PLAUTE

CURCULIO - CHARAnçon

texte bilingue

texte français seul

ARGUMENTUM  

Curculio missu Phaedromi it Cariam, 
Ut petat argentum : ibi eludit anulo 
Rivalem : scribit atque obsignat literas. 
Congnoscit signum Lyco, ubi vidit, militis  
Ut amicam mittat, pretium lenoni dedit. 
Lyconem miles ac lenonem in jus rapit. 
Ipsus sororem, quam peribat, reperit : 
Oratu quoius Phædromo nubtum locat.  

PERSONAE  

PALINURUS, servos. 
PHAEDROMUS, adulescens. 
LENA ANUS.  
PLANESIUM, virgo.  
CAPPADOX, leno.  
COCUS.  
CURCULIO, parasitus.  
LYCO, trapezita.  
CHORAGUS.  
THERAPONTIGONUS, miles.

ACTUS I

PALINURUS, PHAEDROMUS 

PALINURUS 
Quo ted hoc noctis dicam proficisci foras
cum istoc ornatu, cumque hac pompa, Phaedrome?
PHAEDROMUS 
Quo Venus Cupidoque inperat, suadet amor.
Si media nox est, sive est prima vespera, 
si statu' condictus cum hoste intercedit dies, 5
tamen est eundum quo inperant ingratiis.
PALINURUS 
At tandem, tandem.
PHAEDROMUS 
Tandem es odiosus mihi.
PALINURUS 
Istuc quidem nec bellum 'st nec memorabile.
Tute tibi puer es, lautus luces cereum.
PHAEDROMUS 
Egon' apicularum congestum opera non feram, 10
ex dulci oriundum, melliculo dulci meo?
PALINURUS 
Nam quo te dicam ego ire? 
PHAEDROMUS 
Si tu me roges,
dicam, ut scias. 
PALINURUS 
Si rogitem, quid respondeas?
PHAEDROMUS 
Hoc Aesculapi fanum 'st. 
PALINURUS 
Plus iam anno scio.
PHAEDROMUS 
Huic proxumum illud ostium obculissumum, 15
salve, valuistin' ? ostium obclusissimum,
PALINURUS 
Caruitne febris te heri, vel nudius tertius ?
et heri cenavistine? 
PHAEDROMUS 
Deridesne me?
PALINURUS 
Quid tu ergo, insane, rogitas, valeatne ostium?
PHAEDROMUS 
Bellissumum, hercle, vidi et taciturnissumum. 20
Nunquam ullum verbum muttit: quom aperitur, tacet;
quomque illa noctu clanculum ad me exit, tacet.
PALINURUS 
Num quid tu, quod te aut genere, indignum sit tuo
facis aut inceptas facinus facere, Phaedrome?
num tu pudicae quoipiam insidias locas 25
aut quam pudicam oportet esse ? 
PHAEDROMUS 
Nemini,
nec me ille sirit Iupiter. 
PALINURUS 
Ego item volo.
Ita tuom conferto amare semper, si sapis,
ne id quod ames, populus si sciat, tibi sit probro.
Semper curato ne sis intestabilis. 30
PHAEDROMUS Quid istuc est verbi? 
PALINURUS 
Caute ut incedas via.
Quod amas, amato testibus praesentibus.
PHAEDROMUS 
Quin leno hic habitat. 
PALINURUS 
Nemo hinc prohibet nec vetat,
quin, quod palam 'st venale, si argentum 'st, emas.
Nemo ire quemquam publica prohibet via. 35
Dum ne per fundum saeptum facias semitam;
dum ted abstineas nubta, vidua, virgine,
iuventute, et pueris liberis; ama quid lubet.
PHAEDROMUS 
Lenonis hae sunt aedeis. 
PALINURUS 
Male istis evenat !
PHAEDROMUS 
Qui? 40
PALINURUS 
Quia scelestam servitutem serviunt.
PHAEDROMUS 
Obloquere. 
PALINURUS 
Fiat maxume. 
PHAEDROMUS 
Etiam taces?
PALINURUS 
Nempe obloqui me iusseras. 
PHAEDROMUS 
At nunc veto.
Sed ita uti obcepi dicere; ei ancillula 'st.
PALINURUS 
Nempe huic lenoni, qui heic habitat? 
PHAEDROMUS 
Recte tenes.
PALINURUS 
Minus formidabo, ne excidat. 45
PHAEDROMUS 
Odiosus es.
Eam volt meretricem facere : ea me deperit,
ego autem cum illa facere nolo mutuum.
PALINURUS 
Quid ita? 
PHAEDROMUS 
Quia proprium facio.  Amo pariter simul.
PALINURUS 
Malus clandestinus est amor, damnum 'st merum.
PHAEDROMUS 
Est, hercle, ita ut tu dicis. 50
PALINURUS 
Iamne ea fert iugum?
PHAEDROMUS 
Tam a me pudica 'st, quam si soror mea sit : nisi
si est osculando quidpiam inpudicior.
PALINURUS 
Semper tu scito : flamma fumo 'st proxuma.
Fumo conburi nihil potest, flamma potest.
Qui e nuce nucleum esse volt, frangit nucem. 55
Qui volt cubare, pandit saltum saviis.
PHAEDROMUS 
At illa 'st pudica, nequedum cubitat cum viris.
PALINURUS 
Credam, pudor si quoiquam lenoni siet.
PHAEDROMUS 
Imo ut illam censes? ut quaeque illi obcasio 'st
subripere se ad me, ubi savium obpegit, fugit. 60
Id eo fit, quia heic leno aegrotus incubat
in Aesculapi fano. Is me excruciat. 
PALINURUS 
Quid est?
PHAEDROMUS 
Alias me poscit pro illa triginta minas,
alias talentum magnum. Neque quidquam queo
aequi bonique ab eo inpetrare.  60
PALINURUS 
Iniuriu's,
qui, quod lenoni nulli 'st id ab eo petas.
PHAEDROMUS 
Nunc hinc parasitum in Cariam misi meum,
petitum argentum a meo sodali mutuum :
quod si non adfert, quo me vortam nescio.
PALINURUS 
Si deos salutas, dextrovorsum censeo. 70
PHAEDROMUS 
Nunc ara Veneris haec est ante horunc foreis,
me inferre Veneri vovi iam ientaculum.
PALINURUS 
Quid te antepones Veneri iam ientaculo?
PHAEDROMUS 
Me, te, atque hosce omneis. 
PALINURUS 
Tum tu Venerem vomere vis.
PHAEDROMUS 
Cedo, puere, sinum. 75
PALINURUS 
Quid facturus ! 
PHAEDROMUS 
Iam scies.
Anus hic solet cubitare custos, ianitrix;
nomen LENAe 'st, multibiba atque merobiba.
PALINURUS 
Quasi tu lagoenam dicas, ubi vinum Chium
solet esse. 
PHAEDROMUS 
Quid opu'st verbis? vinosissima 'st,
eaque extemplo ubi vino has conspersi foreis, 80
de odore adesse me scit, aperit inlico.
PALINURUS 
Eine hic cum vino sinus fertur? 
PHAEDROMUS 
Nisi nevis.
PALINURUS 
Nolo, hercle; nam istunc qui fert, adflictum velim;
ego nobis adferri censui. 
PHAEDROMUS 
Quin tu taces?
si quid super illi fuerit, id nobis sat est. 85
PALINURUS 
Quisnam istic fluviu'st, quem non recipiat mare?
PHAEDROMUS 
Sequere hac, Palinure, me ad foreis : fi mi obsequens.
PALINURUS 
Ita faciam. 
PHAEDROMUS 
Agite, bibite, festivae foreis;
potate, fite mihi volenteis propitiae.
PALINURUS 
Voltisne olivas, aut pulpamentum, aut capparim? 90
PHAEDROMUS 
Exsuscitate vostram huc custodem mihi.
PALINURUS 
Profundis vinum ! quae te res agitant? 
PHAEDROMUS 
Sine.
Viden' ut aperiuntur aedeis festivissumae !
Num muttit cardo? est lepidus. 
PALINURUS 
Quin das savium !
PHAEDROMUS 
Tace, obcultemus lumen et vocem. 95
PALINURUS 
Licet.

