Nicetas traduit par Mr. Cousin

NICETAS CHONIATES

 

HISTOIRE DE L'EMPEREUR JEAN COMNENE - ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΚΥΡ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ

ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΧΩΝΙΑΤΟΥ ΚΥΡ ΝΙΚΗΤΑ ΑΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΚΑΙ ΛΗΓΟΥΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΛΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Traduction française : Mr. COUSIN

Oeuvre numérisée par Marc Szwajcer

Préface - Histoire De l'empereur Manuel Comnène

 

 

HISTOIRE

 

 

DE

 

CONSTANTINOPLE

 

DEPUIS LE REGNE DE

 

L'ANCIEN JUSTIN

 

jusqu'à la fin de l'Empire,

Traduite sur les Originaux Grecs  par Mr COUSIN,

Président en la Cour des Monnoyes

DEDIEE A MONSEIGNEUR DE POMPONNE

Secrétaire d'Etat.

T O M E V.

 

A PARIS

En la boutique de PIERRE ROCOLET,

Chez DAMIEN FOUCAULT, Imp, & Libr. ord, du Roy, & de la Ville,

au Palais, en la Gallerie des Prisonniers, aux Armes du Roy & de la Ville.

M. D C L X X II I

AVEC PRIVILEGE DU ROY.

 

 



HISTOIRE DE CONSTANTINOPLE.

TOME V.

CONTENANT,

De l'empereur Jean Comnène

De l'empereur Manuel Comnène

De l'Empereur Alexis Comnène

De (Empereur Andronique Comnène

De l'Empereur Isâc-l'Ange

De l'Empereur Alexis Comnène

De l'Empereur Isâc-Ï-Ange, & de son fils Alexis,

De l'Empereur Alexis Ducas Murtzuphle

De ce qui arriva depuis la prise de Constantinople

De l'Empereur Baudouin

Ecrite par Nicetas

 


HISTOIRE


DE L'EMPEREUR


JEAN COMNENE,


Ecrite par Nicetas.


 

 

PREFACE.

'HISTOIRE est extrêmement utile à la conduite de la vie humaine. Elle fournit d'excellents préceptes à ceux qui ont de l'amour pour les bonnes choses. C'est un miroir qui représente l'antiquité,& une peinture qui fait voir les plus nobles efforts des grandes âmes, & les plus beaux exemples des héroïques vertus. Elle couvre les scélérats de confusion, rend aux gens de bien les honneurs, qu'ils méritent, & donne de la modération aux uns & aux autres ; si ce n'est que quelques-uns ayant été corrompus par une vicieuse éducation, & par de mauvaises habitudes ils n'aient plus de commerce avec l'honnêteté, le plus désirable de tous les biens. Ceux qui font assez heureux pour avoir place dans ses ouvrages y reçoivent une vie immortelle, quoi qu'ils aient déjà subi la loi de la mort ; & le bien & le mal qu'ils ont fait y est loué & blâmé selon qu'il le mérite. Leur âme retourne au lieu de son origine, & leur corps se résout dans les éléments dont il était composé : mais leur vie & leur mort y paraissent telles qu'elles ont été : saintes ou impies : heureuses, ou malheureuses..C'est: pourquoi l'Histoire peut être appelée à juste titre le livre des vivants, & la trompette des morts, dont le son les éveille & les tire du tombeau pour les montrer à ceux qui désirent de les connaître. Que si on demeure d'accord qu'elle soit utile au point que je le viens de dire, je crois qu'il n'y a personne de bon sens qui n'avoue qu'elle n'est pas moins agréable. Un jeune homme qui aura été curieux de s'instruire dans les livres, saura tout ce qu'un vieillard qui aurait les années de Thiton, & qui aurait vécu autant que trois corneilles, aura vu. C'est ce qui m'a porté à écrire plusieurs choses fort remarquables qui sont arrivées de mon temps, & un peu auparavant.

Mais comme je suis persuadé que l'Histoire aime la clarté de l'expression, & qu'elle doit éviter les périodes embarrassées, je n'ai point employé de façons de parler trop élevées, ni trop pompeuses, quoi que je n'ignore pas qu'elles plaisent à plusieurs de ce siècle, qui abandonnent en cela les anciens, & les modernes, j'ai pris beaucoup de peine à m'accommoder à mon sujet, & à ne point passer les justes bornes où je me devais renfermer. J'ai rejeté ce qui m'a paru obscur, & difficile, & je n'ai embrassé que. ce que j'ai trouvé clair, & intelligible. L'histoire, ne se proposant point d'autre but que la vérité, & étant fort éloignée de l'artifice des Orateurs, & des fictions des Poètes, elle n'a garde d'imiter leur langage. Mais bien qu'elle soit grave, & sérieuse, elle désire se communiquer à des personnes de toute sorte de conditions, à des artisans, à des soldats, à des femmes, & pour cela elle choisit des termes agréables qui soient comme un habit propre & honnête, où il n'y ait rien de superflu, ni qui ressente le luxe. C'est ce qui m'oblige de prier ceux qui prendront la peine de lire mon ouvrage, de me pardonner s'ils y trouvent si peu d'ornements ; vu que c'est la première fois que je traite de pareils sujets, & que je ressemble, en quelque sorte, à ceux qui marchent dans une affreuse solitude; ce qui est sans doute plus difficile que de tenir un chemin battu, & de suivre les traces de ceux qui y ont été avant nous.

Je commencerai par le récit de ce qui est arrivé depuis le règne, & depuis la mort d'Alexis Comnène premier du nom, afin que mon ouvrage suive, & soit comme uni à des Historiens qui m'ont précédé, comme un ruisseau qui coule de la même. source, ou comme un anneau qui fait partie de la même chaîne. Je ne rapporterai pas si au long ce qui s'est passé sous le règne de Jean Comnène, que ce qui s'est passé sous le règne de ses successeurs, parce que n'en ayant pas été témoin, je ne l'ai appris que de ceux qui l'ont suivi dans ses expéditions militaires,

 

ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ.

Αἱ ἱστορίαι δὲ ἄρα κοινωφελές τι χρῆμα τῷ βίῳ ἐφεύρηνται, εἴπερ ἐκ τούτων οὐκ ὀλίγα ἔστι ξυλλέγειν τὰ βελτίω τοῖς ᾑρημένοις. Εἰδυῖαι γὰρ τὰ ἀρχαῖα καὶ ἔθη αὗται διατρανοῦσιν ἀνθρώπεια καὶ πολυπειρίαν ὑποτιθέασιν ὁπόσοι τῶν ἀνθρώπων μεγαλογνώμονες καὶ τοῦ καλοῦ αὐτόφυτον τρέφοντες ἔρωτα· καὶ κακία δὲ παρ´ αὐταῖς κωμῳδουμένη καὶ ἀγαθοπραξία ἐξαιρομένη μετρίους ὡς τὰ πολλὰ καὶ ἐπιδιδόντας τοὺς παρ´ ἑκάτερα τιθέασι ῥέποντας, ὅσοι τέως οὐχ ὑπ´ αἰσχίστης συνηθείας καὶ φαυλοτέρας τῆς ἕξεως ἀνεπιστρόφως ἔχουσι τοῦ πολυεράστου χρήματος ἀρετῆς, ἐπεὶ καὶ ἀθανάτοις ἐοίκασι δήπουθεν θνητοὶ καὶ ἐπίκηροι γεγονότες καὶ πάλαι τὸ ζῆν ἐκτοξεύσαντες ὅσους παρειλήφει τὸ ἱστορεῖν· ὀρθῶς γὰρ ἢ τοὐναντίον φαύλως βεβιωκότες εὖ τε καὶ ὡς αἰσχρῶς ἀκούουσι. Καὶ τοῦ μὲν ἐς ᾅδου βέβηκεν ἡ ψυχή, πρὸς δὲ τὰ ἐξ ὧν ἡρμόσθη τὸ σῶμα ἐπαλινδρόμησε· τὰ δὲ παρ´ αὐτοῦ βεβιωμένα, κἂν ὅσια εἴη, κἂν δίκαια, κἂν ἀθέμιτα, κἂν ἐφύβριστα, κἂν ἐβίω εὐδαιμόνως, κἂν κακοπραγῶν ἀνεχρέμψατο τὴν ψυχήν, ἡ ἱστορία διαπρυσίως βοᾷ. Ὥστε καθ´ ἕτερόν τινα τρόπον καὶ λόγον καὶ βίβλος ζώντων ἡ ἱστορία κληθήσεται καὶ σάλπιγξ περίτρανος τὰ γραφόμενα, τοὺς πάλαι τεθνεῶτας οἷον τῶν σημάτων ἐξανιστῶσα καὶ ὑπ´ ὄψιν τιθεῖσα τοῖς βουλομένοις. Ἀλλὰ τοιάδε μὲν ἡ ἱστορία, ὡς ἐπιτρέχοντά με εἰπεῖν, αὐτοῖς δὲ τοῖς ἐπιοῦσιν οὐμενοῦν οὐδαμῶς χαρίεσσα; μὴ οὕτω μανείη τις ὡς ἥδιον ἡγεῖσθαί τι ἕτερον ἱστορίας· ἃ γὰρ οἱ πολυετεῖς τῶν ἀνθρώπων καὶ Τιθωνοῦ παλαίτεροι καὶ τρικόρωνοι, εἰ τῷ βίῳ ἔτι περιῆσαν, ᾔδεσαν ἂν καὶ ἐξηγοῦντο τοῖς φιλακροάμοσι, τὰ τῆς μνήμης ἐμπυρεύοντες καὶ τὰς τῶν πράξεων ῥυσσὰς ἀνασκάλλοντες, ταῦτα δήπου προθείη καὶ ὁ φιλίστωρ, κἂν οὐδέπω παρηλλάχει τὸν μείρακα.

Διὰ ταῦτ´ οὖν καὶ αὐτὸς τὰ τοῖς κατ´ ἐμὲ χρόνοις γεγενημένα καὶ ἀνόπιν ἔτι βραχύ, μνήμης καὶ διηγήσεως ἄξια ὄντα καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος καὶ τοιαῦτα τὸ μέγεθος, οὐκ ἔγνων δεῖν σιγῇ παρελθεῖν. Οὐκοῦν καὶ διὰ τῆσδέ μου τῆς ξυγγραφῆς δῆλα ταῦτα τοῖς ἔπειτα καθιστῶ. Ἐπεὶ δέ, ὡς καὶ ἄλλοι τε ξυμβαλεῖν ἔχουσι καὶ αὐτὸς δὲ συνορῶν οὐχ ἥκιστά εἰμι, τὰ τοῦ ἱστορεῖν τὸ τῆς διηγήσεως ἀσαφὲς καὶ περιβολαῖς καὶ περιόδοις ἐπεστραμμένον ὡς μὴ συνᾷδον αὐτοῖς οὐ προσίενται, φιλοῦσι δὲ τὸ σαφὲς ὡς οὐ μόνον κατὰ τὸν εἰπόντα σοφόν, ἀλλὰ καὶ συμβαῖνόν σφισι μάλιστα, οὐδὲ τούτου ἔξωθεν τοῦ καλοῦ πίπτοντ´ ἂν εὑρήσει τις τὰ γραφόμενα, οἷα καὶ ἡμῶν μὴ τὸ κομπηρὸν καὶ δυσφραδὲς καὶ κρημνώδεσιν ἀποδιειλημμένον λέξεσιν ὡς ἐπίπαν ἀσπασαμένων, εἰ καὶ χαίνοντές εἰσιν εἰς τοῦτο πολλοὶ εἴτ´ οὖν, ἀληθέστερον εἰπεῖν, ἐκλείποντες τῶν πάλαι καὶ σήμερον καὶ ὅσα τι καὶ ἐπιτήδευμα προυργιαίτατον ἐξησκηκότες διὰ μακροῦ, ἐκ τοῦ πλείονος δὲ κἀν τούτῳ δρᾶν τῇ ἱστορίᾳ προθεμένων τὰ πρόσφορα, μηδ´ ὑπερβάθμιον πόδα τείνειν ἠγαπηκότων ἢ ὅλως τοὺς ἄξονας αὐτῆς ὑπεράλλεσθαι.

Ὑπὲρ γὰρ ἅπαν ἕτερον τὸ μὴ τὴν φράσιν ἁπλοῦν, ὡς ἔχω εἰπών, καὶ πρόχειρον εἰς κατάληψιν αὐτῇ διαβέβληται καὶ ἠγαπήθη ἕως σφόδρα τὸ ἄκομψον καὶ ὡς ἔχον φύσεως διηγούμενον καὶ δαιμονίως τὸ εὔληπτον περιπτύσσεται. Τέλος γὰρ σκοπιμώτατον τὴν ἀλήθειαν ἔχουσα καὶ τῆς τε ῥητορικῆς δεινότητος καὶ τῆς ποιητικῆς λογοποιΐας ἀφεστῶσα κατὰ διάμετρον καὶ τὰ τούτων ἔτι διωθεῖται χαρακτηριστικά. Καὶ ἄλλως δὲ κἂν οὐ βραχὺ τὸ σεμνὸν ἡ ἱστορία καὶ τὸ αἰδέσιμον ἐπισύρηται, ἐρῶσα δ´ ὅμως προκεῖσθαι σκαπανεῦσί τε καὶ σιδηρεῦσι καὶ πολλῆς γέμουσι τῆς ἀσβόλης καὶ συνήθης εἶναι τοῖς πρὸς ὅπλα καὶ Ἄρεα βλέπουσι, μηδὲ γυναιξὶ χερνήτισι δυσκολαίνουσα μεταλλευούσαις τὰ καθ´ αὑτήν, ταῖς χαριεστέραις χαίρει τῶν φράσεων καὶ τὸ φάρος τῶν ὀνομάτων εἰλικρινὲς καὶ ἀπέριττον περικεῖσθαι φιλεῖ, μήτε μὴν κεκομψευμένον καὶ ἔξαλλον. Καὶ ἡ μὲν ἱστορία, ὡς ἔνι μάλιστα, μετὰ τοῦ σαφοῦς καὶ εἰς ἐπίτομον ἐπιτροχασθήσεται· ὁ δὲ λόγος εὐγνωμονῶν συγγνώμην αἰτεῖται παρ´ οἷς εἰς χεῖρας πεσεῖται, εἰ μὴ φιλοτίμως δι´ ἃ εἴρηται καὶ ἁβρῶς ἐκπεπόνηται, ἐπεὶ καὶ ἄλλως νῦν πρώτως ἡμεῖς τῆς ὑποθέσεως ἐπιβαίνομεν τῆσδε, οἷά τινα ἐρήμην καὶ ἀστιβῆ διιέναι ἐγχειροῦντες ὁδόν, ὃ καὶ δύσεργόν ἐστι καὶ πολλῷ ὑπερκείμενον τοῦ ἴχνεσιν ἑτέρων προωδευκότων ἐφομαρτεῖν ἢ γοῦν ὡς διὰ λείας καὶ βασιλικῆς βαδίζειν ὁδοῦ εὐθυπόρως τε καὶ ἀπλανῶς.

Ἀρχὴ δέ μοι τῆς ἱστορίας ὅσα μετὰ τὸ πέρας εὐθὺς τῆς ζωῆς ἅμα καὶ τῆς ἀρχῆς τοῦ ἐκ Κομνηνῶν ἄρξαντος πρώτως Ἀλεξίου συμβέβηκεν, ἐπεὶ καὶ ἐς τόνδε τὸν ἄνακτα τὸ λέγειν συνεπεράναντο ὁπόσοι τῶν πρὸ ἡμῶν τῇ συγγραφῇ προδήλως ἐπέβαλον, ἵν´ εἶεν τὰ ῥηθησόμενα παρ´ ἡμῶν συναφῆ πως τοῖς ὑπ´ ἐκείνων λεχθεῖσι καὶ ὁ λόγος οὕτω διαπλεκόμενος τρόπον τινὰ ὁλκῷ εἰκάζοιτο ῥεύματος ἐκ πηγῆς μιᾶς ἐκδιδόντι, ἢ γοῦν τὸ τῶν κρίκων ἀλληλένδετον ὑποκρίνοιτο τῇ τῶν ἀεὶ προσεχῶν ἐφάψει προϊόντων ἐς ἄπειρον. Ἐν κεφαλαιώδεσι δ´ ἐπιτομαῖς τὰ κατὰ τὸν αὐτοκράτορα Ἰωάννην τὸ ἱστορεῖν διηγήσεται, ὃς Ἀλεξίῳ διάδοχος γεγένηται τῆς ἀρχῆς, οὐδ´ ἐμβραδυνεῖ ταῖς κατ´ αὐτὸν ἀφηγήσεσιν, ὥσπερ ἐν τοῖς ἐφεξῆς ἐργάσεται λόγοις, οἷα καὶ ἡμῶν μὴ τὰ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἐπὶ τῷδε παρειλημμένα συγγραφομένων κἀντεῦθεν μηδ´ ἐπιτάδην ἐχόντων ταῦτα διεξιέναι, ἀλλ´ ἅπερ εἰς ἀκοὴν ὠτίου εἰλήφειμεν ἐκ τῶν ὅσοι τῶν καθ´ ἡμᾶς τὸν βασιλέα τουτονὶ ἐθεάσαντο καὶ συνωμάρτουν ἐκείνῳ πρὸς ἐναντίους χωροῦντι καὶ τὰς μάχας συνετολύπευον. Ἄμεινον δ´ ἐντεῦθεν ἄρξασθαι.

----------------------------------------------

CHAPITRE PREMIER.

1. Enfants d'Alexis. 2. Prédilection de l'Impératrice pour Anne Comnène. 3.. Sage réponse d'Alexis. 4.. Sa dissimulation. 5. Jean Comnène prend possession de l'Empire. 6. Irène s'en plaint à Alexis. 7. Mort d'Alexis. 6. Jean refuse d'assister aux funérailles.

1.  L''Empereur Alexis Comnène eut trois fils & quatre filles. L'ainé des fils fut Jean. L'aînée non seulement des filles mais de tous les enfants, fut Anne qui fut mariée à Nicéphore Bryenne. Alexis aimait Jean plus que ses autres enfants, & comme il le désignait son successeur, il lui donna les brodequins d'écarlate, & le fit proclamer Empereur.

2. L'Impératrice Irène, au contraire, donnait toutes ses affections à Anne Comnène, & elle parlait souvent à l'Empereur son mari au désavantage de Jean, l'appelant stupide, & brutal, & s'efforçant de lui faire changer la résolution qu'il avait prise en sa faveur. Elle prenait quelquefois occasion de faire l'éloge de Bryenne, & de relever son éloquence, son habileté dans les affaires, & les belles lettres où il était très-savant, & dont la connaissance ne contribué pas moins à l'heureux gouvernement des Etats, qu'à la sage conduite des mœurs.

3. Lorsque cette mère passionnée tenait ces discours, Alexis qui connaissait l'amour déréglé qu'elle portait à sa fille faisait quelquefois semblant de ne la pas écouter, & quelquefois il lui promettait d'avoir égard à ses prières. Un jour qu'elle l'importunait plus que de coutume, il lui dit,

Madame, puisque le mariage & l'Empire nous ont unis dans une même société, vous ne devriez pas me solliciter sans cesse de violer en faveur de votre fille un ordre qui a été si judicieusement établi. Si l'excès de la passion vous transporte, revenez un peu à vous même & considérez avec moi qu'il n'y a jamais eu d'Empereur qui ayant un fils capable de lui succéder lui ait préféré un gendre. Et que quand il y en aurait eu, il ne me devrait pas servir de régie. Ne passerais-je pas pour un insensé si après avoir acquis la couronne par des voies peu légitimes & peu chrétiennes, je la mettais  sur  la tête d'un étranger, au lieu de la mettre  sur  celle de mon fils ?

C'est ainsi qu'il appelait Bryenne, à cause qu'il était d'Andrinople ville célèbre de Macédoine.

4. Bien qu'il eût répondu de cette sorte, il ne laissa pas de lui témoigner depuis qu'il ferait réflexion  sur  sa demande. C'était le Prince le plus dissimulé qui fut jamais, qui croyait que la sagesse constituait principalement à cacher ses sentiments, & qui ne disait pas volontiers ce qu'il voulait faire .

5. Comme il était aux derniers moments de sa vie, dans son superbe Palais de Mangane, son fils Jean sachant l'aversion que sa mère avait pour lui, & les pratiques secrètes qu'elle tramait pour faire tomber l'Empire à sa fille, prit conseil de son frère Isâc, & de ses autres parents, puis étant entré dans la chambre de son père, il se baissa comme pour l'embrasser en pleurant, & lui ôta du doigt l'anneau où était son cachet. Quelques-uns assurent, que son père en était consentant, comme on le peut juger par ce que nous dirons bientôt. Il assembla à l'instant ceux de son parti, leur raconta ce qu'il avait fait & étant monté  sur  un excellent cheval il alla vers le grand Palais, où il fut proclamé Empereur.

6. Irène, fort surprise, l'exhorta à se désister de son entreprise, mais voyant qu'au lieu de s'en désister il la continuait avec plus d'ardeur, elle encouragea Bryenne à s'emparer de l'autorité  souveraine, mais comme cela ne réussissait pas, elle alla se jeter  sur  son mari, & lui crier que son fils se faisait Empereur de son vivant. Il ne répondit rien d'abord, & feignit de ménager les précieux moments qui lui restaient, pour songer à son salut, & de regarder les anges qui allaient recevoir son âme. L'Impératrice le pressant davantage, il fit un petit sourire, & leva les mains & les yeux aux ciel, comme pour remercier Dieu, ou pour lui demander pardon de ses fautes. Puis la regardant d'un œil sévère, il la reprit de ce qu'elle venait l'interrompre au point de sa mort. Alors, se voyant tout a fait privée de ses espérances, & jugeant qu'il était bien aise que son fils eût pris possession de l'Empire elle jeta un profond soupir, & lui dit,

Mari perfide, dont la langue a toujours démenti le cœur ; maintenant même que tu es prêt de quitter la vie, tu ne saurais quitter ta dissimulation.

7. Les Gardes ayant refusé d'ouvrir le Palais, quoi que Jean leur eût montré le cachet de son père, il fit enfoncer la porte, & y entra avec ses amis, & avec une multitude confuse de peuple qui se mit en état de piller. Alexis, après avoir régné trente-sept ans & quatre mois & demi, mourut la nuit du quinzième d'Août.

8. Le jour suivant, Irène envoya convier Jean d'assister aux funérailles de son père, dont le corps devait être porté au Monastère qu'il avait fait bâtir en l'honneur du divin Sauveur. Mais quelque désir qu'il eût de lui obéir, & de rendre ce devoir à la mémoire de son père, néanmoins, parce que sa puissance n'était pas bien établie, & qu'il appréhendait la fureur de ses compétiteurs, il demeura attaché à son Palais comme les poupes demeurent attachés à leurs rochers, & se contenta d'envoyer ses parents, & ses amis assister à la pompe funèbre.

ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΚΥΡ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ

Ι.

 

 

 

1. Τῷ ἄνακτι Ἀλεξίῳ τῷ Κομνηνῷ υἱεῖς τρεῖς καὶ θυγατέρες τέτταρες ἐγεγένηντο. Ἦν δὲ τῶν μὲν ἀνδρῶν ὁ Ἰωάννης κατὰ γένεσιν προφερέστερος, πρωτογενὴς δ´ ἁπάντων τῶν ἐξ ὀσφύος τῷ Ἀλεξίῳ ἡ θυγάτηρ Ἄννα καθεωρᾶτο, ἥτις εἰς λέχος τῷ Βρυεννίῳ Νικηφόρῳ συνέζευκτο, τιμηθεῖσα καισάρισσα. Ὁ βασιλεὺς καὶ τοκεὺς τοίνυν Ἀλέξιος μάλιστα τῶν ἄλλων παίδων τῷ Ἰωάννῃ προσέκειτο. Ἀμέλει τοι καὶ τοῦτον ἐπικρίνας τῆς βασιλείας καταλείψειν διάδοχον ἐρυθροῦ τέ οἱ πεδίλου μεταδεδώκει καὶ βασιλέα ἐνδεδώκει ἀναγορεύεσθαι.

2. Ἡ δὲ μήτηρ καὶ βασιλὶς Εἰρήνη τῇ θυγατρὶ Ἄννῃ τὴν πᾶσαν ἐκ τοῦ ἐναντίου χαριζομένη ῥοπὴν οὐκ ἀνίει παρὰ τῷ συλλέκτρῳ Ἀλεξίῳ τὸν υἱὸν Ἰωάννην ἐνδιαβάλλουσα, προπετῆ τοῦτον ἀποκαλοῦσα καὶ ὑγρὸν τὸν βίον παλίνστροφόν τε τὸ ἦθος καὶ μηδαμῇ μηδὲν ὑγιές, καὶ τιθεμένη διὰ παντὸς ἀσχολίας πάσης ἀνώτερον σπούδασμα, ὅπως μετάθοιτο τὴν γνώμην ὁ βασιλεύς, ἣν εἶχεν ἐπ´ αὐτῷ κυρωσάμενος. Ἐνιαχοῦ δὲ καὶ λόγου πρόφασιν τὸν Βρυέννιον παρεισφέρουσα παντοίοις αὐτὸν ἐπαίνοις κατέστεφεν ἅτε εἰπεῖν ἱκανώτατον καὶ οὐκ ἐλάττονα διαπράξασθαι καὶ μαθημάτων ἐλευθερίων μεταλαχόντα ῥυθμίζειν τὸ ἦθος εἰδότων καὶ πρὸς βασιλείαν ἀδιαλώβητον οὐ βραχέα συναιρομένων τοῖς ἄρχειν μέλλουσιν.

3. Ὁ δ´ Ἀλέξιος ταῦτα ἐνωτιζόμενος καὶ τὸ μητρῷον φίλτρον ἐπιστάμενος πῇ μὲν ἄλλοις ἐκ τοῦ σχεδὸν κατεπείγουσι πράγμασι χαρίζεσθαι τὸν νοῦν πλαττόμενος οὐδὲ προσέχειν ὅλως τοῖς λεγομένοις προσεποιεῖτο, πῇ δ´ ἐς σκέψιν ἀπολύων τὰ εἰσηγούμενα μὴ ἂν τὴν αἴτησιν αὐτῆς παραβλέψασθαι ἰσχυρίζετο. Ἐνίοτε δὲ καὶ τοιοῦτόν τι παθηνάμενος εἴρηκεν

„Ὦ γύναι, κοινωνέ μοι λέχους καὶ βασιλείας, οὐ τὰ πρὸς χάριν παύσῃ τῆς σῆς ὑποτιθεμένη μοι θυγατρός, ἁρμονίαν τε καὶ τάξιν ἐπιχειροῦσα λύειν ἐπαινετήν, ὡς εἴπερ θεοβλαβείας μετέσχηκας; βάλ´ ἐς τύχην ἀγαθήν· ἢ μᾶλλον δεῦρο κοινῇ συνδιασκεψώμεθα καὶ γνωσόμεθα, τίς ἐξ ἁπάντων τῶν πρώην τὰ Ῥωμαίων σκῆπτρα παρειληφότων, υἱὸν ἔχων ἁρμόδιον εἰς ἀρχήν, τοῦτον μὲν παρεβλέψατο, γαμβρὸν δὲ ἀνθείλετο. Εἰ δέ ποτε καὶ τοιόνδε τι ξυμβέβηκεν, οὐ νόμον, ὦ γύναι, τὸ σπάνιον ἡγησόμεθα. Ἐπ´ ἐμοὶ δὲ καὶ μάλα καπυρὸν γελάσειε τὸ Πανρώμαιον, καὶ τῶν φρενῶν κριθείην ἀποπεσών, εἰ τὴν βασιλείαν οὐκ ἐπαινετῶς εἰληφώς, ἀλλ´ αἵμασιν ὁμογενῶν καὶ μεθόδοις Χριστιανῶν ἀφισταμέναις θεσμῶν, δεῆσαν ταύτης ἀφεικέναι διάδοχον, τὸν μὲν ἐξ ὀσφύος ἀποπεμψαίμην, τὸν δὲ Μακεδόνα εἰσοικισαίμην,“

τὸν Βρυέννιον οὕτω λέγων, ἐπεὶ καὶ ἐξ Ὀρεστιάδος ὥρμητο· μία δ´ αὕτη τῶν εὐδαιμόνων καὶ κρατίστων παρὰ Μακεδόσι πόλεων.

4. Τοιαῦτα πρὸς τὴν βασίλισσαν Εἰρήνην ἐμβριθῶς ὁ Ἀλέξιος φάμενος, ὅμως καὶ πάλιν τὸν μηδαμῶς ἀποειπόντα ὑποκρινόμενος, διῆγε τὴν γυναῖκα σκηπτόμενος ἀεὶ τὸν σκεπτόμενον· ἦν γάρ, εἰ καί τις ἄλλος, κρυψίνους ὁ ἀνὴρ οὗτος καὶ σοφὸν ἡγούμενος ἀεὶ τὸ περίεργον, μηδὲ τὰ πολλὰ ἐξαγγελτικὸς τοῦ ποιητέου δεικνύμενος.

5. Ἐγγίζοντος δέ οἱ τοῦ τέρματος τῆς ζωῆς, ὁ μὲν ἔκειτο πνέων τὰ λοίσθια ἐν τοῖς κατὰ τὴν μονὴν τῶν Μαγγάνων λαμπροτάτοις οἰκοδομήμασιν, ὁ δὲ παῖς Ἰωάννης τὸν πατέρα ὁρῶν τῇ τελευτῇ πλησιάζοντα καὶ τὴν μητέρα εἰδὼς ἀποστέργουσαν καὶ τῇ ἀδελφῇ τὴν βασιλείαν μνωμένην κοινοῦται τὸ ποιητέον τοῖς ἐκ τῆς συγγενείας ἐκείνῳ φίλα φρονοῦσιν, ὧν τὰ κράτιστα ἦν ὁ ἀδελφὸς Ἰσαάκιος. Καὶ δὴ λαθὼν τὴν μητέρα εἴσεισι τὸν κοιτῶνα τὸν πατρικὸν καὶ προσπεσὼν ὡς δῆθεν θρηνήσων ὑφαιρεῖται λάθρᾳ τῆς ἐκείνου χειρὸς τὸν σφραγιστῆρα δακτύλιον. Εἰσὶ δ´ οἳ κατὰ γνώμην τοῦ πατρὸς αὐτόν φασι τόδε πεποιηκέναι, ὡς δίδωσιν ἐννοεῖν τὰ μετὰ βραχὺ ῥηθησόμενα. Αὐτίκα τοίνυν ὁ Ἰωάννης τοὺς συμφράδμονας ἠθροικὼς καὶ τὸ πραχθὲν ἠγγελκὼς ἐπὶ κέλλητος μεθ´ ὅπλων πρὸς τὸ μέγιστον ἀρχεῖον ἐξώρμησε, κατ´ αὐτὴν τὴν τῶν Μαγγάνων μονὴν καὶ τὰς ἀγυιὰς ὁμοίως τῆς πόλεως ὑπὸ πλήθους τοῦ σύμφρονος καὶ τῶν κατὰ φήμην τῶν δρωμένων συναλιζομένων ἀστῶν βασιλεὺς αὐτοκράτωρ ἀνευφημούμενος.

