|
LOI SALIQUE ou RECUEIL CONTENANT LES ANCIENNES RÉDACTIONS DE CETTE
LOI ET LE TEXTE CONNU SOUS LE NOM DE LEX EMENDATA.
DEUXIÈME TEXTE
D'APRÈS LE MANUSCRIT 65
(SUPPL. LAT.)
Le texte que je donne ici
provient du manuscrit 65 (suppl. lat.), dont on trouvera la
description dans ma préface, n° XXII, Quoiqu'il consiste uuiquemenl
dans les 65 titres que je considère comme formant les capitula
principalia, j'ai donné la priorité au manuscrit 4404. qui on
contenait un plus grand nombre; j'en ai expliqué les motifs pages 1
et 2.
Maintenant qu'il s'agit de déterminer le texte qui doit être mis au
second rang, je crois devoir préférer le manuscrit 65 (supp. lat.)
aux manuscrits 4403b (fonds N. D.).
Ceux-ci m'ont paru contenir des interpolations ou des additions
nombreuses, dont deux surtout attestent une époque postérieure à la
complète abolition de l'idolâtrie parmi Ies Francs.
En premier lieu, le titre XIX, intitulé de raptu mulierum,
est terminé par une disposition qui prohibe les mariages entre
proches parents,
Évidemment la plus ancienne rédaction de la loi salique, celle qu'on
peut, d'après les épilogues publiés à la suite de cette collection,
attribuer à Clovis, n'a pas dû s'occuper de ces objets, notamment de
ce qui concernait les mariages qualifiés incestueux par les lois
ecclésiastiques. Les faits viennent à I'appui des présomptions. Si,
dès l'origine, on avait inséré dans la loi ce que nous lisons à ce
sujet dans les manuscrits 4403b et 252 fonds N. D, il
n'eût pas été nécessaire qu'un édit, attribué par D. Bouquet à
Cbildebert Ier, année 532, et par le plus grand nombre des savants,
à Childebert II, année 596, eût interdit ces sortes de mariages. Les
conciles d'Orléans de 511, can. X; d'Albon (Epaoense de 517, can.
XXX; d'Auvergne de 535, can, XII; d'Orléans de 538, can. X et de
541, can. XXVII; de Tours de 567, can XXI, ne se seraient pas bornés
à les défendre, au nom de la religion et à prononcer des peines
canoniques. Ils eussent évidemment invoqué la loi civile, si elle
eût existé.
D'ailleurs le texte de la disposition interpolée est une copie
littérale, de verbo ad verbum, de l'interprétation du code
d'Alaric sur la constitution II du titre XII du livre III du code
Théodosien, interprétation qui n'était point encore rédigée lorsque
la première rédaction de la loi salique a été faite par Clovis. Un
texte emprunté de cette interprétation n'a pu être inséré que dans
une révision faite après 506; et plus certainement encore il l'a été
après l'édit de Childebert.
En second lieu le titre LV, de corporibus expoliatis, est
terminé par une disposition relative à ceux qui pillent les
basilicas sanctificatas.... ubi reliquiae requiescunt.
La manière dont ces interpolations se trouvent dans les manuscrits
4403b et 252, F. 9 (fonds N. D.) est même très
remarquable. Le titre XIV est, comme je l'ai dit, relatif aux rapts
: on y 'a ajouté la disposition sur les mariages incestueux, que la
rubrique n'annonce point. C'est dans le titre LV de corporibus
expoliatis, qu'on a ajouté la peine contre ceux qui incendient
une église.
Je crois voir dans tout cela une preuve évidente que ces
dispositions ont été interpolées, mais que les copistes, n'osant
encore changer le nombre et l'ordre des titres, ont ajouté ce qu'ils
interpolaient aux titres qui leur présentaient une apparence
d'analogie.
Telles sont les principales raisons qui m'ont décidé à donner la
seconde place au texte du manuscrit 65 (suppl. lat.)La comparaison
de ce texte avec celui des manuscrits 4403b et 252. F. 9
(Fonds N. D.), fournira, je crois, aux lecteurs, de nouvelles
preuves qu'il serait trop long d'exposer ici en détail.
INCIPIT TRACTATUS LEGE SALICAE (1).
Le mall (
mallum
) où se déroulait cette procédure était un tribunal local que
présidait un personnage appelé thunginus ou centenier. Ce
thunginus administrait la justice, assisté de jurés, les
rachimbourgs ou bons hommes. Cette organisation judiciaire était
très différente de celle qui existait sous le Bas-Empire, où la
justice était rendue par des magistrats. (P. Remacle)
Une partie de l'amende
va au roi, le fredus, comme rétribution de l'offense infligée
à la paix publique, l'autre, le faidus, à la victime comme
indemnité personnelle. (P. remacle)
I. DE MANNIRE.
 1. Si quis ad mallum legibus
dominicis mannitus fuerit et non venerit, si eum sonies non
detenuerit, DC
dinarios, qui faciunt solidos XV,
culpabilis judicetur.
2. Ille vero qui alium mannit et ipse non venerit, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
3. Ille autem qui alium mannit cum testibus ad domum illius ambulet
et sic cum manniat aut uxorem illius, vel cuicumque de
familia denuntiat, ut ei faciant notum quomodo ab illo est mannitus.
4. Nam si in jussione regis fuerit hoccupatus, mannire non potest.
5. Si vero infra pago in sua ratione fuerit, potest mannire sicut superius dictum
est.
II. DE FURTIS PORCORUM.
1
Si quis porcellum lactantem furaverit et ei fuerit adprobatum CXXdenarios, qui faciunt solidos III, culpabilis judicetur.
2. Si quis porcellum de campo furaverit qui sine matrem vivere possit et ei
fuerit adprobatum, denarios XX, qui
faciunt solidum I, culpabilis judicetur.
3. Si quis scruva in furto subbataerit DC denarios, qui faciunt solidos VII,
culpabilis judicetur.
4. Si quis porcellum usque honocolatum furaverit DC denarios, qui faciunt solidos
XV, culpabilis
judicetur
5. Qui numerum usque ad duos porcos convenit
observare.
6. Si quis porcellum de intra porcos furaverit, denarios DC, qui
faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
7. Si quis tres porcos aut amplius furaverit, MCC denarios, qui faciunt
solidos XXXV, excepto capitale et dilatura, culpabilis judicetur .
8. Si quis porcellum tortossum furaverit usque ad honocolatum, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
9. Si quis verrum furaverit, DCC
denarios, qui faciunt solidos XVII, culpabilis judicetur.
10. Si quis scruva ducaria furaverit, DCC denarios, qui
faciunt solidos XVII, culpabilis judicetur.
11. Si quis maiale vodivo furaverit et hoc cum testibus quod votivus
fuisset adprobatum fuerit, DCCC denarios, qui faciunt solidos XVII,
culpabilis judicetur.
12. Item de alio maiale qui votivus non fuerit, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, ex culpabilis judicetur.
13. Si quis XXV porcos furaverit hubi amplius in grege
illo non fuerit, MDD denarios,
qui faciunt solidos XLII, excepto capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
14. Si vero amplius super XXV remanserit qui non fuerint involati,
denarios
MCCCC dinarios, qui faciunt solidos XXXV, excepto capitale et
dilatura, culpabilis judicetur.
15. Si vero L pocti fuerint furati, MMD denarii, qui faciunt solidos
LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
III. DE FURTIS ANIMALIUM.
1.
Si quis vitulum lactantem furaverit, CXX denarios, qui faciunt
solidos LXII, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
2. Si quis bonum (leg. bimun) animale furaverit, DC denarios,
qui faciunt solidos XV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis
judicetur.