I. ii

LENA
Flos veteris vini meis naribus obiectu est.
Eius amor cupidam me huc prolicit per tenebras.
ubi, ubi est ? Prope me est : evax ! habeo.
Salve, anime mi, Liberi lepos :
ut veteris vetus tui cupida sum ! 100
Nam omnium unguentum odor prae tuo nautea 'st;
tu mihi stacte, tu cinnamomum, tu rosa :
tu crocinum et casia es, tu telinum :
nam ubi tu profusu's, ibi ego me pervelim sepultam.
Sed quom adhuc naso, odos, obsecutust meo, 105
da vicissim meo gutturi gaudium.
Nihil ago tecum: ubi est ipsus ! ipsum expeto
tangere, invergere in me liquores tuos,
sino ductim;  sed hac abiit, hac persequar. 
PHAEDROMUS 
Sitit haec anus. 110
PALINURUS 
Quantillum sitit? 
PHAEDROMUS 
Modica 'st, capit quadrantal.
PALINURUS 
Pol ! ut tu praedicas, vindemia haec huic anui non satis est soli.
Canem esse hanc quidem magis par fuit; sagax nasum habet. 
LENA 
Amabo,
quoia vox sonat procul?
PHAEDROMUS 
Censeo hanc adpellandam anum :
adibo. Redi, et respice ad me, Leaena.
LENA 
Imperator quis est? 115
PHAEDROMUS 
Vini pollens, lepidus Liber,
tibi qui screanti, siccae, semisomnae
adfert potionem, et sitim sedatum it.
LENA 
Quam longe a me abest? 
PHAEDROMUS 
Lumen hoc vide.
LENA 
Grandiorem gradum ergo fac ad me, obsecro. 120
PHAEDROMUS 
Salve. 
LENA
Egon' salva sim, quae siti sicca sum? 
PHAEDROMUS 
At iam bibes. 
LENA 
Diu fit.
PHAEDROMUS 
Hem tibi, anus lepida. 
LENA 
Salve, oculissime homo. 125
PALINURUS 
Age, ecfunde hoc cito in barathrum, propere prolue cloacam. PHAEDROMUS 
Tace. Nolo huic maledici. 
PALINURUS 
Faciam igitur male potius.
LENA
Venus, de paulo paululum hoc tibi dabo haud lubenter.
Nam tibi amanteis propitianteis vinum dant potantes 
omnes : mihi haud saepe evenunt taleis hereditateis. 130
PALINURUS 
Hoc vide, ut ingurgitat inpura in se merum avariter, faucibus plenis.
PHAEDROMUS 
Perii, hercle ! huic quid primum dicam nescio. 
PALINURUS 
Hem istuc, quod mihi dixti.
PHAEDROMUS 
Quid id est? 
PALINURUS 
Periisse ut te dicas. 
PHAEDROMUS 
Male tibi di faciant. 
PALINURUS 
Dic isti.
LENA
Ah ! 
PALINURUS 
Quid est? ecquid lubet? 
LENA. 
Lubet. 
PALINURUS 
Etiam mihi quoque stimulo fodere lubet te.
PHAEDROMUS 
Tace, noli. 135
PALINURUS 
Taceo : ecce autem bibit arcus; pluet credo hercle, hodie.
PHAEDROMUS 
Iamne ego huic dico? 
PALINURUS 
Quid dices? 
PHAEDROMUS 
Me periisse. 
PALINURUS
Age, dice. 
PHAEDROMUS 
Anus, audi :
hoc volo scire te, perditus sum miser.
LENA 
At, pol, ego oppido servata.
Sed quid est? quid lubet perditum dicere
te esse?  140
PHAEDROMUS 
Quia id, quod amo, careo.
LENA 
Phaedrome mi, ne plora, amabo.
tu me curato ne sitiam, ego tibi, quod amas, iam huc adducam. 
PHAEDROMUS 
Tibine ego, si fidem servas mecum, vineam pro aurea statuam statua,
quae tuo gutturi sit monumentum.
Qui me in terra aeque fortunatus erit, si illa ad me bitet, 145
Palinure? 
PALINURUS 
Edepol, qui amat, si eget, misera adficitur aerumna.
PHAEDROMUS 
Non ita res est; nam confido parasitum hodie adventurum
cum argento ad me. 
PALINURUS 
Magnum inceptas, si id expectas quod nusquam 'st.
PHAEDROMUS 
Quid si adeam ad foreis, atque obcentem? 
PALINURUS 
Si lubet, neque veto, neque iubeo :
quando ego te video inmutatis moribus esse, here, atque ingenio. 150
PHAEDROMUS 
Pessuli, heus, pessuli, vos saluto lubens,
vos amo, vos volo, vos peto, atque obsecro,
gerite amanti mihi morem, amoenissumi;
fite causa mea Ludii barbari,
subsilite, obsecro, et mittite istanc foras, 155
quae mihi misero amanti ebibit sanguinem.
Hoc vide ut dormiunt pessuli pessumi,
nec mea gratia conmovent se ocius.
Respicio nihili meam vos gratiam facere.
sed tace, tace !  160
PALINURUS 
Taceo, hercle ; quidem. 
PHAEDROMUS 
Sentio sonitum.
Tandem, edepol, mihi morigeri pessuli fiunt. 