6. Ἡ βασιλὶς δὲ Εἰρήνη καὶ μήτηρ τοῦ Ἰωάννου, πρὸς τῶν οὕτω γινομένων ἐκθαμβηθεῖσα, στείλασα μετεπέμπετο τὸν υἱὸν καὶ παρῄνει τῶν ἐν χερσὶν ἀποσχέσθαι. Ὡς δ´ ἦν ὅλος τῶν δρωμένων ὁ Ἰωάννης καὶ κατ´ οὐδένα τρόπον τῆς μητρὸς ἐπεστρέφετο, τὸν Βρυέννιον ἐπιρρώννυσιν ἐπιθέσθαι τῇ βασιλείᾳ συναρηγούσης αὐτῆς. Ὡς δ´ οὐδ´ οὕτω τὰ κατὰ σκέψιν ἑώρα προβαίνοντα, πρόσεισι τῷ ἀνδρὶ ἐπὶ κλίνης ἐρριμμένῳ καὶ βραχείαις ἀναπνοαῖς τὸν ζῶντα ὑποσημαίνοντι καὶ βαλοῦσα ἑαυτὴν τῷ σώματι καταβοᾶται λαμπρῶς τοῦ υἱέως, ὡς κρήνη μελάνυδρος τὰ δάκρυα χέουσα, ὅπως αὐτοῦ τοῖς ζῶσιν ἔτι συνταττομένου τὴν βασιλείαν οὗτος λωποδυτεῖ εἰς ἔργα βλέψας νεώτερα. Ὁ δὲ οὐδέν τι πρὸς τὰ εἰρημένα παρ´ αὐτῆς ἀπεκρίνατο, ἄλλοις καιριωτέροις, οἷα εἰκός, τὸ τῆς ζωῆς βραβεύων λειπόμενον τῆς τε μετ´ οὐ πολὺ ἐκδημίας φροντίζων καὶ τοῖς ψυχαγωγοῖς ἀγγέλοις ῥέπων τὰ ὄμματα. Ἐγκειμένης δὲ λιπαρεστέρως τῆς βασιλίδος καὶ μὴ ἐνεγκεῖν ὅλως ἐχούσης τὰ παρὰ τοῦ παιδὸς γινόμενα, βραχύ τι παρεμφήνας καὶ βεβιασμένον μειδίαμα ὁ Ἀλέξιος τὰς χεῖρας ἀνέσχεν εἰς οὐρανόν, ἴσως μὲν ἐπὶ τοῖς ἀφηγηθεῖσι διαχυθεὶς καὶ θύων ὑπὲρ τούτων θεῷ χαριστήρια, εἰπεῖν δὲ καὶ κέρτομον τῇ γυναικὶ καὶ σεσηρὸς ἐνιδὼν ὡς λόγους ἀνακινούσῃ περὶ ἀρχῆς, ὅτε ψυχῆς ἐφέστηκε διάστασις ἐκ τοῦ σώματος, ἢ καὶ τὸ θεῖον ἐξιλεούμενος ἐφ´ οἷς που καὶ παρεσφάλη τοῦ δέοντος. Ἡ γυνὴ δ´ οὖν ἐκ τοῦ ἀναμφιλέκτου χαίρειν οἰηθεῖσα τὸν ἄνδρα δι´ ὅσα παρ´ αὐτῆς ἠνώτιστο, ὡς ἤδη τῶν προτέρων ἐλπίδων διεψευσμένη παντάπασι καὶ διασφαλεῖσα τῶν ὑποσχέσεων, βύθιον στενάξασα εἴρηκεν·

„ὦ ἄνερ, καὶ ζῶν ψευδοσύναις παντοίαις ἐκέκασο ἀντίφθογγον τὴν γλῶτταν πλουτῶν τοῖς νοήμασι, καὶ νῦν δὲ ὡσαύτως τοῦ βίου ἀπαλλαττόμενος ἀμεταπτώτως ἔχεις οἷς καὶ πρώην προσέκεισο.“

καὶ ταῦτα μὲν ἐφέρετο τῇδε.

7. Ὁ δέ γε Ἰωάννης κατὰ τὸ ἀρχεῖον γενόμενος οὐχ εὕρισκε ῥᾳδίαν τὴν εἴσοδον, οἷα τῶν φυλάκων μὴ πρὸς μόνην ὑπενδιδόντων τὴν τοῦ δακτυλίου ὑπόδειξιν, ἀλλὰ προσεπιζητούντων καὶ ἄλλο τι τεκμήριον τοῦ κατὰ κέλευσιν πατρικὴν ἐκεῖσε παραγενέσθαι. Αἱ πύλαι τοίνυν τοῦ παλατίου χαλκείαις ῥάβδοις πλατείαις θάτερα τῶν ἄκρων βραχύ τι μετεωρισθεῖσαι κατὰ γῆς βάλλονται κἀντεῦθεν αὐτός τε μετὰ ῥᾳστώνης εἰσεληλύθει καὶ συνεισῄει τὸ ὁπλοφόρον καὶ συγγενές· οὐ βραχεῖς δὲ καὶ τῶν ἐκ τοῦ ξύγκλυδος ὄχλου συνομαρτούντων ἔνδον εἰσήρρησαν, οἳ καὶ διαρπάζειν τὸ προστυχὸν ἐπεβάλοντο. Τῶν δὲ πυλῶν αὖθις ἐπικλιθεισῶν, οἵ τε ἐκτὸς τοῦ ἐπεισρέειν ἐπαύσαντο καὶ τὸ εἰσεφρηκὸς ἐξιέναι μὴ συγχωρούμενον ἐφ´ ἡμέρας συχνὰς ἐκεῖσε τῷ βασιλεῖ συνδιέτριβεν. Ἦγε μὲν οὖν τότε πέμπτην καὶ δεκάτην ὁ Αὔγουστος μήν.

Νυκτὸς δ´ ἐπιούσης ὁ βασιλεὺς Ἀλέξιος τοῦ ζῆν ἀπενήνεκται, ἄρξας ἐνιαυτοὺς ἑπτὰ καὶ τριάκοντα καὶ ἥμισυ μηνὸς σὺν τοῖς τέσσαρσι.

8. Κατὰ δὲ τὴν ἕω εὐθὺς μεταστέλλεται ἡ μήτηρ τὸν Ἰωάννην εἰς τὴν τοῦ πατρικοῦ σκήνους ἐξιέναι πομπαίαν πρόοδον, αὐτίκα μάλα ἀρθησομένου τε καὶ ἀχθησομένου εἰς ἣν ἐκεῖνος ἐδείματο Χριστῷ τῷ Φιλανθρώπῳ μονήν. Οὐκ εἶχε δ´ αὐτῇ καὶ πειθόμενον, ἀλλ´ ἦν πρὸς τὴν μετάκλησιν ἀνανεύων, οὐ θέσμια μητρὸς παρορῶν ἢ τὴν πατρικὴν τιμὴν ἀπωθούμενος, ἀλλ´ ὅτι τὸ νεοπαγὲς ὑπεβλέπετο τῆς ἀρχῆς καὶ τοὺς ἀντιζήλους ἐδεδίει θερμὸν ἔτι ἐγκυμονοῦντας τῆς βασιλείας ἔρωτα. Ὅθεν αὐτὸς μὲν ὡς οἱ πολύποδες τῶν πετρῶν ἐξείχετο τῶν ἀρχείων, τὸ δὲ πλεῖστον τῆς μεθ´ ἑαυτοῦ συγγενείας διαφῆκεν εἰς τὴν πρόοδον τοῦ πατρός.

 

--------------------------------------

CHAPITRE II

1. Distribution des charges, 2. Conjuration formée contre Jean. 3. Confiscation du bien des conjurés.. 4 Libéralité de l'Empereur envers sa sœur Anne Comnène. 5. Parole remarquable de l'Impératrice.

1. Lorsque Jean se crut dans une entière sûreté, il laissa l'entrée du Palais libre à tout le monde, & prit le gouvernement des affaires. Il distribua les charges à ses parents, & à ses amis, & témoigna une singulière affection à lsâc son frère, qui avait contribué plus que personne à l'élever  sur  le trône, le tenant toujours auprès de lui, le recevant à sa table tous les jours, & le faisant proclamer Sebastocrator. Il appela au ministère deux de ses parents, Jean Comnène qu'il fit Paracemomene, & Grégoire Taronite qui était déjà Protovestiaire. Mais il déposa bientôt le premier, pour l'excès de son orgueil, & pour l'emportement furieux qu'il faisait paraitre dès que l'on manquait d'obéir à ses ordres. Grégoire étant plus modéré,, & se contenant dans les justes bornes de son pouvoir se conserva plus longtemps. On lui donna depuis pour collègue un autre Grégoire surnommé Camatere qui, bien que de basse naissance, était un fort galant homme. Alexis l'avait mis autrefois au nombre de ses Secrétaires, & depuis lui ayant fait épouser une de ses parentes, il l'avait honoré de la charge de Logothete.

Mais il n'y en avait aucun qui fut en si grande considération que Jean Axuque, Perse de nation, qui ayant été fait prisonnier par les troupes d'Occident à la prise de Nicée capitale de Bithynie, & donné à Alexis, fut mis auprès de Jean pour le divertir par le jeu. Depuis que ce Prince fut parvenu à l'Empire, ce Persan monta à un si haut comble de faveur qu'il fut élevé à la charge de grand Domestique ; de sorte que les premiers de l'Etat,, & même les parents de l'Empereur descendaient de cheval pour le saluer II n'avait pas seulement les mains adroites & savantes à manier les armes, il les avait encore libérales & bienfaisantes, tellement que son inclination généreuse à obliger, couvrait la bassesse de sa naissance, & lui gagnait l'affection de tout le monde.

2.. Il n'y avait pas encore un an que Jean jouissait de l'Empire, lorsque la jalousie de ses proches lui suscita une conspiration dont on ne sait pas bien le secret. Ce qui est constant c'est que les conjurés s'étant donné réciproquement leur foi, déférèrent à Bryenne l'autorité  souveraine,à cause de sa rare érudition, de sa bonne mine, & de son alliance à la famille royale, ayant épousé, comme nous aurons dit, Anne Comnène sœur de l'Empereur, qui s'était particulièrement adonnée à l'étude de toutes les sciences, & de tous les arts. Les conjurés ayant corrompu les Gardes, eussent assassiné l'Empereur pendant qu'il dormait dans l'Hippodrome appelé Filopation, proche les portes de terre, si la timidité & la lenteur naturelle de Bryenne ne l'eût retenu, & n'eût éteint en même temps l'ardeur de ses complices. On dit qu'Anne, enragée de la faiblesse & de la lâcheté de son mari, reprocha à la nature de ne l'avoir pas faite homme au lieu de lui.

3. Le matin les conjurés ayant été découverts, ils ne furent punis que par la confiscation de leurs biens, qui néanmoins leur furent rendus bientôt après.

4. Anne, qui avait excité la conjuration fut la première à recevoir la grâce du Prince. Un jour qu'il regardait l'or, l'argent, & les riches meubles de sa sœur,il dit,

Puisque l'ordre de la nature est renversé à mon égard, puisque mes proches sont mes ennemis, & que les étrangers sont mes amis, il est juste que mes amis soient le plus avantageusement partagés de mes biens ;

 & à l'heure même il commanda de porter les meubles & les richesses de sa sœur à Axuque grand Domestique. Axuque, après lui avoir rendu de très-humbles grâces d'une si magnifique libéralité, lui demanda permission de lui faire une remontrance, & l'ayant obtenue, il lui dit :

Bien que votre sœur soit coupable d'un exécrable attentat, & qu'elle semble avoir renoncé à l'honneur qu'elle a de vous appartenir, lorsqu'elle a été si malheureuse que d'entreprendre  sur  votre vie, elle n'a pas, néanmoins perdu les droits de sa naissance, en perdant les sentiments de la nature. Etant sœur du meilleur Prince qu'il y ait au monde, elle peut rappeler par son repentir l'amour qu'elle a chassé par son crime. Pardonnez-lui le parricide dont elle avait conçu le dessein,& ne la punissez que par la confusion que lui donneront vos bienfaits en la contraignant d'avouer qu'elle est vaincue par votre vertu. Laissez-lui tous ses trésors, non comme un bien qui lui appartienne, mais comme un présent de votre bonté. Il est raisonnable qu'elle en jouisse plutôt que moi, & qu'ils demeurent dans la famille d'où ils viennent.

L'Empereur persuadé, ou pour mieux dire confondu par ce discours, défera au sentiment du grand Domestique, & avoua qu'il serait indigne de régner, si un autre avait plus de tendresse que lui pour ses proches,

5. L'Impératrice Irène ne fut point convaincue d'avoir trempé dans la conspiration. Au contraire, on dit qu'elle avança, en cette occasion, une parole fort remarquable, que comme il ne faut pas chercher un Roi quand on n'en a point, il ne faut pas aussi entreprendre de se défaire de celui que l'on à. On lui attribue encore d'avoir assuré que ceux qui auraient tué son fils, lui auraient causé des douleurs plus cruelles que celles de l'enfantement, parce qu'au lieu que celles-ci sont suivies par la joie de la naissance, les autres sortant des abîmes de l'enfer l'auraient accablée d'une inconsolable tristesse.

ΙΙ

 

 

 

1. Ἡμερῶν δὲ οὐ συχνῶν διαγενομένων τὴν εἰς τὰ ἀρχεῖα πάροδόν τε καὶ ἔξοδον ἀνῆκε τῷ βουλομένῳ παντὶ τῶν τε κοινῶν πραγμάτων ἐφήπτετο, καθάπερ ᾑρεῖτο, ὡς ἤδη ἐν τῷ ἀσφαλεῖ καθεστώς. Ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐκ γένους καὶ οἰκειώσεως αὐτῷ προσεγγίζουσι κατὰ τὸ ἀνάλογον προσφερόμενος ἁρμοδίους ἑκάστῳ ἀπένεμε τὰς τιμάς. Τῷ γε μὴν Ἰσαακίῳ τῷ κασιγνήτῳ προστετηκὼς συμφυὴς καὶ ὁμόπνους ἐδείκνυτο, καὶ ὡς φιλοῦντι μὲν ὑπὲρ ἅπαντας, μάλιστα δ´ ὡς τὰ πάντα ἢ τὰ πλείω εἰσενεγκόντι πρὸς τὴν κατάσχεσιν τῆς ἀρχῆς· τοῦτον γὰρ καθισταμένης ἔτι τῆς βασιλείας καθέδρας τε καὶ τραπέζης ἐξ ἴσου κοινωνὸν παρελάμβανε καὶ μετεδίδου τῆς ἀναρρήσεως, ὁποία ἐπιπρεπὴς τῷ τοῦ σεβαστοκράτορος ἀξιώματι, ᾧ πρὸς τοῦ πατρὸς Ἀλεξίου τετίμητο Ἰσαάκιος. Καὶ φροντιστὰς δὲ τῶν δημοσίων πραγμάτων προυβάλετο ἐκ τῶν καθ´ αἷμά οἱ προσεγγιζόντων τὸν Κομνηνὸν Ἰωάννην, ὃν καὶ τῷ τοῦ παρακοιμωμένου τετίμηκεν ἀξιώματι, καὶ τὸν Ταρωνίτην Γρηγόριον, γεγονότα πρωτοβεστιάριον. Ἀλλ´ ὁ μέν, ὅτι μὴ τῷ δακτύλῳ τὸ πᾶν διεπέττευε, σοβαρὰν προφαίνων ὀφρὺν καὶ φρονηματιώδης ὡς οὔ τις ἄλλος δεικνύμενος τὸν φροντιστὴν ἀπεφορτίσατο τάχιον· ὁ δέ γε Γρηγόριος τῆς προκειμένης ἐχόμενος μηδὲ μακρὰ βιβὰς ἢ γοῦν ἐπεκτείνων πόδας ὑπερβαθμίους μονιμωτέρας ἰσχύος μετείληχε. Παρεζεύχθη δ´ ἐς ὕστερον τουτωῒ καί τις Γρηγόριος ἕτερος, ᾧ Καματηρὸς ἡ ἐπίκλησις. Ὁ δ´ ἀνὴρ οὗτος λόγιος μέν, τὸ δὲ γένος οὐκ ἀριπρεπὴς οὐδ´ ἐπίπαν εὐπάρυφος, τῷ βασιλεῖ δ´ Ἀλεξίῳ προσληφθεὶς καὶ τοῖς ὑπογραμματευομένοις καταλεγεὶς τὰς ἐπαρχίας ἀμφεποτᾶτο κἀκ τοῦ τάσσειν φόρους ταύταις πλοῦτον τιθαιβώσσων βαθὺν ἠράσθη κατὰ κῆδος βασιλεῖ συναφθῆναι. Οὐκοῦν καὶ προσπλακεὶς μιᾷ τῶν αὐτοῦ συγγενῶν λογοθέτης τῶν σεκρέτων προβάλλεται.

Ἴσχυε δ´ ὑπὲρ πάντας παρὰ τῷδε τῷ βασιλεῖ καὶ τὰς πρώτας ἐκαρποῦτο τιμὰς ὁ Ἀξοὺχ Ἰωάννης. Ἦν δ´ οὗτος Πέρσης τὸ γένος, τῆς δὲ Βιθυνῶν προκαθημένης πόλεως Νικαίας ὑπὸ τῶν ἑσπερίων ἁλούσης ταγμάτων, ἡνίκα τῆς ἐς Παλαιστίνην πορείας εἴχοντο, συνέχεται καὶ αὐτὸς καὶ τῷ βασιλεῖ Ἀλεξίῳ δῶρον παρέχεται. ἧλιξ δ´ ὢν Ἰωάννῃ τῷ βασιλεῖ συμπαίστωρ αὐτῷ προσείληπτο καὶ τῶν οἰκιδίων καὶ προκοίτων ὁ προσφιλέστερος κρίνεται. Ἐπεὶ δ´ ἐπέβη τῆς βασιλείας, πᾶσαν ὑπερανέβη πρεσβυτέραν παραδυνάστευσιν, μέγας τιμηθεὶς δομέστικος, ὡς καὶ πολλοὺς τῶν ἐριτίμων κατὰ γένος βασίλειον ἀποβαίνειν τοῦ ἵππου καὶ τούτῳ ἀπονέμειν προσκύνησιν κατὰ συγκυρίαν ὑπαντιάζοντας. Ἦσαν δὲ τῷ ἀνδρὶ τῷδε οὐ μόνον χεῖρες δεδιδαγμέναι πρὸς πόλεμον, ἀλλὰ καὶ πρὸς εὐποιΐαν τῶν δεομένων ὀξεῖαί τινες καὶ εὐκίνητοι. Ἀτὰρ τὸ εὐγενὲς τῆς γνώμης καὶ ἐλευθέριον τὸ μὴ ἔχον οὕτω τοῦ γένους τὰ πολλὰ συνεσκίαζε καὶ ποθεινὸν παρὰ πᾶσι τὸν Ἀξοὺχ ἀπειργάζετο.

2. Ἀλλ´ οὔπω ἐνιαυτὸς ἀκριβῶς τῷ βασιλεῖ διεγένετο, καὶ καττύεται τούτῳ παρὰ τῶν ἐκ γένους ἐπιβουλή, καθ´ ὃν οὐκ ἔχει τις τρόπον εἰπεῖν, κατ´ αὐτοῦ βαρυμηνιώντων καὶ ὄμμα οἱ ἐπιρριπτούντων βάσκανον. Ἀμέλει τοι καὶ σύστρεμμα τεκτήναντες πονηρὸν καὶ πίστεις δόντες ἀλλήλοις τῷ Βρυεννίῳ πάντες προστίθενται καὶ παραχωροῦσι τούτῳ τῆς βασιλείας ὡς λογικῶν ἐν μεθέξει ὄντι παιδεύσεων καὶ εἶδος τυραννικὸν προφαίνοντι καὶ κατὰ κῆδος προφερεστέρῳ βασιλικόν· ὡς γὰρ φθάσαντες εἴπομεν, τῇ τοῦ βασιλέως ἀδελφῇ τῇ καισαρίσσῃ Ἄννῃ συνέζευκτο, ἥτις δὴ τῆς τῶν ἐπιστημῶν πασῶν ἐπόχου φιλοσοφίας ἐδείκνυτο μέλημα καὶ πρὸς πᾶσαν ἐρρύθμιστο μάθησιν. Τάχα δ´ ἂν καὶ νυκτὸς ἐπέθεντο μεθ´ ὅπλων τῶν φονουργῶν αὐλιζομένῳ τῷ βασιλεῖ κατὰ τὸ μικρὸν ἄποθεν τῶν χερσαίων πυλῶν ἱππήλατον Φιλοπάτιον, δώροις προδιαφθείραντες ἁδροῖς τὸν ἐπὶ τῶν εἰσόδων τῆς πόλεως, εἰ μὴ τὸ εἰωθὸς ὑπόνωθρον καὶ χαλαρὸν πρὸς βασιλείας ἐπίθεσιν τῆς ἐγχειρήσεως ἔπαυσε τὸν Βρυέννιον, αὐτόν τε μένειν κατὰ χώραν παραβιάσαν τῶν ξυνθηκῶν λαθόμενον, καὶ κατασβέσαν τὸ θερμὸν τῶν συνελθόντων φρόνημα· ὅτε καὶ λέγεται τὴν καισάρισσαν Ἄνναν πρὸς τὸ χαῦνον τοῦ ταύτης ἀνδρὸς δυσχεραίνουσαν ὡς πάσχουσαν δεινὰ διαπρίεσθαι καὶ τῇ φύσει τὰ πολλὰ ἐπιμέμφεσθαι, ὑπ´ αἰτίαν τιθεῖσαν οὐχὶ μικρὰν ὡς αὐτῇ μὲν διασχοῦσαν τὸ ἄρθρον καὶ ἐγκοιλάνασαν, τῷ δὲ Βρυεννίῳ τὸ μόριον ἀποτείνασαν καὶ σφαιρώσασαν.

3. Φωραθέντων δ´ ἡμέρας τῶν ὀμοτῶν οὐδένες μὲν αὐτῶν ἐς τὸ σῶμα διελωβήθησαν ἢ καθυπεβλήθησαν μάστιξι, τῶν δὲ οὐσιῶν ἐστέρηνται ἁπαξάπαντες. Μετὰ δέ τινα καιρὸν καὶ αὗται τοῖς πλείοσιν αὐτῶν ἀπεδόθησαν,

4. Ἐξ αὐτῆς τῆς πρωτεργάτιδος τῆς ἐπιβουλῆς Ἄννης τῆς καισαρίσσης τοῦ βασιλέως ἀρξαμένου φιλανθρωπεύεσθαι. Ἀρχὴν δ´ ἔσχε τοιάνδε τὸ οὑτωσὶ γεγονέναι. Τὴν ἐν χρυσῷ καὶ ἀργύρῳ καὶ πλούτῳ παντοδαπῷ καὶ ποικίλοις ἐσθήμασιν οὐσίαν τῆς καισαρίσσης καθ´ ἕνα δόμον συνειλεγμένην ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης ἐπιστὰς ἐθεᾶτο, ναὶ μὴν καὶ εἰπὼν ὡς

„ἡ τάξις ἐπ´ ἐμοί πως ἀντέστραπται· τὸ μὲν γὰρ συγγενὲς πολέμιον εὕρηται, τὸ δ´ ἀλλότριον φίλιον· καὶ διὰ τοῦτο χρεὼν καὶ τὰ τοῦ πλούτου πρὸς τοὺς φιλοῦντας μεταρρυῆναι“,

πάντα εἰληφέναι τὸν μέγαν προσετετάχει δομέστικον. Ὁ δ´ εὐχαριστήσας ἐπὶ τούτοις τῷ βασιλεῖ φιλοδωρίαν μεγίστην μεταδιώκοντι ᾔτησεν ἐνδοθῆναί οἱ τὰ εἰκότα διαλεχθῆναι. Ὡς οὖν ἔλαβε τὸ ἐνδόσιμον,

„εἰ καὶ βιαίων“ εἶπε „πραγμάτων καὶ πολλῆς ἀδικίας γεμόντων ἦρξεν, ὦ βασιλεῦ, ἡ σὴ ἀδελφὴ καὶ ἔργοις αὐτοῖς τὸ συγγενὲς ἀπωμόσατο, ἀλλ´ οὐχὶ καὶ τὴν ἐκ τῆς φύσεως κλῆσιν καθάπερ καὶ τὴν σχέσιν ἀπεβάλετο. Ἀγαθοῦ τοίνυν βασιλέως καὶ εἰσέτι κασίγνητος μένουσα ἐκ μετανοίας τὸ φίλτρον αὖθις ἀνακαλέσεται, ὅπερ ἐκ παρανοίας ἄρτι ἀπώλεσε, τῇ φύσει χρησαμένη συλλήπτορι. Φεῖσαι οὖν, ὦ δέσποτα, τῆς τῷ σῷ κράτει προσκεκρουκυίας ὁμογενοῦς καὶ κόλασον τῷ φιλανθρώπῳ λαμπρῶς ἤδη τῆς σῆς ἀρετῆς ἡττᾶσθαι ὁμολογοῦσαν· δὸς δὲ αὐτῇ καὶ τὰ κατ´ ὄψιν προκείμενα, οὐχ ὡς ὀφείλημα δίκαιον, ἀλλ´ ὡς δόμα ἑκούσιον, ἐπεὶ καὶ δικαιότερον ταῦτα ἐμοῦ κτήσαιτο, κλῆρον ὄντα πατρῷον κἀπὶ τὸ γένος αὖθις διαβησόμενα.“ τούτοις ὁ βασιλεὺς πεισθείς, ἢ ἀληθέστερον εἰπεῖν αἰδεσθείς, σὺν προθυμίᾳ περατοῖ τὴν παραίφασιν, φάμενος ὡς „εἴην τοῦ ἄρχειν ἀνάξιος, εἰ σὺ περὶ τὸ γένος τοὐμὸν κριθείης φιλανθρωπότερος καὶ κέρδους περιττοῦ καὶ προχείρου ἀνώτερος.“

ἀμέλει τοι καὶ δίδωσι πάντα τῇ καισαρίσσῃ καὶ σπένδεται.
 

5. Εἰρήνη δὲ ἡ μήτηρ καὶ βασιλὶς κατ´ οὐδένα τρόπον ἐλήλεγκται τῆς ἐπιβουλῆς μετέχουσα τοῦ υἱοῦ· μᾶλλον μὲν οὖν καὶ σοφόν τι λόγιον ἐσέπειτα γνωματεῦσαι λέγεται, μαθοῦσα τὰ μελετώμενα, ὡς δεῖ βασιλέα μὲν οὐχ ὑπόντα ζητεῖν, παρόντα δὲ μὴ μετακινεῖν, καὶ ὡς „οἵας μοι τὰς ὠδῖνας οἱ σφαγεῖς ἐχάλκευον τοῦ υἱοῦ, δριμυτέρας δήπουθεν ὧν ἐν τῷ τίκτειν πεπείραμαι, ὅτι καὶ πρὸς φῶς αἱ μὲν κατήπειγον τὸ κυοφορούμενον, αἱ δ´ ἐξ ᾅδου κευθμώνων διὰ μέσων μου τῶν σπλάγχνων χωροῦσαι λυπεῖν ἀθάνατα ἤμελλον.“

 

-----------------------------------

CHAPITRE III
 

1. L'Empereur prend les armes contre les Perses. 2. Tient la campagne. 3. Réduit à son obéissance la ville de Sozopole.

1.  L'Empereur, voyant que les Perses, au lieu d'entretenir les Traités qu'ils avaient faits avec Alexis son père saccageaient plusieurs villes de Phrygie aux environs du fleuve Méandre, en vint aux mains avec eux, & les défit, près de la ville de Laodicée, la ferma de murailles, & déposa Aljpicaras qui en était Gouverneur.

2. Après y avoir donné les ordres nécessaires, il revint à Constantinople, où il ne demeura pas longtemps, mais il retourna à la campagne pour s'opposer aux incursions des Barbares. Sachant que l'on est exposé aux surprises, à moins que d'être continuellement .sur ses gardes, il aimait mieux se tenir sous les armes, que de goûter la douceur du repos, & il tirait deux avantages de cette conduite ; l'un, qu'il gardait les places, dont la sûreté dépend pour l'ordinaire des forces que l'on entretient à la campagne, & l'autre, qu'il exerçait ses soldats dont le courage se fortifie par le combat comme le fer se fortifie par la trempe.

3. Il partit donc pour aller réduire à son obéissance Sozopol ville de Phrygie. Mais parce qu'elle était défendue par une forte garnison, & par une assiette bordée de précipices, il usa de ce stratagème, de donner à Pactiaire des troupes de cavalerie, pour tirer de loin  sur  les habitants sans en venir aux mains avec eux. Pactiaire suivant cet ordre, attira les Perses à la campagne, & lorsqu'ils le poursuivirent, il fit semblant de s'enfuir jusqu'à ce que les Romains qu'il avait posés en embuscade, en sortirent. Alors, les Perses se trouvèrent enveloppés; La plupart furent tués, les autres passèrent au fil de l'épée, à la réserve d'un petit nombre qui se sauvèrent par la vitesse de leurs chevaux. Ainsi fut prise la ville de Sozopole, par le sage conseil de l'Empereur, Il réduisit, ensuite, un fort nommé la tête de l'Epervier.,& diverses autres petites places qui avaient été: usurpées par les Perses,

 

 ΙΙΙ

 


 

1. Ὁ δὲ βασιλεὺς τοὺς Πέρσας ὁρῶν παρ´ οὐδὲν θεμένους τὰς πρὸς τὸν ἑαυτοῦ πατέρα ξυνθήκας καὶ παμπληθεὶ τῶν πόλεων καταθέοντας, ὁπόσαι περὶ Φρυγίαν καὶ ποταμὸν τὸν Μαίανδρον ἵδρυνται, ἔαρος ἐπιστάντος ἔξεισι κατ´ αὐτῶν καὶ συμβαλὼν μάχαις πολλάκις ἐκράτησε τήν τε Λαοδίκειαν χειρωσάμενος τείχεσι περιέβαλε καὶ τὸν Ἀλπιχαρὰν μετανάστην ἔθετο, ὃς τὴν ταύτης φρουρὰν ἐπεπίστευτο, καὶ τὰ λοιπὰ πρὸς τὸ δέον καταστησάμενος νόστου ἐμνήσατο.