3. Si quis vacca cum vitulo furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt
solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
4. Si quis bovem furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solideo
XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
5. Si quis tauro furaverit qui illo grege regit et qui junctus non
fuisset; MDCCC [denarios], qui faciunt solidos XLV, exceptis
capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
6, Si quis tauro furaverit qui de tres villas communis est, MDCCCC
denarios, qui faciunt solidos XLV, exceptis capitale et dilatura,
culpabilis ,judicetur.
7. Si XII animalia furaverit ut nec hunus exinde remaneat, MMD
denarii, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura,
culpabilis judicetur.
8. Si vero de pluribus XXV furaverit ut exinde aliquid qui non
fuerint involati, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, exceptis
capitale et dilatura, culpabilis judicetur.
IV. DE OVIBUS FURATIS.
1. Si quis agnum furaverit,
VII denarios componat.
2. Si anniculum vel binum berbicem furaverit, CXX denarios, qui
faciount solidos tres. exceptis [capitale et dilatura, culpabilis
judicetur].
3. Certe si tres furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos
XXXV, exceptis capitale et dilatura, culpabilis.
4, Si quis [XL] herbices furaverit, et ei fuerit adprobatum, MDD
denarios, qui faciunt solidos LXII, exceptis capitale et dilatura,
culpabilis.
V. DE FURTIS CAPRARUM.
1.
Si quis tres capras furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos
III, culpabilis judicetur.
2. Si super ut fueriut capras et eas furaverint, DC, qui faciunt XV,
excepto capitale [culpabilis judicetur.]
VI. DE FURTIS CANUM.
1.
Si quis siutium magistrum furaverit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, culpabilis judicetur.
2. Si quis canem qui ligamus novit post solis hoccasum hocciderit,
sicut supra diximus, judicetur.
3. Si quis pastoralem canem hocciderit, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, culpabilis judicetur.
VII. DE
AVIBUS FURATIS.
1.
Si quis hacceptorem furaverit de arbore, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, culpabilis.
2. Si quis hacceptorem furaverit de pertica, et ei fuerit
adprobatum, DCC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis
judicetur. Atque causa superius intimata (2).
3. Si quis hacceptorem firaverit de intra clavem repositum, MDCCC
denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
4. Si nuis auserem furaverit, CXX denarios, qui faciunt solidos III,
culpabilis judicetur.
VIII. DE
APIBUS FURATIS.
1.
Si quis apem iutro cl[a]vem duraverit, MDCCC denarios, qui faciunt
solidos XLV, culpabilis judicetur.
2. Si quis humum apem, hoc est himum vascellum bubi aut amplius,
causa superius compraehensa convenit observare.
3. Si pluribus vero usque ad sex apes foras tectum furati fuerint ut
aliquid remaneat, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis
judicetur.
4. Si vero septem aut amplius furaverit, et si aliquid remaneant,
DCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, excepto capitale et
dilatura, culpabilis judicetur.
IX. DE DAMNUM IN MESSEM VEL
IN QUALIBET CLAUSURA INLATUM FUERIT.
1.
Si quis animalem aut caballum vel qualibet pecus in messe sua
invenerit, penitus eam festare non debeat.
2. Sed si fecerit et confessus fuerit, capitale in loco restituat.
3. Si vero confessus non fuerit et ei fuerit adprobatum, DC
denarios, qui faciunt solidos XV. culpabilis judicetur.
4. Si quis in messemIne suam pecora aliana invenerit qui pastorem
non halent, et eas violenter inclauserit et nulli penitus
innotescat, et illa aliqua parte eas ipse pecoribus perierint, MCCCC
denarios, qui faciunt solidos XXXV, excepto capitale et dilatura,
[culpabilis judicetur] et eas in loco restituat.
5. Si quis animale aut quolibet pecus et per sua neglegentia
nocuerit, et ei fuerit adprobatum, capitale in loco restituat.
6. Si vero negaverit et ei fuerit adprobatum, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
7. Si alicui porti aut quemlibet pecora ipso custodiente in messe
aliena nocuerint, et illum negantem ipsi fuerit adprobatum, DC
denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
8. Si vero pecora de damno inclausa fuerint qui eas violenter
expellere praesumpserit, DC denarios, qui faciunt solidos XV,
culpabilis judicectur.
9. Si vero pucora de damno inclausas fuerint, ille cujus pecora sunt
damno estimando reddat, et insuper X denarios culpabilis judicetur.
10. Si vero aut per inimicitia aut per superbia sepem alienam
aperuerit, et in messem aut in qualibet laborem pecora miserit, et
ille cujus laborem convinctus testibus fuerit, extimato damne
reddat, MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
X. DE SERVIS VEL MANCIPIIS
FURATIS.
1
Si quis servum aut ancillam caballum aut jumentum furaverit, MCCCC
denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura.
2. Si servus aut ancilla cum ipso ingenuo de tribus (leg.
rebus) dominae suae aliquid portaverit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, exceptis capitale et dilatura, adhuc amplius culpabilis
judicetur.
3. Si quis ancillam perdiderit valentem solidos XV, sive porcario,
sive vinudore, sive fabrum carpentarium, valente solidos XXXV, MMDCC
denarios, qui faciunt solidos LXV.
XI. DE FURTIS INGENUORUM VEL
EFRACTURIS.
1.
Si quis ingenuus foris casa quod valet duos denarios furaverit, DC
denarios, qui faciunt solidos XV, exceptis capitale et dilatura,
culpabilis judicetur.
2. Si vero foris casa quod valent XL denarii furaverint, MCCCC
denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura,
culpabilis judicetur.
3. Si quis ingenuus effractura fecerit quod valet duos denarios, MCC
denarios, qui faciunt solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura,
culpabilis judicetur.
4. Si vero super L porcos furaverit, MCCCC denarios, qui faciunt
solidos XXXV, exceptis capitale et dilatura.
5. Si vero clavem effregerit, et si in domo ingressus fuerit, et sic
exinde aliquid furtum tulererit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos
LXV, exceptis capitale et dilatura.
6. Si vero nichil tulerit, et fugiens evadat, praeter tanto
effractura, MCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis
judicetur.
XII. DE FURTIS SERVORUM VEL
EFRACTURIS.
1.
Si quis servus foris casa quod valet duos denarios furaverit, et ei
fuerit adprobatum, exceptis capitale et dilatura, flagellis CXX
haccipiat, aut CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis
judicetur.
2. Si vero furaverit quod valent XL denarios, aut castretur aut CCLX
denarios, qui faciunt solidos VI, reddat. Dominas vero servi qui
furtum fecit capitalem in Ioco restituat.
XIII. DE RAPTUM
MULIERIS.
1.
Si quis tres homines ingenua puella de casa rapuerint MCC denarios,
qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur hunusquisque.
2. Ex ipsis qui super tres fuerint, ducentenos denarios, qui faciunt
solidos quinque, hunusquisque eorum culpabilis judicetur.
3. Qui cum sagittas fuerit, CXX denarios, qui faciunt solidos III,
quisque eorum culpabilis judicetur.
4. Raptor vero MMD denarios, qui faciunt solidos LXII culpabilis.
5. Si vero puella ipsa deintro clave aut de screunia rapuerit, et
praetius vel causa superius intimata convenit observare.
6. Si vero puella qui traitur in verbo regis fuerit, furban, exinde
MMD denarios, qui faciunt solidos LXX, culpabilis judicetur.
7. Si vero puer Regis vel litus ingenuam feminam traxerit, de vita
componat.
8. Si vero ingenuam quicuque de illis sua voluntate secuta fuerit,
ingenuaetate sua perdat.
9. Si quis sponsam alienam tulerit et sibi in conjugium copulaverit,
MMD denarios, qui faciunt solidos LXXI, culpabilis judicetur.
XIV. DE SUPERVENTIS VEL
EXPOLIATIONEM.
1.
Si quis hominem ingenuum in superventum expoliaverit, MMD denarios,
qui faciunt solidos LXXII, culpabilis judicetur.