I. iii

ANUS, PLANESIUM, PHAEDROMUS, PALINURUS 

ANUS 
Placide egredere, et sonitum prohibe forium, et crepitum cardinum,
ne quod hic agimus, herus percipiat fieri, mea Planesium.
160
mane, subfundam aquolam. 
PALINURUS 
Viden' ut anus tremula medicinam facit?
Eapse merum condidicit bibere, foribus dat aquam quam bibant. 165
PLANESIUM 
Ubi tu es, qui me convadatus Veneriis vadimoniis?
Sisto ego tibi me, et mihi contra itidem te tu ut sistas suadeo.
PHAEDROMUS 
Adsum; nam si absim, haud recusem quin mihi male sit, mel meum.
PLANESIUM 
Anime mi, procul amantem te abesse haud consentaneum' st. 170
PHAEDROMUS 
Palinure, Palinure. 
PALINURUS 
Eloquere, quid est, quod Palinurum voces?
PHAEDROMUS 
Est lepida. 
PALINURUS 
Nimis lepida. 
PHAEDROMUS 
Sum deus. 
PALINURUS 
Imo homo haud magni preti.
PHAEDROMUS 
Quid vidisti, aut quid videbis magi' dis aequiparabile?
PALINURUS 
Male valere te, quod mi aegre 'st. 
PHAEDROMUS 
Male mi morigerus; tace.
PALINURUS 
Ipsus se excruciat, qui homo quod amat videt, nec potitur dum licet. 175
PHAEDROMUS 
Recte obiurgat : sane haud quidquam 'st, magis quod cupiam iamdiu.
PLANESIUM 
Tene me, amplectere ergo. 
PHAEDROMUS 
Hoc etiam 'st quamobrem cupiam vivere.
Quia te prohibet herus, clam hero potior. 
PLANESIUM 
Prohibet? nec prohibere quit,
nec prohibebit, nisi mors meum animum aps te abalienaverit.
PALINURUS 
Enim vero nequeo durare, quin ego herum adcusem meum: 180
nam bonum 'st pauxillum amare sane, insane non bonum 'st :
verum totum insanum amare, hoc est, quod meus herus facit.
PHAEDROMUS 
Sibi sua habeant regna reges, sibi divitias diviteis :
sibi honores, sibi virtutes, sibi pugnas, sibi proelia:
dum mi abstineant invidere, sibi quisque habeant quod suum 'st. 185
PALINURUS 
Quid tu? Venerin' pervigilare te vovisti, Phaedrome?
Nam hoc quidem, edepol, haud multo post luce lucebit. 
PHAEDROMUS 
Tace.
PALINURUS 
Quid, taceam? quin tu is dormitum? 
PHAEDROMUS 
Dormio, ne obclamites.
PALINURUS 
Tu quidem vigilas. 
PHAEDROMUS At meo more dormio: hic somnust mihi.
PALINURUS 
Heus tu, mulier : male mereri de inmerente inscitia 'st. 190
PLANESIUM 
Irascere, si te edentem hic a cibo abigat. 
PALINURUS 
Illicet.
Pariter hos perire amando video, uterque insaniunt :
viden', ut misere moliuntur ! nequeunt conplecti satis.
Etiam dispertimini? 
PLANESIUM 
Nulli' st homini est perpetuom bonum.
iam huic voluptati hoc adiunctum est odium.  195
PALINURUS 
Quid ais, propudium?
Tun' etiam cum noctuinis oculis, odium me vocas?
Ebriola persolla ! nugae ! 
PHAEDROMUS 
Tun' meam Venerem vituperas?
Quod quidem mihi polluctus virgis servos sermonem serat?
At nae tu, hercle, cum cruciatu magno dixisti id tuo.
Hem tibi male dictis pro istis : dictis moderari ut queas. 200
PALINURUS 
Tuam fidem, Venus noctuvigila. 
PHAEDROMUS 
Pergin' etiam, verbero?
PLANESIUM 
Noli, amabo, verberare lapidem, ne perdas manum.
PALINURUS 
Flagitium probrumque magnum, Phaedrome, expergefacis:
bene monstrantem pugnis caedis, hanc amas, nugas meras.
Hoccine fieri, ut inmodestis heic te moderes moribus? 205
PHAEDROMUS 
Auro contra cedo modestum amatorem: a me aurum accipe.
PALINURUS 
Cedo mihi contra aurichalco, quoi ego sano serviam.
PLANESIUM 
Bene vale, ocule mi : nam sonitum et crepitum claustrorum audio,
aedituum aperire fanum. Quousque, quaeso, ad hunc modum
inter nos amore utemur semper subrepticio? 210
PHAEDROMUS 
Minime : nam parasitum misi nudius quartus Cariam
petere argentum; is hodie heic aderit. 
PLANESIUM 
Nimium consultas diu.
PHAEDROMUS 
Ita me Venus amet, ut ego te hoc triduom nunquam sinam
in domo esse istac, quin ego te liberalem liberem.
PLANESIUM 
Facito ut memineris; tene etiam, priusquam hinc abeo saevium. 215
PHAEDROMUS 
Siquidem, hercle, mihi regnum detur, nunquam id potius persequar.
Quando ego te videbo? 
PLANESIUM 
Hem, istoc verbo vindictam para.
Si amas, eme : ne rogites; facito ut pretio pervincas tuo.
Bene vale. 
PHAEDROMUS 
Iamne ego relinquor? polchre, Palinure, obcidi.
PALINURUS 
Ego quidem, qui et vapulando et somno pereo. 220
PHAEDROMUS 
Sequere me. 

II. i

CAPPADOX PALINURUS

CAPPADOX
Migrare certum 'st iam nunc e fano foras,
quando Aesculapi ita sentio sententiam,
ut qui me nihili faciat, nec salvom velit.
Valetudo decrescit, adcrescit labor.
Nam iam quasi zona, liene cinctus ambulo. 225
Geminos in ventre habere videor filios.
nihil metuo, nisi ne medius disrumpar miser.
PALINURUS 
Si recte facias, Phaedrome, auscultes mihi,
atque istam exturbes ex animo aegritudinem.
Paves, parasitus quia non rediit Caria. 230
Adferre argentum credo; nam si non ferat,
tormento non retineri potuit ferreo,
quin reciperet se huc esum ad praesepem suam.
CAPPADOX 
Quis hic est, qui loquitur? 
PALINURUS 
Quoiam vocem ego audio?
CAPPADOX 
Estne hic Palinurus Phaedromi? 
PALINURUS 
Quis hic est homo
cum conlativo ventre, atque oculis herbeis?
De forma gnovi, de colore non queo
gnovisse; iamiam gnovi; leno est Cappadox.
Congrediar. 
CAPPADOX 
Salve, Palinure. 240
PALINURUS 
O scelerum caput,
salveto : quid agis? 
CAPPADOX 
Vivo... 
PALINURUS 
Nempe ut dignus es.
Sed quid tibi 'st? 
CAPPADOX 
Lien enecat, renes dolent,
pulmones distrahuntur, cruciatur iecur,
radices cordis pereunt, hirae omneis dolent.
PALINURUS 
Tum te igitur morbus agitat hepatiarius.
CAPPADOX 
Facile 'st miserum inridere. 245
PALINURUS 
Quin tu aliquot dies
perdura, dum intestina exputescunt tibi,
nunc dum salsura sat bona 'st. Si id feceris,
venire poteris intestinis vilius.
CAPPADOX 
Lien dierectu'st. 
PALINURUS 
Ambula, id lieni optumum 'st.
CAPPADOX 
Abfer istaec, quaeso, atque hoc responde quod rogo. 250
Potin' coniecturam facere, si narrem tibi,
hac nocte quod ego somniavi dormiens?
PALINURUS 
Vah, solus hic homo 'st, qui sciat divinitus.
Quin coniectores a me consilium petunt:
quod eis respondi, ea omnes stant sententia.  255

II. ii

COCUS, CAPPADOX, PALINURUS, PHAEDROMUS

COCUS 
Palinure, quid stas? quin depromuntur mihi,
quae opu' sunt, parasito ut sit paratum prandium,
quom veniat? 
PALINURUS 
Mane, sis, dum huic coniicio somnium.
COCUS 
Tute ipse, si quid somniasti, ad me refers.
PALINURUS 
Fateor. 260
COCUS 
Abi, deprome. 
PALINURUS 
Age, tu interea huic somnium
narra : meliorem quam ego sum, subpono tibi.
Nam quod scio, omne ex hoc scio... 
CAPPADOX 
Operam ut det. 
PALINURUS 
Dabit.
CAPPADOX 
Facit hic quod pauci, ut sit magistro obsequens.
Da mi igitur operam. 
COCUS 
Tametsi non gnovi, dabo.
CAPPADOX 
Hac nocte in somnis visus sum viderier, 265
procul sedere longe a me Aesculapium,
neque eum ad me adire, neque me magnipendere
visu'st. 
COCUS 
Item alios deos facturos scilicet.
Sane illi inter se congruunt concorditer.
Nihil est mirandum, melius si nihil fit tibi :
namque incubare satius te fuerat Iovi,
qui tibi auxilium in iureiurando fuit.
CAPPADOX 
Siquidem incubare velint, qui periuraverint,
locus non praeberi potis est in Capitolio.
COCUS 
Hoc animum advorte: pacem ab Aesculapio 275
petas, ne forte tibi evenat magnum malum,
quod in quiete tibi portentum 'st. 
CAPPADOX 
Bene facis.
Ibo atque orabo. 
COCUS 
Quae res male vortat tibi.
PHAEDROMUS
Pro di inmortales, quem conspicio ! qui illic est?
Estne hic parasitus, qui missu 'st in Cariam? 280
Heus, Phaedrome, exi, exi : exi, inquam, ocius.
PHAEDROMUS
Quid istic clamorem tollis? 
PALINURUS 
Parasitum tuum
video currentem, ellum, usque in platea ultima
hinc auscultemus quid agat. 
PHAEDROMUS 
Sane censeo. 