2. Καὶ μικρόν τι τῷ Βυζαντίῳ ἐνδιατρίψας σκηνίτης γίνεται πάλιν, τῶν ἀρχείων ἀπαναστάς. Ἦν γὰρ τὰς τῶν βαρβάρων ἐπιδρομὰς φυλαττόμενος καὶ ὡς ἔχον λυμαίνεσθαι τὸ ἀνέτοιμον ὑφορώμενος. Ὅθεν χρονίζειν ᾑρεῖτο μᾶλλον τοῖς ἔξωθεν, δύο τὰ κάλλιστα κατορθοῦν ἐντεῦθεν οἰόμενος, τήν τε φυλακὴν τῶν οἰκείων χωρῶν, ἣν ὡς τὰ πολλὰ βραβεύει τὸ θύραυλον, καὶ τὴν εἰς τὰ πολέμια ἔργα τριβήν τε καὶ ἄσκησιν τῶν ταγμάτων ἀφισταμένων τοῦ οἰκουρεῖν καὶ ὡς βαφῇ σίδηρος τοῖς ἐκ τῆς καυστηρᾶς μάχης ἱδρῶσι παγιουμένων.

3. Χειρωσόμενος τοίνυν ἀπῄει τὴν κατὰ Παμφυλίαν Σωζόπολιν. Ὡς δὲ δυσάλωτος ἐδόκει τις εἶναι διά τε τὸ ἐγκαθήμενον ἔνδον ὁπλιτικὸν καὶ τὸ δυσέμβολον τῆς θέσεως καὶ περίκρημνον, τοιόνδε τι μηχάνημα κατὰ θεῖον μέτεισι. Δύναμιν ἱππικὴν Πακτιαρίῳ τινὶ παραδοὺς ἐντέλλεταί οἱ συνεχῶς τῇ Σωζοπόλει ἐνιππάζεσθαι κἀπὶ τοῖς τείχεσιν ἀφιέναι βέλεμνα, εἰ δ´ ἐπεξέλθοιεν οἱ πολέμιοι, φεύγειν ἀμεταστρεπτί, μηδ´ ἐφεστάναι πρὸς πόλεμον, παριέναι δ´ οὕτω καὶ τὰς μικρὸν ἄποθεν τῆς πόλεως συνεπτυγμένας καὶ λοχμώδεις ἀτραπούς. Ὁ μὲν οὖν κατὰ τὴν βασιλικὴν παραίφασιν ἔπραττεν· ὡς δὲ ἡ ἐπιδίωξις ἐπὶ πολὺ καὶ πολλάκις πρὸς τῶν Περσῶν ἐγίνετο ἐκχεομένων τῆς Σωζοπόλεως, κατασοφίζεται τὸ ἀντίπαλον ὁ Πακτιάριος ὑποκαθίσας λόχον ἐν τοῖς στενοῖς. Ἐν μιᾷ οὖν τῶν καταδρομῶν οἱ μὲν Τοῦρκοι μὴ προσκεψάμενοι τὸ ἐνέδρευμα συντονώτερον ὁμοῦ καὶ πορρώτερον ὀπίσω τῶν Ῥωμαίων ἐδίωκον, ὡς καὶ τὰς δυσχωρίας ἀπερισκέπτως παραδραμεῖν· οἱ δ´ ἐλλοχῶντες Ῥωμαῖοι ἐπεὶ εἶδον ἀπεριμερίμνως τοὺς Πέρσας ὀπίσω τῶν ἐκ τῆς συμμορίας αὐτῶν ἐπιόντας ἀνέτῳ παντὶ ῥυτῆρι καὶ πρὸς οὐδὲν ἕτερον ἀφορῶντας ἢ τὸ καταλήψεσθαι τοὺς ἐκδιδράσκοντας, αὐτίκα δὴ μάλα ἀναστάντες εὐθὺ τῆς Σωζοπόλεως ἵενται. Μετὰ βραχὺ δὲ καὶ τῶν φευγόντων ἐπιστραφέντων, ἐν μέσῳ συλληφθέντες οἱ Τοῦρκοι καὶ μήτε τῇ πόλει προσεπεγγίσαι δυνάμενοι, μήτε διαδρᾶναι τοὺς ὄπισθεν ἐπιφανέντας ἰσχύοντες, οἱ μὲν σαγηνεύονται, οἱ δὲ καὶ ξίφους γίνονται πάρεργον, οὐ πολλοὶ δὲ καὶ τῇ τῶν ἵππων ἀρετῇ διασῴζονται. Καὶ οὕτως ἥλω πρὸς Ῥωμαίων Σωζόπολις ἑνὶ βουλεύματι τοῦ βασιλέως σοφῷ. Ἐκ δὲ τοῦδε τὸ φρούριον παρεστήσατο, ὃ Ἱερακοκορυφήτις ὠνόμασται, καὶ πλεῖστα ἕτερα πολίχνια καὶ ἐρύματα ὑπηγάγετο, πάλαι μὲν Ῥωμαίοις ὑπόφορα, τοῖς δὲ Πέρσαις τότε σπενδόμενα.



 

---------------------------------------

CHAPITRE IV.

1. Irruption des Scythes. 2. Ambassade envoyée par l'Empereur. 3. Combat 4. Piété de l'Empereur. 5. Défaite des Scythes.

1.  Dans la cinquième année de son règne, les Scythes traversèrent le Danube, & ravagèrent la Thrace comme des sauterelles, ce qui l'obligea à assembler ses troupes, & aies mener contre ces Barbares dont l'indolence était extrême, & la multitude formidable. En entreprenant cette expédition, il rappelait dans sa mémoire les fatigues qu'il avait supportées sous le règne de son père, pour délivrer la Thrace, & la Macédoine de l'inondation de ces nations.

2. Il leur envoya d'abord des Ambassadeurs qui savaient leur langue, pour tâcher de les porter à quelque sorte d'accommodement. Ayant gagné par ce moyen les plus considérables d'entre-eux, il leur donna des marques de son amitié, il les régala de superbes festins, de riches habits, de précieuses étoffes, & de plusieurs vases d'or & d'argent.

3. Ayant un peu ralenti leur ardeur par cet artifice, & les ayant mis dans quelque sorte d'irrésolution, il crut ne devoir pas différer davantage le combat, Ayant donc tiré ses troupes de Beroé où elles étaient campées il attaqua les Scythes. Il n'y eut jamais de mêlée plus furieuse que celle-là. Les Scythes soutinrent courageusement le choc, lançant quantité de traits, & poussant des cris horribles. Les Romains combattirent comme des gens qui voulaient mourir ou vaincre. L'Empereur, secondé par ses amis, & par ses Gardes, fortifia les endroits les plus faibles.

Les Scythes apprirent de l'extrémité où ils étaient réduits, à ranger leurs chariots en rond, & à en faire comme un rempart où ils s'adossaient quand ils étaient pressés par les nôtres & d'où ils sortaient ensuite pour signaler leur valeur. Il semblait que ce fut le siège d'un fort que les Scythes avaient construit en un moment, au milieu de la campagne.

Jean donna en cette occasion des preuves de sa prudence, & de son courage, mais ce que je vais dire servira à faire connaître l'ardeur de sa piété.

4. Comme les Romains cédaient un peu aux efforts des ennemis, il eut recours à une image de la mère de Dieu qu'il portait, la priant avec de profonds gémissements, & avec de chaudes larmes.

5. Sa prière ne lui fut pas inutile ; car à l'heure même, il reçut une force du ciel à la faveur de laquelle il renversa les Scythes, comme Moïse renversa autrefois les Amalécites, en étendant seulement ses mains. Il fondit à la tête de ses soldats,  sur  les Barbares, rompit leurs remparts de chariots, en prit, & en tua un grand nombres Plusieurs se rendirent par la tendresse qu'ils avaient pour les prisonniers de leur nation, & bâtirent dans une Province de l'Empire, du côté d'Occident, des villages dont il reste encore quelques vestiges. D'autres furent enrôlés parmi les troupes auxiliaires, & d'autres furent vendus par les soldats.

Après une si glorieuse victoire, Jean érigea un trophée, & pour laisser à la postérité un monument éternel de sa reconnaissance, il institua une fête que l'on observe encore aujourd'hui, & que l'on appelle la fête des Patzinaciens.

IV.

 

 

1. Περὶ δὲ τὸ πέμπτον ἔτος τῆς αὐτοῦ βασιλείας Σκυθῶν διαβάντων τὸν Ἴστρον καὶ τὰ Θρᾳκῷα μέρη ληϊζομένων καὶ τὰ ἐν ποσὶν ἀφανιζόντων τοῦ τῶν ἀκρίδων ἀκριβέστερον ἔθνους, ἔξεισι κατ´ αὐτῶν τὰς Ῥωμαϊκὰς ἀθροίσας δυνάμεις καὶ ὡς ἐνῆν ὁπλισάμενος γενναιότατα, οὐ διὰ τὸ πλῆθος μόνον τῶν πολεμίων μηδ´ ὑποπῖπτον σχεδὸν ἀριθμῷ, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ χρᾶσθαι μεγαλαυχίᾳ καὶ σὺν κόμπῳ τραχύτερον ἐπιέναι τὸ βάρβαρον, εἰς μνήμην ἄγον, ὡς ἔοικε, τὰ πονηθέντα οἱ πρότερον, ἡνίκα τὰ τῶν Ῥωμαίων σκῆπτρα διεῖπεν ὁ Κομνηνὸς Ἀλέξιος, ὅτε εἴχετο Θρᾴκη καὶ τὰ πλεῖστα τῆς Μακεδονίας ἠρήμωτο.

2. Τὰ μὲν οὖν πρῶτα στρατηγικῇ μεθόδῳ χρώμενος ὁ βασιλεὺς δι´ ἀποστολῆς ὁμογλώττων τοῦ τῶν Σκυθῶν ἀποπειρᾶται στρατεύματος, εἴ πως ἐς ὁμολογίας ξυμβαῖεν καὶ τοῦ διὰ μάχης χωρεῖν ἀποσταῖεν πάντες ἢ γοῦν ἔνιοι, πρὸς πλείους διῃρημένοι φυλὰς καὶ διακριδὸν στρατήγια βάλλοντες. Ἐφελκυσάμενος οὖν τόνδε τὸν τρόπον τινὰς τῶν παρ´ αὐτοῖς τὰ πρῶτα φερόντων πᾶσαν φιλοφροσύνην ἐπ´ αὐτοῖς ἐπιδείκνυται, οὐ περιττὰς μόνον ἑστιάσεις αὐτοῖς παραθέμενος, ἀλλὰ καὶ σηρικοῖς καταγοητεύσας ἱματισμοῖς καὶ κυπέλλοις καὶ λέβησιν ἀργυρέοις ὑπαγαγόμενος.

3.  καὶ τοῖς δελέασι τούτοις τὰ τῶν Σκυθῶν ὑποχαυνώσας φρονήματα ἔγνω μὴ καιρὸν εἶναι μελλήσεως, ἀλλ´ ἐπάγειν αὐτοῖς τὰς δυνάμεις κἀκ τοῦ αὐτίκα συντάξασθαι, ἕως ἔτι τὰς γνώμας ἔχοντές εἰσιν ἀμφιβόλους καὶ ῥέπουσι πρὸς ἀμφότερα, καὶ Ῥωμαίοις μὲν διανοούμενοι σπείσασθαι διὰ τὰ σφίσιν ἐπαγγελλόμενα, θαρροῦντες δὲ καὶ τὸν πόλεμον ὡς τοῦ νικᾶν ἐθάδες πάλαι γενόμενοι.
Ἄρας τοίνυν ἐκ τῶν τῆς Βερόης μερῶν (ἐκεῖσε γὰρ ἐστρατοπεδεύετο) κνεφαῖος τοῖς Σκύθαις συρρήγνυται. Γίνεται τοίνυν φρικαλέα τις συμβολὴ καὶ καταπληκτικωτέρα τῶν πώποτε μάχη συνίσταται· οἵ τε γὰρ Σκύθαι γενναίως ἐδέξαντο τὸ ἡμέτερον στράτευμα τῇ τῶν ἵππων ἐπελάσει καὶ τῇ τῶν τοξευμάτων ἐπαφέσει καὶ ταῖς βοαῖς ἐν ταῖς ἐμβολαῖς δυσαντίβλεπτοι δεικνύμενοι, καὶ Ῥωμαῖοι καθάπαξ ἐν τῷ ἀγῶνι γενόμενοι ὡς ἡττήσοντες ἢ θανούμενοι προύθεντο μάχεσθαι. Καὶ αὐτὸς δὲ βασιλεύς, τοὺς ἑταίρους ἔχων μεθ´ ἑαυτοῦ καὶ ὅσον περὶ τὴν τοῦ σώματος φυλακὴν ἀποτέτακτο, ἀεί πως ἐπεβοήθει τοῖς κάμνουσι μέρεσιν.

Αὐτὸ μέντοι τὸ Σκυθικὸν κατὰ τόνδε τὸν πόλεμον καὶ τοιοῦτόν τι ἐκακοτέχνησεν ἐκ προσκέψεως, ποριζούσης αὐτῷ τῆς ἀνάγκης τὰ δέοντα. Συναγαγὸν δὴ πᾶσαν ἅμαξαν εἰς σχῆμα περιφερὲς αὐτὰς διατίθησι· καὶ τούτων ἄνωθεν στήσαντες μοῖραν οὐκ ὀλίγην ἐκ τοῦ σφῶν στρατεύματος ὅσα καὶ χάρακι ἐχρῶντο τῷ μηχανήματι καὶ πολλὰς δι´ αὐτῶν ἐγκαρσίους παρόδους ῥυμοτομήσαντες, βιαζόμενοι μὲν ὑπὸ Ῥωμαίων καὶ τὰ νῶτα πρὸς τὴν τάξιν τῶν προσώπων μετατιθέμενοι, ὥσπερ τεῖχος ἐχυρὸν τὰς ἁμάξας εἰσέτρεχον καὶ διετίθουν οὕτω τὴν φυγὴν πρὸς τὸ εὖ, εἶτ´ αὖθις ἐκεῖθεν μετ´ ἀνοχὴν ὡσεὶ διὰ πυλῶν ἀνακλινομένων ἐκπίπτοντες ἔργα χειρὸς ἀνδρείας ἐδείκνυον. Καὶ ἦν τὸ γινόμενον τοῦτο τειχομαχία τις ἀκριβὴς ἐν μέσῃ πεδιάδι σχεδιασθεῖσα παρὰ Σκυθῶν, ὡς συμβαίνειν ἐκ τοῦδε τὰ τῶν Ῥωμαίων ἐπ´ ἀτελέστοις μογεῖν.

Ἦν οὖν τηνικαῦτα τὸν Ἰωάννην ὁρᾶν σοφόν τι χρῆμα τοῖς ὑπ´ αὐτὸν καθιστάμενον· οὐ γὰρ ἀγαθὸς μόνον καὶ ποικίλος τὸ ἦθος ἐδείκνυτο σύμβουλος, ἀλλὰ καὶ πρῶτος παρεῖχε πέρατι ὁπόσα στρατηγοῖς καὶ τάγμασιν ὑπετίθετο. Τὸ δὲ δὴ καινὸν καὶ πολλὴν ἐκείνῳ μαρτυροῦν τὴν εὐσέβειαν,

4. Ὁπότε τῶν Ῥωμαίων αἱ φάλαγγες ἔκαμνον ἐπιβριθόντων τῶν πολεμίων καὶ συμπιπτόντων παραβολώτερον, τὴν τῆς θεομήτορος εἰκόνα παρεστῶσαν ἔχων, μετ´ οἰμωγῆς ἐμβλέπων, ἐλεεινοῖς τοῖς σχήμασι θερμότερα τῶν ἐναγωνίων ἱδρώτων κατέλειβε δάκρυα.

5. Καὶ ἦν οὔκουν εἰς κενὸν διαπραττόμενος οὑτωσί, ἀλλ´ ἐκ τοῦ μάλα αὐτίκα τὴν ἐξ ὕψους θωρακιζόμενος δύναμιν τὰς Σκυθικὰς ἐτροποῦτο παρεμβολάς, ὡς Μωϋσῆς πρότερον τῇ τῶν χειρῶν ἐκτάσει τὰς Ἀμαληκίτιδας ἴλας ἐνέκλινεν. Ἀναλαβὼν δὲ καὶ τοὺς ὑπασπιστάς, οἳ περιμήκεσιν ἀσπίσι καὶ πέλυξιν ἑτεροστόμοις φράγνυνται, ὡσεὶ τεῖχος ἄρρηκτον τοῖς Σκύθαις ἀντιπροβάλλεται. Ἀμέλει καὶ ὑπ´ αὐτῶν διαλυθέντος τοῦ ἐκ τῶν ἁμαξῶν ἕρματος καὶ εἰς χεῖρας οὕτω τοῦ πολέμου συνερχομένου, γίνεται τῶν ἐναντίων τροπὴ καὶ φυγὴ ἀκλεὴς καὶ Ῥωμαίων εὐθαρσὴς ἐπιδίωξις. Κατὰ χιλιοστύας τοίνυν πίπτει τὸ ἁμαξόβιον καὶ διαρπάζονται χάρακες· τὸ δὲ συλληφθὲν δορυάλωτον καὶ ἀριθμοῦ κρεῖττον ὁρᾶται, ὥσπερ καὶ τὸ προσρυὲν αὐτόμολον τῷ πόθῳ τῶν ζωγρηθέντων ὁμογενῶν, ὡς ἐκ τούτου καὶ κώμας συνοικισθῆναι καθ´ ἑσπέριόν τινα λῆξιν Ῥωμαϊκήν, ὧν καὶ εἰσέτι σμικρὰ οὐχὶ πάνυ ἐμπυρεύματα σώζονται, οὐκ ὀλίγους δὲ καὶ εἰς σπείρας καταλεγῆναι συμμαχικάς, ἀποδοθῆναι δὲ καὶ μοίρας πλείονας συνειλημμένας τῇ στρατιᾷ.

Τοιαύτην νίκην περιφανῆ κατὰ Σκυθῶν ὁ Ἰωάννης ἀράμενος καὶ μέγιστον στήσας τρόπαιον τὰς εὐχὰς θεῷ ἀποδίδωσι, τὴν τῶν Πετζινάκων λεγομένην ἐς ἡμᾶς τελετὴν εἰς ἀναμνηστήρια τῶν πεπραγμένων ἀποτάξας καὶ χαριστήρια.

 

-------------------------------------

CHAPITRE V.

1. Expédition contre les Triballes. 2. Songe de l'Empereur touchant son fils aîné. 3. Irruption des Huns. 4. Réprimée & vengée par l'Empereur. 5. Petites guerres avec d'autres Nations. 6. Triomphe de l'Empereur.

1. Il déclara bientôt après la guerre aux Triballes, & les contraignit par la force de ses armes à de tenir dans les termes des Traités qu'ils avaient ouvertement violés. Quelques-uns les appellent Serviens, Ils ne faisaient pas alors une nation considérable, & ils avaient toujours relevé de quelque autre. L'Empereur enrichit son armée de butin qu'il remporta  sur  ces peuples, & ayant emmené les prisonniers en Orient, il enrôla ceux qui étaient capables de porter les armes, & assigna aux autres des terres fort fertiles proche de Nicomédie à la charge de lui en payer tribut.

2. Il eut quatre fils, dont il honora l'aîné, nommé Alexis, de la robe, & des brodequins de pourpre, & le fit proclamer Empereur, il accorda le titre de César aux trois autres, savoir à Andronique, à Isâc, & à Manuel.

On dit qu'il vit une nuit en songe l'aîné de ses fils  sur  un lion qu'il conduisait par les oreilles, ne le pouvant conduire autrement ; ce qui signifiait que ce jeune Prince n'aurait que le titre d'Empereur, sans jouir de la  souveraine puissance, comme il n'en jouit pas en effet, étant mort bientôt après.

3. L'été suivant, les Huns ayant passé le Danube rasèrent la ville de Brazinove & en transportèrent les démolitions à Zeugmine, & ravagèrent la Sardique. La cause secrète & véritable de cette rupture était l'accueil favorable fait par l'Empereur à Almus frère d'Etienne, quoique l'on alléguât pour prétexte, quelques violences exercées par les Romains  sur  des Marchands Huns.

4. L'Empereur se contenta alors de se tenir à Philippopole, & d'en chasser les Huns qui y étaient ; mais dans la suite du temps, il fit les préparatifs nécessaires pour se venger, leva des troupes,  amassa des vaisseaux, passa le Danube, donna la chasse aux Barbares, & séjournant dans leur pays avec une confiance infatigable, se rendit maître de Francocorion, contrée fertile entre le Save & le Danube, prit Zeugmine, & Crame où il trouva un riche butin. Il fit ensuite la paix avec ces peuples, & en obligea d'autres plus proches. d'Occident à rechercher son amitié.

5. Comme la victoire avait souvent seconde ses entreprises il crut devoir réduire à son obéissance les nations plus éloignées, & principalement celles qui avaient accoutumé de trafiquer à Constantinople. Il s'assura donc des côtes d'Italie dont les habitants y voguent d'ordinaire à pleines voiles. Ayant ainsi établi la paix en Occident il tourna ses armes vers l'Orient, traversa la Bithynie, & la Paphlagonie & s'étant approché avec des échelles, & avec d'autres machines, de la ville de Castamone, il obligea le Satrape qui en était Gouverneur, de s'enfuir, & y prit quantité de Perses qu'il emmena à Constantinople.

6. S'étant décerné à lui-même un triomphe pour tant de victoires, il commanda de faire un char d'une merveilleuse beauté, enrichi d'argent, & de pierreries. Le jour de la pompe solennelle, on tendit les rues de tapisseries rehaussées d'or, où les images du Sauveur, & des Saints étaient représentées avec tant d'art, qu'elles paraissaient animées. Il y avait des deux côtés des amphithéâtre, pour placer le peuple. Toute la ville était parée de la sorte, depuis la porte d'Orient jusqu'au Palais. Le char était tiré par quatre chevaux plus blancs que la neige. L'Empereur, au lieu de monter dessus, y plaça l'image de la Vierge, à laquelle il était ravi de rendre l'honneur de ses victoires. Il donna la conduite des chevaux à d'autres, & marcha à pieds tenant une croix à la main. Après qu'il fut entré dans l'Eglise de sainte Sophie, & qu'il y eut fait ses actions de grâces en présence du peuple, il s'en retourna à son Palais.

V

 

 

 

1. Μικρῷ δὲ ὕστερον καὶ κατὰ τοῦ τῶν Τριβαλλῶν ἔθνους (εἴποι δ´ ἄν τις ἕτερος Σέρβων), κακουργοῦντος καὶ τὰς σπονδὰς συγχέοντος, στρατείαν ἐκήρυξε, καὶ συμβολῆς γενομένης, κατὰ κράτος ἡττήσας καὶ τοῦτο τὸ βάρβαρον πρὸς σπονδὰς ὑπηγάγετο, μηδ´ ἄλλως δεικνύμενον ἀξιόμαχον, οἷα καθυποκύπτον ἀεὶ ταῖς ἐκ γειτόνων ἀρχαῖς. Καὶ λείαν ἐκεῖθεν ἐλάσας οὐ σταθμητὴν καὶ πλείστων ὠφελειῶν ἐμπλήσας τὸ στράτευμα ἐς τὴν ἕω διαβιβάζει τὸ τοῦ πλήθους αἰχμάλωτον. Καὶ κατὰ τὴν Νικομήδους ἐπαρχίαν ἀποτάξας αὐτῷ τὴν κατοίκησιν καὶ γῆν διαρκεστάτην ἀποδασάμενος, τὸ μὲν τοῦ δορυκτήτου λεὼ τοῖς στρατεύμασιν ἐγκατέμιξε, τὸ δὲ παρῆκεν εἰς δασμοφόρησιν.

2. Καὶ πατὴρ δὲ ἀρρένων παίδων ὁ βασιλεὺς οὗτος φανεὶς τῷ μὲν προήκοντι κατὰ γένεσιν (Ἀλέξιος τῷδε τὸ ὄνομα) πορφυρίδος μετέδωκε καὶ πεδίλοις ἐρυθροῖς ὑποδεῖσθαι διαφῆκε τὰ βάθρα τοῦ σώματος καὶ συνευφημεῖσθαί οἱ παρεῖχεν, ὁπηνίκα Ῥωμαίων αὐτοκράτωρ ἐκεῖνος ὑπὸ τῶν συνειλεγμένων ὄχλων ἀνηγορεύετο· τὸν δὲ μετ´ αὐτὸν Ἀνδρόνικον Ἰσαάκιόν τε τὸν ἐπὶ τῷδε καὶ τὸν ἐφεξῆς καὶ τέταρτον Μανουὴλ σεβαστοκρατορικαῖς ὑπεξαίρει τιμαῖς.

Φασὶ δὲ ὡς κατ´ ὄναρ ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης θεάσαιτο τὸν νεοστεφῆ υἱὸν τὸν Ἀλέξιον θηρίῳ ἔποχον λέοντι καὶ τοῦτον ἐκ τῶν ὤτων ἡνιοχεῖν, μηδενὸς ἑτέρου ὑπόντος ἐπιτηδείου πρὸς διεξαγωγὴν τοῦ θηρός. Ἦν δὲ ἡ σύγκρισις τοῦ ἰνδάλματος, ὡς μέχρι καὶ προσρήματος ψιλοῦ καὶ γυμνῆς πραγμάτων ἀνακηρύξεως ἐπιτευξεῖται τῆς βασιλείας ὁ παῖς, τῆς δὲ μείζονος ἀποπεσεῖται κυριαρχήσεως, ὃ καὶ μικρῷ συμβέβηκεν ὕστερον· θανάτῳ γὰρ τὴν ἐξ ἀνθρώπων ἐστείλατο.

3. Περὶ δὲ θέρειον ὥραν τὸν Ἴστρον διαβάντες οἱ Οὖννοι τήν τε Βρανίτζοβαν ἐξεπόρθησαν, κατερείψαντες τὰ τείχη καὶ τοὺς λίθους μετενεγκάμενοι εἰς τὸ Ζεύγμινον, καὶ τὴν Σαρδικὴν ἐληΐσαντο, τὰς ἐπὶ φιλίᾳ τῇ πρότερον ὁμολογίας ἀποσεισάμενοί τε καὶ διαξάναντες. Ἦν δὲ ἡ μὲν ἐνδόμυχος αἰτία ταυτησὶ τῆς διαφορᾶς τὸ τὸν Ἀλμούζην παρὰ βασιλέα ἐλθεῖν καὶ προσδεχθῆναι παρ´ αὐτοῦ ἀσμενέστατα, κασίγνητον ὄντα Στεφάνου τοῦ τῶν Οὔννων κατάρχοντος, ἡ δ´ εὐπρόσωπός τε ἅμα καὶ πρόδηλος ἀφορμὴ τὸ τοὺς οἰκήτορας Βρανιτζόβης λῃστρικῶς ἐπιτίθεσθαι τοῖς παραβάλλουσιν ἐκεῖθι Οὔννοις κατ´ ἐμπορίαν καὶ δρᾶν ἐπ´ αὐτοῖς τὰ χείριστα.

4. Ἅτε δ´ ἀπροόπτως τοῦ κακοῦ τοῦδε ξυνενεχθέντος, τότε μὲν τῇ κατὰ Φιλιππούπολιν ἐνδημίᾳ τὰ τῆς προμηθείας ὁ βασιλεὺς ἐπεμέτρησεν, Οὔννους ἐκεῖθεν μετανάστας θέμενος· τῷ δ´ ἐπιόντι καιρῷ πρὸς παρασκευὴν τῶν οἰκείων καὶ ἄμυναν τῶν πολεμίων χρησάμενος τὰς δυνάμεις συνήθροισε καὶ νῆας ταχυναυτούσας ἡτοίμασε καὶ ταύτας εἰς τὸν Ἴστρον διὰ τοῦ Πόντου κατακολπίσας ὑδραῖος ὁμοῦ καὶ χερσαῖος τοῖς ἀντιπάλοις ἐφίσταται. Διελθὼν δὲ τὸν ποταμὸν μετὰ τῆς στρατηγίδος τριήρους καὶ τὸν στρατὸν καταστησάμενος ἐς τὸ πέραν ἱππομαχίᾳ καὶ δοράτων ἀγκοινήσει τὸ συνελθὸν Οὐννικὸν διεσκέδασε.

Χρονίσας δὲ τῇ πολεμίᾳ καὶ καρτερικώτατος φανεὶς ἑαυτοῦ τοῦ τε Φραγγοχωρίου ἐκράτησεν, ὅπερ ἐστὶ τῆς τῶν Οὔννων γῆς τὸ πιότατον, ἐς πεδία ὑπτιάζον ἱππήλατα, μεταξὺ τῶν ποταμῶν Σαούβου καὶ Ἴστρου ἀναπεπταμένον, καὶ τὸ Ζεύγμινον παρεστήσατο καὶ κατ´ αὐτὸν ἐλάσας τὸν Χράμον λείαν πλείστην περιεβάλετο. Ἔπειτα καὶ τῷδε τῷ γένει μεθ´ ἑτέρας συμπλοκὰς σπεισάμενος τά τε πρὸς εἰρήνην διαθέμενος καὶ τὸ λοιπὸν βαρβαρικόν, ὁπόσον καθ´ ἑσπέραν Ῥωμαίοις ἄγχουρον, ἐς φιλίαν ἆκον ὑπαγαγόμενος, ἐν οἷς πολλάκις εὐρόησε κατὰ πόλεμον, δεῖν ᾠήθη καὶ τὰ ὑπερόρια φῦλα, καθ´ ὃν ἂν καὶ δύναιτο τρόπον, ὑποποιήσασθαι, καὶ τούτων ὁπόσα μάλιστα τῇ ἐμπορίᾳ καὶ ἀγυρτείᾳ προσκείμενα μετὰ πλοίων ἐς τὴν Κωνσταντίνου καταίρουσιν. Οὐκοῦν καὶ εἶχεν οἰκειωσάμενος τὴν παράλιον Ἰταλίαν ὅλα λαίφη διαπετῶσαν ἐς τὴν βασιλίδα τῶν πόλεων.