2. Si vero Romanum aut barbaro Salico (3)
expoliaverit, causa superius conpraehensa convenit observare.
3. Si vero Francus Romanum expoliaverit, MCC denarios, qui faciunt
solidos XXX, culpabilis judicetur.
4. Si quis hominem qui alibi hubi migrare disponit et de rege habet
praeceptum et se eam abmundivit in mallo publico, et aliquis contra
hordinationem regis ei testare praesumpserit, VIIIM denarios, qui
faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
5. Si quis hominem migrantem adsallierit, VIIIM denarios, qui
faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
6. Si quis villa aliena adsallierit quanti in contubernio ipso
fuerint vel superventi fuerint probati, MMD denarios, qui faciunt
solidos LXIII, culpabilis judicetur.
7. Si quis et hominem mortuum antequam in terra mittat et in furtum
expoliaverit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis
judicetur.
XV. (sine
rubrica).
1.
Si quis uxorem alienam tulerit huno (leg. vivo) marito, VIIIM
denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis.
2. Si quis ingenuus ingenuam per virtutem mecatus fuerit, MMD
denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
3. Quicunque ingenua puella spontanea voluntate ambis
convenientibus, ut hoccultum maecatus fuerit, MDCCC denarios, qui
faciunt solidos LXV, culpabilis judicetur.
XVI. DE INCENDIIS.
1.
Si quis casam quamlibet super homines dormientibus incenderit,
quanti ingenui intus fuerint mallare debent; et si aliqui intus
cremaverint, MMD, qui faciunt solidos LXII, culpabilis judicetur. De
laude solidi CC cui casa est MMD denarios, qui faciunt solidos LXII.
2. Si quis spicarium aut magalum cum anona incenderit, MMD denarios,
qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
3. Si quis sudem cum porcis, scuria aut [cum] animalibus incenderit
MMD denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
4. Si quis sepem aut concisam incenderit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, culpabilis.
5. Si quis vero sepem aut concisam capulaverit, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis.
XVII. DE VULNERIBUS.
1.
Si quis alterum voluerit hoccidere et colpus praeter fallierit, MMD
denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
2. Si quis alterum de sagitta tossecata percutere voluerit
[MALB] seulando uena, et causa superius
intimata observabitur.
3. Si quis hominem plagaverit, si sanguis ad terra cadit, si ei
fuerit adprobatum, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
4. Si quis hominem ingenunm in caput plagaverit, et sanguis ad
terram cadit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis. Si
exinde tria ossa exierint qui super cerebro jacent, MDCCC denarios,
qui faciunt solidos XLII, culpabilis.
5. Si vero intra costas ita vulnus intraverit ut usque ad intranea
perveniat, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis. De
medicaturas vero, MALB. candechapanus,
sunt denarii [CCCXX], qui faciunt solidos VIII.
6. Si quis ingenuus ingenuum de fuste percuterit ut sanguis non
exeat, usque ad tres colpos, hoc est pro huno hicto, CXX denarios,
qui faciunt solidos III, solvat.
7. Si vero sanguis exierit, tale culpa componat, quantum si eum de
ferramento vulneraberit, CCCLX denarios, qui faciunt solidos VIII,
culpabilis; et, MALB. uadofalto, ita
singulos ictos ternos solidos reddat.
8. Si quis alterum in via expoliaverit et per fugua invaserit, MMD
denarios, qui faciunt solidos XLII, culpabilis.
XVIII. DE EO QUI
AD REGE HOMINE INNOCENTEM
HACCUSAT.
Si
quis ad rege haccusaverit homine innocente qui absens est, MMD
denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
XIX. DE MALEFICIIS.
1,
Si quis alterius herbas dederit bibere aut moriatur,
MALB uuirio, sunt denarii VIIIM, qui
faciunt solidos CC.
2. Si quis alterum dederit herbas bibere et evaserit,
MALB. seulando uauas, sunt denarii MMD,
qui faciunt solidos LXII, culpabilis.
XX. SI QUIS INGENUA
MULERI MANUM AUT BRACHIUM STRINXERIT.
1.
Si quis homo ingenuus feminam digito strinxerit, MCC denarios, qui
faciunt solidos XXX, culpabilis.
2. Certe si super cubitum præsumpserit, MDCCC denarios, qui faciunt
solidos XLV, culpabilis judicetur.
XXI. DE NAVIBUS FURATIS.
1.
Si quis extra consilium domini sui navem alienam moverit, et cum ea
transierit, DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si quis nave de intro clave furaverit, MCCCC denarios, qui
faciunt solidos XXXV (4), culpabilis.
3. Si quis ascum deintro clave furaverit, MDCCC denarios, qui
faciunt solidos XLV, culpabilis.
XXII. DE FURTIS IN MULINO
COMMISSIS.
Si quis ingenuus homo de mulino anona furaverit, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, reddat; et ei vero cujus anona fuisses
adprobatum, alios DC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
XXlll. DE CABALLO EX[TRA]
CONSILIUM DOMINI SUI ASC[ENSO]
Si
quis caballum extra consilium domini sui caballicaverit, MCC
denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis judicetur.
XXIV. DE HOMICIDIIS
PARVULORUM (6).
1.
Si quis puerum infra XII annos usque ad decem annos hocciderit,
XXIVM denarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis.
2. Si quis puerum crinitum sine consilium parentum tunderit, MDCCC
denarios. qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.
3. Si vero puella si[ne] parentum consilium tunderit, MDCCC
denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis judicetur.
4. Si quis puerum crinitum hocciderit, XXIVM [denarios], qui faciunt
solidos DC, culpabilis judicetur.
5. Si quis feminam prognantem hocciderit, XXVIIIM denarios, qui
faciunt solidos DCC, culpabilis judicetur.
6. Si quis vero infantem infra ventrem matri suae hocciderit, IVM
denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.
7. Si vero puer in[(fra] XII annos aliqua culpa commiserit, fredus
exinde non requiratur.
S, Si quis femina ingenua post quod infantes ceperit habere
hocciderit, XXIVM denarios, qui faciunt solidos DC.
9. Post quod infantes non potuerit habere, VIIIM denarios, qui
faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
XXV. DE ADULTERIIS
ANCILLARUM.
1.
Si quis cum ancilla aliena moecatus fuerit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, culpabilis.
2. Si vero cum rege ancilla moecatus fuerit, MCC denarios, qui
faciunt solidos XXX, culpabilis.
3. Si quis cum ancilla aliena sibi in publicum junxerit, ipso cum ea
in servitium permaneat.
4. Si vero servus cum ancilla aliena moecatus fuerit, et ex ipsa
crimina mortua fuerit, servus ipso CCXL denarios, qui faciunt
solidos VI. domino ancillae inferat, aut certe castretur : dominus
vero servi capitale quod ancilla valuerit domino ancillae in loco
restituat.
5. Si ancilla ex hoc mortua non fuerit, CXX ictus haccipiat, aut CXX
denarios, qui faciunt solidos III, domimum ancillae cogatur
exsolvere.
6. Si servus ancilla aliena sibi in conjugium sociaverit, CXX
denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
XXVI. DE LIBERTIS DIMISSIS.
1.
Si quis lidum extra consilium domini sui ante regem ingenuum
dimiserit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis. Res vero
lidi ipsius domini reformetur.
2. Si quis vero alieno ante regem ingenuum dimiserit, MCCCC
denarios, qui faciunt solidos XLX, culpabilis, et praetium dominum
custodiat.
XXVII. DE
FURTIS DIVERSIS.
1.
Si quis tintinno de portina alterius furaverit, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si vero de pecoribus furaverit, CXX den. qui faciunt sol. III,
culp.
3. Si quis vero pedica caballo furaverit, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, culpabilis.
4. Si vero caballi ipsi perierint, ipsos in capitale reddat.
5. Si quis messem alienam in furto mederit et inventus fuerit, DC
denarios, qui faciuut solidos XV, culpabilis,
6. Si quis in orto alieno in furtum ingressus fuerit, DC denarios,
qui faciunt solidos XV, culpabilis.