II. iii

CURCULIO, PHAEDROMUS, PHAEDROMUS

CURCULIO 
Date viam mihi, gnoti atque ignoti, dum ego heic opficium meum 285
facio: fugite omneis, abite, et de via decedite;
ne quem in cursu capite, aut cubito, aut pectore obfendam aut genu.
Ita nunc subito, propere et celere obiectum 'st mihi negotium,
nec quisquam 'st tam opulentus, qui mihi obsistat in via,
nec strategus, nec tyrannus quisquam, nec agoranomus, 290
nec demarchus, nec comarchus, nec cum tanta gloria,
quin cadat, quin capite sistat in via de semita.
Tum isti Graeci palliati, capite operto qui ambulant,
qui incedunt subfarcinati cum libris, cum sportulis,
constant, conferunt sermones inter sese drapetae, 295
obstant, obsistunt, incedunt cum suis sententiis;
quos semper videas bibenteis esse in thermipolio;
ubi quid subripuere, operto capitulo calidum bibunt;
tristeis atque ebrioli incedunt: eos ego si obfendero,
ex unoquoque eorum crepitum exciam polentarium. 300
Tum isti qui ludunt datatim servi scurrarum in via,
et datores, et factores omneis subdam sub solum.
Proin se domi contineant, vitent infortunio.
PHAEDROMUS 
Recte hic monstrat, si inperare possit : nam ita nunc mos viget,
ita nunc servitium 'st; profecto modus haberi non potest. 305
CURCULIO 
Ecquis est, qui mihi conmonstret Phaedromum genium meum?
Ita res subita 'st, celeriter mi hoc homine convento 'st opus.
PALINURUS 
Te ille quaerit. 
PHAEDROMUS 
Quid si adeamus? heus, Curculio, te volo.
CURCULIO 
Quis vocat? quis nominat me? 
PHAEDROMUS 
Qui te conventum cupit.
CURCULIO 
Haud magis cupis, quam ego te cupio. 310
PHAEDROMUS 
O mea obportunitas !
Curculio exoptate, salve. 
CURCULIO 
Salve. 
PHAEDROMUS 
Salvom gaudeo
te advenire : cedo tuam mihi dexteram : ubi sunt spes meae?
Eloquere, obsecro, hercle. 
CURCULIO 
Eloquere, te obsecro, ubi sunt meae?
PHAEDROMUS 
Quid tibi 'st? 
CURCULIO 
Tenebrae oboriuntur, genua inedia subcidunt.
PHAEDROMUS 
Lassitudine, hercle, credo. 315
CURCULIO 
Retine, retine me, obsecro.
PHAEDROMUS 
Viden ut expalluit? datin' isti sellam, ubi adsidat, cito,
et aqualem cum aqua? properatin' ocius? 
CURCULIO 
Animo male 'st.
PALINURUS 
Vin' aquam? 
CURCULIO 
Si frustulenta 'st, da, obsecro, hercle, obsorbeam.
PALINURUS 
Vae capiti tuo. 
CURCULIO 
Obsecro, hercle, facite ventum ut gaudeam.
PALINURUS 
Maxume. 320
CURCULIO 
Quid facitis, quaeso? 
PALINURUS 
Ventum. 
CURCULIO 
Nolo equidem mihi
fieri ventulum. 
PHAEDROMUS 
Quid igitur vis? 
CURCULIO 
Esse, ut ventum gaudeam.
PALINURUS 
Iupiter te dique perdant. 
CURCULIO 
Perii; prospicio parum,
os amarum habeo, denteis plenos, lippiunt fauces fame,
ita cibi vacivitate venio laxis lactibus.
PHAEDROMUS  325
Iam edes aliquid. 
CURCULIO 
Nolo, hercle, aliquid: certum quam aliquid mavolo.
PALINURUS 
Imo si scias, reliquiae quae sint ! 
CURCULIO 
Scire nimis lubet
ubi sient, nam illis conventis sane opus 'st meis dentibus.
PHAEDROMUS 
Pernam, abdomen, sumen, suis glandium.
CURCULIO 
Ain' tu omnia haec?
In carnario fortasse dicis. 
PHAEDROMUS 
Imo in lancibus;
quae tibi sunt parata, postquam scimus venturum. 330
CURCULIO 
Vide,
ne me ludas. 
PHAEDROMUS 
Ita me amabit, quam ego amo, ut ego haud mentior.
Sed quod te misi, nihilo sum certior. 
CURCULIO 
Nihil adtuli.
PHAEDROMUS 
Perdidisti me. 
CURCULIO 
Invenire possum, si mi operam datis.
Postquam tuo iussu profectus sum, perveni in Cariam,
video tuum sodalem, argenti rogo uti faciat copiam. 335
Scires velle gratiam tuam; noluit frustrarier,
ut decet velle hominem amicum amico, atque opitularier,
respondit mihi paucis verbis, atque adeo fideliter,
quod tibi est, item sibi esse, magnam argenti inopiam.
PHAEDROMUS 
Perdis me tuis dictis. 340
CURCULIO 
Imo servo, et servatum volo.
Postquam mihi responsum 'st, abeo ab illo maestus ad forum
me illo frustra advenisse : forte adspicio militem :
adgredior hominem, saluto adveniens. Salve, inquit mihi;
prendit dexteram, seducit, rogat quid veniam Cariam;
Dico me illo advenisse, animi causa : ibi me interrogat, 345
ecquem in Epidauro Lyconem tarpezitam gnoverim ?
Dico me gnovisse. Quid lenonem Cappadocem? Annuo
visitasse. Sed quid eum vis? Quia de illo emi virginem
triginta minis, vestem, aurum : et pro is decem adcedunt minae. '
Dedisti tu argentum, inquam ? Imo apud trapezitam situm 'st, 350
illum quem dixi Lyconem; atque ei mandavi, qui anulo
meo tabellas obsignatas adtulisset, ut daret
operam, ut mulierem a lenone cum auro et veste abduceret. 
Postquam hoc mihi narravit, abeo ab illo : revocat me inlico,
vocat me ad coenam; religio fuit, denegare nolui. 355
Quid si abeamus, ac decumbamus, inquit ? Consilium placet;
neque diem decet morari, neque nocti nocerier.
Omnis res parata 'st', et nos, quibus paratum 'st, adsumus.
Postquam coenati atque adpoti, talos poscit sibi in manum,
provocat me in aleam, ut ego ludam: pono pallium. 360
Ille suum amiculum obposuit : invocat Planesium.
PHAEDROMUS 
Meosne amores? 
CURCULIO 
Tace parumper : iacit volturios quatuor.
Talos adripio, invoco almam meam nutricem Herculem,
iacto basilicum; propino magnum poclum, ille ebibit :
caput deponit, condormiscit : ego ei subduco anulum, 365
deduco pedes de lecto clam ne miles sentiat.
Rogant me servi, quo eam ? dico me ire, quo saturi solent.
Ostium ubi conspexi, exinde me inlico protinam dedi.
PHAEDROMUS 
Laudo. 
CURCULIO 
Laudato, quando illud quod cupis, ecfecero. 
Eamus nunc intro, ut tabellas consignemus.  370
PHAEDROMUS 
Num moror?
CURCULIO 
Atque aliquid prius obstrudamus, pernam, sumen, glandium,
haec sunt ventris stabilimenta; pane et assa bubula,
poculum grande, aula magna, ut satis consilia subpetant.
Tute tabellas consignato, hic ministrabit, ego edam.
Dicam quemadmodum conscribas : sequere me hac intro. 375
PHAEDROMUS 
Sequor.  