5. Ἠρεμησάντων δ´ οὕτω τῶν καθ´ ἑσπέραν γενῶν, ἐς τὴν ἕω διαβιβάσας τὸ στράτευμα τοῖς τὴν Κασταμόνα κατέχουσι Περσαρμενίοις ἐπιθέσθαι ἔγνωκεν. Ὅθεν διὰ τῆς τῶν Βιθυνῶν καὶ Παφλαγόνων ἐπαρχίας ἐλάσας ἐκεῖσέ τε παραγίνεται καὶ κλίμαξιν ὅτι πλείσταις χρησάμενος καὶ κύκλῳ περιστήσας τὰς ἑλεπόλεις αὐτῆς τε τῆς Κασταμόνος κρατεῖ καὶ τὸν ταύτης σατραπεύοντα Περσαρμένιον ἀπειπόντα περὶ τῶν ὅλων φυγάδα δείκνυσιν. Οὐκ ὀλίγον δὲ πλῆθος Περσῶν ἐκεῖθεν ἀπαγαγὼν αἰχμάλωτον πρὸς τὸ Βυζάντιον ἐπανέζευξε.

6. Τοίνυν καὶ κηρύξας ἐπὶ τῷ τροπαίῳ τουτωῒ θρίαμβον ἅρμα διειλημμένον ἀργύρῳ παγῆναι προσετετάχει· καὶ ἦν τὸ ἅρμα θαυμάσιον οἷον γενόμενον καὶ λίθοι τῶν μὴ πάνυ τιμαλφῶν ἐνιαχοῦ αὐτὸ ἤγαλλον. Ἐνστάσης δὲ τῆς ἡμέρας, καθ´ ἣν ἡ πρόοδος ὥριστο, ἅπας πέπλος τὰς ἀγυιὰς κατηγλάϊζε χρυσοϋφής τε καὶ περιπόρφυρος. Οὐδὲ τὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων ἀπῆν ἐκεῖθεν εἰκάσματα, ὁπόσα ἱστουργικὴ χεὶρ ἐπίπλοις ἐνετυπώσατο, ἃ καὶ εἴρηκεν ἄν τις ἔμψυχα, οὐκ ἐνυφαντά. Ἦν δὲ τοῦ ἄγασθαι ἄξια καὶ τὰ περὶ τὴν πάροδον ἑκατέρωθεν πρὸς ὑποδοχὴν τῶν θεωμένων διὰ ξύλων πήγματα καὶ ἴκρια. Χῶρος δὲ τῆς πόλεως ἦν, ὃς οὑτωσὶ διεσκεύαστο, ὁ διήκων ἐκ τῶν ἑῴων πυλῶν τῆς πόλεως ἐς αὐτὸ τὸ μέγα παλάτιον. Καὶ δὴ τὸ μὲν τέτρωρον εὐτρεπὲς καὶ εἷλκον τοῦτο πίσυρες ἵπποι καλλίτριχες χιόνος λευκότεροι. Ὁ δὲ βασιλεὺς τὴν τοῦ ἅρματος ἐπίβασιν παρεικὼς τὴν τῆς θεομήτορος εἰκόνα τούτῳ ἐπανεβίβασεν, ἐφ´ ᾗπερ ἦν γεγηθὼς καὶ τὴν ψυχὴν ἐκλείπων αὐτήν· καὶ τὰς νίκας ὡς συστρατηγέτιδι ἀμάχῳ ἐπιγραφόμενος καὶ δοὺς ἄγειν τὰ χαλινὰ τοὺς παρ´ ἐκείνῳ δυναμένους τὰ μέγιστα καὶ τοῖς ἐκ γένους ἐγγίζουσιν ἀμφιπονεῖσθαι τὸ ἅρμα ἐνδοὺς προῆγεν αὐτὸς σταυρικὸν σημεῖον χειριζόμενος καὶ ποσὶ τὴν πορείαν ποιούμενος· καὶ τὸν ἐκ τῆς τοῦ θεοῦ Σοφίας παρωνυμούμενον νεὼν εἰσιὼν καὶ τὴν ἐπὶ τοῖς κατωρθωμένοις ἀνθομολόγησιν Κυρίῳ τῷ θεῷ ἀπονείμας τοῦ λεὼ παντὸς ἐνώπιον τῷ ἀρχείῳ οὕτως παρέβαλεν.



 

-----------------------------------------

CHAPITRE VI.

1. L'Empereur entreprend le siège de Castamone. 2. Il s'allie avec Masut. 3. Il en est abandonné. 4. Les habitants de Gangre se rendent. 5. Les Perses la reprennent. 6. L'Empereur déclare la guerre aux Arméniens. 7. Il assiège le fort de Baca. 8.. Insolence d'un Arménien, 9.. Combat singulier de cet Arménien avec un Romain. 10. Prsfe de Baca.

1. L'Empereur n'étant demeuré a Constantinople qu'autant de temps qu'il en fallait pour se montrer à ses peuples, pour assister aux spectacles, & pour donner le loisir aux soldats de se débarrasser de leurs fatigues, & de raccommoder leurs armes, fut obligé d'aller assiéger la ville de Castamone que Tanisman Turc d'Arménie, qui commandait alors en Cappadoce, avait réduite sous son obéissance, & dont il avait fait passer la garnison au fil de l'épée.

2.. Quand il fut devant cette place il trouva que Tanisman était mort, & que Mahomet, qui était en mauvaise intelligence avec Masut Gouverneur de Cogni, en était maître. Se servant donc de cette occasion pour avancer ses affaires, il s'allia avec Masut, & ayant reçu de lui du renfort, il marcha contre Mahomet.

3. Ce dernier voyant que ses forces n'étaient pas suffisantes pour résister à deux armées, persuada à Masut de se réconcilier avec lui, & de ne pas affaiblir les Perses en assistant les Romains. Les troupes du Sultan s'étant séparées de celles de l'Empereur, son expédition fut moins heureuse qu'il ne l'avait espéré. Il ne laissa pas, néanmoins, de se camper proche d'une petite ville qu'il avait bâtie  sur  les bords du fleuve Rindace, de reprendre Castamone, & d'assiéger Gangre, puissante ville de Pont, qui avait été prise un peu auparavant par les Perses.

Il en battit d'abord les murailles par les endroits les plus faibles, mais cette batterie ne suffisant pas, il fit dresser  sur  une colline des machines avec lesquelles on lança de grosses pierres, qui tombant  sur  les maisons en brisèrent la couverture, & écrasèrent ceux qui étaient dedans ; de sorte qu'il n'était pas moins périlleux d'y demeurer que d'en sortir.

4. Les habitants ne pouvant souffrir les incommodités du siège, depuis la mort de Tanisman, se rendirent à Jean Comnène, qui emmena quantité de Perses, laissa deux mille hommes en garnison dans la ville, & s'en retourna à Constantinople.

5. Mais cette place ne demeura pas longtemps sous la domination des Romains, parce que les Perses étant revenus l'assiéger avec une armée plus puissante que la première, ils la réduisirent par famine, pendant que l'Empereur était occupé à d'autres affaires.

6. Il déclara, bientôt après la guerre à Léon Roi d'Arménie, qui s'était emparé de plusieurs places, & qui tâchait de se rendre maître de Séleucie. Ayant donc assemblé ses vieilles troupes, en ayant levé de nouvelles, & ayant amassé les provisions nécessaires pour un long voyage, il gagna sans combat les pas d'Arménie, & s'empara des villes d'Adane, & de Tarse. Non content de ces petits avantages, il entreprit la conquête d'Arménie, & emporta quantité de forts par composition ou par assaut.

7. Entre ceux qu'il assiégea il y en eut un des plus escarpés nommé Boca dont les habitants, bien loin de tendre les mains comme les autres se préparèrent à une forte résistance. L'Empereur leur protesta qu'il continuerait le siège, jusqu'à ce qu'il les eût réduits, quand même il devrait y supporter les neiges de plusieurs hivers; leur offrant d'honorables conditions, s'ils voulaient se rendre, & les menaçant de rigoureux traitements, s'ils s'opiniâtraient à résister à ses armes. Mais c'était laver la peau d'un Ethiopien, & chanter à des aspics qui se bouchaient les oreilles pour ne pas entendre la voix d'un sage enchanteur.

8. Parmi les soldats de la garnison, il y avait un Arménien nommé Constantin qui encourageait les autres à se bien défendre, & qui paraissant souvent sur une hauteur que la nature avait fortifiée par un roc, & que l'art avait revêtue d'une muraille, faisait des railleries en Grec contre l'honneur de l'Empereur, de l'Impératrice, & de leurs filles. Jean souhaitait avec passion de le prendre, pour châtier son insolence. Mais se fiant à ses forces, & se vantant de son courage, il défiait le plus hardi des Romains de se battre contre lui.

9. A l'heure-même, l'Empereur commanda aux Tribuns de choisir un soldat d'une valeur éprouvée pour s'opposer à l'Arménien. Ils en choisirent un de la légion des Macédoniens nommé Eustrate, qui ayant pris un bouclier de sa hauteur & une épée toute neuve, alla au pied de l'éminence  sur  laquelle était l'Arménien, l'inviter à venir battre, au lieu de débiter de ridicules vanteries, ou de vomir de sales injures. L'Arménien prenant ce défi pour un notable déshonneur, fondit sur Eustrate, avec la même légèreté que les chèvres bondissent  sur  les collines, & avec la même impétuosité que la foudre part du sein de la nue. Il avait une taille prodigieuse, une force extraordinaire, & une hardiesse brutale Il était couvert d'un grand bouclier blanc, au milieu duquel il y avait une croix. Sa main droite était armée d'une épée dont il frappait incessamment avec une témérité aveugle, de forte que l'on ne doutait nullement qu'il ne remportât la victoire. L'Empereur même désespérait du salut du Macédonien, & disait qu'il n'était pas possible qu'il en revînt. Les Romains ne laissaient pas de l'encourager par leurs cris, & de l'exhorter à frapper l'Arménien. Il levait souvent le bras comme pour porter un coup, & l'abaissait aussi souvent de même que s'il eût été retenu par quelque force magique. Enfin après avoir longtemps balancé son épée il en déchargea un grand coup  sur  le bouclier de Constantin & le coupa en deux bien qu'il fût digne d'Hector. Les Romains en jetèrent un cri d'admiration, & de joie. L'Arménien ne pouvant plus paraître sans ses armes au champ de bataille, se sauva avec une vitesse extrême  sur  la hauteur d'où il était parti, & y demeura le reste du siège sans témoigner de mépris de nos armes, & sans offenser l'Empereur, ni sa famille par des paroles outrageuses.

Le Macédonien ayant été interrogé par Jean Comnène pourquoi il avait levé tant de fois le bras, & n'avait porté qu'un seul coup, il répondit, qu'il avait envie de fendre l'Arménien en deux, mais que n'ayant pu frapper  sur  son corps parce qu'il était trop éloigné, il s'était contenté de couper le bouclier; L'Empereur admira sa valeur, & lui donna une récompense considérable.

10. Le fort fut emporté peu de jours après, & Constantin pris avec les autres, chargé de fers, & jeté dans une galère pour être mené à Constantinople. Mais comme il était extrêmement robuste & hardi, il tua la nuit plusieurs de ses Gardes, & se sauva. Il fut bientôt repris, & ramené à l'Empereur.

 

VI.

 

 

 

 

1. Οὐ πολλοῦ δὲ διαλιπόντος καιροῦ, ἀλλ´ ὥστε καὶ αὐτὸν ἐποφθῆναι τοῖς ὑπηκόοις καὶ θεάτροις διαχυθῆναι, προσειπεῖν δὲ καὶ τὸν στρατιώτην τὰ οἴκοι χρόνιον καὶ διαναπαῦσαι τὸν ἵππον καὶ τὴν λόγχην ἀκέσασθαι, αὖθις κατὰ Κασταμόνος ἐστράτευσεν. Ὁ γὰρ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον τῆς Καππαδοκῶν χώρας κρατῶν Περσαρμένιος Τανισμάνιος μετ´ ἰσχύος μείζονος ἐπιὼν τειχομαχίᾳ τὴν πόλιν εἷλε καὶ τῷ ξίφει κατὰ τῶν φυλάκων Ῥωμαίων ἐχρήσατο.

2. Βασιλεὺς τοίνυν ἐκεῖσε παραγενόμενος τὸν μὲν Τανισμάνιον ἐξ ἀνθρώπων εὗρε γεγενημένον, Μουχούμετ δέ τινα τὴν Κασταμόνα διέποντα, διάφορον τῷ τῆς Ἰκονίου πόλεως ἀρχηγῷ Μασούτ. Συμφόρῳ γοῦν τῷ καιρῷ πρὸς σύναρσιν τῶν καθ´ αὑτὸν πραγμάτων ὁ βασιλεὺς χρώμενος σπένδεται τῷ Μασοὺτ καὶ συμμαχίαν εἰληφὼς ἐκεῖθεν ἔπεισι τῷ Μουχούμετ.

3. Ὁ δὲ πρὸς ἀμφίστομον στράτευμα οὔκουν ἑαυτὸν εἰδὼς ἀξιόμαχον ὕπεισι τὸν ὁμόφυλον Μασοὺτ καὶ καταλύσας τὴν ἔχθραν ἄλλοις τε οἷς ἐκείνῳ διὰ γραμμάτων ἐσήμανεν, ἀλλὰ δὴ καὶ τῷ εἰπεῖν ὡς προσρυεὶς τῷ βασιλεῖ Ῥωμαίων, εἰ μὴ καταλλαγεῖεν αὐτοί, κακῶς διάθοιτο τὰ Περσῶν, πείθει τὸν Ἰκονιέα Μασοὺτ ἀποσχέσθαι μὲν βασιλέως, ἐκείνῳ δὲ προσρέψαι καὶ λῦσαι τὴν συμμαχίαν. Οὗ μετὰ βραχὺ συμβάντος καὶ νυκτὸς οἰχομένων τῶν τῷ βασιλεῖ παρὰ τοῦ σουλτὰν ἐκπεμφθέντων ἐπικούρων Περσῶν, οὐκ εὔοδα τὸ ἐκ τοῦδε Ῥωμαίοις τὰ τῆς προκειμένης ἐκστρατείας γεγόνασιν. Ὅθεν ἀναχασάμενος ἐκεῖθεν καὶ κατὰ τὸ πόλισμα ἐναυλισάμενος, ὃ περὶ τὸν Ῥυνδακὸν ποταμὸν αὐτὸς ἐδείματο, αὖ πάλιν τῆς κατὰ τοῦ Μουχούμετ ἀκμαιότερον ἥψατο καὶ Ῥωμαίοις ἐπανασωσάμενος Κασταμόνα οὐδὲ τῆς Γάγγρας ἀπέσχετο. Μία δέ ἐστιν αὕτη τῶν περιφανῶν καὶ μεγίστων Ποντικῶν πόλεων, οὔπω πρώην Πέρσαις καθυποκύψασα.

Ταύτῃ τοι καὶ νόμῳ πολέμου τὰ περὶ τὴν πόλιν ταύτην ὑπαγαγόμενος πρότερον, ἔπειτα καὶ χάρακα ἔβαλεν ἐπ´ αὐτήν. Τοῦ δ´ ἐντὸς Περσικοῦ μηδὲν μέτριον φρονοῦντος ἢ καθ´ ὁμολογίαν τε καὶ σπονδὰς βασιλεῖ συγχωροῦντος τὴν εἴσοδον, τὸ τεῖχος ὁ στρατὸς περιβάλλει, εἶτα τειχομαχίαις χρησάμενος, ᾗπερ ἦν ἐπίμαχος ὁ περίβολος, συνεχῶς ἔτυπτε τοῦτον. Μὴ προχωροῦντος δὲ τοῦ ἔργου διὰ τὴν τῶν ἐπάλξεων ὀχυρότητα καὶ τὸ ἐπὶ πολὺ ἐκθύμως ὑπέχειν τοὺς ἐναντίους, βάλλειν τὰ τείχη παρεὶς κατὰ τῶν οἰκιῶν ἐγνώκει διασφενδονᾶν τοὺς λίθους, προφαινομένων ἐκ τῶν ἔξωθεν κολωνῶν, ἐφ´ ὧν Ῥωμαῖοι κατεστρατοπεδεύοντο. Οἱ γοῦν ἐπὶ τῶν μηχανῶν λίθους στρογγύλους καὶ κούφους διὰ τὸ εὐσύνοπτον ἐς ὅτι πορρωτάτω διαφιέντες, ὡς δοκεῖν ἵπτασθαι τούτους, οὐκ ἀπὸ μηχανημάτων προΐεσθαι, τοὺς δόμους κατέσειον· οἱ δ´ ἐπὶ γόνυ κλινόμενοι καὶ τοὺς ὀρόφους διαλυόμενοι τὸ ἐνοικοῦν πλῆθος ἀπώλλυον, ὡς ἐντεῦθεν εἶναι καὶ τὴν ἐν ταῖς ἀμφόδοις ἐπισφαλῆ πάροδον καὶ τὸ ἔνδον ἡσυχῇ καθῆσθαι πάντῃ ἀσύμφορον.

4 Διὰ ταῦτα τοίνυν καὶ τὴν τοῦ βασιλέως δὲ προσεδρείαν οὐχ ἧττον, ἐπὶ δὲ μάλιστα τὴν ὀλίγῳ πρότερον μαλακῷ θανάτῳ ἐξ ἀνθρώπων ἀφάνισιν τοῦ τῆς Γάγγρας ἐπιστατοῦντος Τανισμανίου ἑαυτοὺς καὶ τὴν πόλιν τῷ αὐτοκράτορι ἐνεχείρισαν. Ὁ δὲ αὐτὴν εἰσιὼν καὶ τὸ πολὺ τῶν Περσῶν ἐκεῖθεν ἀπαγαγὼν καὶ δισχιλίους ὁπλίτας Ῥωμαίους φρουροὺς τῇ Γάγγρᾳ ἐγκαταστήσας τὴν βασιλεύουσαν εἴσεισι.

5. Πλὴν οὐδὲ ταυτηνὶ τὴν πόλιν ἐφ´ ἡλίοις ἡ Κωνσταντίνου μακροῖς ἔβλεψεν ὑπ´ αὐτὴν κληρουμένην καὶ ταῖς λοιπαῖς ἐνταττομένην ὑπηκόοις πόλεσιν· ἀλλ´ ἐπιβρῖσαν τὸ Περσικὸν μεῖζον τοῦ προτέρου καὶ λίαν ἐπικρατέστερον καὶ βαλὸν χάρακα λιμῷ παρεστήσατο, ἄλλοις καιρίοις ἐπισπωμένου τοῦ βασιλέως καὶ τούτοις τὸν νοῦν προσέχοντος.

6. Τὸ δ´ ἀπὸ τοῦδε στρατείαν κατὰ τῆς Κιλίκων ἐκήρυξε, τὸν Λεβούνην, ὃς Ἀρμενίας ἦρχε, μετιέναι ποθῶν, ὡς ἄλλα τε κατήκοα Ῥωμαίοις πολίσματα χειρωσάμενον, ἀλλὰ δὴ καὶ Σελευκείας ἐπιβῆναι πειρώμενον. Ἀγηοχὼς τοίνυν τὰς οὔσας δυνάμεις καὶ νεοσυλλέκτους ἄλλας αὐταῖς προσθέμενος καὶ τὰ ἐφόδια ἱκανὰ πρὸς χρονίαν ἐκδημίαν ἐνθέμενος ταῖς Κιλικίαις πύλαις ἐφίσταται· καὶ ταύτας ἀμαχεὶ παρελθὼν Ἀδάνης ἐπέβη καὶ κρατεῖ τῆς Ταρσοῦ. Οὐ μέχρι δὲ τούτου περιγράψας τὸ πρόθυμον περὶ τῆς ὅλης Ἀρμενίας διαγωνίζεται, ὅθεν πῇ μὲν ὁμολογίᾳ χειρούμενος τὰ τῶν φρουρίων ἐπικαιρότατα, πῇ δὲ διὰ μάχης αὐτὰ ὑπαγόμενος, ἐγκρατὴς ἁπάσης τῆς χώρας γίνεται.

7. Ἐπιστὰς δὲ σὺν ἄλλοις καὶ ἀποτόμῳ τινὶ ἐρύματι, ὅπερ Βακὰ ὀνομάζεται, ἐπεὶ μὴ χεῖρας προύτεινον αὐτῷ οἱ ἐντός, οὔτε μὴν προυχώρουν εἰς εἰρηναίας ξυμβάσεις, διαλαμβάνει τοῦτο παντὶ τῷ στρατεύματι βαλὼν χάρακα, μὴ ἂν ἐκεῖθεν ἀπᾶραι τὸ παράπαν ἰσχυριζόμενος, εἰ μὴ τοῦ πολίσματος ἐγκρατὴς ὀφθήσεται, κἂν εἰ πολιωθῆναί οἱ ξυμβαίη τῇ προσεδρείᾳ τὴν κεφαλὴν καὶ ταῖς χιόνων παλυνθῆναι πολλάκις καταφοραῖς, εἰς νοῦν ἄγων ἅμα τοῖς πολιορκουμένοις ὅσα μὲν πάθοιεν εὖ παρ´ αὐτοῦ ὑπενδόντες καὶ ὑπεκστάντες αὐτῷ τοῦ ἐρύματος, οἵοις δ´ αὖ χειρίστοις ὑποβληθεῖεν πολέμου νόμῳ ἑαλωκότες καὶ τὴν στρατιὰν ἰδόντες εἰσρυεῖσαν ἔνδοθεν. Ἦν δ´ ἀσπίσι ταῦτα ἐπᾴδων ἑκοντὶ κωφευούσαις πρὸς τὰ ὑποψαλλόμενα παρὰ σοφοῦ φαρμακοῦ καὶ σμήχων ἄντικρυς διηλέγχετο τὸν Αἰθίοπα.

8. Οἱ γὰρ τοῦ φρουρίου Βακὰ τὴν ἐπιστασίαν πεπιστευμένοι καὶ πάντες μὲν ἀκαταπλήκτως εἶχον πρὸς τὸν ἀγῶνα, Κωνσταντῖνος δέ τις μάλιστα, τοῦ τῶν Ἀρμενίων γένους τὰ πρῶτα κληρούμενος καὶ τῶν πολλῶν ὑπερφέρων χειρὸς γενναιότητι· οὐ μόνον τὸ ἐνοικοῦν πλῆθος ἐπισυνίστη καὶ διανίστη πρὸς τὸν κατὰ Ῥωμαίων πόλεμον, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς τοῦ φρουρίου πολλάκις προοπτανόμενος κἀπὶ τοῦ γηλόφου μεθ´ ὅπλων ἱστάμενος, ἐφ´ οὗπερ ἡ μὲν φύσις τὴν πέτραν ἀνέδωκεν, ἡ δὲ τέχνη τείχεσιν αὐτὴν περιέβαλε καὶ ἐκράτυνεν, ὕβρεσι τὸν βασιλέα Ἑλληνίδι ἔπλυνε γλώττῃ, ἔς τε τὴν ἄκοιτιν καὶ τὰς θυγατέρας ὁ στόμαλγος ἐρεσχελῶν καὶ λόγους ἀπρεπεῖς ἀφιείς. Βασιλεὺς μὲν οὖν συλλαβεῖν τὸν αἰσχρορρήμονα βάρβαρον καὶ δίκας λαβεῖν ἐξ ἐκείνου ἐγλίχετο· ὁ δὲ τῇ σφετέρᾳ πεποιθὼς ῥώμῃ καὶ μέγα τῷ δραστηρίῳ κομπάζων τῆς φύσεως ἔτι καὶ τὴν βασιλέως κατεμωκᾶτο παράταξιν καὶ προυκαλεῖτο ἀνέδην τὸν ἐπιλέγδην ἐκείνῳ συμπλακησόμενον.

9. Ἀμέλει καὶ βασιλεὺς ἐπιτάττει τοῖς ταξιάρχαις ἐκ τοῦ αὐτίκα τῶν ἀλκίμων τινὰ στρατιωτῶν ἀντιτάξαι τῷ Ἀρμενίῳ ἀντίμαχον ἀξιόμαχον. Ὡς οὖν Εὐστράτιός τις ἐκ τοῦ τῶν Μακεδόνων ἐπεκρίθη τάγματος, ἀσπὶς αὐτῷ ἐς ἀνδρόμηκες κατιοῦσα δίδοται καὶ σπάθη νεόσμηκτος ἐγχειρίζεται. Οὕτω δ´ ὁπλισθεὶς Εὐστράτιος ἀφίσταται μὲν τῶν Ῥωμαϊκῶν ἰλῶν, περὶ δὲ τοῦ γηλόφου τὰ κράσπεδα ἐπιστὰς ὑποκαταβῆναι βραχὺ τὸν Ἀρμένιον προυκαλεῖτο, ὅπως ἐν ἰσοπέδῳ διαγωνίσωνται, εἴπερ ἀληθῶς τὴν μοναθλίαν αἱρεῖται καὶ μὴ ἐπὶ πλεῖστον ἐμπληξίας ἰὼν εἰκῇ πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ τοῦτο σοβαρεύεται. Εἰς ὕβριν τοίνυν οἰκείαν ὁ Κωνσταντῖνος τὰ τοῦ Μακεδόνος λογισάμενος ῥήματα ὡς καταιβάτης πρηστὴρ ἢ δορκὰς ὀρεσίτροφος θάμνων διαλλομένη τῷ Εὐστρατίῳ προσρήγνυται οὕτω μὲν τηλίκος τὸ τοῦ σώματος μέγεθος ὤν, οὕτω δὲ θαρσαλέος πολεμιστής, ἀσπίδα προβεβλημένος ἴσην πάντοθεν καὶ λευκήν, χάραγμα σταυρικὸν περὶ τὸ μέσον ἔχουσαν. Οὐκοῦν καὶ τὴν δεξιὰν ξιφηφοροῦσαν τονώσας ἐπ´ εὐθείας τε καὶ ἐγκαρσίως ἐς τὴν ἀσπίδα πλήττων καὶ καταπλήττων οὐκ ἀνίει τὸν Μακεδόνα, οἰστρώδει προπετείᾳ χρώμενος, καὶ ἦν ἀεὶ προσδόκιμος μέγα τι κακὸν τὸν ἄνδρα ἐργάσασθαι. Καὶ βασιλεὺς παντάπασιν ἀπεγνώκει, μὴ μόνον τῶν χρηστοτέρων ἐλπίδων ἀποβουκολούμενος, ἀλλὰ καὶ τὸ μὴ τεθνάναι τὸν Μακεδόνα λαμπρῶς ἀπειπάμενος.

Καὶ τοιῷδε μὲν οὖν ὁρμήματι ῥοθίῳ τοῦ Κωνσταντίνου ἐπικειμένου, ὅμως τὸν Εὐστράτιον φωναῖς ὑπήλειφον οἱ Ῥωμαῖοι καὶ ἀντιπλήττειν αὐτὸν ὑπεφώνουν. Ὁ δὲ πολλάκις ἀνατείνας τὴν χεῖρα καὶ δόκησιν παρασχόμενος, ὡς πλήξειε τὸν ἀντίπαλον, ὑπεστέλλετο παρὰ δόξαν, οἷά τινος Τελχῖνος τὴν δεξιὰν ἐκείνῳ τοῦ πλήττειν ἀπάγοντος καὶ πρὸς τὸ δρᾶν ἐκτεινομένην ἐπέχοντος. Ὀψὲ δέ ποτε μετὰ πολλὴν τοῦ ξίφους ταλάντευσιν τὴν χεῖρα κατενεγκὼν ὁ Μακεδὼν διχῇ τὸν Κωσταντίνου θυρεὸν διαιρεῖ, χρῆμά τι πέλωρον ὄντα καὶ ἀτεχνῶς Ἑκτόρειον· πρὸς ὅπερ Ῥωμαῖοι μὲν ἐπηλάλαξαν μετὰ πλείστης δὴ τῆς ἐκπλήξεως, ὁ δ´ Ἀρμένιος τὸ φυλακτήριον ὅπλον οὕτως ἀέλπτως ἀποβαλόμενος, μηκέτι μένειν ἐπὶ τοῦ μεταιχμίου δυνάμενος, ποσὶ τὴν σωτηρίαν ἐπρίατο, ἐπαναδραμὼν εἰς τὸ γήλοφον ὡς τὸν περὶ ψυχῆς τρέχων σὺν ὀξυτέρῳ ὁρμήματι. Τοῦ δὲ λοιποῦ κατὰ χώραν μένων οὔτε Ῥωμαίων κατεφρυάττετο, οὔτε μὴν ἐς τὸν ἄνακτα καὶ τὸ γένος θρασυστομῶν σαπρολογίας ἱέναι προσέθετο βέλεμνα ἐν τῷ τὰ χείλη τείνειν κατὰ νευρὰν καὶ τοὺς ὀδόντας ὡσεὶ τόξον διατιθέναι κέρασιν ἁρμοζόμενον.

Ἐρωτηθεὶς δὲ πρὸς τοῦ βασιλέως ὁ Μακεδών, ὅ τι δρῶν καὶ διανοούμενος τὴν μὲν χεῖρα πολλάκις ἀνέτεινεν ὡς πλήξων τὸν ἀνθιστάμενον, τὸ δὲ ξίφος ἅπαξ κατήνεγκε, σκοπὸν εἶναί οἱ διὰ μιᾶς ἔφατο τοῦ ξίφους καταφορᾶς τὴν ἀσπίδα καὶ τὸν αὐτὴν ἀνέχοντα διελεῖν Ἀρμένιον· ὡς δ´ ἐπιτελὲς οὐκ εἶχε τὸ ἐννοούμενον διὰ τὸ μὴ ἐν χρῷ τὸν διάφορον τὸν θυρεὸν ἀνέχειν, ἀλλὰ προβεβλῆσθαι κατὰ πολὺ τοῦ σώματος ἀφεστῶτα, ἔγνω μὴ ἐλινύειν διακενῆς, τοῦ δ´ οὖν ὅπλου καὶ μάλα καθικέσθαι καιρίως, εἶθ´ οὕτως μετελθεῖν τὸν πολέμιον ἄτερ ἀσπίδος γενόμενον. Θαυμάσας τοίνυν ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις τούτοις ὁ βασιλεὺς δωρεαῖς μεγίσταις ἠμείψατο τὸν Εὐστράτιον.

