expectabam: est de tua re quod agere ego tecum volo. 
Operam dedi ne me esse oblitum dicas tuae gnatae alterae. 
Tibi me opinor inuenisse dignum te atque illa uirum. 
CHARINUS
Perii, Daue, de meo amore ac uita <nunc> sors tollitur. 
CHREMES
Non nova istaec mihi condicio est, si uoluissem, Pamphile. 
CHARINUS
Occidi, Daue. 
DAVOS 
<Ah> mane. 
CHARINUS
Perii. 
CHREMES
Id quamobrem non volui eloquar.
Non idcirco quod eum omnino adfinem mihi nollem.
CHARINUS
Hem! 
DAVOS 
Tace. 
CHREMES
Sed amicitia nostra quae est a patribus nostris tradita 
nobis, aliquam partem studui adauctam tradi liberis. 
Nunc quom copia ac fortuna utrique ut obsequerer dedit, 
detur. 
PAMPHILUS 
Bene factum. 
DAVOS 
Adi atque age homini gratias. 
CHARINUS
Salve, Chremes, amicorum meorum omnium 
amicissime.  Quid ? Mihi non minus est gaudio 
me repperisse ut habitus antehac fui tibi. 
quam <mi evenire nunc > id quod <ego> abs te expeto: 
CHREMES
Animum, Charine, quod ad cumque adplicaveris 
studium exinde ut erit tute existimaberis. 
PAMPHILUS
Id ita esse facere coniecturam ex me licet: 
CHARINUS
Alienus abs te, tamen quis tu esses noveram. 
CHREMES
Ita res est. Gnatam tibi meam Philumenam 
uxorem et dotis sex talenta spondeo.