7. Si quis de campo alieno lino furaverit ut eum aut in caballum,
aut in carrum portet, DC denarios, qui faciunt solidos XV,
culpabilis.
8. Si vero in dorsum suum portaverit, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, excepto capitale et dilatura.
9. Si quis pratum alienum secaverit, opera sua perdat.
10. Et si exinde ad domum suam duxerit et discargaverit, MDCCC
denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
11. Si vero tantum praesumpserit quantum in dorsum suum portaverit,
CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis.
12. Si quis vinea aliena in furtum vindemiaverit et inventus fuerit,
DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
13. Si exinde vinum ad domum suam duxerit et discargaverit, MDCCCC
denarios, qui faciunt solidos XLV, excepto capit, et dilat., culp.
14. De messibus vero similiter observandum est.
15. Si quis in silva materium alienum incenderit aut concapulaverit,
DC denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
16. Si vero materium ex huna parte dilatum in furtum praesumpserit,
CXX denarios, qui feciunt solidos III, culpabilis.
17. Si quis ligna in silva aliena furaverit, MDCCC denarios, qui
faciunt solidos XLX, culpabilis.
18. Si quis statua, tremagilo aut vertivolo de fluvio furavit, DC
denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
19. Si quis screunia qui clavem habet effregerit, MDCCC denarios,
qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
20. Si quis campo alieno araverit et seminaverit, MDCCC denarios,
qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
21. Si quis cum servo alieno negociaverit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, culplabilis.
XXVIII. DE ELOGATIONIBUS.
1.
Si quis in furtum aliquid elogare voluerit et non fecerit, cui
fuerit adprobatum, MMD denarios, qui faciunt solidos LXII,
culpabilis.
2. Si quis in furtum, accepto præcio, hominem hoccidere voluerit et
non fecerit, et ei fuerit adprobatum, MMD denarios, qui faciunt
solidos LXII, culpabilis.
3. Si quis post tertio aelogatio ipsa fuerit transmissa, MMD
denarios, qui faciunt solidos LXII, culpabilis. Hoc sic dans,
haccipiens LXII semis singuli eorum culpabilis.
XXVIIII. DE
DEBILITATIBUS.
1.
Si quis alterum manum, pede, hoculumant auriculam, vel nasum
amputaverit, IVM denarios, qui faciunt solidos C, culpabilis.
2. Si vero manus ipsa emancada penderit, MMD denarios, qui faciunt
solidos LXV, culpabilis.
3. Si quis policem de manum vel pede cxcusserit, MDCCC denarios, qui
faciunt solidos XLV, culpabilis.
5. Si vero esmancatus penderit, MCCCC denarios, qui faciunt solidos
XXXV, culpabilis.
5. Si secundo vero digito, id est quidem sagittator, excusserit,
MCCCC denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabilis.
6. Sequenti vero digito excusserit, DC denarios, qui faciunt solidos
XV, culpabilis.
7. Quarto vero digito qui excussus fuerit, solidos IX, culpabilis.
8. Minimo digito qui excussus fuerit, DC denarios. qui faciunt
solidos XV, culpabilis,
9. Si vero tres digitos in hunum hictum excusserit, MDCCC denarios,
qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
10. Si quis hominem ingenuum castraverit, VIIIM denarios, qui
faciunt solidos CC, culpabilis.
XXX. DE CONVITIIS.
1.
Si quis alterum cinitum vocaverit, DC denarios, qui faciunt solidos
XV, culpabilis.
2. Si quis alterum concagatum appellaverit, CXX denarios, qui
faciunt solidos III, culpabilis.
3. Si quis mulierem ingenuam, seu vir seu mulier, allera meretrice
clamaverit et non poterit adprobare, MDCCC denarios, qui faciunt
solidos XLV, culpabilis.
4. SI quis alterum vulpiga clamaverit, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, culpabilis.
5. Si quis alterum deladore aut falsatore clamaverit et non potuerit
adprobare, CLX denarios, qui faciunt solidos VII, culpabilis.
6. Si quis altero inputaverit quod scutum suum jactasset et ei non
potuerit adprobare, CXX denarios, qui faciunt solidos III,
culpabilis.
XXXI. DE VIA LAICINA.
1.
Si quis baronem de via sua ostaverit aut inpinxerit, DC denarios,
qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
2. Si quis mulieremingenuam de via sua ostaverit aut inpinxerit,
MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
XXXII. DE LIGAMENTIBUS.
1.
Si quis hominem ingemuun sine causa ligaverit, MCC denarios, qui
faciunt solidos XXX, culpabilis.
2, Si vero ipsum ligaverit et ligatum aliqua parte duxerit, MDCCCt
denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis.
XXXIII. DE VENATIONIBUS.
1.
Si quis vero diversis venationibus furaverit et celaverit, MDCCC
denarios, qui faciunt solidos XLV, culpabilis. Qualem legem de
venationibus et de piscationibus couvenit observare.
2. Si quis cervum signum habentem furaverit aut hocciderit, quia de
venationibus mansuetus sit, et per testibus adprobatum ei fuerit
quod eum dominus ejus in venationem habuisset et eum ipso duas et
tres feras hocciderit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos XLV,
culpabilis.
3. AIio vero domestico qui in venatione adhuc non fuit, MCC
denarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis.
XXXIV. DE
PISCIBUS (leg. DE SEPIBUS) FURATIS.
1.
Si quis vero tres virgas quod sepis superligator vel retorta unde
sepes continetur capulaverit, aut tres cambortos involaverit, aut
hunde labor clausa est excervicaverit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, culpabilis.
2. Si quis per alienam messem postquam levaverit spice art herbice
traxerit, aut cum carro sine via transierit, CXX denarios, qui
faciunt solidos III, culpabilis.
3. Si quis per alienam messem expalmetantes sine via transierit, DC
denarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis.
4. Si quis per malum ingenium in curte alterius, aut in casa vel
hubi aliquid de furtum amiserit, hoc est nesciente domino curte, et
ibidem inventus fuerit, MMD denarios, qui faciunt solidos XLV,
culpabilis judicetur.
XXXV. DE HOMICIDIIS SERVORUM
VEL EXPOLIATIONIBUS.
1.
Si vero servus servumr hocciderit aut ancilla sibi similem,
homicidium ilium domini inter se divident.
2. Si quis ingenuus servum alienum expoliaverit et insuper XL
denarios quod valet tulerit et convinctus fuerit, MCC denarios, qui
faciunt solidos XXX, culpabilis.
3. Si vero minus XL denarios expolia ejus valebit, MCCCC denarios,
qui faciunt solidos XXXV, culpabilis.
4. Si quis vassum ad ministerium, quod est horogavo, puellam
ad ministerium aut fabro, ferrarium, vel aurifice furaverit aut
hocciderit, solidos XXX culpabilis judicetur.
XXXVI. DE QUATRUPEDIPUS
HOMINEM HOCCIDERINT.
Si
quis homo ex quolibet quadrupedia domestica fuerit hoccisus et hoc
per testibus potuerit adprobare, mediaetatem compositionem in
quadrupedis cogatur exsolvere. Ipsum vero quadrupedem auctorem
criminis pro mediætatem conpositionem restituat requirenti.
XXXVIII. DE VESTIGIO MENANDO.
1.
Si quis bovem aut vaccam, caballum vel qualibet animale perdiderit,
et eum dum per vestigium sequerit consecutus fuerat usque in tres
noctes. Ille qui cum duxerit aut emisit aut camiasset, si dixerit
vel proclamaverit, ille qui per vestigium res suas per tertia manu
debet adramire.