10. Οὐ πολλαὶ δ´ ἡμέραι παρίππευσαν, καὶ ὑποκύπτει τῷ βασιλεῖ καὶ βίᾳ ἐνδίδωσι καὶ τοῦτο τὸ φρούριον καὶ συλληφθεὶς ὁ Κωνσταντῖνος ἀπάγεται δορυάλωτος, σιδήρῳ τοὺς πόδας ἀσφαλισθείς. Ἔπειτα δὲ καὶ ναῦς τριήρης τοῦτον εἰσδέχεται καταχθέντα εἰς θάλασσαν· ἥτις μετὰ μικρὸν τὰ ἀπόγεια λύσασα ἤμελλε διακομίσαι τὸν δεσμώτην ἐς τὸ Βυζάντιον. Τολμητίας δ´ ὢν καὶ θερμουργὸς ὁ Ἀρμένιος τοῖς φύλαξι νυκτὸς ἐπιθέμενος πλείστους ὅσους διαχειρίζεται καὶ τῶν δεσμῶν ἀνεθεὶς ὑπὸ τῶν συνόντων ἐκείνῳ θεραπευτήρων φυγὰς οἴχεται. Ἀλλ´ οὔπω νεωτέροις ἐπεφύη πράγμασι, καὶ συσχεθεὶς αὖθις καταπροδίδοται βασιλεῖ.

---------------------------

CHAPITRE VII

1.L'Empereur assiège la ville d Anabarzal 2. Il la prend. 3.. Il va a Antioche. 4. Il réduit la ville de Pize. 5. Il assiège Alep sans la pouvoir prendre. 6. Il en prend quelques autres. 7.  Il met le siège devant Seser & depuis le lève. 8. Il est poursuivi par les Perses. 9. Il entre une seconde fois a Antioche & revient à Constantinople.

1. Le fort de Baca ne fut pas le seul dont la prise fut difficile. L'Empereur supporta dès auparavant de grandes fatigues au siège d'Anabarza ville fort peuplée, assise sur une roche escarpée, entourée de fortes murailles, & défendue alors par un grand nombre de vaillants hommes qui s'y étaient réfugiés avec toutes sortes d'armes. Devant que de l'attaquer il y envoya une partie de son armée, dans laquelle étaient les Perses qu'il avait pris à Gangre. Du moment que les Arméniens les virent, ils ouvrirent leurs portes tout tranfportés de colère, firent une sortie furieuse, & repoussèrent bien loin les nôtres. Mais ceux-ci ayant été soutenus par un renfort qui était accouru à leur secours le sort des armes changea, & les Arméniens se retirèrent dans leur ville.

A l'heure-même les Romains approchèrent leurs machines des murailles, & lancèrent de grosses pierres contre les tours. Les Barbares en lançaient aussi  sur  les assiégeants, & des masses de fer tout allumées dont ils les incommodaient notablement. Puis transportés tout d'un coup de fureur ayant ouvert leurs portes, & ayant fait une sortie ils brûlèrent les machines des assiégeants, & s'abandonnèrent par l'excès de leur joie à d'horribles huées, & à de piquantes railleries. Le combat s'étant un peu ralenti,les Romains réparèrent leurs machines, les couvrirent de terre, & s'en servirent le jour suivant. Alors les feux d'artifice, & les traits enflammés ne pouvant plus nuire aux machines, à cause de l'humidité de la terre dont elles étaient couvertes, les moqueries des Arméniens se changèrent pour eux en tristesse.

2.  Quand il y eut plusieurs brèches à la muraille, il fut aisé d'entrer dans la ville, & la fierté des barbares fut soumise, non volontairement mais par nécessité, à l'autorité de l'Empereur. Il y eut pourtant une forte résistance à la seconde muraille, & beaucoup de sang répandu.

3. Jean Comnène ayant fait un pareil traitement aux forts des environs, alla en Celesyrie, & entra à Antioche qui est arrosée par le fleuve Oronte, & rafraichie par d'agréables Zéphyrs, où il fut reçu avec d'humbles soumissions par Raymond qui y commandait, & par tout le peuple.

4. Après y avoir séjourné quelque temps, durant lequel il contracta étroite amitié avec Raymond, & avec le Comte de Tripoli, il se résolut d'attaquer les villes de Syrophénicie qui étaient sous la domination des Sarrasins.

Etant donc arrivé au bord de l'Euphrate, & s'étant approché de la ville de Pise, les Romains qui avaient vaillamment commencé lâchèrent le pied, & furent poursuivis assez loin jusqu'à ce que l'Empereur ayant paru à la tête d'un petit corps, repoussa les habitants & les obligea de se retirer dans leur ville. Elle était environnée d'une double muraille, qui en quelques endroits était fortifiée par un fossé & en d'autres par une roche. Quand leurs tours furent tombées leur fierté tomba aussi & ils offrirent leurs biens en échange de leurs vies.

5. L'Empereur ayant ensuite divisé ses troupes en deux, en envoya une partie contre les places assises  sur  l'autre bord de l'Euphrate, amassa quantité de butin, & donna la ville de Pise au Comte d'Edesse. Ayant dédaigné d'assiéger Pempeze, parce que c'était une place qui n'avait rien que de faible & de méprisable, il alla, à la prière du Prince d'Antioche qui le suivait vers Alep & vers Serep. Quand il fut arrivé à la première, que l'on appelait autrefois Berée, il vit que c'était une ville fort peuplée, & fort bien munie. La garnison fit une vigoureuse sortie à la première vue de l'armée Romaine, mais ayant été aussi vigoureusement repoussée, elle se retira dans ses murailles. Elle fit plusieurs autres sorties dont le succès ne fut pas plus heureux, & tira  sur  l'Empereur, sans toutefois le blesser, lorsqu'il visitait les dehors. Ce Prince désespérant de la réduire, tant à cause de la solidité des murailles, que du nombre des troupes qui les défendaient, il se retira.

6. Ayant emporté par assaut la ville de Serer il la donna au Prince d'Antioche, & s'étant approché de Capharda, capitale d'une grande province, il la réduisit aussi à son obéissance ; puis il marcha vers Istrie ville de Mésopotamie, & l'ayant prise par force, il l'abandonna aux soldats, &  surtout aux Scythes, qui avaient plus contribué que les autres à la prise.

7. Il attaqua, après cela, la ville de Sezer. Au premier bruit de sa marche les habitants implorèrent le secours de leurs voisins, & ayant assemblé un corps considérable, ils le vinrent combattre avec des flèches faites de roseaux. Mais le succès de leur entreprise fut tel que l'on le put attendre de la fragilité du roseau. La plupart furent percés à coups de lances, les autres se noyèrent dans la rivière, & ceux qui furent assez heureux pour se retirer dans la ville, n'osèrent plus en sortir ; abandonnant toutes leurs terres au pillage.

Cependant, l'Empereur divisa ses troupes par compagnies, afin qu'elles eussent plus de facilité de s'entre secourir. Les Macédoniens composaient la première, ceux que l'on appelle choisis la seconde, les Scythes la troisième, les Perses soudoyés la quatrième. Les ennemis, épouvantés par la distinction de ces compagnies, qui se faisaient remarquer par la diversité de leurs armes, abandonnèrent la première muraille, & se réduisirent à la seconde. Il y eut là, durant plusieurs jours, diverses rencontres, divers combats, entre les plus vaillants hommes, & diverses retraites tantôt à la ville, & tantôt au camp. Néanmoins les Romains y remportèrent presque toujours l'avantage. Mais bien qu'un grand nombre des Barbares fussent péris par l'épée & par les traits, & bien qu'une partie considérable des murailles, & des créneaux eût été abattue par les machines, ils ne laissèrent pas de se défendre vaillamment, parce qu'il s'agissait de la conservation de leur vie, & de la défense de leurs femmes, & de leurs enfants.

L'Empereur les eût, sans doute, réduits, & outre la réputation immortelle qu'il eût remportée de leur réduction, il en eût tiré des richesses inestimables, si la nouvelle du siège d'Edesse, qui était extrêmement pressée par les Perses, ne l'eût obligé de se retirer pour la recourir. Avant que de partir, il reçut des assiégés de magnifiques présents, d'excellents chevaux, de riches étoffes de soie, & d'or, une table d'une rare beauté, & une croix d'une pierre précieuse  sur  laquelle était gravée l'image du Sauveur ; qu'ils disaient avoir été prise par les Sarrasins leurs ancêtres, lorsqu'ils pillèrent le camp de l'Empereur Diogène.

8. Comme les Romains se retiraient, ils furent attaqués par Zacas, & par quelques autres Chefs, & insolemment poursuivis avec un mépris indigne de la majesté de l'Empire. Toutefois, les efforts de ces Barbares n'eurent pas de grands succès, au contraire, leur témérité fut châtiée par la prise de deux de leurs Commandants, dont l'un était fils d'Atapacas, & l'autre était frère de Samuc Amir.

9. L'Empereur étant entré une seconde fois dans la célèbre ville d'Antioche, y fut reçu par tout le peuple, qui accourut en foule au devant de lui, & qui para les rues avec de riches tapisseries, & avec des images des Saints, pour honorer son entrée. En étant parti avec d'heureux présages, & après avoir loué le zèle des habitants, il s'approcha des frontières de Cilicie. Comme il marchait en ordre de bataille, il envoya une partie de son armée contre les Perses qui habitaient dans Cogni, & qui avaient fait des courses  sur  ses terres pendant qu'il était en Syrie. Les ayant donc vaincus, il fît le dégât dans leur pais, emmena force prisonniers, avec les chevaux, & les autres bêtes qui servaient aux voitures, ou au labourage.

Voila les expéditions que Jean Comnène fît, durant trois ans, en Orient, qui servirent de matière aux réflexions, & à l'entretien de tout le monde.

 VII.

 

 

 

 

1. Οὐ μόνον δὲ κατὰ τὴν ἅλωσιν τοῦ Βακὰ μετ´ ἐργωδίας ὁ βασιλεὺς ἐκονίσατο, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν Ἀνάζαρβαν πρότερον τὰ πλεῖστα ἐμόγησεν. Ἡ γὰρ πόλις αὕτη, κουροτρόφος οὖσα καὶ πολυάνθρωπος, ἐρυμνοῖς διείληπται τείχεσι καὶ πετρῶν ἀποτόμων ὕπερθεν ἵδρυται, τότε δὲ μᾶλλον ἀσφαλεστέρα γεγένηται παρὰ τῶν εἰς αὐτὴν ὡς εἰς κρησφύγετον συνελθόντων, ἁπάντων ὄντων φρακτῶν καὶ κρατίστων, ἐπιτειχίσματα προσειληφυῖα καὶ μηχαναῖς παντοίαις διαληφθεῖσα. Βασιλεὺς μὲν οὖν μέρος τῆς αὐτοῦ στρατιᾶς προπέπομφεν εἰς αὐτήν, καὶ τοῦτο Περσικοῖς κατειλεγμένον τέλεσιν, ὧν ηὐμοίρησε πρότερον τὴν Γάγγραν παραστησάμενος, πεῖραν λαβεῖν ἐντεῦθεν τῆς τῶν Ἀρμενίων γνώμης βουλόμενος καὶ ἀκριβῶς γνῶναι πρὸς οἷς εἰσιν. Οἱ δὲ πρὸς τὴν θέαν τούτων θυμῷ ὑπερζέσαντες, ὡς ἀπολουμένων αὐτίκα καὶ μηδὲ τὴν πρώτην αὐτῶν ὑποστησομένων ὁρμὴν τὰς πύλας ἀνακλίναντες κατ´ αὐτῶν ἐξερρύησαν, καὶ συμβολῆς γενομένης ἡττῶσί τε τούτους τὰ νῶτα στρέψαντας καὶ ἐπὶ πλεῖστον καταδιώκουσι. Συστάντων δὲ μετὰ βραχὺ τῶν φευγόντων ἐν τῷ τὴν ὄψιν μεταβαλεῖν οἷα καὶ Ῥωμαϊκῶν αὐτοῖς ἐπαρηξάντων ταγμάτων, ἡ μάχη παλίνστροφος γίνεται καὶ ἄκοντες εἰς τὸ τεῖχος ἐγκλείονται οἱ Ἀρμένιοι.

Μικρῷ δὲ ὕστερον καὶ τοῖς τείχεσιν αἱ μηχαναὶ προσάγονται. Καὶ οἱ λίθοι ἐκσφενδονῶνται σφαιροειδεῖς καὶ τὰς βάρεις βάλλουσιν. Ἀλλ´ οὐδὲ τὸ βάρβαρον ἐπὶ τούτοις ἤρεμον ἦν, τῶν δ´ ἐπάλξεων ἄνωθεν ἐξ ἀντιπάλου στῆσαν καὶ αὐτὸ μηχανήματα βάρη τε λίθων ἠκόντιζεν ἐς τὸ στράτευμα καὶ σιδήρια σπινθηρακίζοντα ἐξετίνασσε καὶ ἦν κατὰ τοῦτο Ῥωμαίων ὡς ἐπίπαν ἐπικρατέστερον. Ὅθεν τὰ μὲν πρῶτα πλεῖστοι τῶν Ῥωμαίων ἐσίνοντο· εἶτα καὶ εἰς παράλογον ὡς εἰπεῖν καὶ συώδη ὁρμὴν ὑποθήξαντες ἑαυτοὺς οἱ Ἀρμένιοι ἐξιόντες καταπιμπρῶσι τὰς ἑλεπόλεις, εὐφυᾶ πρὸς ἁφὴν εὑράμενοι τοῦ πυρὸς τὰ ἐκ δονάκων ἐπισυνθέματά τε καὶ πήγματα, ἃ πρὸς ἔρυμα τῶν μηχανῶν προετέτατο. Τὰ δ´ ἐπὶ τούτοις καγχασμοὶ τῶν ἀντιπάλων καὶ βρασμοὶ σώματος πρὸς διάχυσιν καὶ Ῥωμαίων παλίγλωσσοι χλευασμοὶ καὶ στομφασμοὶ κατὰ βασιλέως καὶ λῆροι μακροί. Ἀνοχῆς δὲ γενομένης καὶ τῆς μάχης ληξάσης ἐπὶ βραχύ, τά τε πετροβόλα ἐπισκευάζονται ὄργανα καὶ τὰ τούτων προταθέντα παραπετάσματά τε καὶ ἱμαντώματα ἐκ πηλίνων πλίνθων συντίθενται καὶ οὕτω τῇ ἑξῆς τὰ τείχη πάλιν ἐτύπτετο. Ἀμέλει καὶ ὡς τὰ ἐκτινασσόμενα φλογερὰ σιδήρια κατὰ μηδὲν τὰς μηχανὰς ἐλυμαίνοντο, εἰς κενὸν συνέβαινε σχάζειν τὰ τῶν Ἀρμενίων διανοήματα καὶ εἰς κοπετὸν μεταπίπτειν τὸν πρὶν κατάγελων. Ὁ γὰρ σφενδονούμενος ἐκ τῶν ἔσωθεν μύδρος εἰ καὶ ἦν ἀντήρης καὶ πρὸς τὰς πληγὰς ἀνένδοτος, ἀλλ´ οὖν ἐπεγχρίπτων τῷ μανῷ καὶ πλαδῶντι διακένῳ τε καὶ γηΐνῳ καὶ σομφώδει προβλήματι ἄπρακτος ἠκοντίζετο· εἶχε μὲν γὰρ ὑποχαλᾶν τὸ βαλλόμενον, σβεννύμενος δ´ οὖν ὅμως ἔδρα οὐδὲν ὧν ἕνεκα διηφίετο.

2. Ὅθεν κατὰ πολλὰ μέρη διαρραγέντος τοῦ περιβόλου τῆς πόλεως εὐέφοδα τὰ ἔνδον γίνεται καὶ τῷ τρόπῳ τούτῳ ὑποκλίνεται βασιλεῖ τὸ πρὶν ἀναιδὲς καὶ βρέμον τῷ κόμπῳ πολέμιον καὶ τὴν πόλιν Ἀνάζαρβαν ἀνάγκῃ μᾶλλον ἢ γνώμῃ αὐτῷ παραδίδωσιν, οὐκ ἐκ τοῦ παραχρῆμα δέ, ἀλλὰ μετὰ πεῖραν δευτέραν καὶ τὴν πολλάκις ἀντίταξιν καὶ τὴν ἐς τὸ προσεχὲς ἕτερον τεῖχος ἀναχώρησιν καὶ τὴν αὖθις ἐκ τοῦδε καθάπερ ἀπὸ τοῦ πρώτου μεθ´ αἵματος ἔκκρουσίν τε καὶ ἀποσάλευσιν.

3. Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ παρακείμενα ταύτῃ τῇ πόλει φρούρια μετελθὼν ἐς τὴν Κοίλην Συρίαν ἄπεισι καὶ τὴν καλλίπολιν Ἀντιόχειαν εἰσιών, ἣν δίεισιν Ὀρόντης καὶ περιβομβεῖ Ζέφυρος ἄνεμος, ὑπτίαις χερσὶ παρά τε τοῦ πρίγκιπος Ῥαϊμούνδου καὶ τοῦ πλήθους παντὸς τῶν ἀστῶν προσδέχεται.

4. Ἐφ´ ἱκαναῖς δ´ ἡμέραις τῇ πόλει ἐνδιατρίψας καὶ λίζιον ἑαυτῷ τὸν πρίγκιπα δείξας, σὺν αὐτῷ δὲ καὶ τὸν Τριπόλεως κόμητα, ἔγνω προσβαλεῖν ταῖς περὶ τὴν Ἀντιόχου ἱδρυμέναις καὶ παρ´ Ἀγαρηνῶν κατεχομέναις Συροφοινίσσαις πόλεσι.

Τοίνυν καὶ τῷ ποταμῷ προσεγγίσας Εὐφράτῃ ἀφικνεῖται εἴς τι πολίχνιον ἐγχωρίως Πιζὰ καλούμενον, ἔνθα καὶ πολλὴν ἐνδειξαμένων τῶν πολεμίων περὶ τὴν συμβολὴν γενναιότητα ὑπονοστεῖ τὸ Ῥωμαϊκὸν καὶ μέχρι τινὸς καταδίωξις γίνεται μέρους τοῦ προελάσαντος μὴ ἀντισχεῖν ἔχοντος πρὸς πάθος μανικὸν καὶ φορὰν παράλογον τῶν βαρβάρων. Μετ´ οὐ πολὺ δ´ ἐγγυτέρω τοῦ βασιλέως φανέντος, ἐκ τῆς περὶ αὐτὸν φάλαγγος συχνοὶ τοῖς ἀντιπάλοις συμμίγνυνται· οἱ δὲ μὴ ἐνεγκόντες τὴν κατ´ αὐτῶν ἐπέλευσιν τῶν Ῥωμαίων συγκλείονται εἴσω τοῦ τειχισμοῦ καὶ οὐκέτι ἐπεκτρέχειν προέθεντο. Τεῖχος μὲν οὖν καὶ περίτειχος ὑπῆν τῷ πολίσματι καὶ βαθεῖα τάφρος ἐν μέρει τοῦτο περιεζώννυε καὶ λίθος αὐτοφυὴς ἐνιαχοῦ κατεφράγνυε· πολλὰ δὲ τῶν πυργωμάτων ὑπενδόντα ταῖς τῶν λίθων νιφάσι καὶ πρὸς γῆν καταρρεύσαντα τῶν ἐκ τῆς Ἄγαρ καθεῖλε τὸ φρόνημα. Ἐντεῦθεν οἱ τολμητίαι καὶ φυσῶντες τὰ ἄμετρα, εἰς δειλίαν τεθειμένων αὐτοῖς τῶν ὀχυρωμάτων, ὑπέρ τε τῆς οἰκείας ἀντιβολοῦσι ζωῆς καὶ τῶν ἐνόντων πάντων αὐτὴν ἀλλάσσονται, βασιλεῖ τὰς χεῖρας προτείναντες.

5. Ἐκ δὲ τούτου μοῖραν διαφεὶς στρατεύματος κατὰ τῶν ἐπέκεινα τοῦ Εὐφράτου πόλεων καὶ φρουρίων πλῆθος λαφύρων συνέλεξε καὶ τὸ Πιζὰ τῷ τῆς Ἐδέσσης δωρησάμενος κόμητι, τὸ Βέμπετζ παραλλάξας ὡς εὐκαταγώνιστον κριθὲν κἀπὶ πεδίου κείμενον ὑπτιάζοντος, κατὰ τοῦ Χάλεπ καὶ τοῦ Φέρεπ ἐξώρμησε, τοῦτο αἰτησαμένου τοῦ τῆς Ἀντιοχείας πρίγκιπος, ἐπεὶ καὶ οὗτος τῷ βασιλεῖ συνεστράτευεν. Ἐπιστὰς δὲ τῷ Χάλεπ (τὸ δέ ἐστιν ἡ πάλαι λεγομένη Βέρροια) ὁρᾷ πολυάνθρωπον πόλιν καὶ στέγουσαν ἔνδον πλεῖστον ὅσον ὁπλιτικόν· οἳ καὶ ἐξιόντες τοῦ τείχους ἅμα θέᾳ Ῥωμαίων συμπλέκονται μετὰ ῥύμης τοῖς περὶ τὸν βασιλέα στρατεύμασι. Τὸ δὲ ἧττον ἀπενεγκάμενοι τὸν περίβολον ὑπεισῄεσαν. Οὐχ ἅπαξ δέ, ἀλλὰ κατὰ τὸ πάλιν καὶ πάλιν ἐπεκδρομὰς θέμενοι κατ´ οὐδεμίαν τὸ κράτος ἤραντο· ἐνίοτε δὲ καὶ αὐτῷ τῷ βασιλεῖ περιιόντι τὴν πόλιν καὶ κατασκοποῦντι τὸ τεῖχος δι´ ἑκηβόλων λάθρα ἐπιβουλεύσαντες καὶ τῆς προθέσεως ταύτης ἐξέπεσον. Οὐδὲν δέ τι δράσειν ἐξ ὑπογυίου δυνάμενος καὶ διὰ τὴν ὀχυρότητα μὲν ταυτησὶ τῆς πόλεως καὶ τὴν ἔνδον εὔιππον καὶ εὔοπλον στρατιάν, οὐχ ἧττον δὲ καὶ τὸ ἐπιλιπεῖν τὰ ἐφόδια καὶ τὴν πυρὸς ὁμοῦ καὶ ὕδατος ὑποσπάνισιν, ἐκεῖθεν μεθίσταται. Καὶ τὸ Φέρεπ ἐξ ἐφόδου παραστησάμενος καὶ τοῦτο κόμητί τινι τῆς Ἀντιοχέων ἀποχαρισάμενος πόλεως πρὸς ἑτέραν πόλιν μεταχωρεῖ κατὰ φράσιν ἐγχώριον Καφαρδὰ λεγομένην. Μεγίστης δὲ χώρας αὕτη προκαθέζεται καὶ περὶ αὐτὴν αὐχεῖ καθυπείκοντα οὐκ ἐλάχιστα φρούρια, στερρότητι τειχέων κομπάζουσα. Ἀλλὰ καὶ ταύτην διὰ βραχέος χειρωσάμενος μεταβαίνει πρὸς τὰ πορρώτερα.

6. Καὶ τῆς πρὸς τὸ Σέζερ πορείας ἁπτόμενος στρατοπεδεύει περὶ τὸ Νίστριον (πόλις δὲ καὶ τοῦτο τῆς Μέσης τῶν ποταμῶν) ἄποθεν μικρῷ τοῦ Σέζερ κείμενον καὶ τοῖς πᾶσι κατεσκευασμένον ἄριστα. Ὁδοῦ δὲ πάρεργον καὶ τούτου διαφθαρέντος καὶ πρὸς ἁρπαγὴν διαφεθέντος τοῖς στρατιώταις, καὶ τούτων μάλιστα τοῖς ἐκ καταλόγων τῶν Σκυθικῶν, ὑφ´ ὧν ἑάλωκεν,

7. Ἐκεῖθεν ἀπαναστὰς τῷ Σέζερ πρόσεισιν. Οἱ δ´ ἐκ τοῦ ἄστεος τούτου, καὶ τῶν πέριξ σατραπῶν συνελθόντων, πλείστους ὅσους τοὺς ὁπλιτεύοντας συνειλόχασιν· ὅθεν καὶ πρὸς ἕνα συνασπισμὸν συνιόντες καὶ ὁμαιχμίαν κρατυνάμενοι μίαν προσυπήντων τὸν ἐκεῖσε περικλώμενον ποταμὸν διαβάντες, ἀλλὰ καὶ δοράτια ἐκ καλάμων κραδαίνοντες ταῖς τοῦ βασιλέως συμπλέκονται φάλαγξιν ἵπποις ὠκύποσιν ἐποχούμενοι. Καὶ συρρήξεως γενομένης πολλάκις τὴν νίκην ὁ βασιλεὺς ἀποφέρεται καὶ οἱ μὲν τῶν πολεμίων κατὰ τοῦ ὕδατος ἀκοντίζονται, οἱ δ´ ἐμπείρονται δόρασιν, οὐδαμῶς ἐπαρκεσάντων σφίσι τῶν ἐνσειομένων δονάκων, ἀλλ´ ἀσθενῆ καὶ λεπτὴν ἐπικουρίαν καὶ τὸ ὅλον εἰπεῖν καλαμίνην παρεχομένων αὐτοῖς. Ἐντεῦθεν εἰς τὸ τεῖχος ἀναχωρήσαντες οὐκέτι ἐπεξόδους εἰργάζοντο, ἐκ δὲ τῶν γηΐνων ὀρόφων προφαινόμενοι καὶ πολλὴν ἐντεῦθεν τὴν σύναρσιν ἔχοντες Ῥωμαίοις ἀντεφέροντο, τὴν ἑαυτῶν χώραν ἀνέντες εἰς τὸ ἀδεῶς ἐκπορθεῖσθαι καὶ ληΐζεσθαι καὶ χειροῦσθαι τὰ φρούρια.

Οὕτω δὲ τούτων πραττόντων, ὁ βασιλεὺς τὰς φάλαγγας διηυκρινηκὼς καὶ κατὰ γένος καὶ φατρίας διῃρηκώς, ὡς φῦλα φύλοις ἀρήγωσιν, εἰς μίαν μοῖραν τὸν Μακεδόνα καθίστησιν, ἑτέραν τὸ ἐκ Κελτῶν, ἄλλην τὸ Σκυθικόν, ἐπὶ δὲ τὸ ἐκ Περσίδος ὁρμώμενον καὶ προσχωρῆσαν Ῥωμαίοις κατὰ πολέμους τοὺς πρότερον. Καὶ τῷ ἀμιγεῖ καὶ πολυμερεῖ τῷδε τῶν στρατευμάτων, διαφόρους προφαινόντων τὰς ὁπλίσεις, φόβῳ πλείονι ληφθὲν τὸ πολέμιον τῆς ἄγαν ἐνστάσεως καθυφίησι καὶ τὸν ἐκτὸς προέμενον τειχισμὸν πρὸς περίβολον τὸν ἔνδον μεθίσταται. Ἐπὶ πολλαῖς οὖν ἡμέραις ἀγχέμαχοι συνέβαινον συμπλοκαὶ καὶ πεῖραι καὶ διαμάχαι καὶ μονομαχίαι τῶν ἀρίστων καὶ περιφυγαὶ καὶ ὑποχωρήσεις καὶ καταδιώξεις ἐξ ἑκατέρων. Ἀλλ´ ἀεὶ τὰ μὲν Ῥωμαίων ἐπικρατέστερα κατεφαίνετο, τὸ δ´ ἐναντίον κἂν ἔπιπτεν ἀπὸ ξίφους πλειόνως κἂν ἐκ τόξων εἰς θάνατον ὕπνωττε κἂν τοῖς ἐκ μηχανῶν λίθοις εἰς μέρη διῄρητο καὶ πρὸς γῆν τὰ τείχη καὶ τὰ τούτων καθῃρεῖτο θωράκια, ὅμως ἔμενεν ἔτι ἀκράδαντον ἐς μυριοπληθὲς ἀριθμούμενον, ἄλλως τε καὶ ὑπὲρ αὐτῶν τῶν ψυχῶν καὶ τέκνων καὶ γυναικῶν καὶ πλούτου πολλοῦ, καὶ τούτου παντοδαποῦ, διαγωνιζόμενον.

Καὶ τάχ´ ἂν ἥλω καὶ ἡ πόλις ἥδε καὶ βασιλεῖ καθυπέκυψε καὶ παντὸς τοῦ πλούτου κεκένωτο καὶ Ῥωμαῖοι τῇ ταύτης χειρώσει κλέος ἤραντο τῶν πρώην ἐπικυδέστερον, εἰ μὴ ἀγγελίαι τινὲς ἀπαίσιοι καὶ ἄκοντα ἐκεῖθεν τὸν βασιλέα μεθείλκυσαν, αἳ τὴν Ἔδεσσαν ᾖδον κυκλωθῆναι παρὰ Περσῶν καὶ κινδυνεύειν παθεῖν τὰ χείριστα, μὴ βασιλέως αὐτῇ τὴν ταχίστην ἀρήξαντος. Οὐκοῦν ἐκ τῶν πολιορκουμένων δῶρα μεγαλοπρεπῆ κομισάμενος, καὶ ταῦτα ἐξ ὕλης τιμαλφεστέρας τῶν ἁπασῶν, καὶ ἵππους ἐριαύχενας εὐγενεῖς καὶ νήματα σηρικὰ διαπλεχθέντα χρυσῷ καὶ τράπεζαν ἀξιοθέατον, πρὸ δὲ τούτων σταυρὸν εἰς χεῖρας δεξάμενος πάγκαλόν τι χρῆμα καὶ ξενίζον τῇ θέᾳ, λυχνίτῃ λίθῳ κεκολαμμένον, ἐν ᾧπερ αὐτοφυῶς ἡ τέχνη διύφανε γράμματα εἰς κάλλος φιλόνεικον τοῦ θείου εἰκάσματος καὶ ὀφθαλμῶν ἀτεχνῶς τρυφήν, λύει τὴν πολιορκίαν, τῆς πρὸς Ἀντιόχειαν ἁψάμενος. Ἔφασκον δὲ οἱ κατὰ τὸ Σέζερ Σαρακηνοὶ πάλαι ποτὲ τοὺς προγόνους αὐτῶν ἐκ τῶν προσενεχθέντων δώρων τῷ βασιλεῖ δορύκτητα σχεῖν τόν τε ἐκ λίθου ἀκτινώδους σταυρὸν καὶ τὴν πολυτελῆ καὶ οἵαν ἐκπλῆξαι τράπεζαν, ἡνίκα Ῥωμανὸν εἷλον τὸν Διογένην τὴν αὐτοκράτορα Ῥωμαίων ἀρχὴν χειρίζοντα τήν τε βασίλειον ἐκείνῳ σκηνὴν ἐσκύλευσαν καὶ τοῦ χάρακος κεκρατηκότες τὰ ἐνόντα διείλοντο.