ACTUS III. i

LYCO, CURCULIO, CAPPADOX

LYCO 
Beatus videor; subduxi ratiunculam,
quantum aeris mihi sit, quantumque alieni siet:
dives sum, si non reddo eis, quibus debeo :
si reddo illis quibus debeo, plus alieni est. 
Verum, hercle, vero quom belle recogito, 380
si magis me instabunt, ad praetorem subferam.
Habent hunc morem plerique argentarii,
ut alius alium poscant, reddant nemini,
pugnis rem solvant, si quis poscat clarius.
Qui homo mature quaesivit pecuniam, 385
nisi eam mature parsit, mature esurit.
Cupio aliquem emere puerum, qui usurarius
nunc mihi quaeratur : usus est pecunia.
CURCULIO 
Nil tu me saturum monueris : memini et scio.
Ego hoc ecfectum lepide tibi tradam : tace. 390
Edepol, ne ego heic me intus explevi probe,
et quidem reliqui in ventre cellae uni locum,
ubi reliquiarum reliquias reconderem.
Quis hic est qui operto capite Aesculapium
salutat? attat ! quem quaerebam : sequere me. 395
Simulabo quasi non gnoverim : heus tu ! te volo.
LYCO 
Unocule, salve. 
CURCULIO 
Quaeso, deridesne me?
LYCO 
De Coclitum prosapia te esse arbitror :
nam ii sunt unoculi. 
CURCULIO 
Catapulta hoc ictum 'st mihi
apud Sicyonem.  400
LYCO 
Nam quid id refert mea,
an aula quassa cum cinere ecfossus siet?
CURCULIO 
Superstitiosus hic quidem 'st, vera praedicat;
nam illaec catapultae ad me crebro conmeant.
Adulescens, ob rempublicam hoc ictum 'st mihi
quod insigne habeo, quaeso ne me incomities. 405
LYCO 
Licetne inforare, si incomitiare non licet?
CURCULIO 
Non inforabis me quidem : nec mi placet
tuum profecto nec forum, nec comitium.
Sed hunc, quem quaero, conmonstrare si potes,
inibis a me solidam et grandem gratiam. 410
Lyconem quaero tarpezitam. 
LYCO 
Dic mihi,
quid eum nunc quaeris? aut quoiatis? 
CURCULIO 
Eloquar.
Ab Therapontigono Platagidoro milite.
LYCO 
Gnovi, edepol, nomen : nam mihi istoc nomine,
dum scribo, explevi totas ceras quatuor. 415
Sed quid Lyconem quaeris? 
CURCULIO 
Mandatum 'st mihi,
ut has tabellas ad eum ferrem. 
LYCO 
Quis tu homo es?
CURCULIO 
Libertus illius, quem omnes Summanum vocant.
LYCO 
Summane, salve; qui Summanus? fac sciam.
CURCULIO 
Quia vestimenta, ubi obdormivi ebrius, 420
summano : ob eam rem me omneis Summanum vocant.
LYCO 
Alibi te meliu 'st quaerere hospitium tibi;
apud me profecto nihil est Summano loci.
Sed istum, quem quaeris, ego sum. 
CURCULIO 
Quaeso, tune is es,
Lyco trapezita?  425
LYCO 
Ego sum. 
CURCULIO 
Multam me tibi
salutem iussit Therapontigonus dicere,
et has tabellas dare me iussit. 
LYCO 
Mihin' ? 
CURCULIO 
Ita.
Cape, signum gnosce : gnostin' ? 
LYCO 
Quidni noverim?
Clupeatus elephantum ubi machaera dissicit.
CURCULIO 
Quod isteic scriptum 'st, id te orare iusserat, 430
profecto ut faceres, suam si velles gratiam.
LYCO 
Concede, inspiciam quid sit scribtum. 
CURCULIO 
Maxume,
tuo arbitratu, dum abferam abs te id quod peto.
LYCO 
Miles Lyconi in Epidauro hospiti
suo Therapontigonus Platagidorus plurimam 435
salutem dicit. 
CURCULIO 
Meus hic est, hamum vorat.
LYCO 
Tecum oro, et quaeso, qui has tabellas adferet
tibi, ut ei detur quam isteic emi virginem,
quod te praesente isteic egi, teque interprete, 440
et aurum, et vestem; iam scis, ut convenerit.
Argentum des lenoni, huic det virginem. 
Ubi ipsus? cur non venit? 
CURCULIO 
Ego dicam tibi:
quia nudius quartus venimus in Cariam
ex India : ibi nunc statuam volt dare auream
solidam faciundam ex auro Philippo, quae siet 445
septempedalis, factis monumentum suis.
LYCO 
Quamobrem istuc? 
CURCULIO 
Dicam : quia enim Persas, Paphlagonas,
Sinopeas, Arabas, Caras, Cretanos, Syros,
Rhodiam atque Lyciam, Perediam et Perbibesiam,
Centauromachiam, et Classiam Unomammiam, 450
Libyamque oram omnem Conterebromniam,
dimidiam partem nationum usque omnium
subegit solus intra viginti dies.
LYCO 
Vah ! 
CURCULIO 
Quid mirare? 
LYCO 
Quia enim in cavea si forent
conclusi, itidem ut pulli gallinacei, 455
ita non potuere uno anno circumirier.
Credo, hercle, te esse ab illo : nam ita nugas blatis.
CURCULIO 
Imo etiam porro, si vis, dicam. 
LYCO 
Nihil moror.
Sequere hac; te absolvam, qua advenisti gratia.
Atque eccum video. Leno, salve. 460
CAPPADOX 
Di te ament.
LYCO 
Quid hoc, quod ad te venio? 
CAPPADOX 
Dicas quid velis.
LYCO 
Argentum adcipias, cum illo mittas virginem.
CAPPADOX 
Quid, quod iuratus sum? 
LYCO 
Quid id refert tua,
dum argentum adcipias? 
CAPPADOX 
Qui monet, quasi adiuvat.
sequimini.  465
CURCULIO 
Leno, cave in te sit mora mihi. 

ACTUS IV. i 

CHORAGUS

Edepol, nugatorem lepidum lepide hunc nactu 'st Phaedromus.
Halaphantam an sycophantam huc magis esse dicam nescio.
Ornamenta, quae locavi ,metuo ut possim recipere;
Quamquam cum istoc mihi negoti nihil est: ipsi Phaedromo
credidi; tamen adservabo : sed dum hic egreditur foras, 470
conmonstrabo, quo in quemque hominem facile inveniatis loco,
ne nimio opere sumat operam, si quem conventum velit,
vel vitiosum, vel sine vitio, vel probum, vel improbum.
Qui periurum convenire volt hominem mitto in Comitium;
qui mendacem et gloriosum, apud Cluacinae sacrum. 475
Diteis damnosos maritos sub Basilica quaerito.
Ibidem erunt scorta exoleta, quique stipulari solent,
Symbolarum conlatores apud forum piscarium.
In foro infimo boni homines, atque dites ambulant,
in medio propter Canalem, ibi ostentatores meri. 480
Confidenteis garrulique, et malevoli supera lacum,
qui alteri de nihilo audacter dicunt contumeliam,
et qui ipsi sat habent, quod in se possit vere dicier.
Sub Veteribus, ibi sunt qui dant, quique adcipiunt faenore.
Pone Castoris, ibi sunt, subito quibus credas male : 485
in Tusco vico, ibi sunt homines, qui ipsi sese venditant,
in Velabro vel pistorem, vel lanium, vel haruspicem,
vel qui ipsi vortant, vel qui, alii ut subvorsentur, praebeant.
Sed interim foreis crepuere: linguae moderandum 'st mihi. 