2. Si vero jam tribus noctibus exhactis qui res suas inquirit eas
invenire, ille apud quem inveniuntur eas emisse aut cambiasse
dixerit, liceat adramire.
3. Si Ille vero qui per vestignum sequitur ad se cognoscere dicit
illos alium reclamatur in eo offerre per tertia manu voluerit, nec
solum (leg. solem) secundum legem cognoverit, et ei violenter
quod se cognoscere dicit tulisse contravincit, MCC denarios. qui
faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
XXXVIII. DE FURTIS CABALLORUM
VEL AEQUIS.
1.
Si quis caballum qui carrucam trahit furaverit, MDCCC denarios, qui
faciunt solidos XLV, culpabilis.
2. Si quis uuaranione furaverit, MDCCC denarios, qui faciunt solidos
XLV, culpabilis.
3. Si vero admasserium furati fuerant, præcius superius
conpraehensam convenit observare.
4. Si quis pulletrum anniculum furaverit, DC denarios, qui faciunt
solidos XV, culpabilis.
5. Si vero sequenti pulletro furaverit, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, culpabills,
6. Si quis caballum alienum scortaverit, CXX denarios, qui faciunt
solidos III, culpabilis.
XXXIX. DE PLAGIATORIBUS.
1.
Si quis mancipia aliena sublicitare voluerit, DC denarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis.
2. Si servus alienus fuerit flagitatus et ipse trans mare ductus, et
ibidem ipso domino suo fuerit perventus, et a quo ipse in patria
plagiatus est in mallo publico nominaverit, tres ibidem testes
debent colligi. lterum cum servus ipse citra fuerit remedatus, in
altero mallo debet iterum nominare, hibi similiter tres testes
debent collegi; ad tertio vero mallo similiter facere debent, ut
novem testes jurent quod servum ipsum aequaliter super plagituram
dicentem audientes, sic postea qui eum plagiavit, hoc est MDCCCC
denarios, qui faciunt solidos XXXV, culpabills. Quod confessus
servus usque ad tres plagiatores admittat, si eam tamen rationem ut
nominavit nomina hominum et villarum semper debeat nominare.
3. Si quis hominem ingenuum plagiaverit aut vendiderit, VIIIM
denarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis,
XL. SI SERVUS IN FURTUM
FUERIT INCULPATUS.
1.
Si talis fuerit causa unde ingenuus solidos XV componeret, servus
super scamnum tensus CXX ictus haccipiat.
2. Si vero antequam torquaetur confessus fuerit et cum domino servi
convenerit, CXX denarios, qui faciunt solidos III, culpabilis pro
dorsum servi et capitali dominus reddat.
3. Si tamen major culpa fuerit hunde ingenuus MCCCC denarios, id est
solidos XXXV, solvere posset, similiter servus CCXX colobos CCCCC (leg.
accipiat).
5. Et si confessus non fuerit, ille qui eum torquid, si adhuc
noluerit
page 53
XLI. DE HOMICIDIIS A
CONTUBERNIO FACTUS (leg. DE HOMOCIDIIS INGENUORUM).
1. Si quis ingenuo Franco aut
barbarum qui legem salega vivit, occiderit, cui fuerit adprobatum,
VIIIM dinarios, qui faciunt solidos CC, culpabilis judicetur.
2. Si vero eum in poteum aut sub aqua miserit, aut de rammis aut de
quibuslibet rebus celaturus texerit, XXIVM dinarios, qui faciunt
solidos DC, culpahilis judicetur.
3. Si vero eum qui in truste dominica fuit, aut mulierem ingenuam
occiderit, MALB. leadem, hoc est XXIVM
dinarios, qui faciunt solidos DC, culpahilis judicetur.
4. Si vero eam in aquam aut in poteum miserit aut de quibuslibet
celaturis texerit, MALB. maltheleode, hoc est LXXXIIM dinarios, qui
faciunt solidos MDCCC, culpabilis judicetur. Si vero eam (leg.
cum) alesum eum percoperueri, DC solidos judicetur.
5. Si quis vero Romano homine conviva rege occiderit, cui fuerit
adprobatum, XIIM dinarios, qui faciunt solidos CCC, culpabilis
judicetur.
6. Si vero Romano possessore et conviva regis non fuerit, qui eum
occiderit IVM dinarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.
7. Si vero Romanum tributarium occiderit, solidos LXIII culpabilis
judicetur.
8. Si quis vero hominem in quaduvio invenerit sine manus et sine
pedes, quem inimici sui demisserunt, et eum perocciderunt (leg.
perocciderit), cui fuerit adprobatum, MAMB.
frio freto, hoc est IVM dinarios, qui faciunt [solidos] C,
culpabilis judicetur.
9. Si quis hominem ingenuum in poteum jactaverit et vvrus inde
exierit, MAMB. aliofedo, hoc est IVM
dinarios, qui faciunt solidos C, culpabilis judicetur.
XLII. DE HOMICIDIO IN
CONTUBERNO FACTO.
1. Si quis, colecto
contubernio, hominem ingenuo in domo sua adsalierit et ibi eum
occiderit, sine (leg. si in) truste dominica fuit ille qui
occisus est, MALB. ambistaile, hoc est
LXXIIM dinarios, qui faciunt solidos MDCCC, culpabilis judicetur.
2. Si vero in truste dominica non fuit ille qui occisus est, XXIVM
dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
3. Si rem corpus occisi hominis tres vel amplius habuerit plagas,
tres quihus inculpatur qui in eo contubernio fuisse probatur, legem
superius conpraehensa cogantur exsolvere. Alii vero ires de eo
contubernio MMMDC dinarios, hoc est nonaginus solidus, solvant. Et
tres adhuc in tertio loco de eo contubernio MDCCC dinarios, qui
faciunt solidos XLV, culpabiles judicentur.
4. De Romanis vero vel letis et pueris haec lex superius
conpraehensa ex medietat solvantur.
5. Si quis villam alienam expugrnaverit et res ibi invaserit, si
tamen probatio certa non fuerit, cum XXV juratores medius electus
exsolvat: si juratores non potuerit iurenire, MMD dinarios, qui
faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur.
XLIII. DE. HOMICIDIO IN
CONTUBERNO (leg. CONVIVIO) FACTO.
1. Si quis in convivio ubi
quinque fuerint ex ipsis fuerit interfectus, illi qui remanent aut
unum convictum dare debent aut totae morte illa conjactent quae lex
usque [ad septem] qui fuerint sic permanet.
2. Si vero in convivio illo plus quam septem fuerint, non omnes
teneantur obnoxii, sed quibus fuerit adprobatum, ille secundum legem
couponat.
3. Si vero foris casa sibi (leg. sive) iter agens sibi (leg.
sive) in agro positus a contubernio fuerit interfectus tres amplius
habuerit plagas, tunc tres de eo contubernio qui adprobati fuerint
singillatim mortem illius conjactant. Et tres su (leg. si)
plures fuerint MCC denarios, qui faciunt solidos XXX, solvant. Et
tres adhuc de eo contubernio DC dinarios, qui faciunt solidos XV,
culpabiles judicentur.
XLIV. DE REIPUS.
1. Sicut adsolit homo moriens
et viduam dimiserit qui eam voluerit accipere, antequam sibi copulet
ante thunginum aut centenario, hoc est ut thunginus aut centenarius
mallo indicant; et in ipso mallo scutum habere debet, et tres
homines tres causas demandare debent Et tune ale qui viduam accipere
debet tres solides orgue pensantes et denario habere debet. Et Ires
erunt qui solidos illius pensare sel probare debent, et hoc factum,
si cis convenit, accipiat.
2. Si vero istud non fecerit et sic eam acciperit.
MALB. reipas, nihil sinus, hoc est MMD
denarios, qui faciunt solidos LXIII, [ei cui] reipi debentur
exsolvere debet.
3. Si vero quod superius diximus omnia secundum legem impleverit,
tres solidos et denario electo reipi debeantur (05).