8. Ἐν δὲ τῇ ἐκ τοῦ Σέζερ ἀπάρσει τοῦ βασιλέως Ῥωμαίοις κατ´ οὐρὰν ἐπιτίθενται τὰ τοῦ Ζακῆ καί τινων ἀρχηγῶν ἄλλων διασήμων Περσικὰ στρατεύματα, θρυπτικώτατα τοῖς μικροῦ ποδηνέμοις ὀχήμασι προδεικνύμενα καὶ Ῥωμαίων ὀλιγωρότατα τύφῳ ἐμπλήκτῳ βαρβαρικῷ. Τῶν γε μὴν ἐλπίδων διαμαρτόντα οὐχ ὅπως οὐδέν τι γενναῖον ἔπραξαν, ἀλλὰ καὶ τοῦ κόμπου καὶ τῆς μεγαληγορίας δίκην ἀμοιβὸν ὑπὸ τῆς θείας τίσαντες δίκης καὶ δύο τῶν ἡγεμόνων ζωγρίας προσαπεβάλοντο· ἦσαν δ´ οὗτοι ὁ υἱὸς τοῦ Ἀτάπακα καὶ ὁ τοῦ Σαμοὺχ Ἀμηρᾶ κασίγνητος.

9. Εἰσιὼν δ´ ὁ βασιλεὺς τὴν Ἀντιόχου εὐδαίμονα πόλιν τὸ ἀστικὸν πλῆθος ὅλον ἑαυτοῦ ἀνηρτήσατο, ὡς καὶ μεθ´ ἱερῶν ἐκτύπων καὶ πλείστης ὅτι φιλοκαλίας τῶν ἀγυιῶν λαμπρὸν ἐκείνῳ σχεδιάσαι τὸν εἰσιτήριον. Ἐκ δὲ ταύτης μετὰ φωνῶν εὐσήμων καὶ προπέμψεων αἰνεσίμων εἰς τὰ τῆς Κιλικίας ὅρια παραβαλὼν κἀκεῖθεν ἐξορμήσας τῆς πρὸς τὸ Βυζάντιον φερούσης ἅπτεται. Καὶ γοῦν κατὰ τάξιν προϊὼν καὶ τῆς αὑτοῦ στρατηγίας ἐχόμενος στέλλει κατὰ τῶν Ἰκονιέων Περσῶν ἀπόμοιράν τινα τοῦ στρατεύματος· οὗτοι γάρ, ὁπότε τῆς Συρίας ἐπέβαινε βασιλεύς, τῷ καιρῷ χρησάμενοι πρὸς ἐπίθεσιν ἐκδρομῶν κατὰ Ῥωμαίων ἐδράξαντο. Τοῦτό τοι καὶ τοῦ δυσμενοῦς στίφους περιγενόμενος ἔκειρε τὴν πολεμίαν, ἅλωσιν ἀνθρώπων καὶ ζώων ἔλασιν παντοίων, ὁπόσα ὑπὸ ζυγὸν καὶ ὄχησιν, ἐργασάμενος.

Καὶ τοιοῦτοι μὲν οἱ πρὸς ἀνίσχοντα ἥλιον ἀγῶνες τοῦ Ἰωάννου δι´ ἐκστρατείας μιᾶς πᾶσαν μὲν γλῶσσαν, πᾶσαν δὲ γνώμην ἐς αὐτοὺς ἐφελκύσαντες, ἐν ᾗ καὶ τριετὴς χρόνος ἐξίκετο.

 

-------------------------------

CHAPITRE VIII.

1. Réconciliation de l'Empereur avec son frère Isâc. 2. Réjouissance publique pour les victoires de l'Empereur, & pour la réunion de la famille Impériale.

1.En ce temps-là, Isâc frère de l'Empereur qui, comme nous avons dit, n'avait  pas peu contribué à l'élever  sur  le trône, le revint trouver, après une longue absence, durant laquelle il avait parcouru diverses nations, à dessein de troubler ses Etats, & avait imploré la protection du Sultan de Cogni. Il n'avait trouvé personne qui voulût seconder sa rébellion, dans un temps où l'Empereur s'était rendu fort considérable par les heureux succès de ses armes. La grandeur de sa naissance, & l'avantage de sa bonne mine, digne véritablement de l'Empire, lui avaient fait recevoir un accueil fort civil dans la Cour des Princes où il s'était réfugié, mais elles ne lui avaient point donné de partisans, ni d'appui, dans une entreprise qui paraissait également injuste & périlleuse. Ainsi, reconnaissant trop tard qu'il avait eu tort de se séparer de son frère, il se résolut de retourner auprès de lui. L'Empereur fut bien-aise de le voir avec son fils; les embrassa tous deux, les entretint familièrement, & comme le lien de la parenté est fort puissant, & qu'il se resserre plus étroitement lors-même qu'il semble se relâcher, il les chérit depuis fort sincèrement, contre la coutume des Grands, qui dissimulent leur haine, jusqu'à ce qu'ils aient l'occasion de se venger.

2. L'Empereur les ramena à Constantinople, & ne témoigna pas moins de joie de leur retour, que de ses victoires. Les sujets partagèrent aussi leurs louanges & leurs acclamations, par son ordre, & après avoir publié les glorieux exploits de ses armes, ils donnèrent des marques publiques de la joie qu'ils avaient de la réconciliation de la famille Impériale.

VIII

 

 

 

1. Τότε δὲ προσερρύη τῷ βασιλεῖ τῷδε καὶ ὁ σεβαστοκρατορῶν κασίγνητος Ἰσαάκιος, ὃν φθάσαν εἴρηκε τὸ λέγειν συνάρασθαί οἱ τὰ περιττὰ εἰς τὴν τῆς βασιλείας κατάσχεσιν. Κατὰ γὰρ μικρολυπίαν τοῦ ὁμογνίου διαζευχθεὶς καὶ φυγὰς ἀπάρας ἐκ τῆς Ῥωμαίων, συνέκδημον καὶ συμπλανήτην ἔχων τὸν Ἰωάννην τὸν τῶν παίδων πρωτότοκον (ἀνὴρ δ´ οὗτος ὁπλιτοπάλας καὶ πολεμόκλονος, φυήν τ´ ἀρίστην καὶ εἶδος προφαίνων ἀξιοθέατον), πλείστοις μὲν καὶ ἄλλοις προσέμιξεν ἔθνεσι, σὺν αὐτοῖς δὲ καὶ τῷ τῆς Ἰκονιέων σατραπεύοντι μητροπόλεως. Καὶ ἦν μὲν ὁ Ἰσαάκιος οὗτος ὁρμαίνων ἀεὶ χώραις ἐπιθέσθαι Ῥωμαϊκαῖς καὶ Σατὰν γενέσθαι τῷ Ἰωάννῃ, χρημάτων δὲ ἀπορῶν καὶ τὸν βασιλέα Ἰωάννην ὁρῶν ταῖς κατὰ πόλεμον πράξεσι διὰ παντὸς περικλέϊστον οὐδένα εὕρισκε τοῖς κατὰ σκοπὸν ἐκείνῳ συμβαίνοντα. Μᾶλλον μὲν οὖν καὶ πάντας εἶχεν ἀποπηδῶντας καὶ πρὸς τὴν πρώτην τῆς ἀντιστασίας ἐνήχησιν δυσχεραίνοντας καὶ τὴν ἐπιχείρησιν ἀπαγορεύοντας ὡς ἀσύμφορον κἀκείνῳ καὶ μηδ´ αὐτοῖς ἐφικτὴν ὁπωσοῦν. Ὅθεν τοὺς τοπάρχας περιιὼν καὶ παρ´ οἷς κατέλυε δι´ αἰδοῦς ἀγόμενος ὡς τὸ εἶδος τυραννικώτατος καὶ τὸ γένος ἐπισημότατος, ὀψὲ συνεὶς ὡς διακενῆς τῆς συγγενείας ἀποδιίσταται βίον ἀντλῶν πόνηρον, πρὸς τὸν ὁμόσπορον ἐπανέλυσε. Καὶ βασιλεὺς ἀσμένως τε αὐτὸν καὶ τὸν υἱέα προσβλέπει καὶ ὄψιν καὶ λόγους ἀμφοῖν δίδωσι καὶ χαριέντως προσπλέκεται. Ἰσχυρὸν γάρ τι χρῆμα πόθος συγγενείᾳ διυφαινόμενος, κἂν ἀπορραγείη μικρόν τι τῆς συμφυΐας, ταχέως φιλυπόστροφος γίνεται. Ἀμέλει καὶ τὸ πρώην φίλτρον διατηρήσας ἀλώβητον οὐδέν τι παλίγκοτον ὑπέτυφεν ἐν ψυχῇ, ὁποῖα οἱ ἐν ἀρχαῖς φιλοῦσι τεχνάζεσθαι, τὸν χόλον ἐνθάπτοντες καὶ ἐναύοντες εἰς τὴν κατὰ καιρὸν φρυκτώρησιν καὶ κατάπρησιν·

2. Τὴν δὲ Κωνσταντίνου σὺν αὐτῷ εἰσιὼν οὐ πλεῖον τῷ τῆς νίκης περιόντι ἢ τῇ τοῦ κασιγνήτου ἐπανόδῳ ἠγαλλιᾶτο. Καὶ τὸ ὑπήκοον δὲ κατεκίρνα πως τὰ ἐγκώμια τῷ τοῦ βασιλέως τουτωῒ προμηθεύματι, οὐ μόνον τοῖς αὐτοῦ τροπαίοις καλλωπιζόμενον καὶ θῦον θεῷ χαριστήρια τῷ καὶ πορεύσαντι τοῦτον καὶ νικητὴν ἀνασώσαντι, ἀλλὰ καὶ τῇ τοῦ ἀδελφοῦ ἀφίξει ἐπευφραινόμενον.
 

--------------------------

CHAPITRE IX.

1..Dégât fait par les Perses. 2. Plainte des gens de guerre, 3. Passage de l'Empereur par la Paphlagonie. 4. Noblesse de Mahomet. 5. Disette de l'armée Romaine. 6. Divers petits combats. 7. Indiscrétion de Manuel, le plus jeune des fils de l'Empereur,

1.  Bien que l'Empereur fût indisposé, il partit bientôt de Constantinople, pour s'aller opposer aux Perses, qui faisaient le dégât  sur  les rives du Sangare. Les ayant dissipés par sa présence, & ayant emmené quantité de bétail, il revint, à Lopadion. Il employa le peu de loisir que lui donnaient les ennemis, à réparer les fortifications des places.

2. Souhaitant de séjourner longtemps dans ce pays-là, il commanda d'assembler les troupes, en quoi il excita l'indignation des gens de guerre, qui se plaignaient qu'il les accablait de fatigues, & qu'il ne savait & ne voulait pas savoir donner quelque modération à leur travail. Ce qui les animait avec plus de fureur, était, que la plupart de ceux qui l'avaient suivi en Syrie, ayant été arrêtés en chemin, ou par les maladies qui leur étaient survenues, ou par la perte de leurs chevaux, ou par la disette d'argent, & n'ayant pu retourner en leur pays, ils étaient contraints par ceux qui gardaient les ports, & les frontières, de s'aller joindre à l'armée. L'Empereur dissimula, ou plutôt méprisa ces plaintes, & continua ses desseins, en disant qu'il voulait avoir des soldats qui n'eussent que de la soumission pour ses ordres, & qui ne se lassassent jamais dans le service.

3. Ayant intention de réprimer l'insolence des Barbares, qui faisaient les courses en Arménie, & de prendre Constantin Gauras qui s'était emparé de Trébizonde, & qui y avait établi une domination tyrannique, il passa par les vallées de Paphlagonie, tant pour en tirer les commodités qui lui étaient nécessaires, que pour n'être point enveloppé, & pour n'avoir à combattre que d'un côté.

4. Mahomet, dont nous avons ci-devant parlé, commandait, alors,  à Césarée, & ayant réduit l'Ibérie, & une partie de la Mésopotamie, il possédait d'immenses richesses. Il se glorifiait de descendre de l'ancienne race des Arsacides, & de la nouvelle famille des Tanismans, qui ont été les plus fiers & les plus redoutables ennemis que nous ayons eus en Orient, de notre siècle.

5. L'Empereur partit donc de Lopadion,  sur  la fin du Printemps, & ayant marché durant les ardeurs de l'été, & durant les jours tempérés de l'automne, il arriva vers le solstice d'hiver, à la cinquième Pontique. Etant, ensuite, entré dans le pays des ennemis, il y souffrit de grandes incommodités. Outre la rigueur extrême du froid qu'il y endura, il y manqua de toute sorte de provisions, & y perdit presque tous les chevaux de l'armée. La renommée qui ne laisse rien de caché, l'ayant fait sa voir aux ennemis, ils firent diverses courses à la façon des voleurs, donnèrent quelquefois de justes batailles, & incommodèrent notablement les Romains. Ils fondaient quelquefois comme un nuage épais, & se fiant à la vitesse de leurs chevaux, ils se dissipaient comme s'ils eussent été poussés par les vents.

6.  L'Empereur, pour réparer la perte des chevaux, choisit les meilleurs qui servaient à porter le bagage, & les distribua aux Romains qui portaient des pieux, & aux Latins qui savaient se servir de la lance, desquels les Barbares ne purent soutenir le choc. Ayant de la sorte repoussé les Perses, il se retira à Néocésarée, autour de laquelle il y eut plusieurs petits combats.

7. Manuel, le plus jeune des fils de l'Empereur, s'étant engagé la lance à la main, au milieu des ennemis, obligea toute l'armée à se surpasser elle-même, soit par émulation, ou par le désir de le sauver. L'Empereur le loua devant tout le monde ; mais en particulier, il le châtia d'avoir combattu sans son ordre, & avec plus de témérité que de valeur.

IX

 

 

 

 

1. Μὴ πολυωρήσας δὲ τῷ Βυζαντίῳ, τῶν Περσῶν ἐσβαλόντων τοῖς κατὰ τὸν ποταμὸν τὸν Σαγγάριον ἐπιδρόμοις τόποις, ὑπεριδὼν καχεξίας σώματος ὡς εἶχεν ἐξώρμησεν· ὅθεν τοὺς πολεμίους διαθροήσας τῇ παρουσίᾳ καὶ θρεμμάτων ἀγέλας ἐλάσας παντοδαπῶν ἐπανῆλθεν εἰς τὸ Λοπάδιον. Μετ´ οὐ πολὺ δὲ καὶ τῆς γυναικωνίτιδος ἐξιούσης τὴν πόλιν τὰς Ὀχυρὰς ἐδείματο, τὴν ἐκ τῶν πολεμίων ἐκεχειρίαν εἰς τὸ μὴ πάντῃ ἀξύμφορον Ῥωμαίοις διατιθείς.

2. Ἐμβραδῦναι δὲ τοῖς τόποις τούτοις διασκοπούμενος τὴν στρατιὰν ἀθροισθῆναι διετετάχει. Καὶ ἡ μὲν ἐκ θεσπισμάτων βασιλείων συνήγετο, αὐτὸς δὲ κατὰ τοῦτο τὸ ἔργον ὡς οὐδέποτε τοῖς στρατευομένοις ἀσυγγνώμων ἔδοξε καὶ βαρὺς καὶ τὸ πλέον μηδὲ μέτρα ἐκστρατείας εἰδώς, ὡς εἴπερ ἐλάθετο ἢ οὐκ ἐνόησεν ὡς τρισσὸν ἔτος ἐν τοῖς ἑῴοις πολέμοις Ῥωμαῖοι διήνεγκαν. Τὸ δὲ πρὸς ἄρρητον ἔχθος ἔτι μᾶλλον ἐκμῆναν, ὅτι πολλοὶ τῶν εἰς Συρίαν συναναβάντων ἐκείνῳ μήπω τὰ οἴκοι βλέψαντες, ἀλλὰ νόσῳ σώματος καὶ σπάνει τῶν ἀναγκαίων καὶ φθορᾷ τῶν ὀχημάτων ἐν τῇ ὁδοιπορίᾳ χρονίσαντες, ἠναγκάζοντο μὴ τῶν πατρίδων βαίνειν εὐθύ, ἀλλ´ ἔνθα κατασκηνοῖ βασιλεὺς μεταβαίνειν ὑπὸ τῶν ἐπιμελῶς τὰς ὁδοὺς τηρούντων καὶ τὰς θαλαττίους περαιώσεις ἐπισκοπούντων. Ὁ δὲ μὴ ἀγνοεῖν ἔχων τὸ τοῦ γογγυσμοῦ αἴτιον, τὸν οὐκ εἰδότα πλαττόμενος, ἵνα μὴ λέγοιμι τὸν μηδαμῶς ἐμπαζόμενον ὑποκρινόμενος, ἐκείνους μὲν εἴα κενοφωνεῖν, αὐτὸς δὲ τῆς προθέσεως εἴχετο, βούλεσθαι λέγων ἔχειν τοὺς στρατιώτας συσπουδαστὰς καὶ μηδαμῶς ταῖς συνεχέσιν ἐκδημίαις ἀπαυδοῦντας καὶ ἀποκναίοντας.

3. Προθέμενος δὲ μετελθεῖν τοὺς κατὰ τὸ θέμα τῶν Ἀρμενιακῶν παρεισφθαρέντας βαρβάρους, ἅμα δὲ καὶ Κωνσταντῖνον τὸν Γαβρᾶν κατασχεῖν χρόνον ἤδη συχνὸν τὴν Τραπεζοῦντα ὑποποιησάμενον καὶ ἤθεσι τυραννικοῖς αὐτὴν διεξάγοντα, διὰ τῆς τῶν Παφλαγόνων συναγκείας τὴν πορείαν τίθησιν ἀεὶ τῶν τοῦ Πόντου παράλων βαδίζων ἐχόμενα, δυοῖν ἕνεκα, τοῦ τ´ ἐκ τῆς οἰκείας χώρας τὴν στρατιάν οἱ πορίζεσθαι τὰ βιώσιμα, καὶ εἰ δεήσει συρρῆξαι πόλεμον, κατὰ μίαν μοῖραν ἔχειν αὐτὸν ἐπικείμενον, ἀλλ´ οὐκ ἐξ ἑκατέρων μερῶν προσφυόμενον κἀντεῦθεν πρὸς περικύκλωσιν ἐπιτήδειον.

4.  ἦν γὰρ ὁ τῆς Καισαρείας τότε κρατῶν Μουχούμετ, περὶ οὗ εἰπεῖν ἔφθημεν, πλείστην ὅτι περιβεβλημένος ἰσχύν, μέρος τε τῆς Ἰβηρίας ὑπαγαγόμενος καὶ ἔνια τῆς τῶν ποταμῶν Μέσης παραστησάμενος, τὸ μὲν ἄνωθεν γένος ἐς τοὺς Ἀρσακίδας συναλειφόμενος, τὸ δὲ προσεχὲς ἐκ Τανισμανίων καταγόμενος· ἦσαν δ´ οὗτοι τολμητίαι καὶ ἀνδρισταὶ καὶ τῶν χειρωσαμένων τὰς ἑῴας πόλεις Ῥωμαίων οἱ μάλιστα κράτιστοί τε καὶ ἀναιδέστατοι.

5. Ἔαρος μὲν οὖν ὑπολήγειν ἀρξαμένου τοῦ Λοπαδίου βασιλεὺς ἀπανίσταται, τὴν δὲ θέρειον πᾶσαν ὥραν καὶ τοῦ μετοπώρου τὸ εὐκραὲς ἐν τῇ ὁδοιπορίᾳ τῇδε κατατριψάμενος περὶ τροπὰς ἐνηυλίσατο χειμερίους πόλει Ποντικῇ τῇ Κιντῇ. Τῇ πολεμίᾳ δ´ ἔκτοτε προσβαλὼν ἐν πολλοῖς ἐδυσπράγησεν. Ἔστι μὲν γὰρ καὶ ἄλλως ἡ Καππαδοκῶν χώρα κρυμώδης πᾶσα καὶ τὸ κλίμα τοῦτο ψυχεινὸν καὶ δριμύτατον, τότε δὲ καὶ χειμῶνος ἐπιγενομένου ἀήθους πολυτρόποις κακοῖς προσεπάλαισε. Τά τε γὰρ πρὸς δίαιταν ἐπιτήδεια σχεδὸν εἰς τέλος ἐξέλιπον καὶ τῶν ζώων ὁπόσα σκευοφόρα τε καὶ πολεμιστήρια διεφθάρη παντάπασι. Κἀκ τοῦδε τὸ ἀλλόθρουν πλειόνως ἀναθαρρῆσαν, ἐπεὶ καὶ ἄφθεγκτόν ἐστι τῇ φήμῃ μηδὲν ἀνεξερεύνητόν τε καὶ ἀνεξέλεγκτον, ἐφόδοις ἀκηρύκτοις ἐχρῆτο συχναῖς, καὶ λῃστρικοῖς ἐπιτιθέμενον κλέμμασιν, ἐνιαχοῦ δὲ καὶ προδήλως διαμιλλώμενον κατὰ μάχην ἐνώπιον, ἀεὶ τὰς τῶν Ῥωμαίων ἐλυμαίνετο φάλαγγας· κατὰ γὰρ νέφος συνεχὲς τὴν σύστασιν ἐφιστάμενον ἐκ τοῦ αὐτίκα, τῇ ποδωκείᾳ πεποιθὸς τῶν ἵππων, τῆς ὁμαιχμίας ἀφίστατο, ὡς εἴπερ ἀνέμων πνοαῖς ἐξῄρετο.

6. Βασιλεὺς δὲ τὸ τῶν ἵππων μεθοδεύων ἀτύχημα, περιιὼν τὸ στράτευμα τὰ εὐγενῆ τῶν ὀχημάτων συνέλεγε καὶ ταῦτα διδοὺς καὶ Ῥωμαίοις μέν, ὁπόσοι κοντοφορεῖν ᾔδεσαν, τοῖς δ´ ἐκ τῶν Λατίνων μάλιστα δεξιοστροφεῖν ἐπισταμένοις δοράτια, ἀνθίστα τούτους τοῖς πολεμίοις καὶ παρεῖχε γενναίως ἀντιμαχεῖν. Οἱ δὲ τὰς μετὰ ξυστῶν ἐπελάσεις τούτων ἐνεγκεῖν οὐκ ἔχοντες πρὸς φυγὴν μεθηρμόζοντο. Ἱκανῶς μὲν οὖν διὰ τῶν τοιῶνδε μεθόδων καὶ τοῦ πλείστους ὅτι μάλιστα τῶν πεζῶν σημαίας ἀνέχειν εἰς ἔμφασιν πλείονος ἱππικοῦ τὰς Περσικὰς ἀναστείλας φορὰς ἐπὶ Νεοκαισαρείαν ἵετο.

7. Πολλαὶ δὲ καὶ περὶ αὐτὴν μεταξὺ Περσῶν καὶ Ῥωμαίων ἐτολυπεύθησαν συμπλοκαί. Καὶ τῶν τοῦ βασιλέως υἱῶν ὁ νεώτερος (Μανουὴλ ὄνομα τούτῳ) δόρυ διαβαστάσας καὶ ἱκανῶς προελθών, τοῦ πατρὸς εἰδότος μηδέν, τοῖς πολεμίοις ἐνέβαλε· καὶ τὸ ἔργον τοῦτο τοῦ μείρακος παρωρμήκει σχεδὸν ἅπαν τὸ στράτευμα καὶ ὑπὲρ ἰσχὺν ἀγωνίσασθαι, τινῶν μὲν ἐς τὸν ὅμοιον ζῆλον διαναστάντων, τῶν δ´ ἄλλων ἁπάντων δεισάντων περὶ τῷ παιδὶ καὶ βασιλεῖ χαριεῖσθαι τὰ μέγιστα οἰηθέντων, εἰ συναραμένων αὐτῶν οὐδαμῶς τι πρὸς τῶν πολεμίων ἐσεῖται πεπονθὼς ἀηδές.

ἀλλὰ τότε μὲν ὁ πατὴρ ἐπαίνοις τὸν παῖδα προδήλως ἠμείψατο· ὕστερον δὲ τὴν σκηνὴν εἰσιὼν πρηνῆ ταθέντα διὰ λύγου ἔτυψεν ὡς θρασύτερον μᾶλλον ἢ εὐτολμότερον, μηδ´ ἐπιτρέψαντος αὐτοῦ συμπλακέντα τοῖς ἐναντίοις.





 

------------------------------

CHAPITRE X.

1.Perfidie & apostasie de Jean neveu de l'Empereur. 2. Retraite des Romains. 3. Prise de quelques îles. 4. Mort de deux fils de l'Empereur.

1. Il y a apparence que sans la désobéissance criminelle, & sans l'infidélité punissable de Jean neveu de l'Empereur, & fils de son frère Isâc, ce Prince se fut rendu maître de Néocésarée. Comme il était prêt de donner bataille aux Perses, il aperçut un Italien qui n'avait point de cheval, & commanda à son neveu qui en avait plusieurs, de lui donner le Barbe sur lequel il était monté. Ce jeune Prince emporté d'une insolence extraordinaire, refusa d'obéir, & défia l'Italien de se battre contre lui, disant, que s'il remportait la victoire il aurait le cheval pour récompense de sa valeur. Ne pouvant, néanmoins, résister au commandement exprès de l'Empereur son oncle,.de qui il appréhendait la colère, il donna son cheval à l'Italien,. & à l'heure-même étant monté  sur un autre, il le poussa vers les Perses, en leur présentant de loin la lance, mais quand il fut proche d'eux, il la mit  sur  son épaule, ôta son casque, & embrassa leur parti. On ne peut douter qu'ils n'eussent beaucoup de joie d'être fortifiés par la présence d'une personne de sa qualité, qu'ils avaient déjà vu dans leur pays, lorsqu'il s'y était réfugié avec son père. Il renonça bientôt après à la Religion Chrétienne, & épousa la fille d'un Perse de la ville de Cogni.

2. L'Empereur fut extrêmement affligé d'un si fâcheux accident, & ne douta point que son neveu n'informât les Perses du mauvais état où était son camp, & de ce qui manquait à son armée. Cela fut cause qu'il se retira bientôt après,. mais il ne le put faire si secrètement, que les Perses n'en eussent avis, & que fondant  sur  la queue des troupes, ils ne les taillassent en pièces. Quand il eut gagné le bord de la mer, il fut en sûreté, & alors les ennemis se retirèrent. Après tant de fatigues, il rentra le premier jour de Janvier à Constantinople,  &  sur  la fin du printemps, il reprit les armes, & alla  sur  les bords du Rindace. Mais comme l'été était passé, & que les vents & les gelées ne permettaient plus de tenir la campagne, il céda au froid,.qui était armé de neiges & de glaces.

3. Au retour du printemps, après avoir dit adieu à ses filles, qui pleuraient comme les Eliades, & après avoir passé au milieu de la Phrygie, il arriva à Attalie, cette ville si célèbre où il souhaita de séjourner quelque temps pour réprimer les entreprises des Turcs.

Entre les usurpations qu'ils avaient faites, ils s'étaient emparés de la Palus Pugusienne, qui est d'une vaste étendue, & qui a plusieurs îles, qui pour lors étaient peuplées par des Chrétiens qui trafiquaient avec eux, & qui avaient contracté avec eux une si étroite amitié, qu'ils suivaient la plupart de leurs coutumes ; tant il est vrai qu'une habitude fortifiée par le temps, efface les sentiments de la Religion, & de la nature. Ils vomissaient des injures contre l'Empereur, comme contre leur ennemi, & se fiant à la Palus qui leur servait de fossé, ils disaient en insensés des paroles qui ne leur fussent jamais venues dans l'esprit s'ils eussent été sages. L'Empereur les exhorta à désemparer les îles, comme l'ancien héritage des Romains, protestant de ne point souffrir une si injuste usurpation.. Mais les remontrances ayant été inutiles, il en vint aux effets, couvrit la palus de vaisseaux, éleva dessus des machines, battit les îles, & s'en rendit maître. Il ne vint pas toutefois à bout de cette expédition, sans peine, ni sans perte, les vents & les orages ayant fait périr une partie de ses vaisseaux, avec les hommes qui étaient dessus.

4. En ce temps-là, Alexis fils aîné de l'Empereur, à qui il avait donné les brodequins & la robe de pourpre, mourut d'une fièvre aiguë accompagnée d'un transport violent au cerveau. Andronique son puiné, ne survécut qu'autant de temps qu'il en fallait pour pleurer son frère, & fut lui-même enlevé, dans la fleur de son âge, par une mort précipitée.

X.