IV. ii

CURCULIO, CAPPADOX, LYCO  PLANESIUM

CURCULIO 
I tu prae, virgo: non queo, quod pone me 'st servare. 490
Et aurum, et vestem omnem suam esse aiebat, quidquid haec haberet.
CAPPADOX 
Nemo it infitias. 
CURCULIO 
Attamen meliusculum est monere.
LYCO
Memento promisisse te, si quisquam hanc liberali
causa manu adsereret, mihi omne argentum redditum iri,
minas triginta.  495
CAPPADOX 
Meminero; de istoc quietus esto.
Et nunc idem dico. 
CURCULIO 
Et conmeminisse ego haec volam te.
CAPPADOX 
Memini, et mancupio tibi dabo. 
CURCULIO 
Egon' ab lenone quidquam
mancupio adcipiam ? quibus sui nihil est, nisi una lingua,
qui abiurant, si quid creditum 'st : alienos mancupatis,
alienos manumittitis alienisque inperatis; 500
nec vobis auctor ullus est, nec vosmet estis ulli.
Item genus est lenonium inter homines, meo quidem animo
ut muscae, culices, cimices, pedesque, pulicesque,
odio et malo et molestiae; bono usui estis nulli;
nec vobiscum quisquam in foro frugi consistere audet. 505
Qui constitit, culpant eum, conspicitur, vituperatur,
eum rem fidemque perdere, tametsi nihil fecit, aiunt.
LYCO 
Edepol, lenones, meo animo, gnovisti, lusce, lepide.
CURCULIO 
Eodem, hercle, vos pono et paro: parissumi estis iibus;
hi saltem in obcultis locis prostant, vos in foro ipso; 510
vos faenore, hi male suadendo et lustris lacerant homines.
Rogitationes plurimas propter vos populus scivit,
quas vos rogatas rumpitis: aliquam reperitis rimam.
Quasi aquam ferventem, frigidam esse, ita vos putatis leges.
LYCO 
Tacuisse mavellem. 515
CAPPADOX 
Au ! male meditate male dicax es.
CURCULIO 
Dignis si male dicitur, maledictum id esse dico :
verum si dignis dicitur, benedictum 'st, meo quidem animo.
Ego mancupem te nihil moror, nec lenonem alium quemquam.
Lyco, numquid vis? 
LYCO 
Bene vale. 
CURCULIO 
Vale. 
CAPPADOX 
Heus tu, tibi ego dico.
CURCULIO 
Eloquere, quid vis? 520
CAPPADOX 
Quaeso, ut hanc cures, bene ut siet isti.
Bene ego istam eduxi meae domi et pudice. 
CURCULIO 
Si huius miseret,
ecquid das, qui bene sit? 
CAPPADOX 
Malum. 
CURCULIO 
Tibi opus 'st hoc, qui te procures.
CAPPADOX 
Quid stulta ploras? ne time, bene, hercle, vendidi ego te.
Fac, sis, bonae frugi sies : sequere istum bella belle.
LYCO 
Summane, numquid nunciam me vis? 525
CURCULIO 
Vale atque salve,
nam et operam et pecuniam benigne praebuisti.
LYCO 
Salutem multam dicito patrono. 
CURCULIO 
Nunciabo. 
LYCO Numquid vis, leno? 
CAPPADOX 
Istas minas decem, qui me procurem,
dum melius sit mihi, des. 
LYCO 
Dabuntur : cras peti iubeto.
CAPPADOX 
Quando bene gessi rem, volo hic in fano subplicare. 530
Nam illam minis olim decem puellam parvolam emi;
sed eum qui mi illam vendidit, nunquam postilla vidi.
Periisse credo. Quid id mea refert? ego argentum habeo.
quoi homini di sunt propitii, lucrum ei profecto obiiciunt.
Nunc rei divinae operam dabo : certum 'st bene me curare.  535

IV. iii

THERAPONTIGONUS, LYCO 

THERAPONTIGONUS 
Non ego nunc mediocri incedo, iratus iracundia,
sed eapse illa, qua excidionem facere condidici oppidis.
Nunc nisi tu mihi propere properas dare iam triginta minas,
quas ego apud te deposivi, vitam propera ponere.
LYCO 
Non, edepol, nunc ego te mediocri macto infortunio, 540
sed eopse illo, quo mactare soleo, quoi nihil debeo.
THERAPONTIGONUS 
Ne te mihi facias ferocem, aut subplicare censeas.
LYCO 
Nec tu me quidem unquam subiges, redditum ut reddam tibi,
nec daturus sum. 
THERAPONTIGONUS 
Idem ego istuc quom credebam, credidi,
te nihil esse redditurum. 545
LYCO 
Cur nunc a me igitur petis?
THERAPONTIGONUS 
Scire volo quoi reddidisti. 
LYCO 
Lusco liberto tuo;
is Summanum se vocari dixit, eii reddidi.
qui has tabellas obsignatas attulit. 
THERAPONTIGONUS 
Quas tu mihi tabellas?]
Quos tu mihi luscos libertos ? quos Summanos somnias?
Nec mihi quidem libertus ullu'st. 550
LYCO 
Facis sapientius
quam pars latronum, libertos qui habent, et eos deserunt.
THERAPONTIGONUS 
Quid fecisti ?
LYCO 
Quod mandasti, feci, tui honoris gratia,
tuum qui signum ad me adtulisset, nuncium ne spernerem.
THERAPONTIGONUS 
Stultior stulto fuisti, qui tabellis crederes.
LYCO 
Quis res publica et privata geritur, nonne iis crederem? 555
Ego abeo : tibi res soluta 'st recte : bellator, vale.
THERAPONTIGONUS 
Quid valeam? 
LYCO 
Aut tu aegrota, si lubet, per me aetatem quidem.
THERAPONTIGONUS 
Quid ego nunc faciam? quid refert me fecisse regibus,
ut mihi oboedirent, si hic me hodie umbraticus deriserit? 