4. Si nepus seroris filius fuerit senussimus, ipse eos accipiat.
5. Si neptus non fuerit, neptis filius senior reipus illus accipiat.
6. Si vero neptas filius non fuerit, consobrine filius qui ex
maternae genere venit, ille eos accipiat.
7. Si vero nec consobrine filius fuerit, tunc avunculus frater
matris reipus ille accipiat.
8. Si vero nec adhuc avunculus fuerit tunc frater illius qui eam
mulierem ante habuit, si in hereditatem non est venturus, ipse eos
reipus accipiat.
9. Et si nec ire frater fuerit, qui proximior fuerit, extra
superiores nominatos, singillatim dicti secundum parentilla usque ad
sextum genuculum, si hereditatem illius mariti defuncti non
accipiat, ille reipus illus accipiat.
10. Jam post sexto genuculum si non fuerunt, in fisco reipus ipse
vel causa quae exinde orta fuerit colligatur.
XLV. DE MIGRANTIBUS.
1. Si quis super alterum in
villa migrare voluerit, si unus vel aliquid (leg. aliqui) de
ipsis qui in villa consistunt eum suscipere voluerit, si vel unus
exteterit qui contradicat, migranti ibidem licentiam non habebit.
2. Si vero contra interdicto unius vel duorum in villa ipsa adsedere
praesumpserit, tunc ei testare debet, et si noluerit inde exire ille
qui testat, cum testibus sic ei debet testare : Hic tibi testo in
hac nocte proxima in hoc quod lex est Saliga babet sedeas, et testo
tibi ut in X noctes de villa ipsa egredere debeas. Postea adhuc post
decem noctes iterum veniat ad ipsum, et ei testet ut iterum in decem
noctes exeat. Si adhuc noluerit exire, item tertio decem noctis ad
placitum suum addatur, ut sic XXX noctes impleatur. Si nec tunc
voluerit exire, tunc maniat eum ad mallum et testes super singula
placita qui fuerunt ibi praestos habeat. Si ipse cui testatum est
noluerit inde exire, et eum aliqua sunnis non tenuerit, et ista
mania quae superius diximus secundum legem est testatus et tunc ipse
qui testavit super furtuna sua ponat et roget grafionem ut accedat
ad locum ut eum inde expellat. Et quia legem noluit audire quod ibi
laboravit, demittat et insuper, MAB. viij
drisittolo, hoc est MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX,
culpabilis judicetur.
3. Si vero quis migraverit et infra XII menses nullus testatus
fuerit, serurus sicut et alii vicinis maneat.
XLVI. DE HAC FAMIREM.
Hoc convenit observare ut
thunginus aut centenarius mallo indicant, et scutum in illo mallo
habere debent; et tres homines tres causas demandare debent. Postea
requirent hominem qui ei non perteneat et sic fistucam in Iaisum
jactet. Et ipse in cui laisum de furtuna sua quantum voluerit, aut
totam fortunam suam cui voluerit dare. Ipse in cujus laisum fistucam
jactavit in casa ipsius manere debet. Et hospites tres vel amplius
collegere debet, et de facultatem quantum ei creditum est in
potestatem suam habere debet. Et postea ipsi cui isto creditum est
ista omnia cum testibus collectis agere debet. Postes aut ante rege,
aut in mallo illius cui fortuna sua depotavit reddere, accipiat
fistucam in mallo ipso ante XII menses quos heredes apellavit in
laisum jactet; nec minor nec major et nisi quantum ei creditum est.
Et si contra hoc aliquis aliquid dicere voluerit, debent tres testes
jurati dicere quod ibi fuissent in mallo quem thunginus aut
centenarius indixerit, et quomodo vidissent hominem ilium qui
furtuna sua dare voluerit in laisum ille jam quem elegit fistucam
jactare; nominare debent denominatim illo qui furtuna sua in laiso
jactat, et illo quem heredem appellit similiter nominet et altere
tres testes jurati dicere debent quod in casa illius qui furtuna sua
donavit ille in cujus laisu fistuca jactata est ibidem mansisset et
hospites tres vel amplius ibidem collegisset, et in beodum pultis
manducassent et testes collegissent et illi hospites ei de
susceptione gratias egissent. Ista omnia illi alii testes jurati
dicere debent, et hoc quod in mallo ante regem, vel legitimo mallo
publico ille quem accepit in laisum furtuna ipsa aut ante regem aut
in mallo publico legitimo, hoc est in mallobergo ante teoda aut
thunginum, furtunam illam quos heredes apellavit publice coram
populo fistucam in laiso jactasset, hoc est novem testes ista omnia
debent adfirmare.
XLVII. DE FILTORTIS.
Si quis servum aut caballum,
vel bovem aut qualibet rem, super alterum agnoverit, mittat eum in
tertia manu, et ille super quem cognoscitur debea[t] agramire; et
sic eligere (leg. et si eis Ligere) aut Carbonariam ambo
manent et qui agnoscit et apud quem cognoscitur, in noctis XL
placitum faciant, et inter ipso placito qui interfuerit qui caballo
ipso aut venderit aut cambiaverit aut fortasse in solitudinem (leg.
solutionem) dederit; omnes intro placito isto communiantur,
hoc est ut unusquisque de cura negotiatoribus alter alterum
admoneat. Et si quis commonitus fuerit et eum sunnis non tenuerit et
ad placitum venire distulerit, tunc ille qui cum eum negotiavit
mittat tres testes quomodo ei nunciasset ut ad placitum veniret et
alteros tres quod publicae ab eo negociasset. Istud si fecerit,
exuit se de latrorinio. Et ille qui non venerit super quem testes
juravenunt, ille erit latro illius qui agnoscit, et pretium reddat
ille qui cum illo negociavit, et ille secundum Iegem conponat ille
qui res suas agnoscit. Ista omnia in illo mallo debent fieri ubi
ille est gamallus super quem res illa primitus fuit agnita aut
intertiata. Quod si trans Legerem aut Carbonaria mannent cum quibus
res illa agnoscitur, LXXX noctis lex ista custodiatur.
XLVlll. DE FALSO TESTIMONIO.
1. Si quis falso testimonio
perhibuerit, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis
judicetur.
2. Si cuicumque fuerit inculpatum quod perjurasset, juratores quinos
solidos condemnentur.
3. Ille vero cui adprobatum fuerit, excepto capitale et dilatura
atque causa extra hoc, DC dinarios, qui faciunt solidos XV,
culpabilis judicetur.
XLIX. DE TESTIBUS.
1. Si quis testis necesse
abuerit ut donit, et fortasse testes nolunt ad placitum venire, ille
qui eos necessarius habet satisfacere et manere eos cum testibus
debet ad placitum, ut ea quae noverunt jurati dicant.
2. Si venire noluerint et eos sunnis non tricraverunt,
MALB. uuidridarchi, hoc est DL
dinarios, qui faciunt solidos XV, quisque illorum culpabilis
judicetur.
3. Si vero praesentes fuerint vocati in testimonium, et noluerint ea
quae noverint jurati dicere, et ferbanniti fuerint, DC dinarios, qui
faciunt solidos XV, culpabilis judicetur.
LX. (leg. L) DE FIDES FACTAS.
1. Si quis ingenuus aut letus
alteri fidem fecerit, tunc ille cui fides facta est in XL noctes aut
quomodo illius cum testibus vel cum illo qui praecium adpreciare
debent accedere debet. Et si ei noluerit fidem facta solvere,
MALB. thalasci asco, hoc est solidos XV
super debitum quod fidem fecerit culpabilis judicetur.