 

 

 

1. Ἴσως δ´ ἂν καὶ τῆς Νεοκαισαρέων ἐκράτησε βασιλεύς, εἰ μὴ κατὰ συγκυρίαν ἀπρόοπτον αὐτῷ προσέστη τῦφος ἄλογος αὐτοθελὴς καὶ θυμὸς παντάπασιν ἀκυβέρνητος τοῦ ἀδελφιδοῦ Ἰωάννου, ὃν ὁ σεβαστοκράτωρ ἐγείνατο Ἰσαάκιος. Μάχης γὰρ ἐνισταμένης μετὰ Περσῶν, ἱππότην ἐπίσημον ἐξ Ἰταλίας ὁρμώμενον ἄνιππον θεασάμενος ἐκέλευσε παρεστῶτι τῷ ἀνεψιῷ ἀποβῆναι τοῦ Ἀραβίου ἵππου, ᾧ ἦν ἔποχος, καὶ δοῦναι τοῦτον τῷ Ἰταλῷ, μὴ χατίζοντα ἵππων τὸν ἀνεψιὸν ἐπιστάμενος. Ὁ δὲ φρονηματίας ὢν καὶ γαῦρος πλέον τοῦ δέοντος τῷ τοῦ βασιλέως ἀντέστη κελεύσματι, ἐμβριθεστέραν, ἵνα μὴ λέγοιμι ἀναιδεστέραν, τὴν ἀντίρρησιν ποιησάμενος· καὶ τὸν Λατῖνον ἐξουθενῶν προυκαλεῖτο εἰς ἀντιμάχησιν ὡς τὸν ἵππον, εἰ περιγένοιτο, δικαίως ἀποληψόμενον. Μὴ ἐπὶ πολὺ δ´ ἔχων ἀνθίστασθαι τῷ θείῳ καὶ βασιλεῖ (ἑώρα γὰρ πρὸς ὀργὴν ἐπιφρίσσοντα) τὸν ἵππον δίδωσιν ἄκων. Μετακελλητίσας δ´ εἰς ἕτερον ἀθυμίας πλήρης τὸ δόρυ ἀγκοινησάμενος κατὰ τῆς τῶν πολεμίων παρατάξεως φέρεται. Μικρὸν δέ τι προβὰς τὸν λογχήρη κοντὸν εἰς τοὐπίσω ἀντέστρεψε καὶ τῷ νώτῳ ἐπαναθέμενος πρὸς Πέρσας αὐτόμολος γίνεται, τὸ κράνος τῆς κεφαλῆς ἀφελόμενος.
Ἀμέλει καὶ Ἰωάννης μὲν ἡδέως τοῖς βαρβάροις ὁρᾶται καὶ ἀσμένως προσδέχεται καὶ ὡς πάλαι μὲν συνήθης αὐτοῖς καθιστάμενος, ἡνίκα τῷ πατρὶ συνεπλάζετο, καὶ ὡς τότε δὲ τῇ παρουσίᾳ τὰ κατ´ αὐτοὺς ἀναρρώσων πράγματα. Ὁ δ´ αὐτὸς μικρῷ ὕστερον καὶ τὰ Χριστιανῶν ἐξομοσάμενος ὄργια τὴν τοῦ Ἰκονιέως Πέρσου θυγατέρα ἐγήματο. Ὁ δὲ βασιλεὺς ἐπὶ τοῖς συμβεβηκόσι τούτοις ἔκθαμβος γεγονὼς οὐκ ἀγαθαῖς ἐλπίσι διεστροβεῖτο, οἰόμενος ὡς οὐδὲν ἄφθεγκτον ἐσεῖται παραλελοιπὼς ὁ ἀνεψιὸς τῶν τὴν Ῥωμαϊκὴν περικλονούντων στρατιάν, ἀλλ´ ἀχαλινώτῳ καὶ εὐδρόμῳ γλώττῃ ἀναγγελεῖ τῶν ἵππων τὸν σπανισμόν, τὴν τῶν βιωσίμων στέρησιν, καὶ πᾶν ἕτερον καχέκτημα τῆς παρεμβολῆς. Ὑποκλέπτων τοίνυν τὴν ἐπανάλυσιν κατὰ βραχύ πως ἐκεῖθεν μεθίστατο. Πλὴν οὐδ´ οὕτω δρῶν εἶχε λεληθέναι ὁλοσχερῶς τὸ πολέμιον· τοῖς γὰρ τελευταίοις ἐπικείμενον τοῦ στρατεύματος μέχρι πλείστου παρηκολούθει καὶ διενοχλοῦν τὴν οὐραγίαν ἐνέλιπεν οὐδαμῶς. Διὰ ταῦτα τοίνυν τῆς παραλίας λαβόμενος ἐν τῷ ἀσφαλεῖ καθειστήκει καὶ τὸ βάρβαρον μηκέτι ἐπιέναι ἔχον παλίσσυτον γίνεται.

2. Εἰδοὶ μὲν οὖν Ἰαννουάριοι τὸν βασιλέα ἔβλεψαν Ἰωάννην ἐκ τῶν Περσικῶν καμάτων τὴν πόλιν ἐπεισιόντα, αἱ δὲ τοῦ ἦρος τροπαὶ τὸ ξίφος εἶχον αὖθις περιζωσάμενον καὶ πρὸς τὸ περὶ τὸν Ῥυνδακὸν ποταμὸν ἀφιγμένον πόλισμα. Ἐπεὶ δὲ ἡ μὲν θέρειος ὥρα παρεληλύθει, ὁ δὲ χειμὼν ἤδη παρεισιὼν τοῖς αἰθριάζουσιν ἐδυσκόλαινεν, ἀνέμων βόμβοις παραφοβῶν καὶ ἀμβλύτερα πρὸς ἀντιπάλαισιν ψύχους τιθεὶς τὰ σώματα, ἐπάνεισιν εἰς Βυζάντιον, τῷ ψυχεινῷ τοῦ καιροῦ ὑπενδοὺς ὡσεὶ καὶ χερμάδια τὰς νιφάδας καὶ δοράτια τὰς πηγυλίδας προβαλλομένῳ.

3. Ὑπομειδιᾶν δ´ ἀρχομένου τοῦ ἔαρος τῶν ἀνακτόρων ἀπανίσταται. Τῷ τοι καὶ τὰς ἐξ ὀσφύος αὐτοῦ προσειπών, ὅσα καὶ Ἡλιάδας ἐπ´ αὐτῷ ἀφιείσας ἠλεκτρῶδες δάκρυον, τὴν Φρυγίαν παρελθών, τὴν δ´ Ἀττάλου λαμπροτάτην πόλιν καταλαβὼν χρονοτριβεῖν ἐκεῖσε προέθετο, ὅπως τὰς πέριξ ταύτης χώρας μᾶλλόν τι πρὸς τὸ εὖ διάθοιτο.

Ἤδη γὰρ καὶ τούτων ἔνιαι τοῖς Τούρκοις ὑπέκυψαν, ἐν αἷς ἦν καὶ ἡ τοῦ Πουσγούση καλουμένη λίμνη. Αὕτη γὰρ εἰς ἀχανῆ καὶ μικροῦ θαλασσίαν χύσιν ἐκτεινομένη ἐν πολλοῖς νησῖδας ἀνίσχει προβεβλημένας τείχεσιν ἐρυμνοῖς. ᾤκουν μὲν οὖν ταύτας τηνικάδε καιροῦ Χριστιανῶν ἐσμοί, οἳ καὶ διὰ λέμβων καὶ ἀκατίων τοῖς Ἰκονιεῦσι Τούρκοις ἐπιμιγνύμενοι οὐ μόνον τὴν πρὸς ἀλλήλους φιλίαν ἐντεῦθεν ἐκράτυναν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐπιτηδεύμασιν αὐτῶν ἐν πλείοσι προσεσχήκασιν. Ἀμέλει καὶ ὡς ὁμοροῦσιν αὐτοῖς προστιθέμενοι Ῥωμαίους ὡς ἐχθροὺς ὑπεβλέποντο· οὕτω χρόνῳ κρατυνθὲν ἔθος γένους καὶ θρησκείας ἐστὶν ἰσχυρότερον. Ὅθεν οἱ μὲν ὡς ἀντίπαλον τὸν βασιλέα κακῶς ἔφασκον, μηδ´ ὑποκύψαι ὅλως τοῖς αὐτοῦ θεσμοῖς ἀπηυθαδιάζοντο τῷ ὑγρῷ φυσῶντες ζωστῆρι τῆς λίμνης καὶ ἃ οὐκ ἂν ᾠήθησαν φρονοῦντες, ταῦθ´ ὡς παραφρονοῦντες διεννοούμενοι. Ὁ δὲ μεθίστασθαι παρῄνει τῆς λίμνης ὡς παλαιοῦ Ῥωμαίων κτήματος καὶ καθαρῶς προσχωρεῖν τοῖς Πέρσαις, εἰ τοῦτο βούλοιντο· εἰ δὲ μὴ οὕτω δρῷεν, οὐκ ἂν ἀνασχέσθαι ὅλως διισχυρίζετο αὐτούς τε καὶ τὴν λίμνην ἀπεξενῶσθαι Ῥωμαίων ἐπὶ μακρόν. Μὴ προχωρούντων δὲ τῶν ῥημάτων, ἔργων πολεμίων ἥπτετο· ὅθεν ἁλιάδας καὶ ἀκάτια σχεδιάσας καὶ ζεῦγμα διὰ τούτων ἐργασάμενος τὰς ἑλεπόλεις ἐπέστησεν ἄνωθεν καὶ προσεπῆγεν οὕτω τοῖς ἐπὶ τῆς λίμνης ἐρύμασιν. Αὐτὰ μὲν οὖν ἐξελέσθαι ἴσχυσε, πλὴν οὐχὶ καὶ Ῥωμαῖοι κακῶν ἀπείρατοι διεξέπλευσαν τὸν τότε πόλεμον, ἀλλ´ ἐνίοτε τὴν λίμνην ἀνέμου διακυκήσαντος καὶ εἰς φλοῖσβον αὐτὴν ἀνοιδήσαντος τῶν ὁλκαδίων πολλὰ παρηνέχθησαν καὶ τὸν φόρτον ἐπανατραπέντα διαφῆκαν τῷ βυθῷ καὶ τοῖς κύμασιν.

4. Ἐν δὲ τοῖς καιροῖς τοῖσδε τὸν βίον μετήλλαξεν ὁ πρωτότοκος υἱὸς τοῦ βασιλέως Ἀλέξιος, ᾧ καὶ μετέδωκεν οὗτος ἐρυθροῦ πεδίλου καὶ φοινικίδος βασιλικῆς. Τῶν δ´ ὀξέων ἦν καὶ μὴ χρονίων τὸ νόσημα, τὸ δὲ εἶδος πυρετὸς ἐπαιγίζων καὶ ὡς ἀκροπόλει τῇ κεφαλῇ ἐπιθέμενος. Ἀλλὰ καὶ ὁ μετ´ αὐτὸν Ἀνδρόνικος, βραχύ τι ἐπιβιοὺς καὶ ὅσον ἐπικωκῦσαι τῷ κασιγνήτῳ ἐξ ἀνθρώπων ἀπάραντι, τὸ λαχὸν καὶ αὐτὸς μέρος τῆς ζωῆς ἐξετόξευσε.


 


 

-------------------------------

CHAPITRE XI.

1. L'Empereur entreprend le voyage de Syrie. 2. II forme des desseins  sur  Antioche. 3. Il n'y réussit pas. 4. Il en brûle les faubourgs. 5.  il est blessé à la chasse. 6.  Il désespère de guérir de sa blessure, & délibère  sur  le choix d'un successeur.

1.  Bien que Jean Comnène ressentît une cuisante douleur de la perte de deux fils si aimables, & qu'il y prit pour un funeste présage, il ne fit paraître aucune faiblesse, & ne perdit rien de son ardeur ordinaire. Au lieu de s'aller reposer à Constantinople, après une année de fatigues, il marcha vers l'Isaurie, & y ayant donné les ordres nécessaires, il prit le chemin de Syrie, avec Manuel le plus jeune de ses fils.

2. On disait publiquement que le sujet de ce voyage était de régler les affaires d'Arménie; & de s'assurer de la fidélité des places qu'il avait réduites à son obéissance durant la campagne précédente. Mais la véritable cause que l'on tenait fort secrète était, de joindre la domination d'Antioche à celle de Constantinople, & de visiter ensuite, les saints lieux qui ont été consacrés par la présence du divin Sauveur, & d'orner par de magnifiques présents son tombeau, qui est une source de vie. Il remua toute sorte de machines pour porter les Latins à lui céder volontairement la superbe ville d'Antioche, & en cas qu'il ne pût rien gagner  sur  leur fierté, il espérait au moins d'attirer à son parti les Syriens, & les Ciliciens. Dans tout le cours de son voyage, il écrivit plusieurs fois aux habitants, & avant que d'être arrivé, aux frontières de Syrie il reçut de leur part une embuscade qui releva fort ses espérances.

. 3. Mais quand il fut proche des murailles d'Antioche il n'en trouva pas l'entrée si aisée qu'il se l'était promise. Les Latins le supplièrent de s'obliger par serment à n'y demeurer que peu de jours, & à en partir après y avoir reçu les Honneurs accoutumés, sans apporter aucun changement aux lois, ni à la forme du gouvernement. Quelque déplaisir qu'il eût d'être trompé de la sorte, il n'osa entreprendre d'y entrer de force, étant éloigné de lui-même d'employer ses armes contre les Chrétiens.

4. Il abandonna, toutefois, les faubourgs au pillage, sous prétexte qu'il n'avait point d'autre moyen pour subvenir à la disette ou son armée était réduite. Les soldats brûlèrent les arbres fruitiers pour faire cuire leurs vivres. Ayant ainsi tiré une vengeance sourde de l'injure qu'il avait reçue, il marcha vers la Cilicie, & se campa dans une vallée entre deux collines que l'on appelait les nids des corbeaux.

5. Comme il y chassait il rencontra un sanglier sauvage, auquel il enfonça l'épieu dans le corps. Le sanglier s'agitant avec violence, lui blessa de telle sorte la main qu'il renversa son carquois, & qu'il se blessa d'une flèche empoisonnée, à la peau qui est entre les deux derniers doigts de la main. Le poison gagnant insensiblement le principe de la vie, lui causa bientôt la mort. Il négligea d'abord sa blessure, & se contenta d'y mettre de la peau de son pied, croyant que cela suffirait pour arrêter le pus.

Sur le soir il s'en retourna à son camp, soupa à l'ordinaire, & reposa toute la nuit. Le lendemain, ayant trouvé une grande enflure & une grande inflammation à sa blessure, il la montra aux Médecins. Quand ils l'eurent considérée, ils ôtèrent son remède, & y en mirent d'autres, mais en ayant reconnu l'inutilité, ils eurent recours à la Chirurgie, & coupèrent les parties les plus enflammées, sans néanmoins diminuer la tumeur qui, au contraire, croissait incessamment, & s'étendait d'un doigt à un autre, de la main au poignet, & du poignet au haut du bras. L'Empereur désespérait de guérir, & les Médecins n'osant l'espérer non plus, ne laissaient pas de vouloir couper la main, qui était déjà devenue aussi grosse que la cuisse. Comme il croyait que la première incision qu'ils lui avaient faite était la principale cause du mal, il ne voulut pas suivre leurs avis, ni hasarder une opération dont le succès n'était que douteux.

6. Le jour de la fête de la Résurrection du Sauveur, il participa aux saints Mystères, & à l'heure du souper, il commanda de laisser entrer tout le monde, & permit à chacun de demander ce qu'il voudrait. Le jour suivant, il fit la même chose, par le conseil de Jean grand Domestique, présenta aux principaux des viandes de sa table, & délibéra en particulier  sur  le choix d'un successeur. Comme il était tombé une pluie si furieuse, que la vallée où il était campé en était inondée, son lit fut emporté par la violence des eaux, ce qui fut cause qu'il répéta plusieurs fois cet ancien Oracle,

Dans l'humide vallon, les tristes destinées
Rompront à l'improviste le cours de tes années.

Ceux qui ont écrit exactement des successions des Princes, & des changements des Etats, assurent que cette prédiction fut confirmée par l'événement

Des funestes corbeaux tu feras la pâture.

 Les uns la rapportant aux fers, & aux instruments dont sa main fut brûlée, & les autres aux deux vallons entre lesquels il était campé.

XI.

 

 

 

 

1. Καίπερ δὲ συμφοραῖς τηλίκαις καὶ καλλίστων παίδων ἀφιλοσοφήτοις ἀποβολαῖς κατακαμφθεὶς ὁ βασιλεὺς τὴν ψυχήν, ἵνα μὴ λέγοιμι καὶ οἰωνοὺς ἀπαισίους τῆς ὑπερέκεινα πορείας τοὺς θανάτους τῶν φιλτάτων ἔχων πρὸ ὀφθαλμῶν, ὅμως οὐδέν τι καὶ πέπονθε μαλακὸν ἢ καθυφῆκέ τι βραχὺ τῆς προθέσεως ἢ παλίμπους ἐπανῆκεν εἰς τὸ Βυζάντιον, ἔτους ἤδη τελείου ἐπὶ τοῖς ἠθλημένοις τούτοις παριππευκότος, ἀλλ´ ἐς Ἰσαυρίαν ἀφιγμένος καὶ τὰ ἐκεῖθι πρὸς τὸ δέον καταστησάμενος τῆς ἀνόπιν καὶ πρὸς Συρίαν ὁδοῦ εἴχετο, ἐφεπόμενον ἔχων αὐτῷ τὸν ὑστερότοκον παῖδα τὸν Μανουήλ.

2. Ἦν δὲ ἡ μὲν πρόδηλος τῆς στρατείας ταυτησὶ πρόφασις ἡ τῆς Ἀρμενίας ἐπὶ τὸ κρεῖττον μεθάρμοσις καὶ πρὸς βεβαίαν κατάστασιν συνοχὴ τῶν πόλεων καὶ φρουρίων, ὧν ἐγκρατὴς γεγένητο κατὰ τὴν προτέραν αὐτοῦ ἀνάβασιν· ἡ δ´ ἀνέκφορος πρὸς τὸ στράτευμα λαθραία τε καὶ ἐνδόμυχος καὶ ἐκ περισκέψεως κίνησις αὕτη ἦν· ἀεὶ δι´ ἔρωτος εἶχε συνάψαι τὴν Ἀντιόχου τῇ Κωνσταντίνου κἀκ τοῦδε τοῖς θεοστιβέσι τόποις ἐπιφοιτῆσαι καὶ δώροις μὲν φιλοτίμοις καταστέψαι τὸν τοῦ Κυρίου τάφον τὸν ζωοπάροχον, τὸ δὲ κύκλῳ βαρβαρικὸν ἀνακαθᾶραι. Ὅθεν καὶ πᾶσαν ἦν μετιὼν μηχανήν, εἴ πως ὑπεκσταῖεν ἑκόντες αὐτῷ οἱ Λατῖνοι τῆς κυριαρχίας τῆς λογίμης Ἀντιοχείας, ἢ εἰ μὴ οὗτοι πείθοιντο (ἠπίστατο γὰρ τὴν Λατινικὴν κόρυζαν καὶ τὸ τοῦ φρονήματος αὐτῶν ἀταπείνωτον), οἱ δέ γε Κίλικες καὶ Σύροι προσρέψαιεν ἐκείνῳ.

3. Γράφων τοίνυν κατὰ τήνδε τὴν ἄνοδον καὶ τὴν αὐτοῦ προσημαίνων τοῖς Ἀντιοχεῦσιν ἄφιξιν οὐδαμῶς ἀνίει, ὥστε καὶ μήπω τῶν ὁρίων ἐπιβὰς τῆς Συρίας πρεσβείαν ἐφειλκύσατο ἐκεῖθεν μάλα ἀγαθὰς αὐτῷ τὰς ἐλπίδας ἐπὶ τοῖς μέλλουσιν ὑποβάλλουσαν. Ἐπεὶ δὲ τῇ Ἀντιόχου προσήγγισεν, ἀλλοίους εὕρατο τὰς γνώμας τοὺς Ἰταλούς, τῆς φήμης προαγγειλάσης ὁπόσα ἐνδόμυχα καὶ τῶν χειλέων τοῦ βασιλέως ἀπρόϊτα. Μὴ γοῦν ῥᾳδίαν εὑρίσκων καὶ τῇ γνώμῃ συμβαίνουσαν τὴν εἰς τὴν Ἀντιόχου πάροδον, ἀλλ´ ἔνορκον ὁρῶν συγχωρουμένην αὐτῷ τὴν εἰσέλευσιν καὶ τὸ ὅλον ἀπᾴδουσαν οἷς ὥρμαινε κατὰ ψυχήν, καὶ ὡς εἴπερ εἰσελεύσεται, πρὸς ἡμέρας ἐνσκηνησάμενος καὶ προσκυνηθεὶς καὶ τιμηθεὶς τὰ εἰκότα πάλιν ἐξελεύσεται μηδέν τι νεοχμώσας ἐπὶ τοῖς κατ´ αὐτὴν πράγμασιν ἤ τι μετακινήσας τῶν καθεστώτων ἐθῶν, ἀχθεσθεὶς ἐφ´ οἷς ἐξηπάτητο, τὴν μὲν εἴσοδον οὐ δέον κέκρικεν εἰσβιάζεσθαι, τὸν μετὰ Χριστιανῶν πόλεμον παντάπασιν ἐκτρεπόμενος,

4. Ἐναυλισάμενος δὲ τοῖς προαστείοις τῆς πόλεως κείρειν ἐνδίδωσι ταῦτα τῇ στρατιᾷ καὶ ἀπάγειν ἅπαν τὸ ταῖς χερσὶν εὔληπτον. Καὶ ἦν ἐκ τοῦδε τοῦ παραγγέλματος, πρόφασιν τὴν τῶν ἀναγκαίων ὑποσπάνισιν ἔχοντος, μηδὲ τὰ καρποφόρα τῶν δένδρων ἀσινῆ παρεώμενα, ἀλλὰ καὶ ταῦτα τῷ πυρὶ τῆς διαίτης παραδιδόμενα. Κἀπὶ τούτοις ἐκμετρήσας λεληθότως τὴν ἄμυναν πρὸς τὰ τῶν Κιλίκων παρενέκλινεν ὅρια. Ἐν δ´ εὐρυτάτῃ στρατοπεδευσάμενος φάραγγι, καθ´ ἣν ὄρη δικόρυμβα ἐπὶ πολὺ τοῦ ἀέρος ἀνέβαινον, ἅπερ λόγος αἱρεῖ Κοράκων φωλεοὺς κικλήσκεσθαι, εἰς κυνηγέσιον ἔξεισι.

5. Καὶ συῒ προσυπαντήσας μοναδικῷ τὴν μὲν αἰχμὴν τῷ στέρνῳ τοῦ θηρίου ἐνήρεισε· πλείονι δὲ ὠθισμῷ τοῦ συὸς χρησαμένου καὶ ὅλον τὸν σίδηρον εἰσδεξαμένου τοῖς σπλάγχνοις, ἡ κατέχουσα χεὶρ τὸ ἀκόντιον ὑποναρκᾷ τε καὶ ὑπενδίδωσι πρὸς τὸ ἄγαν τῆς τοῦ θηρὸς ἀντωθήσεως κἀντεῦθεν τοῦ εὐθέος παρενεχθεῖσα ἐγχρίπτει τῷ γωρυτῷ, ὃς παρὰ πλευρὸν τοῦ βασιλέως ἐξήρτητο πλάγιος, στέγων ἔσωθεν ἰοβόλα βέλεμνα. Ὅθεν τῆς φαρέτρας ἀνατραπείσης, εἷς τῶν διεκχυθέντων ἀτράκτων πλήττει τὸν βασιλέα κατὰ τὸ μεσεῦον δέρμα τῶν ὑστάτων δακτύλων τῆς χειρός. Ἀεὶ τοίνυν τοῦ φαρμάκου νεμομένου τὰ πρόσω καὶ διατρέχοντος καὶ περὶ αὐτὰ τὰ καίρια παρενσκήπτοντος καὶ κατὰ μικρὸν ἀπονεκροῦντος ταῦτα καὶ ἀποψύχοντος, μετὰ καιρὸν τοῦ βίου μεθίσταται. Τότε δ´ οὖν ὁ βασιλεὺς παρ´ οὐδὲν θέμενος τὸ ξέσμα τοῦ δέρματος ὑμένος ἠκέσατο ἐπιθέματι, ἥν φασιν ἐκδοράν, ἐκ τοῦ τῶν ποδῶν ἀποσυρέντος καττύματος, σφαλερῶς ἐντεῦθεν πειρώμενος τὸν προϊόντα ἐπισχεῖν ὕφαιμον ἰχῶρα τοῦ τραύματος.
 

Ἐπανελθὼν οὖν πρὸς ἑσπέραν καὶ ἀριστήσας τὴν μὲν νύκτα μετὰ ῥᾳστώνης διήνεγκε· τὴν δὲ μετὰ ταύτην ἡμέραν οἰδαίνειν καὶ σφύζειν ἀρξαμένου τοῦ τραύματος, περιωδυνίαις ἐβάλλετο καὶ τίθησιν ἔκπυστον τοῖς ἰατροῖς τὸ συμβάν. Οἱ δὲ τὸν τῆς χειρὸς ὄγκον ἰδόντες καὶ τὸ πρὸς ἄκεσιν τεθὲν περιεργασάμενοι αὐτὸ μὲν ὡς μὴ κατὰ θεσμοὺς νοσοκομίας παραληφθὲν ἀπήνεγκαν τῆς χειρός, φαρμάκοις δ´ ἄλλοις ἐχρήσαντο καταλεαίνειν δυναμένοις τὰ τῶν τραυμάτων φλεγμαίνοντα. Ἐπεὶ δ´ εἰς οὐδὲν ἀνύσιμον ἀπετελεύτα τὰ φαρμακεύματα, πρὸς χειρουργίαν οἱ Ἀσκληπιάδαι βλέπουσι. Τμηθέντος οὖν τοῦ οἰδήματος, οὐδ´ οὕτω καταστολή τις καὶ ὑποχάλασις τοῦ πάσχοντος μέρους ἐγίνετο, ἀλλ´ ὅ τε ὄγκος ἀεὶ ἐπὶ μεῖζον ᾔρετο, ἐπὶ δακτύλῳ τε δάκτυλον καὶ καρπὸν ἐπὶ παλάμῃ, εἶτα πῆχυν, ἐπὶ δὲ τούτῳ βραχίονα ἐπενέμετο τὸ δεινόν, καὶ βασιλεὺς τῶν χρηστοτέρων ἐλπίδων ἀπήγετο. Ἀμέλει καὶ τοῖς μὲν ἰατροῖς ἠπορημένοις παντάπασιν ἐδόκει τὴν χεῖρα τοῦ βασιλέως ἀποτεμεῖν, ἐς μηρὸν ἀνδρεῖον ἁδρυνθεῖσαν τῇ φλεγμονῇ, κατ´ ἀμφήριστον μέντοι καὶ τότε τοῦ πάσχοντος μέλους ἴασιν· βασιλεὺς δὲ καὶ τὴν προτέραν τομὴν αἰτίαν τοῦ ξύμπαντος κακοῦ ξυνορώμενος οὐδ´ ὅλως τοῖς λεγομένοις ἐπένευεν, ἀλλ´ ἔκειτο κάμνων, τὸ τῆς θεραπείας παριδὼν ἀμφίλογον.

6. Ἐπιστάσης δὲ τῆς πανευσήμου ἡμέρας τῆς Χριστοῦ ἀναστάσεως τῶν θείων μυστηρίων ἐν μεθέξει γίνεται καὶ πρὸς τὸ δεῖπνον ἀναπεσὼν ἀνῆκε τὴν αὐλαίαν πᾶσι τοῖς εἰσιέναι καὶ δεηθῆναι θέλουσι. Καὶ τὴν ἐφεξῆς δὲ ἡμέραν τὸν αὐτὸν διαπραξάμενος τρόπον ὑποθήκῃ τοῦ μεγάλου δομεστίκου Ἰωάννου καὶ τὰ παρατεθέντα βρώματα τοῖς παρεστῶσι διανειμάμενος καθ´ ἑαυτὸν ἔκτοτε ἰδιάσας περὶ τοῦ διαδόχου τῆς βασιλείας ἐγνώκει σκέπτεσθαι. Ὑετοῦ δὲ κατενεχθέντος ῥαγδαίου καὶ τῆς κοιλάδος καταρρύτου γενομένης, ἐφ´ ἧς ἐστρατοπεδεύετο, ἥ τε βασίλειος κλίνη μετεφέρετο πρὸς τὸ καθαρεῦον ὕδατος μέρος καὶ αὐτὸς ἦν ἐπὶ στόματος ἔχων τὸ φάσκον οὑτωσὶ χρησμῴδημα

„τόποις δ´ ἐν ὑγροῖς καὶ παρ´ ἐλπίδα πέσῃς.“

οἱ δὲ τὰς τῶν βασιλέων διαδοχὰς καὶ μεταθέσεις φιλοκρινοῦντες καὶ τοῦτο πέρας εἰληφέναι ἔλεγον

„ὢ πῶς γενήσῃ βρῶμα δεινῶν κοράκων,“

πῇ μὲν ἐς τὰ μέλανα καὶ σίζοντα σιδήρια τὸ παλαίφατον λόγιον ἀφορᾶν ἰσχυριζόμενοι, δι´ ὧν ὁ καυτὴρ τῇ χειρὶ τοῦ βασιλέως ἐπενήνεκται, πῇ δ´ ἐς τὸ τῶν βουνῶν προσώνυμον, ἐφ´ ὧν ἐκεῖνος κατεσκηνώκει, τὸ προφοίβασμα ἀπολύοντες.


 

----------------------------------

CHAPITRE XII.

1. Harangue de l'Empereur. 2. Proclamation de Manuel. 3. Mort de Jean Comnène & son éloge.

1. Ayant assemblé ses parents, ses amis, & tout ce qu'il y avait auprès de lui de personnes considérables, il leur présenta Manuel, le plus jeune de ses fils, & leur parla en ces termes.

Lorsque je fuis entré en Syrie j'ai conçu des espérances fort contraires à ce que vous voyez aujourd'hui. Je prétendais effacer par la splendeur de mes exploits la gloire de tous mes prédécesseurs, me baigner sans crainte dans l'Euphrate, & me désaltérer de ses eaux, Après cela, j'avais envie de voir le Tigre, de dissiper les ennemis que j''ai en Cilicie, & qui se font joints aux Sarrasins,  & de fondre comme le Roi des oiseaux au milieu de la Palestine, où le Sauveur a réparé par sa mort la corruption de notre nature, & où, en étendant les mains  sur  la croix, & en répandant son sang y il a réconcilié le monde avec son père. J'espérais monter  sur  la montagne du Seigneur, pour me servir des termes du Psaume  & assujettir par la force de mes armes cet orgueilleux ennemi qui tient en sa possession le tombeau de notre maître, comme les étrangers tinrent autrefois l'arche de l'alliance. Mais puisque Dieu se déclare contre mes desseins, je dois me soumettre à ses volontés. Qui est-ce qui a pénétré le secret de son conseil, & qui pourra lui faire changer de sentiment. Ses jugements sont infaillibles, & immuables au lieu que nos pensées sont douteuses & incertaines. Comme je lui suis redevable d'une infinité de bienfaits dont il a eu la bonté de me combler, je veux lui en rendre un témoignage en votre présence. Je suis né fils d'empereur.

J'ai succédé à mon père & je n'ai rien perdu de ce qu'il m'a déposé entre les mains. Je laisse aux autres à juger si j'ai augmenté, comme un sage & fidèle dispensateur, le talent qui m'avait été confié, bien que je le puisse publier sans blesser la modestie, & sans tomber dans la vanité, puisque je ne ferais que raconter les merveilles que Dieu a produites par mon esprit, & par mon bras, & dont il a voulu que j'aie été l'instrument. L'Orient & l'Occident ont ressenti la puissance de mes armes. J'ai réduit à l'obéissance de formidables nations dans l'un, & dans l'autre continent. J''ai presque toujours été sous les armes. Voici le second voyage que je fais en ce pays, Il y avait longtemps que ni les Perses ni les Arabes, n'avaient vu d'armée Romaine. Celle que j'ai commandée sous la protection du ciel, leur a imprimé de la terreur, & les a obligés a nous abandonner plusieurs villes qui s'estiment maintenant heureuses de relever de notre Empire. Je prie Dieu qu'après avoir conduit des troupes chrétiennes, je puisse jouir de l'héritage éternel, qui est destiné aux enfant de la paix. Je le supplie de vous accorder la victoire  sur  les nations qui n'invoquent point son saint nom ; & de vous donner un Chef, qui ne soit pas un mangeur de peuple, qui ne démente pas son nom par ses mœurs, qui ne soit pas noyé dans la débauche, ni plongé dans l'oisiveté, qui ne demeure pas attaché à son Palais comme les statues, & les peintures. Les affaires d'un Etat dépendant de la volonté du Prince qui le gouverne, elles sont pour l'ordinaire florissantes, quand il est bon, & déplorées quand il est méchant. Dieu même, selon le témoignage de David, élève les gens de bien, & abaisse les impies.