IV. iv

CAPPADOX, THERAPONTIGONUS 

CAPPADOX 
Quoi homini di sunt propitii, ei non esse iratos puto. 560
Postquam rem divinam feci, venit in mentem mihi,
ne trapezita exulatum abierit, argentum ut petam;
ut ego potius comedim, quam ille. 
THERAPONTIGONUS 
Iusseram salvere te.
CAPPADOX 
Therapontigone Platagidore, salve : salvos quom advenis
in Epidaurum, heic hodie apud me nunquam delinges salem. 565
THERAPONTIGONUS 
Bene vocas : verum locata res est, ut male sit tibi.
Sed quid agit meum mercimonium apud te? 
CAPPADOX 
Nihil apud me quidem.
Ne facias testeis; neque equidem debeo quidquam. 
THERAPONTIGONUS 
Quid est?
CAPPADOX 
Quod fui iuratus, feci. 
THERAPONTIGONUS 
Reddin', an non virginem,
priusquam te huic meae machaerae obiicio, mastigia? 570
CAPPADOX 
Vapulare ego te vehementer iubeo: ne me territes.
Illa abducta 'st; tu abferere hinc a me, si perges mihi
male loqui, profecto : quoi ego, nisi malum, nihil debeo.
THERAPONTIGONUS 
Mihin' malum minitare? 
CAPPADOX 
Atque, edepol, non minitabor, sed dabo,
si perges molestus esse. 575
THERAPONTIGONUS 
Leno minitatur mihi !
Meaeque pugnae proeliares plurimae obtritae iacent?
At ita me machaera et clypeus 
bene iuvent pugnantem in acie: nisi mihi virgo redditur,
iam ego te faciam ut heic formicae frustillatim disferant.
CAPPADOX 
At ita me volsellae, pecten, speculum, calamistrum meum 580
bene me amassint, meaque axitia linteumque extersui;
ut ego tua magnifica verba, neque istas tuas magnas minas
non pluris facio, quam ancillam meam, quae latrinam lavat.
Ego illam reddidi, qui argentum a te adtulit. 
THERAPONTIGONUS 
Quis is est homo?
CAPPADOX 
Tuum libertum esse aiebat sese Summanum.  585
THERAPONTIGONUS 
Meum?
Attat ! Curculio, hercle, verba mihi dedit, quom cogito.
Is mihi anulum subripuit. 
CAPPADOX 
Perdidistin' tu anulum?
Miles polchre centuriatus est expuncto in manipulo.
THERAPONTIGONUS 
Ubi nunc Curculionem inveniam? 
CAPPADOX 
In tritico facillume
vel quingentos curculiones pro uno faxo reperias. 590
Ego abeo, vale atque salve.
THERAPONTIGONUS 
Male vale; male sit tibi.
Quid ego faciam? maneam an abeam? siccin' mi esse os oblitum?
Cupio dare mercedem, qui illunc, ubi sit, conmonstret mihi. 

ACTUV V. i

CURCULIO
Antiquom poetam audivi scripsisse in tragoedia :
Mulieres duas peiores esse, quam unam; res ita 'st. 595
Verum mulierem peiorem quam haec amica est Phaedromi,
non vidi, neque audivi, neque, pol, dici, nec fingi potest
peior quam haec est: quae ubi me hunc habere conspicata 'st anulum,
rogat unde habeam. Quid id tu quaeris?' - Quia mihi quaesitost opus. 
Nego me dicere : ut eum eriperet, manum adripuit mordicus. 600
Vix foras me abripui, atque ecfugi : apage istanc caniculam. 

V. ii

PLANESIUM, PHAEDROMUS, CURCULIO, THERAPONTIGONUS 

PLANESIUM 
Phaedrome, propera. 
PHAEDROMUS
Quid properem? 
PLANESIUM 
Parasitum ne amiseris.
Magna res est. 
PHAEDROMUS 
Nulla 'st mihi : nam quam habui, absumi celeriter.
PLANESIUM 
Teneo. 
PHAEDROMUS 
Quid negoti 'st? 
PLANESIUM 
Rogita, unde istunc habeat anulum :
pater istum meus gestitavit.
CURCULIO 
At mea matertera.
PLANESIUM 
Mater ei utendum dederat. 
CURCULIO 
Pater tuus rusum tibi.
PLANESIUM 
Nugas garris. 
CURCULIO 
Soleo : nam propter eas vivo facilius.
Quid nunc? 
PLANESIUM 
Obsecro, parenteisne meos mihi prohibeas !
CURCULIO 
Quid ego? sub gemma, abstrusos habeo tuam matrem et patrem?
PLANESIUM 
Libera ego sum nata.  610
CURCULIO 
Et alii multi, qui nunc serviunt.
PLANESIUM 
Enim vero irascor. 
CURCULIO 
Dixi equidem tibi, unde ad me hic pervenerit.
Quotiens dicendum 'st? elusi militem, inquam, in alea.
THERAPONTIGONUS 
Salvos sum : eccom, quem quaerebam. Quid agis, bone vir? 
CURCULIO 
Audio.
Si vis tribus bolis, vel in chlamydem. 
THERAPONTIGONUS 
Quin tu is in malam crucem
cum bolis, cum bulbis : redde mihi etiam argentum, aut virginem. 615
CURCULIO 
Quod argentum, quas tu mihi tricas narras? quam tu virginem
me reposcis? 
THERAPONTIGONUS 
Quam ab lenone abduxti hodie, scelus viri.
CURCULIO 
Nullam abduxi. 
THERAPONTIGONUS 
Certe; eccistam, video. 
PHAEDROMUS 
Virgo haec libera 'st.
THERAPONTIGONUS 
Mean' ancilla libera ut sit ? quam ego nunquam emisi manu?
PHAEDROMUS 
Quis tibi hanc dedit mancupio? aut unde emisti? fac sciam. 620
THERAPONTIGONUS 
Ego quidem pro istac rem solvi ab trapezita meo;
quam ego pecuniam quadruplicem abs te et lenone abferam.
PHAEDROMUS 
Qui scis mercari furtivas atque ingenuas virgines,
ambula in ius. 
THERAPONTIGONUS 
Non eo. 
PHAEDROMUS 
Licet te antestari? 
THERAPONTIGONUS 
Non licet.
PHAEDROMUS 
Iupiter te male perdat, intestatus vivito. 625
CURCULIO 
At ego, quem licet, te. 
PHAEDROMUS 
Adcede huc. 
THERAPONTIGONUS 
Servom antestari? vide !
CURCULIO 
Hem, ut scias me liberum esse,. ergo ambula in ius. 
THERAPONTIGONUS 
Hem tibi.
CURCULIO 
O civeis, civeis. 
THERAPONTIGONUS 
Quid clamas? 
PHAEDROMUS 
Quid tibi istum tactio 'st?
THERAPONTIGONUS 
Quia mihi lubitum 'st. 
PHAEDROMUS 
Adcede huc tu : ego illum tibi dedam, tace.
CURCULIO 
Phaedrome, obsecro serva me. 630
PHAEDROMUS 
Tamquam me et Genium meum.
Miles, quaeso ut mihi dicas, unde illum habeas anulum,
quem parasitus hic te elusit. 
PLANESIUM 
Per tua genua te obsecro,
ut nos facias certiores. 
THERAPONTIGONUS 
Quid istuc ad vos adtinet?
Quaeratis chlamydem et machaeram hanc, unde ad me pervenerit.
CURCULIO 
Ut fastidit gloriosus ! 635
THERAPONTIGONUS 
Mitte istum : ego dicam omnia.
CURCULIO 
Nihil est, quidquid ille dicit. 
PLANESIUM 
Fac me certiorem, obsecro.
THERAPONTIGONUS 
Ego dicam : surge. Hanc rem agite, atque animum advortite.
Pater meus habuit Periplanes Planesium,
is, priusquam moritur, mihi dedit tanquam suo,
ut aequom fuerat, filio. 640
PLANESIUM 
Pro Iupiter !
THERAPONTIGONUS 
Et iste me heredem fecit. 
PLANESIUM 
Pietas mea,
serva me, quando ego te servavi sedulo.
Frater mi, salve. 
THERAPONTIGONUS 
Qui credam ego istuc ! cedo,
si vera memoras, quae fuit mater tua?
PLANESIUM 
Cleobula. 645
THERAPONTIGONUS 
Nutrix quae fuit? 
PLANESIUM 
Archestrata.
Ea me spectatum tulerat per Dionysia.
Postquam illo ventum 'st, iam ut me conlocaverat,
exoritur ventus turbo; spectacula ibi ruunt,
ego pertimesco; tum ibi me, nescio quis, adripit
timidam atque pavidam, nec vivam, nec mortuam. 650
Nec, quo me pacto abstulerit, possum dicere.
THERAPONTIGONUS 
Memini istanc turbam fieri : sed tu dic mihi.
Ubi is est homo, qui te subripuit? 
PLANESIUM 
Nescio.
Verum hunc servavi semper mecum una anulum,
cum hoc olim perii. 655
THERAPONTIGONUS 
Cedo, ut inspiciam. 
CURCULIO 
Sanan' es,
quae isti conmittas? 
PLANESIUM 
Sine modo. 
THERAPONTIGONUS 
Proh Iupiter !
hic est quem ego tibi misi natali die.
Tam facile gnovi, quam me. Salve, mea soror.
PLANESIUM 
Frater mi, salve. 
PHAEDROMUS 
Deos volo bene vortere
istam rem vobis. 660
CURCULIO 
Et ego nobis omnibus:
tu ut hodie adveniens coenam des sororiam :
hic nuptialem cras dabit. 
PHAEDROMUS 
Promittimus.
THERAPONTIGONUS 
Tace tu. 
CURCULIO 
Non taceo. Quando res vortit bene,
tu istanc desponde huic miles : ego dotem dabo.
THERAPONTIGONUS 
Quid dotis?  665
CURCULIO 
Egone ! ut semper, dum vivat, me alat.
THERAPONTIGONUS 
Verum, hercle, dico, me lubente feceris.
Sed leno hic debet nobis triginta minas.
PHAEDROMUS 
Quamobrem istuc? 
THERAPONTIGONUS 
Quia ille ita repromisit mihi.
Si quisquam hanc liberali adseruisset manu,
sine controversia omne argentum reddere. 670
PHAEDROMUS 
Nunc eamus ad lenonem. 
THERAPONTIGONUS 
Laudo. 
PHAEDROMUS 
Hoc prius volo,
meam rem agere. 
THERAPONTIGONUS 
Quid id est? 
PHAEDROMUS 
Ut mihi hanc despondeas.
CURCULIO 
Quid cessas, miles, hanc huic uxorem dare?
THERAPONTIGONUS 
Si haec volt. 
PLANESIUM 
Mi frater, cupio. 
THERAPONTIGONUS 
Fiat. 
CURCULIO 
 Bene facis.
PHAEDROMUS 
Spondesne, miles, mihi hanc uxorem? 675
THERAPONTIGONUS 
Spondeo.
CURCULIO 
Et ego hoc idem unum : spondeo. 
THERAPONTIGONUS 
Lepide facis.
Sed eccum lenonem, incedit, thesaurum meum. 