2. Si adhuc noluerit conponere, debet eum ad mallum manire, et sic
nexti canthichius mallare debet, "Rogo te, thungine, ut nexti
canthichus gasacio meo illo qui mihi fidem fecit, et debitum debet;
" et nominare debet quale debitum debeat unde ei fidem fecerat. Tunc
thunginus dicere debet nexthe ganthichio : " Ego illo in hoc quod
lex Salega ait. " Tunc ipse cui fides facta est testare debet ut
nulli alteri nec solvat nec pignus donet solutionis, nisi ante ille
impleat quod ei fidem fecerat. Et festinanter ad domum illius illa
die, antequam sol collocet, cum testibus ambulare debet et rogare
sibi debitum solvere. Si hoc noluerit facere, solem ei collocet;
tunc si solem collocaverit, CXX dinarios, qui faciunt solidos III,
super debitum adcrescant. Istud usque ad tres vices per tres notinas
fieri debet, et in tercio ista onmia facta voluerit conponere, usque
ad CCCLX dinarios, hoc est solidos nove aderescat : id est ut per
singulas admonitiones vel solem collocatum terni solidi super
debitum adcrescant.
3. Si quis ad placitum legitimi fidem factam noluerit solvere, tunc
ille cui fides facta est ambulet ad grafionem loci illius in cujus
pago manet et adprehendat fistucam et dicat verbum : " Tu grafio
homo ille mihi fidem fecit quem legitime habeo jactivo aut
admallatum in hoc quod tex Saliga continet. Ego super me et furtuna
mea pono quod securus mitto in furtuna sua manum: " et dicat de qua
causa et quantum ei fidem fecerat. Tunc grafio collegat secum septem
rachineburgius idoneos, et sic cum eos ad casa illius qui [fidem]
fecit ambulet et dicat : " Qui ad praasens es, voluntatem tuam solve
homine isto quod ei fidem fecisti, et elege tu duos quos volueris
cum rachineburgius istos de quo solvere debeas adpreciare debeant
haec quae debet secundum justum praecium satisfaciatis. " Quod si
audire noluerit praesens aut absens, tunc rachineburgii praecium
quantum valuerit debitus quod debet hoc de furtuna sua illi tollant;
et de ipsa secundum legem quae debet duas partes cuius causa est,
tertia parte grafio frito ad se recolligat, si tamen fritus jam ante
de ipsa causa non fuit solutus.
2. Si grafio rogitus fuerit et sunnis eum non tenuerit aut certa
ratio dominica, et si distulerit ut non ambulet neque in rem mittat,
qui cum legem et institiam exire debeat, de vita culpabilis esse
debet, aut quantum valet se redemat.
L. (leg. LI) Sine
rubrica.
1. Si quis grafionem iniuste
ad res alienas tollendas invitat, et rogaverit ambulare et legitime
eum jactivum aut admallatum non habuerit, aut fides ei facta fuerit,
VIIIM. denarios, qui faciunt solidos CC, culp. jud.
2. Si vero grafio invitatus, supra lege aut debitum justum aliquid
amplius tollere praesumpserit, aut se redimat aut de vita conponet.
LI. (leg. LII) DE REM
PRISTINA.
1. Si aliquis alteri aliquid
praestiterit de rebus suis, et ei noluerit reddere, sic eum debet
admallare. Cum testibus ad domum illius cujus res suas praestetit
accedat, et sic contestetur: Quia res meas noluisti reddere quem
tibi praestiteram, in hoc eas teneas nocte proxima quod Saliga lex
continet; si ei solem collocit. Si nec tunc reddere voluerit, adhuc
super septem noctes ei spacium dare debet. Et ad septem noctes ad
eum similiter [accedat et contestetur] cum testior (leg.
testibus) ut nocte proxima in hoc quod lex Saliga habet res suas
teneat. Si nес tunc voluerit reddere, ad alias septem noctes ad eum
similiter cum testibus veniat et tunc ei roget ut debitum suum
reddat. Si nec tunc voluerit conponere, solem ei collocit. Quod si
per III, tres vices solem ei collicaverit, semper per singulas vices
CXX denarii, hoc est terni solidi, ad debitum adcrescant. Et si nec
tunc voluerit nec reddere nec fidem facere reddendi super debitum ei
qui praestetit et super illos novem solidos qui per tres
admonitiones adcreverunt, DC dinarios, qui faciunt solidos XV,
culpabilis judicetur adhuc amplius super debitum.
LII. (leg LIII) DE
MANU IDONEUM (leg. ENEUM) REDEMENDAM.
1. Si quis ad hineum
admallatus fuerit, forsitan convenit ut ille qui admallatus est
manum suam redemat et juratores debeat dare; si talis causa est unde
legitimi DC dinarii, qui faciunt solidos XV, si adprobatus fuerit,
reddere debuerat CXX dinarios, hoc est solidos III, manum suam
redemat.
2. Si plus ad manum redemendum dederit, fritus grafione (leg.
grafioni) solvatur quantum de causa illa si convictus fuisset.
3. Si vero fuerit causa que XXXV solidos si adprobatus fuisset
culpabilem judicare, et si convenerit ut manum suam redimat, CCXL
dinarios, qui faciunt solidos VI, manum suam redemat.
4. Quod si amplius dederit, fretus grafione solvatur, quantum de
causa illa si convictus fuisset erit redditurus. Ista redemptio de
manu redemendam usque ad leudem sic permanet.
5. Si vero leod est (leg. leodem) alteri impotaverit et
eum ad hinneum admallatum habuerit, et cumvenerit joratores donet et
manum suam redemat, MCC dinarios qui faciunt solidos XXX, manum suam
redemat.
6. Quod si amplius dederit, fretus de leodem grafionem solvat.
LIII (leg. LIV). DE GRAFIONE
OCCISUM.
1. Si quis grafionem
occiderit, XXIVM. dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis
judicetur.
2. Si quis sacebarone aut obgrafionem occiderit qui puer regius
fuit, XIIM dinarios, qui faciunt solidos CCC, culpabilis judicetur.
3. Si quis sacebarone qui ingenuus est occiderit, XXIVM dinarios,
qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
4. Sacibaronis vero in singulis mallibergiis plus quam tres non
debent esse, et de causes aliquid de quod eis solvuntur, factum
dixerint, hoc ad grafionem non requiratur unde ille securitatem
fecerit.
LV. DE CORPORIBUS EXPOLIATIS.
1. Si quis corpus occisi
hominis antequam in terra mittatur expoliaverit in furtum,
MALB. uuaderido, hoc est MMD dinarios,
qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur.
2. Si corpus jam sepultum effuderit et expoliaverit, et ei fuerit
adprobatum, wargus sit usque in die ilia quam ille cum parentibus
ipsius defuncti conveniat, et ipsi pro eum rogare debent ut ille
inter homines liceat accedere. Et qui ei, antequam parentibus
conponat, aut panem dederit aut hospitalitatem dederit, seu parentes
seu uxor proxima, DC dinarios, qui faciunt solidos XV, culpabilis
judicetur.
3. Ipse vero qui hoc admisisse probatur, VIIIM dinarios, qui faciunt
solidos CC, culpabilis judicetur.
4. Si quis hominem mortuum super alterum in nauco aut in poteo
miserit, et ei fuerit adprobatum, MDCCC dinarios, qui faciunt
solidos XLV, culpabilis judicetur.
LVI. DE EUM QUI AD MALLUM
VENIRE CONTEMNIT.
Si quis ad mallum venire
contempserit, aut quod ei a rachineburgiis fuerit judicatum
adimplere distulerit, si nec de compositione nec hineo, nec de ulla
legem fidem facere voluerit, tunc ad regis praesentia ipso manire
debet. Et ibi duodicem testes erunt qui per singulas vices tres
jurati dicant quod ibi fuerunt ubi rachineburgius iudicavit ut aut
ad hineo ambularet aut fidem de conpositione facere, et ille
dispexerit. Iterum alii tres jurare debent ut ubi fuisset die quando
rachineburgii iudicaverunt ut aut per hineo aut per conpositione se
deducerit, hoc est de ilia die in XL noctis in mallobergo iterum ei
solem collocaverit et nullatenus legem voluerit adimplere. Tunc eum
debet manire ante regem, hoc est in noctes XIV, et tria testimonia
jurare debent quod ibi fuerunt ubi eum manibit et solem collocavit.