Puisque ma fin est proche, je suis obligé de vous parler de mon successeur, & je vous prie d'écouter avec attention ce que j'ai a vous en dire. Vous savez que je suis parvenu à l'empire par droit de succession. Il n'est pas plus nécessaire de vous en assurer qu' il serait nécessaire d'allumer un flambeau pour éclairer le Soleil. Comme vous avez approuvé le choix que mon père a fait de moi, je me persuade que vous approuverez celui que je ferai de l'un de mes enfants. J'avoue que la nature semble favoriser les aînés & les préférer dans la succession des couronnes ; mais Dieu ne fait pas toujours les mêmes régles. Isâc était le cadet d'Ismaël ; Jacob n'était sorti qu'après Esaü du ventre de leur mère. Moïse était le puîné d'Aron. David était le plus jeune de tous ses frères. La providence éternelle n'accorde pas toujours les honneurs à l'âge. Elle les défère souvent à la noblesse de l'âme, à la douceur du mœurs, à la soumission à ses ordres. Ne trouvez donc pas étrange que je ne suive pas en toutes choses les sentiments de la nature, & que je les rejette dans une affaire aussi importante que celle-ci, comme les faibles conseils d'une femme ; pour imiter une conduite infiniment plus élevée, & exempte de défaut.

Si le droit d'aînesse mettait mon fils Isâc sans contestation sur le trône, il serait inutile de le comparer à son frère. Mais puisque je prétends y élever Manuel, en considération de ses qualités personnelles, il es nécessaire d'en dire ici quelque chose ; quand ce ne serait que pour répondre aux soupçons secrets au peuple, qui pourrait croire que j'aurais préféré le cadet à l'aîné, par passion, plutôt que par jugement. Les inclinations des hommes sont aussi différentes que les traits de leurs visages. Bien que mes deux fils aient une même origine, ils n'ont pas un semblable naturel. Ils sont tous deux bien faits, & de bonne mine, ils sont tous deux robustes & adroits, ils ont tous deux de l'esprit ; mais le cadet me semble plus capable de gouverner un Etat. L'aîné m'a paru sujet à la colère, défaut fort contraire à la sagesse, & qui a perdu plusieurs personnes, qui, d'ailleurs y avaient d'excellentes qualités. Manuel ayant toutes les vertus de son frère, a,de plus, une douceur singulière, qui lui fait écouter les bons avis que l'on lui donne, & qui le fait rendre à la raison. je l'ai choisi pour mon successeur, par la connaissance que j'ai que les hommes aiment bien mieux être gouvernés par cette admirable clémence, que David qui était tout ensemble & Roi, & Prophète, faisait remarquer dans toutes ses actions. Recevez-le donc comme un Empereur que Dieu vous a destiné, puisque cela paraît manifestement par plusieurs prédictions qui ont été faites en sa faveur. La mort précipitée de mes deux fils que je destinais avant-lui, à l'Empire, & l'absence du troisième, ne sont-ce pas des témoignages évidents que Dieu l'a choisi entre ses frères ? Si vous considérez les qualités, vous reconnaitrez que la souveraine puissance que je lui mets entre les mains, n'est que la récompense qui est due à son mérite. Vous savez qu'il se signala, par des exploits qui surpassent son âge, en cette fameuse rencontre de Néocésarée, dont la crainte de le perdre me fit si fort appréhender le succès.

2. Voila ce que dit l'Empereur. L'Assemblée ayant consenti à son choix, accepta Manuel comme si elle l'eût choisi elle-même. Le père s'étant, ensuite, tourné vers son fils, & lui ayant donné des avis fort salutaires, lui mit le diadème  sur  le front, & le couvrit de la robe de pourpre. Après cela, l'armée vint en ordre le saluer en qualité d'Empereur, & lui prêter le serment de fidélité  sur  les saints Evangiles. La proclamation se fit de la sorte par le conseil, & par l'ordre du grand Domestique, qui avait dessein de dissiper les prétentions ambitieuses que quelques-uns fondaient  sur  le droit d'aînesse d'isâc, &  sur  leur alliance avec la famille Impériale, pour s'élever  sur  le trône.

3. L'Empereur Jean mourut peu de jours après, ayant régné vint-quatre ans, & huit mois. Il gouverna sagement l'Empire, & mena une vie sainte, éloignée de toute sorte de dissolution, & de débauche. Il affecta de faire paraître sa magnificence dans les largesses fréquentes qu'il fit au peuple, & dans les Eglises superbes qu'il bâtit. Il eut une plus forte passion pour la gloire que nul autre,& un plus violent désir de rendre son nom immortel. Il rechercha la bienséance, & la propreté en toutes choses, jusqu'à la manière de couper ses cheveux, &  jusqu'à la forme de ses souliers. Il bannit de sa Cour comme des pestes, toutes les paroles non seulement licencieuses, mais, mais aussi les inutiles, & toute la superfluité du luxe, & se proposa de servir à tous les sujets d'un modèle de vertu qu'ils pussent imiter. Ce n'est pas qu'il fût ennemi des grâces, ni qu'il eût un abord farouche & rebutant ; au contraire, il se relâchait quelquefois de sa sévérité, & prenait des divertissements honnêtes. Dans tout son règne il ne punit jamais personne de mort, ni de peine corporelle. Il fut considéré comme le principal ornement de la famille des Comnènes, & elle n'en éleva jamais  sur  le trône, dont il n'ait égalé, ou surpassé le mérite.

XII.

 

 

1. Ἐκκλησιάσας δ´ ἔπειτα τὸ συγγενὲς καὶ φίλιον καὶ ὁπόσον ἐν ὑπεροχαῖς τε καὶ ἀξιώμασιν ἦν καὶ παραστησάμενος τὸν ὑστερογενῆ παῖδα τὸν Μανουὴλ τοιάδε ἔλεξεν·
 

„Οὐκ ἐπ´ ἐλπίσι μὲν ταῖς ὁρωμέναις, ἄνδρες Ῥωμαῖοι, Συρίαν κατέλαβον, ἀλλ´ ᾤμην τῶν προτέρων εὐκλεέστερα ἔργα ἐνδείξασθαι καὶ λούσασθαι μὲν ἀδεέστερον ἐν Εὐφράτῃ καὶ τῶν τούτου ναμάτων πλησμίως ἀρύσασθαι, ἰδέσθαι δὲ καὶ Τίγριδα ποταμὸν καὶ διαθροῆσαι τοῖς ὅπλοις τὸ ἀνθιστάμενον, ὅσον τε προσρέπει τοῖς Κίλιξι καὶ ὅσον τοῖς ἐκ τῆς Ἄγαρ προσνένευκε, διαπτέσθαι δὲ καὶ ὡς οἱ βασιλεῖς τῶν ὀρνίθων, εἰ καὶ μέγα τοῦτο εἰπεῖν ἐστι, πρὸς Παλαιστίνην αὐτήν, ὅπου τὸ τῆς ἡμετέρας φύσεως πτῶμα πεσὼν ἀνήγειρεν ὁ Χριστός, ἐπὶ σταυροῦ τὰς χεῖρας διεὶς καὶ μικραῖς ῥανίσι κόσμον ὅλον εἰς ἕνωσιν ἀγαγών, ἀναβῆναι δὲ καὶ εἰς τὸ ὄρος Κυρίου, κατὰ τὸν ψάλλοντα, καὶ στῆναι ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ, μετελθεῖν δὲ πολέμου νόμῳ καὶ τὸ κύκλῳ πολέμιον, ὅπερ ὡς τὴν πάλαι κιβωτὸν οἱ ἀλλόφυλοι τὴν τοῦ Κυρίου σορὸν πολλάκις εἷλε δορύκτητον. Ἐπεὶ δὲ οἷς τρόποις τὸ θεῖον ἐπίσταται οὔκουν δέδεκται πέρας τὰ προσδοκώμενα, ἀντιστῆναι μὲν ὅλως οὐκ ἔστιν, οὐδ´ ἐπὶ τοῖς ὁρωμένοις χρεὼν ἀντειπεῖν. Τίς γὰρ θεοῦ σοφώτερος; ἢ τίς μεταλλεύσει νοῦν Κυρίου καὶ μεταμείψει τὰ τούτου κρίματα, ὑφελέσθαι ἢ προσθεῖναι τούτοις δεδυνημένος; σφαλεραὶ μὲν γὰρ αἱ τῶν ἀνθρώπων ἐπίνοιαι, ἡ δὲ τοῦ Κυρίου βουλὴ ἀνεπιποίητός τε καὶ ἀμετάπτωτος. Ἐν πολλοῖς δ´ ὅσοις εὐχάριστος ἔχων δείκνυσθαι τῷ τὰ κατ´ ἐμὲ συμφερόντως οἰκονομήσαντι, ἃ καὶ ἀριθμὸν ὑπερπέπαικε σύμπαντα, τῷ τέως ἀνθομολογούμενος ἐφ´ οἷς ἐμεγάλυνε τοῦ ποιῆσαι μεθ´ ἡμῶν ἔλεος ἐπ´ ἀκροαταῖς ὑμῖν καὶ τῶν λεγομένων εἰδήμοσι τάδε φημί.

Ἐκ πατρὸς βασιλέως ἔφυν, ἀρχῆς γεγένημαι τῆς ἐκείνου διάδοχος, οὐδὲν ἀπεβαλόμην ὧν εἰς χεῖράς μοι παραδέδωκεν. Εἰ δὲ κατ´ εὐγνώμονα καὶ πιστὸν ὑπηρέτην ἐπεξειργασάμην τὸ παρασχεθέν μοι θεόθεν τῆς βασιλείας τάλαντον, ἄλλοις σκοπεῖν καὶ λέγειν ἀφίημι· καὶ αὐτὸς δὲ ἀνεπαχθῶς διηγησαίμην ἄν, οὐκ ἐναβρυνόμενος, ἀλλὰ τὰ περὶ ἐμὲ θαυμάσια τοῦ θεοῦ διηγούμενος. ἕως με καὶ δυσμὴ μαχόμενον ἔβλεψε, τὰ πρὸς ἄμφω τὰς ἠπείρους ἔθνη μετῆλθον. Ὀλίγα τοῖς ἀνακτόροις προσέμεινα· ὁ βίος σχεδόν μοι ἅπας ἐπὶ σκηνῆς καὶ τὸ αἰθριάζειν ἀεί μοι περιεσπούδαστο. Ἡ γῆ αὕτη, ἐφ´ ἧς νῦν στρατοπεδευόμεθα, δίς με ἤδη προσέβλεψε καὶ ἣν μακρὸς ἐξ οὗ χρόνος ὀφθαλμοῖς οὐκ εἶδον στρατιὰν Ῥωμαίων Πέρσαι καὶ Ἄραβες, ταύτην ἔτρεσαν ἄρτι ἐφ´ ἡγεμόνι θεῷ καὶ ὑποστρατήγῳ ἐμοί· καὶ πολλῶν πόλεων ἡμῖν ὑπεξέστησαν, ὧν ἐς δεῦρο κύριοι καθεστήκαμεν, αἳ καὶ ζῶσι κατὰ τὰ ἡμῶν προστάγματα. Καὶ δοίη Κύριος ὁ θεὸς ἐμοὶ μὲν ὑπερηγεμονεύσαντι τοῦ τῶν Χριστιανῶν πληρώματος κλῆρον ἐκεῖ καὶ μερίδα ἀΐδιον, ἣν οἱ πραεῖς καὶ εὐάρεστοι αὐτῷ ἀπολήψονται, ὑμῶν δ´ ἔτι κραταιώσαι τὰς χεῖρας καὶ ἐνισχύσαι κατὰ τῶν τοὺς πολέμους ἐθελόντων ἐθνῶν καὶ παρ´ οἷς οὐδαμῶς ἐπικέκληται τὸ ἅγιον καὶ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα τοῦ θεοῦ ἡμῶν ὄνομα. Ἐσεῖται δὲ ταῦτα, εἰ καὶ ὑμεῖς τῆς δεξιᾶς τοῦ ὑψίστου καὶ τοῦ ὑψηλοῦ βραχίονος ἐξαρτᾶτε τὸ κατορθούμενον καὶ ἡγεμὼν ὑμῖν θεόθεν δοθήσεται μὴ δημοβόρος καὶ τὴν κλῆσιν ψευδόμενος ἢ τὸ ἦθος ἀνώμαλος καὶ περὶ τράπεζαν κεκυφὼς καὶ ὀχῶν ἀεὶ τοῖς δακτύλοις τὸν κύαθον καὶ τῶν ἀνακτόρων μηδαμῶς ἀποσπώμενος, ὅσα καὶ οἱ ἐν τοῖς τοίχοις διὰ ψηφίδων καὶ χρωμάτων εἰκονιζόμενοι, ὅτι καὶ φιλεῖ πως τῇ κατὰ τὸν ἄνθρωπον διαθέσει συνδιατίθεσθαι τὰ πάντα καὶ ἕπεσθαι· ἅτε γὰρ δι´ αὐτὸν ἀρχῆθεν γενόμενα, κακυνομένου μὲν τοῦδε, καὶ αὐτὰ μεταβάλλεται, ἀγαθυνομένου δέ, πάλιν πρὸς τὴν ἐναντίαν φορὰν ἐπανίασιν, ὡς τοῦ θεοῦ κατὰ τὸν Δαυὶδ τοῖς ἀγαθοῖς καὶ εὐθέσιν ἀγαθύνοντος, τοὺς δὲ ἐκκλίνοντας εἰς τὰς στραγγαλιὰς μετὰ τῶν ἐργαζομένων τὴν πονηρίαν ἀπάγοντος.

Ἐπεὶ δὲ καὶ περὶ τοῦ διαδεξομένου τὴν ἀρχὴν μετὰ τὴν ἐμὴν ἐκβίωσιν, ἥτις δὴ καὶ ἐφέστηκεν ἤδη ἀνυπεξάλυκτος, εἰπεῖν τι προάγομαι, χρεὼν τοῖς εἰρημένοις προσσχεῖν. Ὅτι μὲν γὰρ ὡς πατρῷος κλῆρος εἰς ἐμὲ τὸ βασιλεύειν ἐπικαταβέβηκεν, οὐ δέομαι λέγειν, ὡς οὐδέ τις ἕτερος λαμπτῆρα τῆς ἡμέρας ἀποφαίνειν τὸν ἥλιον. Ὁρῶν δὲ τὴν ἐπ´ ἐμοὶ τηρηθεῖσαν πρὸς πατρὸς τάξιν κἀπὶ τοὺς ἐξ ὀσφύος μου προελθόντας διαβῆναι προθυμουμένους ὑμᾶς καὶ ὑφ´ ἑνὸς τῶν ἔτι τῷ βίῳ περιόντων μοι παίδων (Ἰσαάκιος οὗτοι καὶ Μανουήλ) ἄρχεσθαι γλιχομένους καὶ μηδ´ αὐτὴν τὴν ἐπιλογὴν ἑαυτοῖς, τῇ δὲ ἐμῇ ψήφῳ ἀνατιθέντας, φημὶ δὴ ὡς ἡ μὲν φύσις τοῖς πρωτοτόκοις παισὶ τῇ τάξει ἐμμένουσα τὰ πρωτεῖα βραβεύειν εἴωθε, παρὰ δὲ θεῷ οὐχ οὕτως ἐν ταῖς τῶν προβλήσεων μεγίσταις ἀεί πως φιλεῖ γίνεσθαι. Ἀναλογίσασθε τὸν Ἰσαὰκ τοῦ Ἰσμαὴλ κατὰ γέννησιν δευτερεύοντα, τὸν Ἰακὼβ μετὰ τὸν Ἠσαῦ νηδύος ἐκθορόντα τῆς μητρικῆς, τὸν Μωσῆν τοῦ Ἀαρὼν ὕστερον, τὸν Δαυὶδ αὐτὸν μικρὸν ἐν τοῖς ἀδελφοῖς ὄντα κἀν τῷ πατρικῷ οἴκῳ νεώτερον, καὶ ἑτέρους δὲ ὡς πλείστους. Οὐ γὰρ τὸ θεῖον ἐς πρόσωπον κατ´ ἄνθρωπον ἀφορᾷ καὶ βραβεύει χρόνῳ τὰ τίμια, πολιαῖς καὶ ἡλικίαις προσκείμενον, ἀλλ´ εὐγενείᾳ χαῖρον ψυχῆς ἐπὶ τὸν πρᾶον βλέπει καὶ ἥμερον καὶ τὸν αὐτοῦ φυλάττοντα τὰ ἐντάλματα. Κατὰ ταῦτα τοιγαροῦν καὶ αὐτὸς οὐ τῇ δικαστρίᾳ φύσει τὰ πολλὰ χαριζόμενος, ἀλλὰ τοὺς θεσμοὺς αὐτῆς ὅσα καὶ γυναικὸς σμικρογνώμονος διαβούλια ἐν τοῖς καιρίοις παρακρουόμενος πράγμασι, μιμεῖσθαι μᾶλλον προάγομαι τὸν προσωποληψίας πάσης ἀνώτερον.

Εἰ μὲν οὖν κατὰ τὸ ἀναμφίλογον ἐς τὸν καθ´ ἡλικίαν προήκοντα παῖδά μοι τὸν Ἰσαάκιον μετέβαινεν ἡ ἀρχή, κατ´ οὐδὲν ἄν μοι λόγων ἐδέησεν εἰς παράστασιν τῆς ἀμφοῖν μοι τοῖν παίδοιν φύσεως· ἐπεὶ δὲ πρὸς τὸν ὑστερότοκον Μανουὴλ ἡ βασιλεία μᾶλλον προσνένευκεν, ἐκκλίνων τὸ καχύποπτον τῶν πολλῶν καὶ τὸ δόξαι παρά τισιν ὡς φίλτρῳ μᾶλλον, οὐκ ἀρετῇ προστιθέμενος τοῦ προτέρου παιδὸς τὸν ὑστερότοκον προτετίμηκα, ἀναγκαίως τὰ εἰκότα ῥηθήσεται.

Οὐ μία τίς ἐστι τῷ γένει τῶν ἐπιθυμιῶν ὁδός, ἀλλ´ εἰς ἀτραποὺς παμπόλλας διέσχισται, ὥσπερ καὶ τὰ τῶν σωμάτων μορφώματα, εἰ καὶ τὴν αὐτὴν ἄνθρωποι φύσιν ἐκληρωσάμεθα. ἄλλαις γὰρ ὀρέξεσιν ἄλλοι προσπάσχομεν, οὐδὲ χαίρομεν ἅπαντες ὁμοθυμαδὸν ταῖς αὐταῖς. Εἰ γὰρ τοῦτο ἦν, εἴχομεν ἂν καὶ πρὸς θεοῦ καὶ πρὸς ἀλλήλων τὸ ἀνεπέγκλητον ὡς ταῖς αὐταῖς ἡδοναῖς τε καὶ γνώμαις ἀναγκαστῶς ἐπιχαίνοντες. Καὶ τῶν υἱέων μοι γοῦν ἡ δυάς, εἰ καὶ πατρὸς ἑνὸς προελήλυθεν, εἰς γνώμας διαφόρους ἀπομερίζεται. Καλοὶ μὲν γὰρ καὶ ἀμφότεροι καὶ ῥώμῃ σώματος καὶ εἴδους σεμνότητι καὶ φρενῶν βαθύτητι διαπρέποντες· καλλίων δέ μοι ὡς μάλιστα διαδείκνυται περὶ τὴν τῆς ἀρχῆς κυβέρνησιν ὁ ὑστερογενὴς Μανουήλ. Ὁ μὲν γὰρ Ἰσαάκιος ἀκρόχολος πολλάκις παρέστη μοι καὶ ἀφ´ ἧς ἔτυχε προφάσεως παροξυνόμενος ἐν τῷ νοσεῖν ἀμετρίαν θυμοῦ, ὃς ἀπόλλυσι καὶ σοφοὺς καὶ δι´ ὃν μετ´ ἀβουλίας οἱ πλεῖστοι πράσσουσιν· ὁ δὲ σὺν τῷ λοιπῷ τῶν ἀρετῶν ὁρμαθῷ, ὧν οὐδ´ Ἰσαάκιος ἀπεξένωται, οὐδὲ τοῦ καλοῦ χρήματος ἀπῴκισται τῆς πραότητος, εὐμαρῶς ἐνδιδοὺς πρὸς τὸ χρήσιμον καὶ πειθήνιος λόγῳ δεικνύμενος. Ἐπειδὴ τοίνυν ἀκακίᾳ μᾶλλον καρδίας, ᾗ καὶ Δαυὶδ ὁ βασιλεὺς καὶ προφήτης ἐκέκαστο, ἢ χειρὶ ψηλαφώσῃ τὸ ξίφος καὶ γνώμῃ λεπτουργούσῃ τὰ τῶν ἀρχομένων πλημμελήματα φιλοῦμεν ὑπάγεσθαι ἄνθρωποι, τὸν Μανουὴλ ἐς βασιλέα κατὰ τόδε προκέκρικα.

Δέξασθε τοίνυν τὸν μείρακα καὶ ὡς θεόχριστον ἄνακτα καὶ ὡς δι´ ἐπιψηφίσεως ἐμῆς βασιλεύοντα. Ὅτι δὲ καὶ θεὸς αὐτὸν εἰς βασιλέα προώρισε καὶ προκέκρικε, τεκμήριον αἱ πολλαὶ προρρήσεις καὶ τὰ τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν προθεσπίσματα, ἃ πάντα βασιλέα Ῥωμαίων τὸν Μανουὴλ προκατήγγελλον. Τὸ δὲ καὶ τοὺς παρ´ ἐμοῦ προκριθέντας πρότερον εἰς τὸ ἄρχειν υἱέας μοι τεθνηκέναι, ἀπεῖναι δὲ καὶ τὸν κατὰ γένεσιν μετ´ ἐκείνους εἰς τὴν βασιλείαν καλούμενον Ἰσαάκιον, ποῦ θήσει τις; ἢ πάντως καὶ ταῦτα σύμβολα εἴποιμεν ἂν ἐναργέστατα τοῦ τὸν θεὸν οὐχ ἕτερον βούλεσθαι, τὸν δὲ Μανουὴλ τὰ σκῆπτρα τῶν Ῥωμαίων χειρίζεσθαι. Εἰ δέ τις ἐθέλει σκοπεῖν, οὐδ´ ἐμὲ τὸν πατέρα ἐπόψεται δῶρον παντάπασι τῷ παιδὶ τὴν βασιλείαν βραβεύοντα καὶ τῇ διαδοχῇ τοῦ γένους τὸ ὅλον προσρέποντα, ἀλλὰ καὶ ἆθλον ἀρετῆς τὴν προχείρισιν αὐτῷ παρεχόμενον. ἴστε γάρ, ἴστε ὅσα καὶ παρ´ ἡλικίαν ἐν Νεοκαισαρείᾳ ἠρίστευσε καὶ τὴν κατὰ Περσῶν γενναίαν ἐκείνην ἐμβολὴν δι´ ἣν ὁ μὲν πατὴρ ἔγωγε ἠγωνίων περὶ τῷ φιλτάτῳ παιδὶ τὰ μέγιστα δεδιώς, τὰ δὲ Ῥωμαίων ἀνερρώσθη πράγματα.“

2. Ταῦτα ὁ μὲν βασιλεὺς Ἰωάννης ἐφθέγξατο. Ἡ δ´ ἐκκλησία ἐπικωκύσασα τοῖς εἰρημένοις τὸν Μανουὴλ ὡσεὶ κληρωτὸν εἴτε καὶ χειροτονητὸν ἀσμένως εἰς βασιλέα ἐδέξατο. Ἔπειτα δὲ τὸν λόγον πρὸς τὸν παῖδα μετενεγκὼν ὁ πατὴρ καὶ τούτῳ παραινέσας τὰ σύμφορα ταινίᾳ διαδεῖ τῇ βασιλικῇ καὶ τὴν χλαμύδα ἐπενδύει τὴν περιπόρφυρον. Ἐπὶ δὲ τούτοις συναθροισθέντα κατὰ πρόσκλησιν τὰ στρατεύματα βασιλέα Ῥωμαίων ἀνεῖπον τὸν Μανουήλ, ἑκάστου τῶν μεγιστάνων μετὰ τῆς οἰκείας τάξεως διακριδὸν ἐφισταμένου καὶ διατρανοῦντος τὴν εὐφημίαν τῷ νέῳ ἄνακτι. Ἐφεξῆς δὲ καὶ τῶν θείων προτεθέντων λογίων, ἐπ´ αὐτῶν ἐμπεδοῦνται τῷ Μανουὴλ τὰ τῆς εὐνοίας καὶ πίστεως πρὸς παντός. Ἦν δὲ ὁ τῶν δρωμένων τούτων εἰσηγητής τε ἅμα καὶ τελετάρχης ὁ μέγας δομέστικος, ἐκλῦσαι διανοούμενος ἐντεῦθεν καὶ διαχαλάσαι τοῦ μετεωρισμοῦ καὶ τῆς τάσεως τὰς τῶν φιλάρχων ἐφέσεις καὶ τὰς τῶν πλείστων ἀμβλῦναι συνδρομὰς πρὸς ἐνίους τῶν πρὸς γένους τῷ βασιλεῖ, οἳ τὴν πρεσβυγένειαν ὡς μέγα τι καὶ αἰδέσιμον προβαλλόμενοι καὶ τὸ κῆδος μεγεθύνοντες τὸ βασίλειον ἑαυτοῖς τὸ ἄρχειν ὡς ἀξιωτέροις ἀπένεμον.

3. Τούτων δ´ οὑτωσὶ τελεσθέντων ὁ βασιλεὺς Ἰωάννης μεθ´ ἡμέρας τὸν βίον ἐκλέλοιπε, βασιλεύσας ἔτη τέσσαρα πρὸς τοῖς εἴκοσι καὶ μῆνας ὀκτώ, ἀνὴρ καὶ τὴν ἀρχὴν ἄριστα διῳκηκὼς καὶ θεῷ εὐαρέστως βεβιωκὼς καὶ τὰ πρὸς ἦθος οὐκ ἔκλυτος οὐδ´ ἀκόλαστος κἀπὶ ταῖς δωρεαῖς τε καὶ δαπάναις μεταδιώξας μεγαλοπρέπειαν· καὶ δηλοῦσιν αἵ τε διὰ χρυσίνων πρὸς τοὺς τῆς πόλεως οἰκήτορας συχναὶ διαδόσεις καὶ τῶν ναῶν ὁπόσους καλλίστους καὶ μεγίστους ἐκ βάθρων ἐδείματο. Ἀλλὰ καὶ δόξης ἐραστὴς ὑπὲρ ἄλλον ἅπαντα γεγονὼς τοῦ καταλιπεῖν ἐν τοῖς ἔπειτα μέγιστον ἑαυτοῦ ὄνομα τὰ πάντα τιμώμενος ἦν. Τοσοῦτον δὲ καὶ τῆς τῶν οἰκείων εὐσχημοσύνης καὶ τοῦ αἰδήμονος τρόπου ἐξείχετο, ὡς καὶ κουρὰν περιεργάζεσθαι τριχὸς καὶ τὸ τοῦ ποδὸς σκύτος περιαθρεῖν, εἰ κατὰ λόγον καὶ πρὸς τὸ τοῦ ὑποδουμένου σχῆμα ὑπέρραπται. Ἀργολογίαν δὲ καὶ σαπρολογίαν τὴν ἐπὶ κοινῆς ἀκροάσεως καὶ τὸ ἐν ἱματισμοῖς καὶ διαίταις ἄσωτον ὅσα καὶ λύμην τινὰ βιοφθόρον τῶν ἀνακτόρων ἀπεσάρωσε καὶ τὸν ἐμβριθῆ χαρακτηρίζων σωφρονιστὴν καὶ μιμητὰς ἑαυτοῦ τοὺς ὑπὸ χεῖρα εἶναι γλιχόμενος πᾶσαν ἀρετῆς ἰδέαν μετιὼν οὐκ ἀνίει. Οὐ μὴν ταῦτά γε πράττων χαρίτων ἀπείχετο καὶ δυσξύμβλητος ἦν καὶ δυσπρόσιτος καὶ στυγνὸς τὴν ὄψιν καὶ συννεφὴς τὴν ὀφρὺν καὶ ἀεί πως ὑποσκυζόμενος· ἑαυτὸν δ´ ἐν τῷ προδήλῳ πάσης πράξεως ἀρίστης πίνακα προτιθείς, ἄγων σχολὴν τῶν ἐκτὸς καὶ τὸ περιορᾶσθαι ὑπὸ πλείστων ὅσα καὶ κώδωνα φλύαρον καὶ λάλον ἀποτρεπόμενος, καὶ κομψείαν σεμνὴν εἰσῳκίζετο καὶ τὸν εὐτράπελον οὐ παρέτρεχεν, οὐδ´ ἐπεῖχεν ἐπίπαν καὶ ἦγχε τὸν γέλωτα. Ὀλίγα οὖν τοῦ ἐς ἄκρον ἀποσφαλεὶς ἐγκρατοῦς τε καὶ ἀσφαλοῦς καὶ τῶν πρὸς ἐντελῆ ἀκρίβειαν βραχέα διεκπεσὼν καὶ μηδένα διὰ ξυμπάσης αὐτῷ τῆς ἀρχῆς ἢ ψυχῆς στερήσας ἢ ἐς τὸ σῶμα ὁσονοῦν λυμηνάμενος ἐπαινετὸς ἐς δεῦρο παρὰ πᾶσι λελόγισται καὶ κορωνὶς ὡς εἰπεῖν τῶν ὅσοι Ῥωμαίων ἐκ τοῦ τῶν Κομνηνῶν γένους ὑπερεκάθισαν, ἵνα μὴ λέγοιμι ὡς καὶ πολλοῖς τῶν ἀνόπιν ἀρίστων τοῖς μὲν ἡμιλλήσατο, τοὺς δὲ καὶ παρήνεγκεν.