V. iii

CAPPADOX, THERAPONTIGONUS, PHAEDROMUS, PLANESIUM

CAPPADOX 
Argentariis male credi qui aiunt, nugas praedicant;
nam bene, nec male credi dico : id adeo ego hodie expertus sum.
Non male creditur, qui nunquam reddunt, sed prorsum perit. 680
Verlut decem minas dum hic solvit, omneis mensas transiit.
Postquam nihil fit, clamore hominem posco: ille in ius me vocat.
Pessume metui, ne mihi hodie apud praetorem solveret.
Verum amici conpulerunt, reddit argentum domo.
Nunc domum properare certum 'st. 685
THERAPONTIGONUS 
Heus tu, leno, te volo.
PHAEDROMUS 
Et ego te volo. 
CAPPADOX 
At ego vos nolo ambos. 
THERAPONTIGONUS 
Sta, sis, inlico,
atque argentum propere propera vomere. 
CAPPADOX 
Quid mecum 'st tibi?
aut tibi? 
THERAPONTIGONUS 
Quia ego ex te hodie faciam pilum catapultarium :
atque ita te nervo torquebo, itidem ut catapultae solent.
PHAEDROMUS 
Delicatum te hodie faciam, cum catello ut adcubes, 690
ferreo ego dico. 
CAPPADOX 
At ego vos ambo in robusto carcere,
ut pereatis. 
THERAPONTIGONUS 
Collum obstringe, abduce istum in malam crucem.
PHAEDROMUS 
Quidquid est, ipse ibit potius. 
CAPPADOX 
Proh deum atque hominum fidem !
hoccine pacto indemnatum atque intestatum me abripi?
Obsecro, Planesium, et te, Phaedrome, auxilium ut feras. 695
PLANESIUM
Frater, obsecro te, noli hunc condemnatum perdere.
Bene et pudice me domi habuit. 
THERAPONTIGONUS 
Haud voluntate id sua
Aesculapio huic habeto, quom pudica es, gratiam.
Nam si valuisset, iam pridem, quoquo posset, mitteret.
PHAEDROMUS 
Animum advortite, si potis sum hoc inter vos componere. 700
Mitte istunc : accede huc, leno : dicam meam sententiam :
siquidem voltis, quod decrero, facere. 
CAPPADOX 
Tibi permittimus:
Dum quidem, hercle, ita iudices, ne quisquam a me argentum abferat.
THERAPONTIGONUS
Quodne promisti? 
CAPPADOX 
Qui promisi? 
PHAEDROMUS 
Lingua. 
CAPPADOX 
Eadem nunc nego.
Dicendi, non rem perdendi gratia, haec g nata 'st mihi. 705
THERAPONTIGONUS
Nihil agit : collum obstringe homini. 
CAPPADOX 
Iam iam faciam ut iusseris.
THERAPONTIGONUS 
Quando vir bonus es, responde, quod rogo. 
CAPPADOX 
Roga quod lubet.
THERAPONTIGONUS 
Promistin', si liberali quisquam hanc adsereret manu,
te omne argentum redditurum? 
CAPPADOX 
Non conmemini dicere.
THERAPONTIGONUS 
Quid? negas? 710
CAPPADOX 
Nego, hercle, vero : quo praesente? quo in loco?
THERAPONTIGONUS 
Me ipso praesente, et Lycone tarpezita. 
CAPPADOX 
Non taces?
THERAPONTIGONUS 
Non taceo. 
CAPPADOX 
Non ego te floccalfacio, ne me territes.
THERAPONTIGONUS 
Me ipso praesente, et Lycone factum 'st. 
PHAEDROMUS 
Satis credo tibi.
Hunc adeo, ut tu scire possis, leno, meam sententiam:
libera haec est, hic huius frater est, haec autem illius soror. 715
Haec mihi nubet: tu huic argentum redde : hoc iudicium meum 'st.
THERAPONTIGONUS 
Tu autem in nervo iam iacebis, nisi mi argentum redditur.
CAPPADOX 
Hercle, istam rem iudicasti perfidiose, Phaedrome.
Et tibi oberit : et te, miles, di deaeque perduint :
tu me sequere.  720
THERAPONTIGONUS 
Quo sequar te? 
CAPPADOX 
Ad trapezitam meum,
ad praetorem : nam inde rem solvo omnibus, quibus debeo.
THERAPONTIGONUS 
Ego te in nervom, haud ad praetorem hinc rapiam, ni argentum refers.
CAPPADOX 
Ego te vehementer perire cupio, ne tu me nescias.
THERAPONTIGONUS 
Itane vero? 
CAPPADOX 
Ita, hercle, vero. 
THERAPONTIGONUS 
Gnovi ego hos pugnos meos.
CAPPADOX 
Quid tum? 725
THERAPONTIGONUS 
Quid tum , rogitas? hisce ego, si tu me inritaveris,
placidum ted hodie reddam. 
CAPPADOX 
Age ergo, recipe actutum. 
THERAPONTIGONUS 
Licet.
PHAEDROMUS 
Tu miles, apud me coenabis : hodie fient nuptiae.
THERAPONTIGONUS 
Quae res bene vortat mi et vobis, spectatores, plaudite.