Si nec tunc venit, ista nove testimonia jurati sicut superius
diximus dicant similiter. Illi die si non venerit, collocet ei solem
et ilia tria testimonia ubi collocavit solem, tunc si ille qui
admallat ista omnia, et qui admallatus est ad nullum placitum venire
voluerit, tunc [rex] ad que manitus est extra sermonem suum ponat
eum. Tunc ipse culpabilis et omnes res suas erunt. Et quicumque eum
aut paverit aut hospitalem dederit, etiam si uxor sua proxima,
MALB. lampicii, hoc est DC dinarios,
qui faciunt solidos XV, culpabilis judicetur, donec omnia quae
inpotatur conponat.
LVII. DE RACHINEBURGIIS.
1. Si quis rachineburgii in
mallobergo sedentes dum causam inter duos discutiunt et legem dicere
noluerint debet ei dicere ab illo qui causa prosequitur: " Hic ego
vos tancono ut legem dicatis secundum legem Salegam." Quod si ille
dicere noluerint, septem de illos rachineburgios,
MALB. shodo, hoc est CXX dinarios, qui
faciunt solidos III, ante solem collocatum culpabiles judicentur.
2. Quod si nec legem dicere noluerint, nec de ternos solidos fidem
facerent, solem illis collocatum, DC dinarios, qui faciunt solidos
XV, culpabilis judicetur.
Si vero illi rachineburgii sunt et non secundum legem judicaverint,
his contra quem sen[ten]tiam dederint causa sua agat et potuerit
adprobare quod non secundum legem iudicassent, DC dinarios, qui
faciunt solidos XV, quisque illorum culpabilis judicetur.
LVIII. DE CHRENE CRUDA.
Si quis hominem occiderit,
et, totam facultatem data, non habuerit unde tota lege conpleat, XII
juratoros donare debet, [quod] nec super terram nec subtus terram
plus facultatem non habeat, quam jam donavit. Et postea debet in
casa sua introire et de quattuor angulos terre in pugno collegere,
et sic postea in duropullo, hoc est in limitare, stare debet intus
in casa respiciens, et sic de sinistra manum de illa terra trans
scapulas suas jactare super illum quem proximiorem parentem habet.
Quod si jam pater et fratres solserunt, tunc super suos debet illa
terra iactare, id est super tres de generatione matris et super tres
de generatione patris qui proximiores sunt. Et sic postea in camisia
discinctus, discalcius, palo in manu, sepe sallire debet, ut pro
medietate quantum de compositione diger est, aut quantum lex
addicat, illi tres solvant, hoc est illi alii qui de paterno
generatione veniunt facere debent. Si vero de illis quicumque
proximior fuerit ut non habeat unde integrum debitum salvat,
quicumque de illis plus habet iterum super ilium chrenecruda ille
qui paurerior est iactet ut ille tota lege solvat. Quam si vero nec
ipse habuerit unde tota persolvat, tunc ilium qui homicidium fecit
qui eum sub fidem habuit, in mallo praesentare debent, et sic postea
eum per quattuor mallos ad suam fidem tollant. Et si eum in
conposititone nullus ad fidem tullerunt, hoc est ut redimant de quo
domino persolvit, tunc de sua vita conponat.
LIX. DE ALODIS
1. Si quis mortuus fuerit et
filios non demiserit, si mater sua superfuerit, ipsa in hereditatem
succedat.
2. Si mater non fuerit et fratrem aut sororem dimiserit, ipsi in
hereditatem succedant.
3. Tunc si ipsi non fuerint, soror matris in hereditatem succedat.
4. Et inde de illis generationibus, quicumque proximior fuerit, ille
in hereditatem succedat.
5. De terra vero nulla in muliere hereditas non pertinebit, sed ad
virilem secum (leg. sexum) qui fratres fuerint tota terra
perteneunt.
LX. DE EUM QUI SE DE
PARENTILLA TOLLERE VULT.
1. In mallo ante thunginum
ambulare debet et ibi tres fustis alninus super caput suum frangere
debet. Et illos per quattuor partes in mallo jactare debet, et ibi
dicere debet quod juramento et de hereditatem et totam rationem
illorum tollat.
2. Et sic postea aliquis de suis parentibus aut occidatur aut
moriatur, nulla ad eum nec hereditas nec conpositio perteneat, sed
hereditatem ipsius fiscus adquirat.
LXI. DE CHARONEA.
1. Si quis alteri de manum
suam desuper alterum aliquid rapuerit, rem in caput reddat, et
insuper MALB. alcham, hoc est MCC
dinarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
2. Si quis vero hominem mortuum expoliaverit violenter, MM dinarios,
qui faciunt solidos LXIII, culpabilis judicetur. Similiter et super
hominem vivo aliqua expolia tulerit violenter,
MALB. mosido, hoc est solidos LXIII, culpabilis judicetur.
3. Si vero quicumque homo quemlibet rem desuper hominem mortuum in
terra (leg. hominem in tertia) manum mittere voluerit, sed si
haec manum violenter tulerit, MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX,
culpabilis judicetur.
LXII. DE CONPOSITIONE
HOMICIDII.
1. Si cuiuscumque pater
occisus fuerit, medietate conpositionis filii collegant, et alia
medietate parentes quae proximiores sunt, tam de patre quam de matre
inter se dividant.
2. Quod si de nulla paterna seu materna nullus parens non fuerit,
ilia portio in fisco colligatur.
LXIII. DE HOMINE INGENUO QUI
IN HOSTE OCCIDITUR.
1. Si quis hominem ingenuum
in oste occiserit et in truste dominica non fuit ille qui occisus
est, MALB. leude, hoc est, XXIVM
dinarios, qui faciunt solidos DC, culpabilis judicetur.
2. Si vero in truste dominica fuerit ille qui occisus est, cui
fuerit adprobatum, MALB. mother hoc est,
MDCCC solidos, culpabilis judicetur.
LXIV. DE HERBUGIUM.
1. Si quis alterum herburgium
clamaverit, hoc est strioporcium, aut ilium qui hineo portare
dicitur ubi strias coccinant, MALB. humnifith,
hoc est MM dinarios, qui faciunt solidos LXIII, culpabilis
judicetur.
2. Si quis milierem ingenuam stria clamaverit et probare non
potuerrit, MMD dinarios, qui faciunt in triplum solidos LXXXIX,
culpabilis judicetur.
LXV. DE CABALLO MORTUO EXTRA
CONSILIUM DOMINI SUI DECOTATO.
1. Si quis caballum alicujus
extra consilium domini sui decotaverit interrogatus confessus
fuerit, caballum in capite reddat.
2. Si vero negare voluerit et ei fuerit adprobatum, excepto capitale
et dilatura, MALB. sechtils, hoc est
MCC dinarios, qui faciunt solidos XXX, culpabilis judicetur.
(1) Le texte est précédé d'une table de
rubriques : voir page 3, note 2.
(2)
Ces quatre mots me paraissent être un fragment d'une disposition
dont on ne peut connaître l'objet.
(3) Le texte est évidemment corrompu ici.
L'accusatif Romani suivi de aut semblerait comprendre
le vol commis contre un Romain avec le vol commis conte un barbare;
et le § 3 prouve qu'il n'en peut être ainsi. II faut donc substituer
Romanus à Romanum et supprimer aut, ce qui est
conforme à tous les autres textes.
(4) Ce § est deux fois dans le manuscrit,
mais la première fois il y a XV solidos.
(6) Voir le titre XLI, dont les §§ 12 et
13 reproduisent les §§ 4, 8 et 9 de ce titre.
|
